1 3. TERMK SANTRALLER 3.1. Termik Santralarn Snflandrlmas 1. Mterini kullanma amacna gre 2. retim trne gre a.

Kuvvet ve snn akuple olmad santralar b. Kuvvet ve snn akuple olduu santralar 3. Buharn trbin ierisinde genilemesine gre a. Kar basnl santralar b. Ara buharl, kar basnl santralar c. Ara buharl, kondensasyon santralar d. Kondensasyon santralar 4. Kurulu ekline gre a. apraz beslemeli santralar b. Blok santralar 5. altrma ekline gre a. Baz yk santralar b. Orta yk santralar c. Pik yk santralar 6. Kullanlan yakta gre 7. Soutma suyu sistemine gre 3.2. Termik Santraln alma Yntemi Elektrik enerjisine dntrlecek olan termik enerjiyi retmek iin, yakt bir buhar kazannda yaklr. Buhar kazan, bir ocak ile bir boru demetinden oluur; borularn iinde dolanan su, burada stlr ve buhar haline geldikten sonra trbinlere gnderilir. Eer yakt olarak kmr kullanlyorsa, bu kmr nce tlp toz haline getirilir; sonra scak havayla kartrlr ve brlrle buhar kazannn yanma odasna pskrtlr. Eer sv yakt kullanlyorsa, bu sv yakt nce akkanlnn artmas iin stlr, sonra kullanlr. 600MW'lik bir santralde buhar 565 derecelik bir scakla ve 174 bar dzeyinde bir basnca karlr. Yksek basnl trbinlere yollanan buhar ksmen genleerek trbin arklarn dndrr. Bu ilk aamadan geen buhar, enerjisinin bir blmn korur. Ayn buhar, ayr bir devre araclyla yeniden kazana gnderilir ve tekrar stlr; sonra 34 bar dzeyinde bir

2 basnla, orta basnta alan trbine baslr. Dk basn blmndeyse buhar tam olarak genileir. Bu evrimin sonunda basnc 300 milibara den buhar kondensere gnderilir. Kondenser, buharn yeniden suya dntrld souk bir kaynaktr. Buhar burada, iinde soutma suyunun doland binlerce kk apl boruya temas ederek tekrar suya dnr. Sonra pompalarla toplanr ve yeniden stma evrimine sokulur; bu ama iin trbinin farkl noktalarnda stlan buhardan yararlanlr. Bylece yeni evrim balam olur: su tekrar buhar kazanna girer, burada stlarak buharlatrlr ve trbinlere doru yollanr. Trbinlerin mekanik enerjiyse jeneratr vastasyla elektrik enerjisine dntrlr. Ve son olarak da bir transformatrde gerilimi ykseltilen elektik, genel iletim hatlarna verilir. 3.3. Termik Santral evrimi ekilde bir buhar santral en basit ekliyle gsterilmitir. Kazann buharlatrc blmnde (a) yksek basn altnda (kazan basnc) bulunan besleme suyu, dk bir scaklktan (kondensat scakl) buharlama scaklna kadar izobar olarak stlr ve buharlatrlr. Doymu buhar, daha sonra kzdrclarda (b) kzdrlr. Buradan kan kzgn buharn scaklna taze buhar scakl denir. Kzgn buhar daha sonra trbinde (c) adyabatik olarak kondenser basncna kadar geniler. Bu genileme srasnda buhar scakl da kondensat scaklna kadar der. Trbinden kan rk buhar kondenserde (d) izobar ve izotermik olarak youturulur. Bu youmann salanabilmesi iin, soutma suyu ile buharn kondensasyon ssnn alnmas gerekir. Son olarak kondensat besleme suyu pompas (e) ile tekrar adyabatik olarak kazan basncna kartlr. Borulardaki srtnme ve s kayplarn dikkate almazsak, bu evrimde besleme suyu pompas kndan trbin giriine kadar devam eden sabit basnca kazan basnc, trbin kndan besleme suyu pompas giriine kadar devam eden sabit basnca da kondenser basnc denir. Taze buhar scakl kzdrc kndan trbin giriine kadar, kondensat scakl ise trbin kndan kazan giriine kadar sabit olarak devam eder. Yani yksek basn besleme suyu pompasnda, yksek scaklk ise kazanda elde edilir. Her ikisi de trbinde de urar. Bu evrime Clausius-Rankine evrimi denir. Clausius-Rankine evriminin p,v diyagram ekil basit de grlmektedir. ekil 3.1 ile ekil 3.2deki ayn harf ve saylar ayn noktalar gstermektedir. P-v diyagramnn evreledii alan elde edilen i miktarn verir.

