T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

KMYA TEKNOLOJS

ELEKTROMETRK ANALZLER

ANKARA, 2009

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 05.09.2008 tarih ve 186 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMA ............................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. ELEKTROMETRK YNTEMLER................................................................................... 3 1.1. Gerilim lme (Potansiyometri)................................................................................... 4 1.1.1. Ntralletirme Reaksiyonlarnn Potansiyometrik Analizi .................................... 5 1.1.2. kelme Reaksiyonlarnn Potansiyometrik Analizi............................................. 5 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 7 LME VE DEERLENDRME ...................................................................................... 9 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 11 2. ELEKTRKSEL LETKENLK......................................................................................... 11 2.1. letkenlik lme (Kondktometri).............................................................................. 11 2.2. Kondktometrik Titrasyon.......................................................................................... 13 2.2.1. Kuvvetli Bir Asidin Kuvvetli Bir Bazla Titrasyonu ............................................ 14 2.2.2. Zayf Bir Asidin Kuvvetli Bir Bazla Titrasyonu ................................................. 14 2.2.3. kelme Titrasyonlar ......................................................................................... 15 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 20 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 21 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 23 KAYNAKA ......................................................................................................................... 24

AIKLAMALAR AIKLAMA
KOD ALAN DAL MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK Elektrometrik analizler yapmak Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam elektrometrik analiz yapabileceksiniz. MODLN AMACI salandnda, 524KI0149 Kimya Teknolojisi Kimya Elektrometrik Analizler Elektrometrik analizler ile ilgili bilgi ve becerilerinin kazandrld renme materyalidir. 40/16

Amalar 1. Elektrometrik analiz eitlerinden potansiyometre ile analiz yapabilecek ve sonularn deerlendirebileceksiniz. 2. Kondktometre ile analiz yapabileceksiniz. Ortam: Snf, atlye, laboratuvar, iletme, ktphane, ev, bilgi teknolojileri ortam ( internet ) vb. kendi kendinize veya grupla alabileceiniz tm ortamlar Donanm:Test ara ve gereleri, ktphane, internetli bilgisayar, potansiyometre, kondktometre, laboratuvar aralar vb. Modl ierisindeki her bir renme faaliyetinden sonra belirtilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. Modln sonunda, kazanm olduunuz bilgi, beceri ve tavrlarnz retmen tarafndan hazrlanacak lme aralar ile deerlendirilecektir.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Bu modl ile gerekli ortam salandnda, elektrometrik analiz eitlerini reneceksiniz. Ayrca elektrometrik analiz eitlerinden potansiyometrik ve kondktometrik analizleri yapacak, sonular deerlendirebileceksiniz. Bu modl baar ile tamaladnzda alannzda nitelikli bir teknik elemen olarak zel ve kamuda alabileceksiniz.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Gerekli ortam salandnda elektrometrik analiz eitlerini reneceksiniz. Elektrometrik analiz eitlerinden potansiyometre ile analiz yapabilecek ve sonularn deerlendirebileceksiniz.

ARATIRMA
Elektrometrik analiz nedir, eitleri nelerdir? Aratrnz. Potansiyometre nedir, patansisiyometre ile nasl analiz yaplr? Aratrnz.

1. ELEKTROMETRK YNTEMLER
yon yapl bileikler herhangi bir sv ierisinde znd veya eritilerek sv hle getirildii zaman iyonlarna ayrrlar. Bu iyonlarn gerilim, akm ve iletkenlik vb. elektriksel zellikleri lldnde farkllklar gsterir. yonlarn gerilim, akm ve iletkenlik gibi llebilir elektriksel zelliklere dayal olarak yaplan analiz yntemlerine elektrometrik yntemler denir. Elektrometrik yntemler gerilim, akm ve iletkenlik gibi bir elektriksel zelliin llmesine dayanan yntemlerdir. Bu yntemlerin balcalar potansiyometrik lme (gerilim lme), kondktmetrik lme (iletkenlik lme) ve elektrogravimetrik lme (elektroliz)dir.