1 b 6 5 a c 2 4 e d f

ekil 3.1. Basit bir buhar santral evrimi

ekil 3.2. evrimin P-V diyagram Clausius-Rankine evrimi, buhar santrallarnn gerek su-buhar evrimi ile karlatrlabilmesi ynnden nem tar. Bu evrim ideal bir evrimdir. nk pratikteki izobar ve adyabatik durum deiikliklerinden meydana gelen sapmalar yok saylmtr. Clausius-Rankine evrimi, ekil 3.1 ve 3.2deki saylar kullanlarak ekil 3.3deki T-s diyagramnda yeniden gsterilmitir. Besleme suyu pompas durum 3 teki suyu kondenser basncndan kazan basncna kadar sktrr (durum4). Bu, izentropik bir ilemdir. Durum 4 teki su kazanda, izobar olarak durum 5e kadar stlr ve bu arada suya q1 ss verilmi olur. Durum 5 de kazan basncnn karl olan buharlama scaklna eriilmitir. Daha sonra suya q2 ss verilerek 5-6

4 izgisi boyunca buharlatrlr ve sonunda q3 ssnn verilmesiyle 6-1 izgisi boyunca

kzdrlr. u halde kazana verilen toplam s miktar q = q1+ q2+ q3 T1 scaklna kadar kzdrlm olan buhar, trbinde kondenser basncna kadar e entropide genitirilir (durum 2ad). Trbinden kan buhar, kondenserde D2ad3A ssn vererek youur. Bu sy q0 ile gsterelim.

ekil 3.3. evrimin T-S diyagram

3.3.1. Termik santral verimi

ekil 3.3deki T-s diyagramnda, kazana verilen toplam q ss ve kondenserden alnan q0 ss, bu slarn karl olan alanlar ile gsterilmitir. Bu iki deerin fark yararl s miktarn (qyar) verir. Bu yararl s miktar ekilde 1-2ad-3-4-5-6-1 ile gsterilmi olan evrimin ierisinde kalan alana eittir ve teorik olarak, trbinde yararl ie dnr. qyar = q - q0

Yararl iin, kazana verilen toplam sya olan oran bize Clausius-Rankine evriminin termik (sl) verimi hakknda bir fikir verebilir: = qyar /q = q - q0 / q Termodinamik hesaplarda h-s diyagram T-s diyagramna oranla ok daha kullanldr. nk bu diyagramlardan elde edilen entalpi dleri, basit formller yardm ile bizi sonuca ulatrr.

ekil 3.4. evrimin H-S diyagram 4-5-6-1 izgisi boyunca meydana gelen izobar buharlama srasnda verilen s miktar:
1 4 1 4

q = dq = dh = h1- h4

Ayn ekilde 2ad-3 erisi boyunca meydana gelen izobar youma srasnda sistemden alnan (sistemin dar verdii) s miktar: q0 = h2ad - h3 Bulduumuz denklemler yerine konulursa sl verimi kolayca bulunabilir.

ter = h1-h4-h2ad+h3

6 h1-h4 Buna Basit buhar evriminin sl verimi de denilebilir. Besleme pompasnn ii trbin ii yannda yok saylrsa denklem basitleerek u hale dnr. ter = h1-h2ad h1-h4 veya = h1-h2ad h1-h4

Isl verim, bu evrimin belirli basn ve scaklk artlarnda teorik olarak eriebilecei en yksek deeri vermektedir. Clausius-Rankine evriminde izobar ve adyabatik olarak kabul edilen durum deiiklikleri, gerekte elde edilmeyecek ideal deiikliklerdir. Bu nedenle, pratikte teorik deerlerden sapmalar meydana gelir. rnein trbinde adyabatik olarak genileini kabul ettiimiz buhar, gerekte ssnn bir blmn evreye geirir. Dolays ile buharn kondenser basncna kadar genilemesi 1-2ad izgisi yerine 1-2 kesikli izgisi boyunca meydana gelir. Bu ise teorik olarak elde edilebilecek maksimum entalpi dmne oranla daha kk bir entalpi dm salar. Yani bu nedenle bir miktar termodinamik kayp meydana gelir. Bu kayp trbinin i verimi ile dikkate alnr. Trbinin i verimi, trbindeki gerek iin teorik trbin iine olan orandr. i = h1-h2 h1-h2ad O halde termik verim ile i verim bize gerek termik verimi (sl verim) verecektir. ger = ter . i = h1-h2 h1-h4 3.3.2. evrim Verimini Artrma Yollar 3.3.2.1. Ara Kzdrma Buhar evriminde balang basnc artrlp, kondenser basnc sabit tutulursa entalpi d miktar artar. Ancak basn arttrlrken ayn anda scaklk da arttrlmazsa slak buhar blgesine girilmi olur. Termik ve mekanik nedenlerle, trbin kndaki buhar slakl %10dan byk olmamaldr (1-X < 0,10). Aksi halde su damlacklar trbin kanatlarnda erozyona sebep olur. Buharn slaklk derecesi, buhar basnc arttrldnda, buhar scaklnn da arttrlmas ile gerekli limitlerin altnda tutulabilirse de bu ok zordur ve byk harcamalar gerektirir.

7 Bu nedenle trbin tek bir gvde yerine, yksek basn, orta basn ve alak basn gvdelerinden meydana getirilir. Taze buhar nce yksek basn basamaklarndan geerek snr erisi yaknlarna kadar geniler.
3 1

8 7

Y.B.

A.B.

Y.B. = Yksek basn A.B. = Alak basn

ekil 3.5. Ara kzdrmal bir buhar santral Daha sonra trbinden kan buhar, ara kzdrcda izobar olarak (2-3) yeniden ve mmknse balang scaklna kadar kzdrlr. Buradan kan buhar trbinin orta basn ve alak basn basamaklarndan geerek kondenser basncna kadar geniler. Bu yolla buharn slaklk derecesi istenilen limitler ierisinde tutulmu olur. ekil 3.6de ki ara kzdrmadaki buhar santralnn h-s diyagram grlmektedir. Byle bir buhar evrimi iin gerek sl verimi aadaki gibidir. = (h1-h2) + (h3-h4) (h1-h6) + (h3-h2) Ara kzdrma, buhar evrimi veriminde % 3-5 orannda bir artma salar. Ancak ekil 3.7de

bununda baz dezavantajlar yok deildir. Trbinler ok gvdeli ve uzundur, yol vermesi daha zordur, gerekli boru miktar ok fazladr ve ara kzdrcnn eklenmesi sonucu kazan maliyeti daha yksektir.

ekil 3.6. Ara kzdrmal bir buhar santralnn H-S diyagram 3.3.2.2. Ara Buhar Alma Buhar evrimini ykseltmek iin uygulanabilecek bir baka metot da trbin kademelerinden alnan ara buhar ile besleme suyuna n stma uygulanmasdr. Bu metoda rejeneratif metot da denilmektedir. deal bir evrimde snn tm, Carnot evriminde olduu gibi, mmkn olan en yksek scaklkta trbine verilmeli ve en dk scaklkta ekilmelidir. Ara buhar alma ile bu art yaklak olarak salanabilir. ekil 3.7de byle bir evrimin T-s diyagram ve bu evrime gre alan dzenin alma emas grlmektedir.

6 2 b 4 c d 3

ekil 3.7. Ara buharl bir santraln alma emas ve T-S diyagram

Trbin ierisinde genilemekte olan buharn bir blm genilemesini tamamlayamadan trbinin kimi basamaklarndan alnr ve besleme suyunun n stlmasnda kullanlr. Geri kalan blm Clausius-Rankine evriminde olduu gibi trbinde, kondenser basncna kadar geniler. ok sayda ara buhar alnmas halinde genileme yaklak olarak 2-4 erisini takip eder ve yararl i alan 1-2-4-5-6-7-1 dir. A56B alan ara buhardan salanan sy, B6712D alan da kazana verilen toplam sy gstermektedir. Bu ideal evrimin verimi besleme pompasnn ii yok saylarak yle yazlabilir. = 1 - (h4-h5) / (h1-h6) Ara buhar alma, evrim verimini %10 kadar arttrr. Buhar santrallarnda ara buhar alma ve ara kzdrma ounlukla beraberce yaplr.