Resim 1.1: Potansiyometrik titrasyon dzenei

ekil1.1: Potansiyometrik titrasyon dzenei

1.1. Gerilim lme (Potansiyometri)

Bir elektrotun potansiyeli, iine daldrld zelti ierisinde bulunan iyon veya iyonlarn aktivitelerine baldr. Bu iyon veya iyonlar elektrot elementinin tuzlarndan gelebilecei gibi elektrot elementiyle ilgisi olmayan baka bir elementin tuzlarndan da gelebilir. Potansiyometri, uygun bir indikatr elektrotla referans elektrot arasndaki gerilim farknn, bilinen titrasyon ilemleri srasnda eitli aralklarla llmesi temeline dayanr. Potansiyeli sabit olan elektroda referans elektrot, potansiyeli zeltiye bal olarak deien elektroda indikatr (gsterge) elektrot denir. lme ilemi potansiyometre (Ph metre) ile yaplr. Potansiyometre hem gerilim hem de pH lmnde kullanlr. Referans elektrot olarak genellikle doygun kalomel (SCE) kullanlr. ndikatr, elektrot yaplan deneye gre deiir. Titrasyon kabna konulan titrasyon zeltisi dikkatlice kartrlr. Bunun iin manyetik kartrclardan faydalanlr. Titre eden zelti (titrant, ayarl zelti) bretten yava yava aktarlr. Titrant eklenmeden nce zeltinin gerilimi llr. Her 23 ml titrant eklenmesinden sonra zelti, gerilim fark sabit kalncaya kadar kartrlr (yaklak 30 sn kadar) ve titrasyon pilinin gerilimi llr. Bretten eklenen titrant miktar okunup kaydedilir. Titrasyona edeerlik noktas 12 pH birimi veya 50100 milivolt alncaya kadar devam edilir. Pilin gerilimi koordinat ekseninin dikey eksenine (y eksenine), titrant hacmi ise koordinat ekseninin yatay eksenine (x eksenine) yazlarak titrasyon erisi izilir. Eride deiimin en fazla olduu nokta (gerilimin dnm noktas), edeerlik noktasn verir. Edeerlik noktasna karlk olan titrant hacminden ve titrant deriiminden yararlanarak analiz zeltisi deriimi bulunur. Ved x Ntitrant Nrnek = Vrnek 4

1.1.1. Ntralletirme Reaksiyonlarnn Potansiyometrik Analizi

Ntralletirme titrasyonunda pH metre ve cam kalomel kullanlr. zelti olarak 0,1 N HCl (hidroklorik asit), kat ve analitik saflkta Na2CO3 (sodyum karbonat) kullanlr. HCl zeltisi ayarlanr daha sonra rnek zeltinin analizi yaplr. 1.1.1.1. HCl zeltisini Ayarlamak Standart zellikteki susuz saf Na2CO3tan 0,2 gram tartlr. 600 mllik bir beher ierisine konur ve 400ml saf suda zlr. Beher, manyetik kartrc zerine konur. Potansiyometrenin elektrotlar zelti ierisine daldrlr. Brete konulan yaklak 0,1N deriiminde ayarlanacak HCl zeltisi ile titre edilir. Titrasyona 2 ml eklenerek balanr. zelti 30 sn kartrlr ve gerilim deeri potansiyometreden okunur. Bu ekilde 2er ml asit ekleyerek titrasyon srdrlr. Edeerlik noktas dolaynda yani pHn hzl deitii blgede 0.25er ml asit eklenmesiyle titrasyon srdrlr. lem, hzl deiimden sonra pH iki birim altna ininceye kadar srdrlr. Daha sonra kullanlan asit hacmi ml olarak koordinat ekseninin x ekseninde, elde edilen pH deeri ise y ekseninde grafie geilir. Grafikte iki edeerlik noktas yani deiimin hzl olduu nokta bulunur. kinci edeerlik noktasna karlk gelen asit hacmi ve tartlan sodyum karbonat miktarndan hidroklorik asidin gerek normalitesi bulunur. 1.1.1.2. rnek zeltinin Analizi Analizi yaplacak kurutulmu karbonat-bikarbonat karmndan 2 gram dolaynda tartlr ve litrelik bir balon jojeye konur. nce 250 ml saf suda zlr. Sonra litreye tamamlanr. Buradan 100 ml zelti alnp 600 ml lik behere konur. 400 ml ye kadar seyreltilir. Ayarlama ileminde olduu gibi titre edilir. Sonular grafie geilir. Grafikteki iki edeerlik noktas srasyla aadaki tepkimeleri belirler. Na2CO3 + HCl NaHCO3 + HCl NaHCO3 + NaCl H2CO3 + NaCl