10 4. AKIKAN YATAKLI YAKMA TEKNOLOJLER Akkan yatakta yakma teknolojileri atmosfer basncnda ve basn altnda alan olmak zere iki ana grupta snflandrlr. Bu teknolojiler , akkanlatrma koullarna bal olarak da kabarckl ve dolaml olmak zere ikiye ayrlr. Bu teknolojilerin avantaj ve dezavantajlar genel bilgilerle birlikte aada sunulmutur. an termal sistemde dolaml akkan yatak yanma teknolojisinin uygulanmas ngrlmtr. 4.1. Dolaml Akkan Yatak Teknolojisi izelge 1. Dolaml akkan yatak teknolojisine ait iletme parametreleri Parametre Yatak scakl ( 0C ) Hz ( m/s ) Kmr besleme parack bykl ( mm ) Emici parack bykl (m ) Ca/S oran SO2 artm ( % ) Yanma verimi ( % ) NOX emisyonu ( ppm ) 4.2. Kabarckl Akkan Yatak Teknolojisi izelge 2. Kabarckl akkan yatak teknolojisine ait iletme parametreleri Parametre Yatak scakl ( 0C ) Hz ( m/s ) Kmr besleme parack bykl ( mm ) Emici parack bykl (m ) Ca/S oran SO2 artm ( % ) Yanma verimi ( % ) NOX emisyonu ( ppm ) Yatak ykseklii ( m) Freeboard ykseklii ( m ) Deer 840-900 0,9-3 0,6-1,8 3 2,5-4 90 90-98 150-350 0,6-1,8 2,4-6 Deer 840-900 4,5-9 1,6-10 1.000 1,5-4 90-95 98-99 10-100

11 Kmr besleme parack bykl ( mm ) Yatak st besleme Yatak alt besleme Fazla hava ( % ) 32 13 20-35

4.3. Dolaml ve Kabarckl Akkan Yatak Teknolojilerinin Karlatrlmas 1. Dolaml akkan yatak da yksek yanma hzndan dolay birim kesit alana den yakt miktar fazladr. 2. Dolaml akkan yatak da bekleme ve temas sresinin uzun ve karmn iyi olmas sebebiyle s ve ktle transferi artmakta ; bylece yksek kazan ve yanma verimi elde edilmektedir. 3. Kademeli yanmadan ve iyi karmadan dolay NOX emisyonu Dolaml akkan yatak da daha dktr. 4. Dolaml akkan yatak teknolojisinin yakt besleme sistemi daha basittir. 5. Dolaml akkan yatak yakma sistemlerinde kullanlan kiretann partikl boyutu daha kk olduundan istenilen SO2 giderme veriminin elde edilmesi iin gereken kireta miktar daha azdr. Dolaml akkan yatak yakma sistemlerinde kullanlan kmrn kkrt ieriine ve kiretann reaktivitesine bal olarak 2-2,5 Ca/S mol oran ile tipik olarak % 90lara varan SO2 giderme verimi elde edilirken kabarckl akkan yatak yakma Sistemlerinde bu verime ulaabilmesi iin Ca/S mol orannn biraz daha arttrlmas gerekir 6. Kabarckl akkan yatak yakma sistemlerinde birim alandan elde edilen g 1,3 MW/M2 civarndadr. Dolaml akkan yatak yakma sistemlerinde ise , partikl boyutunun kk olmas nedeniyle , s transfer katsaylar kabarckl akkan yatak yakma sistemlerinden yksek olup , birim yatak alanndan elde edilen g 4,5MW/M2 civarndadr. bu durumda s transfer sisteminin boyutunu ve maliyetini Dolaml akkan yatak da daha azdr. 7. Kabarckl akkan yatak sistemlerinin tasarm basit olup , yatrm maliyeti daha dktr. Ancak yakt ve emici madde gereksinimin fazla olmas nedeniyle kat atk miktar daha fazladr. Dolaml akkan yatak sistemlerinin yatrm maliyeti daha yksektir. Bununla birlikte performans ve yakt esneklii daha fazladr. Bu nedenle kabarckl akkan yatak yakma sistemlerinin ve Dolaml akkan yatak yakma sistemlerinin seimi , kullanlmas dnlen yaktn karakteristiklerine ve fiyatna , evre koruma kriterlerine tesisin kurulaca yer ilgili kstlamalara baldr.

12 4.4. Akkan Yatakta Yakma Teknolojisini Sorunlar ve Dezavantajlar 1. Akkan yatakta yakma teknolojisi SO2 (kkrt dioksit) ve NOX (azot oksit trevleri) emisyonlarn drmesi acsndan stn bir teknoloji olmasna ramen pratikte aada bahsedilen baz sorun ve dezavantajlarla karlaabilmektedir. 2. Sz konusu yakma teknolojinde akkanlatrma iin belli bir gce ihtiya duyulduundan , retilen enerjinin kk de olsa bir ksm bu amala kullanlacaktr. Tanecikler scak ortamda toz oluumuna sebep olmaktadr. Bu da yatak ierisindeki ortalama tanecik apnn deimesine yol atndan , yanma verimi bu tr anmdan etkilenmektedir. Bu nedenle yksek verimli siklonlara ihtiya duymaktadr. 3. Balang aamasnda iletme glkleri bulunmaktadr. 4. Yatak ktlesinin akkanlamasnn kesildii durumlarda topaklaarak sistemin srekliliini bozmas denetim ve donatmda karlalan balca glktr. Dolaml akkan yatakta yakma teknolojisi kazana beslene kmr ve kireta taneciklerine gerek yanma ve gerekse kkrt tutma reaksiyonlar iin kazanda daha fazla kal sresi saladndan , yksek yanma ve zellikle kkrt tutma verimi salar. Bunun yan sra g santrallerinin gerektirdii kapasitelerde ( 50MW ) sirklasyonlu sistemler bakm masraflar asndan daha uygun sistemlerdir. Dk iletme scakl nedeniyle s transfer yzeylerine kl yapmamas sayesinde sk bakm gerektirmez ve kabarckl akkan yatakl yakclarda olduu gibi yatak i stma yzeylerinin bulunmamas ve ayrca yataa homojen bir ekilde yakt beslemenin kabarckl akkan yataklara kyasla kolay olmas nedeniyle dolaml akkan yatakl yakclar iletme asndan daha sorunsuz tesislerdir. Nitekim almakta ola tesislerdeki ortalama %98 emre amadelik iletme kolaylnn bir gstergesidir. 4.5. Plverize Kmr Yakma Teknolojisi Plverize kmr kazanlarnda yanma % 701 200 meshden az olan kmr paracklarn oksidasyonu sonucu oluur. Kazann iindeki en scak blge yakcnn etraftaki hacim olup , scaklk 1.200-1.50000Cye kadar kmaktadr. Akkan yatakl teknolojisinin plverize kmr yakma teknolojisi zerindeki avantajlar aada anlatlmaktadr. Akkan yatakl yakma teknolojisinde yanma odas scakln dk olmas ve dolaysyla bir ok yaktn zellikle dk kl erime scaklna sahip linyitin kl erime scaklna sahip linyitin kl erime scaklnn altnda kalmas nedeniyle , plverize tip santralarda karlalan cruflama ve s transfer yzeylerinde oluacak kirlenmeler