Her iki e deerlik noktas iin kullanlan HCl zeltisinin hacmi ve normalitesinden yararlanlarak karmdaki sodyum karbonat ve bikarbonat yzdeleri bulunur. Birinci e deerlik noktasna ulamak iin kullanlan HCl zeltisinin hacmi V1 ve bu noktadan ikinci edeerlik noktasna kadar kullanlan HClnin hacmi V2 olarak alnrsa rnekteki Na2CO3 ve NaHCO3 yzdeleri aadaki formllerle hesaplanr. % Na2CO3 = V1 x N (HCl) x 10-3 X (106/1) x (100/rnek, gr) % NaHCO3 = (V2 - V1 ) x N (HCl) x 10-3 X (84.01/1) x (100/rnek, gr)

1.1.2. kelme Reaksiyonlarnn Potansiyometrik Analizi

kelme titrasyonlarnda pH metre ve kalomel gm elektrot ifti kullanlr. ndikatr olarak kullanlan elektrot, tel veya ubuk eklinde olabilir. Referans olarak kullanlan elektrot ise doygun KNO3 zeltisi ile hazrlanan bir kalomel elektrot olabilir. Titre edilecek zeltiye KNO3 tuz kprs balanmaldr. Tuz kprs, ierisinde doygun KNO3 zeltisi bulunan U eklinde bir cam tpten oluur. 5

1.1.2.1. Ayarl AgNO3 zeltisinin Hazrlanmas 8,5 gr AgNO3 tartlr ve renkli iede 500 ml saf suda zlr. Analitik saflkta NaCl etvde 2 saat 110 C de kurutulur. Daha sonra bundan yaklak 6 gr (5,8443) tartlr. Litrelik balon jojede zlr. Litreye tamamlanr. Bu zeltiden 25 ml bir erlene alnr. ine 0,1 M K2CrO4 zeltisinden 1 ml eklenir. Bu zelti hazrlanan AgNO3 zeltisi ile titre edilir. Krmz-portakal renkli ikinci bir kelek oluunca titrasyona son verilir. AgNO3 zeltisinin normalitesi aadaki forml yardm ile hesaplanr. Tartlan NaCl (gr) x V NaCI N AgNO3 = 58, 443 x V AgNO3 1.1.2.2. rnek zeltinin Analizi Kurutulmu klorr ieren analiz rneinden 1,5 gr tartlr. 500 mllik balon jojeye aktarlr. Bir miktar suda zlp 500 ml ye seyreltilir. Bu zeltiden 100 ml alnr ve 600 mllik bir behere konur, 300 mlye seyreltilir. Beher manyetik kartrc zerine konur. Brete konulan ayarl AgNO3 ile titre edilir. Titrasyona her 2 mlde gerilim deeri okunarak devam ettirilir. Gerilim deiimi 20 milivoltu anca her 0,5 mlde bir gerilim deeri okunarak titrasyon srdrlr. Okunan gerilim deeri koordinat dzleminin Y ekseni, AgNO3 hacmi ise koordinat dzleminin X ekseni yazlarak grafii izilir. Grafikteki iki dnm noktas srasyla iyodr ve klorr iyolarnn kelmesi ile ilgili e deerlik noktalarn gsterir. Her bir dnm noktas ile ilgili AgNO3 hacimleri V1, V2 yardm ile klorr ve iyodr yzdeleri hesaplanr. V2 x N AgNO3 x 103 x 35,5 x 100 % CI = rnek (g)
-

V1 x N AgNO3 x 103 x 127 x 100 % I- = rnek (g)

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

Potansiyometre kullanarak size verilin rnekteki karbonat miktarn bulunuz. Kulanlan ara gereler: Hidroklorik asit, saf sodyum karbonat, potansyometre, beher, balonjoje, terazi, spatl lem Basamaklar 1N hidroklorik ayarlaynz. asit zeltisini hazrlayp neriler Laboratuvar nlnz giyiniz. alma ortamnz hazrlaynz Laboratuvar gvenlik kurallarna uygun alnz. Kullandnz ara ve gerelerin temizliine dikkat ediniz.

Potansiyometrenin elektrotlarn zelti iine daldrnz. Elektrotlar potansiyometre daldrrken dikkatli olunuz.

Bretten aktlan 0,1 N hidroklorik asit zeltisi ile titre ediniz. Titrasyon srasnda madde ilavesi ve renk dnmne dikkat ediniz.

Titrasyon 2 ml asit ekleyerek balaynz. Sabit gerilim elde edilinceye kadar zeltiyi kart rnz ve gerilim deerlerini potansiyometreden okuyunuz.

Kimyasal olunuz.

eklerken

dikkatli

Maddenin dar sramamasna dikkat ediniz.