13 nlenmektedir. Bu nedenle , akkan yatakl kazan dizayn yaktn kl zelliine bal deildir. Akkan yatak ierisine kireta enjeksiyonu ile SO2 kazan iinde bertaraf edilmekte ve ilave SO2 artma tesisine ihtiya duyulmaktadr. Akkan yatak ierisinde kat maddelerin hz , gazn hzndan daha dk olduundan, iyi bir karm salanmaktadr. Dolaysyla s ve ktle transferi ok yksektir. Akkan yatakl termik santrallerde S02 emisyonlar dk olduunda, bu teknoloji ile plverize kmrl termik santraller karlatrlmtr. Akkan yatakl teknoloji s sarfiyat ve yatrm maliyeti plverize kmr termik santrallerine oranla daha uygun olduu grlmektedir. Dolaml akkan yatak tesislerinde CO2 emisyonlar baca gaz deslfrizastonlu plverize kmr tesislerine gre %1,1 daha azdr. Plverize kmr teknolojisinde iletme scaklnn linyit kl ergime scaklnn zerinde olmasndan dolay bu teknolojinin Trk linyitlerine uyarlanabilmesi ancak iletme scaklnn tasarm deerlerinin altna drlmesiyle mmkn olmaktadr. lkemizdeki plverize kmr kazanlar hedefledikleri verimin altnda altrlmalarna ramen heterojen bir yapya sahip olan kl zaman iinde su duvarlarnda eriyerek birikmektedir. Bu nedenlerden dolay kazan sl verimi byk lde dmektedir. Sabit elektrik retimini karlamak iin den sl verimin gerektirdii kadar ekstra sl ykleme yaplmas gerekir. Bu da yakt sarfiyatnn artmasna ve tasarm deerlerinin zerinde CO2 emisyonuna yol aar. Dolaml akkan yakma teknolojisinde ise iletme scakl ( 800-9000C ) kl ergime noktasnn altnda olduundan kazan verimi dmemekte ve dolaysyla zamanla CO2 emisyonunu arttran bir etken ortaya kmaktadr. 4.6. Akkan Yatakl Kazanlar Akkan yatakl yanma sistemlerinin allm yakma sistemlerden farkl elemanlarnn bir ksmna yukarda deinilmiti. Yataa kmr beslenebilmesi iin yatak scaklnn tutuma scaklnn zerinde olmas gerekir. Akkan yata bu scakla ulatrmak iin aktif yatak zerinde ve akkanlama havasn besleyen hatta brlrler yerletirilir. Yalnz datc elein ve karm odasnn maruz kalaca termal etki gz nne alnmaldr. Eer kireta ile SO2 tutulmas dnlyorsa gnlk kmr bunkeri gibi gnlk kireta silosu

14 da bulunmaldr. Kmrn aktif yatak yzeyinin hemen zerinde beslemek yeterlidir. Akkan yatakl yanmada farkl olan bir dier husus s transferi borularnn yerleimidir. Aktif yatak iinden yatay gei yapan borularla 250-750 W/M0K aralndaki katsaylarla s transferini gerekletirmek mmkndr. Bu borular doal sirklasyonun salanmas ,erozyonu azaltlmas amalaryla yatayla 10/15 0lik a yapacak ekilde de yerletirilebilir. Is gei yzeyleri akkan yatakta yanmann duvarnda veya tepeden daldrmal biimde de yererletirilebilir. Akkan yatakl yanan sistemlerde kullanlacak siklon tasarmnda, yksek gaz hz ve tanecik yk nedeniyle yanma verimini arttrc deiikler zelliklede gz nne de tutulmaldr. Akkan yatakl yanma sistemleri eitli ynlerden snflandrmak mmkndr. Sistemin alma basncna gre ; Atmosferik basnl ve Basnl akkan yatakl yanma olmak zere ikiye ayrlr. Atmosferik basnl akkan yatakl yanmalarda yatak malzemesinin sirklasyonuna bal olarak kabarckl ve dolaml yatakl olmak zere ikiye ayrlr. Kabarckl olanlar zerinde en youn alma yaplm akkan yatakl yanma tipidir. Dolamllarn avantaj ise kireta tketimin byk lde azaltm olmalardr. Basnl tiplerde reaktr hacmi daha da klmekte ve kombine evrim kullanlabilmektedir. Ancak gerek dolamllar gerekse basnl akkan yatakl yanmalar byk sistemlerde ve termik santrallerde uygulama alan grmektedir. Endstriyel boyutlarda yaygn olarak kullanlan kabarckl akkan yatakl yanmalar yatay , dey ve kompozit tip olmak zere ana gruba ayrlrlar. Yatay tip kabarckl akkan yatakl yanmalar: Mevcut kazan tasarmlarnn ve kazanlarn kullanlabilmesi fikrinden kaynaklanmtr. Aktif yatan iine ekstra s transferi borusu yerletirilebilir. Ancak kazan stnde yaplan beslemede kullanlan kmrn fazla uucu madde iermemesi arzulanr. Dey Tipli Akkan Yatakl Yakclar : akkan yatak operasyonuna daha uygundur. Yk kontrol ve yatan devreye alnmas daha kolaydr. Ancak byk sistemlere geerken, kesiti ve ykseklii ok artm akkan yatakl yakc yerine modler yaklam tercih edilmektedir. Kompozit Akkan Yatakl Yakclar : Dey akkan yatakl yakc kna duman borulu bir sistem eklenmitir. Bylece, kullanlan yaktn uucu madde ierii artsa bile