 2er ml asit ekleyerek titrasyonu srdrnz. E derlik noktasnda 0,25 ml asit zeltisiyle Edeerlik noktas ve renk titrasyonu srdrnz. deiimine dikkat ediniz. Kullanlan asit hacmi ile pH derlerini grafie Deerleri dikkatli okuyunuz. ve geiriniz. grafie ilerken dikkat ediniz. Grafikte deiimin hzl olduu noktay bulunuz. Okuma hatasn en aza indiriniz. Karbonat miktarndan gerek normaliteyi Hesaplama ilemleri srasnda hesaplaynz. dikkatli olunuz, yanl yapmaynz. Analizi yaplacak kurutulmu karbonat - Tartm kurallarna uyunuz. bikarbonat karmndan 2 gram tartnz. Terazinin kefesine kimyasal direkt koymaynz. Litrelik balon jojeye koyunuz. Hacim lm kurallarna dikkat ediniz. 250 ml saf suda zerek litreye tamamlaynz. Hacim cizgisini gemeyiniz. Buradan alnan 10 ml rnek 600 mllik behere rnek alrken dikkatli olunuz. koyunuz. 400 mlye seyreltiniz. Seyreltmeyi saf su ile yapnz. Verilen hacmi amaynz. Ayarlamadaki ilemindei gibi titrasyon yapnz. Titrasyon ilemine dikkat ediniz. Sonular grafie geiriniz. Grafikte deerleri iyi okuyunuz. Hidroklorik asit hacmini karbonat yzdelerini Hesaplarnzda hata orann en hesaplaynz. aza indiriniz. Malzemleri temizleyiniz. Kullandnz malzemeleri dikkatlice temizleyiniz. Malzemelerin krlabilir malzemeler olduunu unutmaynz.

Sonular rapor hline getiriniz.

Deney srasnda aldnz notlardan faydalannz. Raporu ilem srasna gre yaznz. Raporlarnz kuralna uygun ve okunakl olarak yazmaya zen gsteriniz.

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Elektrometrik analizde maddelerin aadaki elektriksel zelliklerinden hangileri llr? A) Gerilim 2. B) letkenlik C) Akm D) Hepsi

Potansiyometre ile maddelerin aadaki elektriksel zelliklerinden hangileri llr? A)Gerilim B) letkenlik C) Akm D) Hepsi

3.

Aadakilerden hangisi elektrometrik analiz deildir? A) Potansiyometri C) Elektrogravimetri B) Kondktometri D) Stokyometri

4.

Potansiyometrik analizde potansiyeli sabit elektrot aadakilerden hangisidir? A) Referans elektrot B) ndikatr elektrot C) Hepsi D) Hibiri

5.

Potansiyometrik analizde potansiyeli yaplan deneye gre deien elektrot aadakilerden hangisidir? A) Referans elektrot B) ndikatr elektrot C) Hepsi D) Hibiri

DEERLENDRME Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru ise uygulamal teste geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

UYGULAMALI TEST
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceri Evet ve Hayr kutucuklarna (x) iareti koyarak konral ediniz. DEERLENDRME LE 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Deneyi balamadan gerekli gvenlik tedbirlerini aldnz m? 0,1 N hidroklorik asit zeltisini hazrlayp ayarladnz m? Potansiyometrenin elektrotlar zelti iine daldrdnz m? Bretten aktlan 0,1 N hidroklorik asitle titre ettiniz mi? Titrasyona 2 ml asit ekleyerek baladnz m? Sabit gerilim elde edilinceye kadar zeltiyi kart rdnz m? Gerilim deeri potansiyometreden okudunuz mu? 2er ml asit ekleyerek titrasyonu srdrdnz m? E derlik noktasnda 0,25 ml asit zeltisiyle titrasyonu srdrdnz m? Grafikte deiimin hzl olduu noktay buldunuz mu? Karbonat miktarndan gerek normaliteyi hesapladnz m? Analizi yaplacak kurutulmu karbonat - bikarbonat karmndan 2 gram tarttnz m? Litrelik balon jojeye koymak,250 ml saf suda zerek litreye tamamladnz m? Buradan alnan 10 ml rnek 600 mllik behere koyup,400 mlye seyrelttiniz mi? Ayarlamadaki gibi titrasyon tekra yaptnz m? Malzemeleri temizlediniz mi? Sonular rapor hline getirdiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yeterli gryorsanz dier renme faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz.

10

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Elektrometrik analiz eitlerinden kondktometre ile analiz yapabilecek ve sonularn deerlendirebileceksiniz.

ARATIRMA
Kondktometrik analiz nedir ? Aratrnz. Ham petroln rafinasyonu sonucu oluan rnn standart analiz deerleri nelerdir? Aratrnz.

2. ELEKTRKSEL LETKENLK
letkenlik suyun ya da sulu bir zeltinin elektrii iletmesi zelliidir. Bilindii gibi saf su elektrii iletmez. Dolaysyla iletkenlii sfrdr. Ancak saf suyun pratikteki iletkenlii 0,52 mho/cmdir. Saf su hava ile temasa getiinde iletkenlii 24 S/cmye kadar ykselmektedir. Sularda iyon znmeleri arttka iletkenlik deeri de artar. Ancak suda znm her kimyasaln mg miktarlar ayn olsa bile, iletkenlik deerleri (EC deerleri) farkl olur. Bu zellikten faydalanlarak kondktometrik lmler yaplr.

2.1. letkenlik lme (Kondktometri)

Bir zeltinin elektriksel iletkenlii iyonlarn saysna, byklne, ykne ve ayn zamanda zcnn vizkozitesi (akclk) gibi baz zelliklerine bal olarak deiir. Bu nedenle bir zeltide kimyasal tepkimeler yoluyla iyon trlerinde ve miktarnda deiiklik olursa zeltinin iletkenlii deiir. zeltideki iletkenlik deiimlerine dayanarak yaplan analiz yntemine iletkenlik lme (kondktometri) denir. letkenlik lmede kullanlan aralara kondktometre denir. Kondktometreler bir elektrik kayna, analiz zeltisinin bulunduu iletkenlik hcresi ve bir diren lerden oluur. Aracn en duyarl blgesi olan iletkenlik hcresinde genellikle zeri platin siyah ile kaplanm platin elektrotlar kullanlr. Kondktometrik titrasyonlar edeerlie gelene kadar ki iletkenlik deiimi ile edeerlikten sonraki iletkenlik deiiminin farkl olmas ilkesine dayanr. Kondktmetrik titrasyon yntemi, koyu renkli veya berrak olmayan zeltilerin analizinde ve kelme tepkimelerinde ok kullanlan olduka uygun yntemlerden biridir. 11

Bir metal iletkenin iki ucu arasna bir potansiyel uygulandnda, iletkenden bir akm geer. Geen (I ) akm ile uygulanan potansiyel (V) arasnda V = IxR bants vardr. Bu bant Ohm yasasnn ifadesidir. Bantdaki R katsaysna diren denir. Diren yalnzca iletkenin trne, uzunluuna ve kesitine bal olarak deiir. Birimi Ohm () dur. Elektriksel iletkenlik lm iin laboratuvar tipi ve arazi tipi cihazlar kullanlr. Elektriksel iletkenlik, mmkn olduu lde arazide llmelidir. lm ncesi cihazn kalibre edilmesi gerekir. Bunun iin hazrlanan potasyum klorr zeltilerinin elektriksel iletkenlikleri llr. Sonra cihazn probu ve termometresi numuneye daldrlp birka kez saa sola sallanr ve cihazn gsterdii deer sabitletikten sonra okuma yaplr. Scaklk dzeltmesi (kompanzasyonu) yapan cihazlar, llen elektriksel iletkenlik deerlerini otomatik 25 oC olarak verir.

Resim 2. 1: Laboratuvar tipi kondktometre

Resim 2.2: Laboratuvar tipi kondktometre

Resim 2.3: Arazi tipi kondktometre

12

2.2. Kondktometrik Titrasyon

Kondktans lmleri genellikle elektrolit zeltinin znrln, ayrma kat saylarn ve baz dier zelliklerinin belirlenmesinde kullanlr. Potansiyometrik lmlerden fark, kondktometri bir iyon iin seimli deildir. Kondktans, zeltideki toplam iyon ve iyon hareketliliinin fonksiyonudur. Bir zelti iindeki iyonlarn hareketi, farkl iyonlarla kelek oluturmas veya ok az znmesi, kondktans deitirir. Kondktometrik titrasyonun prensibi, hareketli iyonlarn, dier hareketli iyonlarla yer deitirmesidir. Elektriksel iletkenliin birimi Siemenstir. 1 Siemens = Ohm-1 = 1/Ohm =1 mhodur. Doal sularn elektriksel iletkenlikleri genellikle ok kk olduundan mho/cm ya da S/cm olarak ifade edilir. 25 o Cdaki potasyum klorrn iletkenlik deerleri deriimlerine bal olarak aadaki gibidir. a) 0.001 M ya da meq/l KCln elektriksel iletkenlii = 146,9 S/cmdir.(meq= miliedeer) b) 0.01 M ya da miliedeer) meq/l KCln elektriksel iletkenlii = 1413 S/cmdir.(meq=

Bu deerlerden yola klarak hazrlanan KCl zeltilerinin elektriksel iletkenlikleri llerek cihazn salkl lm yapp yapmad kontrol edilebilir. rnein a zeltisi hazrlamak iin litrelik bir balona etvde 105 oCde kurutulan potasyum klorrden (KCl) 74.55 mg alnr. Saf suda zlr ve litreye tamamlanr. b zeltisi ise potasyum klorrden 745.5 mg alnarak litrelik lekli bir balonda saf su ile zlr ve litreye tamamlanr. letkenlik, suyun iindeki iyonlarn okluunu ya da azln tahmin etmede ok yararl olmaktadr. me sularnda ortalama 400 S/cm olan iletkenlik deeri, drenaj sularnda 1000 mho/cmnin zerine kmaktadr. Su analiz raporlarnda anyonlarn ya da katyonlarn toplam ile iletkenlik arasnda aadaki gibi bir bant bulunur: letkenlik<100 ise toplam tuz=0.62 x iletkenlik, 100<iletkenlik<1000 ise toplam tuz=0.68 x iletkenlik, 1000<iletkenlik<4000 ise toplam tuz=0.75 x iletkenlik, 4000<iletkenlik<10000 ise toplam tuz=0.82 x iletkenlik olarak hesapla bulunabilmektedir.

rnein iletkenlii 425 S/cm olan bir suyun toplam tuz miktar 425 x 0.68=289 mg/l olarak bulunur. 13

2.2.1. Kuvvetli Bir Asidin Kuvvetli Bir Bazla Titrasyonu

Kuvvetli bir asidin kuvvetli bir bazla titrasyonunda 0,01N ile 0,001N HCl ve 0,1N veya 0,01N NaOH zeltileri kullanlr. Hazrlanan 0,01N HCl zeltisinden 100 ml alnr ve kondktometrenin iletkenlik hcresine konur. Balangtaki iletkenlik llr. Manyetik kartrc altrlr. Bretten aktlan 0,1 N NaOH zeltisinden damlatlarak titrasyona balanr. Her 0,2 0,3 ml NaOH eklendikten sonra iletkenlik llr. Bu ekilde toplam 20 ml NaOH eklenir. letkenlik deerleri koordinat dzleminin Y eksenine ve ml olarak titrant hacimleri koordinat dzleminin X eksenine olacak ekilde grafie yazlr. Kuvvetli bir asit ile kuvvetli bir bazn titrasyonunda NaOH eklendike hidrojen iyonu deriimi azalacandan edeerlik noktasna kadar iletkenlik hzla azalr. Edeerlik noktasndan sonra ise ortamda fazla hidroksil iyonlar bulunacandan iletkenlik tekrar hzla artar. Deriimi bilinmeyen asit zeltisi alnr ve 0,1 N NaOH ile titre edilir. Grafikten elde edilen edeerlik noktasndaki NaOH miktar kullanlarak analiz edilen asidin deriimi bulunur. Okunan iletkenlik deeri seyreltme faktr gz nne alnarak aadaki formle gre dzeltilmelidir. Vtitrant + Vrnek (letkenlik)gerek = (letkenlik)okunan X Vrnek Seyreltme % 10u amyorsa bu dzeltmeye gerek olmayabilir.

2.2.2. Zayf Bir Asidin Kuvvetli Bir Bazla Titrasyonu

Zayf bir asidin kuvvetli bir bazla titrasyonunda zelti olarak 0.04 N ile 0.005 N CH3COOH, 0,5 N veya 0.05 N NaOH ve 0,5 N veya 0,05 N NH3 zeltileri kullanlr. Hazrlanan 0,04 N deriimindeki asetik asit zeltisinden 100 ml alnr ve iletkenlik hcresine konur. Kuvvetli bir asidin kuvvetli bir bazla titrasyonu deneyinde anlatld ekilde 0,5 N NaOH ile tekrarlanr. Bu kez 100 ml 0.04 N asetik asit zeltisi 0,5 N amonyak zeltisi ile titre edilir. Bu titrasyonda titrant olarak 0,06 N amonyak zeltisi kullanlarak tekrarlanr. Her titrasyon iin titrant hacmine kar iletkenlik deerleri grafie geirilir. Grafiken edeerlik noktas bulunur. Deriimi bilinmeyen bir asetik asit zeltisi ile titrant olarak 0,5 N amonyak zeltisi kullanlarak titrasyon tekrarlanr. Daha sonra bilinmeyen asidin deriimi hesaplanr.

14

2.2.3. kelme Titrasyonlar

kelme titrasyonlarnda sodyum klorr (NaCl), gm nitrat (AgNO3) , gm asetat (CH3COOAg) zeltileri kullanlr. Hazrlanan 0,002 N NaCl zeltisinden 100 ml alnr ve iletkenlik hcresine konur. Yukardaki kuvvetli asidin kuvvetli bazla titrasyonunda anlatld ekilde 0,05 N AgNO3 ile titre edilir. Titrasyon, titrant olarak 0,05 N gm asetat ile tekrarlanr. Her iki titrasyonun iletkenlik deerleri titrant hacmine kar grafie geilir. Grafiklerden e deerlik noktalar bulunur. Deriimi bilinmeyen NaCl zeltisi ile titrasyon tekrarlanr. Grafikten edeerlik noktasndaki titrant deriiminden yararlanlarak bilinmeyen NaCl zeltisinin deriimi bulunur. Bu titrasyondaki deiim, Na+ + Na+ + Cl- + Ag+ Cl- + OAg+ + OAc+ NO3AgCl + Na+ + OAcAgCl + Na+ + NO3-

Eitlikleri ile gsterilir. Edeerlik noktas dolaynda iletkenlik azdr. Edeerlik noktasnn stnde ve altnda ise fazladr. Edeerlik noktasnn iki yanndaki iletkenlik titre eden ve titre edilen iyonlarn iletkenliklerine bal olarak deiir.

15

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Kondktometreyi kullanarak verilen maddenin iletkenliini lnz. Kullanlan ara gereler: Sodyum klorr, gm nitrat, kondktometre, terazi, spatl, balon joje lem basamaklar 0,002 N NaCl zeltisini hazrlamak iin bir balon jojeye kat NaClden 5,85 gram koyunuz.Bir miktar saf suda znz ve saf su ile 1 litreye tamamlaynz. Bu zeltiden 20 ml alarak ve litreye tamamlaynz.. neriler

gm

asetat,

alma oratamnz hazrlaynz. Laboratuvar nlnz giyiniz. Laboratuvar gvenlik kurallarna uygun alnz.

0,05 N AgNO3 zeltisini hazrlamak iin bir balon jojeye kat AgNO3 ten 0,850 gram tartarak 100 ml saf suda znz.

zelti hazrlama kurallarna uyunuz.

16

 0,05 N CH3COOAg zeltisini hazrlamak iin bir balon jojeye kat CH3COOAg dan 0,835gram tartarak 100 ml saf suda znz. zelti hazrlama kurallarna uyunuz.

Hazrlanan 0,002 N NaCl zeltisinden 100 ml alarak iletkenlik lmleri dikkatli bir ekilde yapnz. hcresine koyunuz. 0,05 N AgNO3 ile titre ediniz.

letkenlik lm okuyunuz.

sonularn

dikkatli

Titrasyon, titrant olarak 0,05 N gm asetat ile tekrarlaynz.

letkenlik lm okuyunuz.

sonularn

dikkatli

Her iki titrasyonun iletkenlik deerleri titrant hacmine kar grafie geiriniz. Koordinat ekseninin yatay eksenine Okunan deerleri grafie doru ve yerine yaznz. harcanan AgNO3n hacmi, dikey eksenine ise kondktometrede okunan deerlereri yaznz. Grafiklerden e deerlik noktalar aretlemeyi doru yapnz. bulunuz 17

 Deriimi bilinen NaCl zeltisi ile Titrasyonu tekrarlamay unutmaynz. titrasyon tekrarlaynz. Malzemelerinizi ediniz. temizleyip Kullandnz malzemeleri dikkatlice teslim temizleyiniz. Malzemelerin krlabilir malzemeler olduunu unutmaynz. Deney srasnda aldnz notlardan faydalannz. Raporu ilem srasna gre yaznz. Raporlarnz kuralna uygun ve okunakl olarak yazmaya zen gsteriniz.

Rapor hazrlaynz

18

UYGULAMALI TEST Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceri Evet ve Hayr kutucuklarna (x) iareti koyarak konral ediniz. DEERLENDRME LE 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Deneyi balamadan gerekli gvenlik tedbirlerini aldnz m? 0,002 N sodyum klorr zeltisi hazrladnz m? 0.05 N gm nitrat zeltisi hazrladnz m? 0,05 N gm asetat zeltisi hazrladnz m? Hazrlanan sodyum klorr zeltisinden 100 ml alarak iletkenlik hcresine koydunuz mu? Kuvvetli asit ve bazn titrasyonundaki gibi 0,05 N gm nitrat ile titre ettiniz mi? Titrasyonu titrant olarak gm asetatla tekrarladnz m? Her iki titrasyonun iletkenlik deerleri titrant hacmine kar grafie geirdiniz mi? Grafkten edeerlik noktalarn buldunuz mu? Deriimi bilinmeyen sodyum klorr ile titrasyonu tekrarladnz m? Bilinmeyen sodyum klorr zeltisinin deriimini buldunuz mu? Malzemeleri temizlediniz mi? Sonular rapor hline getirdiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yeterli gryorsanz dier renme faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz.

19

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz. 1. Bir zeltinin elektriksel iletkenlii aadaki zelliklerin hangisine bal olarak deiir? A) yonlarn saysna B) yonlarn byklne C) yonlarn ykne D) Hepsi zeltideki iletkenlik deiimlerine dayanarak yaplan analiz yntemi aadakilerden hangisidir? A) Kondktometri 3. B) Potansiyometri C) Elektroliz D) Fotometri

2.

Kondktometreler aadaki paralarn hangisinden oluur? A) Elektrik kayna B) letkenlik hcresi C) Diren ler D)Hepsi

4.

zeltlerideki iletkenlii len alet aadakilerden hangisidir? A) Potansiyometre C) Termometre B) Kondktometre D) Barometre

5.

Aracn en duyarl blgesi olan iletkenlik hcresinde genellikle aadaki elektrotlardan hangisi kullanlr? A) zeri platin siyah ile kaplanm platin elektrotlar B) zeri sodyum klorr ile kaplanm sodyum klorr elektrotlar C) zeri gm nitrat ile kaplanm gm nitrat elektrotlar D) zeri hidrjen klorr ile kaplanm hidrjen klorr elektrotlar

DEERLENDRME Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru ise uygulamal teste geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

20

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru kelimeleri yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. Elektrometrik yntemler, zeltilerin zelliklerinin llmesi prensibine dayanan bir yntemlerdir. Potansiyometre zeltilerin len aletlerdir. Kondktometre zeltilerin len aletlerdir. Potansiyometri (gerilim lme ) . ile llr. Kondktometri (iletkenlik lme ) ile llr. Aadaki cmlelerde verilen yarglar doru ise ( D ), yanl ise ( Y ) yaznz. 6. ( ) Potansiyometri elektrometrik yntemlerden biridir. 7. ( ) Kondktometre elektrometrik yntemlerden biridir. 8. ( ) Elektometrik yntemlerin maddeler kat hlde iken uygulanabilir. 9. ( ) Saf suyun iletkenlii llebilir. 10. ( ) Kodktometre ile pH llemez.

DEERLENDRME Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru ise uygulamal teste geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

21

UYGULAMALI TEST
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceri Evet ve Hayr kutucuklarna (x) iareti koyarak konral ediniz.

DEERLENDRME LE 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Elektrometrik yntemlerin temel prensibini rendiniz mi? Elektrometrik analiz eitlerini rendiniz mi? Potansiyometri yntemini rendiniz mi? Potansiyometre ile nasl lm yapabileceinizi rendiniz mi? Potansiyometreden elde ettiiniz sonular nasl grafie geebileceinizi rendiniz mi? HCIin hacmini ve karbonat yzdelerini nasl bulacanz rendiniz mi ? Kondktometri yntemini rendiniz mi? Kondktometre ile nasl lm yapabileceinizi rendiniz mi? Kondktometreden elde ettiiniz sonular nasl grafie geebileceinizi rendiniz mi? Deriimi bilinmeyen NaCI zeltisinin deriimini nasl bulacanz rendiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Hayr cevaplar iin retmeninize dannz.

22

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 D A D A B

RENME FAALYET 2NN CEVEAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 D A D B A

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Elektriksel Gerilimini letkenliini Petansiyometre Kondktometre Doru Yanl Yanl Yanl Doru

23

KAYNAKA KAYNAKA
BEZMEZ Hseyin, Kimya Yksek Mhendisi Meslek Hesaplar, Devlet Kitaplar, stanbul, 1978. DEMR Mustafa, Analitik Kimya Laboratuvar Nitel Blm Temel Ders Kitab, Devlet Kitaplar, stanbul, 2004. GNDZ Turgut, Kantitatif Analiz Laboratuvar Kitab, Gazi Kitabevi Tic. Ltd. , Ankara, 1999.

24