15 uucu madde ve tanan tanecikler yanmasn duman borulu kazanda da srdrmektedir. Duman borulu sistem ayn zaman da siklon grevini de stlenmektedir. Akkan Yatakl Yakclar doal veya zorlamal sirklasyonlu, birden fazla aktif yatakl, konkav elekli olmak zerede gruplara da ayrlrlar. Firmalarn tasarm farkllklarna gre deiik tipte akkan yatakl yakclar mevcuttur. Bir yata dieriyle karlatrrken mutlaka iletme koullar ve kullanlan yakt gz nne alnmaldr.

ekil 4.1 Bir kazann emas (Benson tipi) 4.6.1. Besleme Suyu n Istclar Besleme suyu, baca gazlar yada buhar ile stlabilir. Baca gazlar ile stlan bir boru sisteminden oluurlar. Ara buhar ile stlan n stclar ise kazandan nce ve besleme suyu devresi zerine imal edilirler. Bu devredeki konumu ynnden besleme suyu pompasndan nce gelen n stclara alak basn n stclar, besleme suyu pompasndan gelen n stclara da yksek basn n stclar denir. Bunlar genellikle yzeyli tip n stclar ya da karmal tip n stclardr. besleme suyu n stclarna ekonomizr de denir.

Ekonomizrler kazanda, kzdrclardan gelecek ekilde imal edilirler ve ilerinden su akan

16 Yzeyli tip n stclar ierisinden besleme suyu geen borular ile bu borularn ierisinde bulunduu bir gvdeden oluurlar. Borularn zerinden geen ara buhar, ssn suya vererek youur. Youan su, bir yan kondensat pompas ile su-buhar devresine yeniden katlr. Karmal n stclarda ise ara buhar, n stcsnn ierisine girerek besleme suyu ile karr ve kondensasyon ssn besleme suyuna verir.

Taze buhar
Kzdrc

Baca gaz
n stc

hava

Kazan rk buhar trbini Kompresr

Yol verme metodu

Yakt

ekil 4.2 Kazan ve n stclarn ak emas

4.6.2. Hava n stclar(luvo) Besleme suyu n stclarndan kan baca gazlar olduka scaktr. Bu nedenle, baca gazlarnn artan enerjisinden hava n stclarnda (Luvo) da yararlanlabilir. ki deiik tip hava n stcs bulunmaktadr. Bunlardan bir tanesi rekperatif n stcs, teki ise rejeneratif n stcsdr.

Rekperatif n stclarda stma yzeylerinin bir tarafndan srekli olarak baca gazlar, teki tarafndan ise ters ynde taze hava gemektedir. Baca gazlar ile taze hava arasndaki s transferi, stma yzeyleri aracl ile gerekleir.

17 Rejeneratif n stclarda, enerji akmlatr olarak alan yzeyler, bir rotor zerine ve radyal ynde monte edilmitir. Rotorun devri genellikle 2-5 dev/dak dr. Bu dnme srasnda yzeyler srekli olarak bir baca gaz akyla karlarlar. Bu ekilde, enerji akmlatr olarak alan yzeyler, nce baca gaz ile snr ve daha sonra da aldklar bu enerjiyi taze havaya verirler. Bu yzeylerin et kalnlklar genellikle 0,5 mm dolaylarndadr.

Bu tip hava n stclarna Ljungstrm n stclar da denir. Bu n stclarn avantaj ok geni yzeylerin, kk bir hacime sdrlabilmesidir. Bununla beraber, her iki gaz yolu arasndaki szdrmazln salanabilmesi nemli olduu kadar da zordur. nk, taze hava basn altnda, baca gazlar ise vakum altnda bulunmaktadr.

Plverize kmr

ocaklarnda yanma havasna ortalama 400 C a kadar n stma

uygulanabilir. Izgaral ocaklarda ise ancak dk n stma scaklklarna izin verilebilir.

Baca gazlar 120 C scakla kadar soutulabilir. Bu scakln altna inildiinde gazlarn iindeki su buhar ve kkrt yzeylerde korozyona sebep olur.

baca gaz

ta z e h a v a

R e k p e r a tiv n s t c s

R e g e n e r a tiv n s t c s

ekil 4.3 Rekperatif ve regeneratif tip hava n stclar

4.6.3. Besleme suyu pompas

Kazanlara srekli olarak ve yeterli miktarda besleme suyu salanabilmesini garanti altna alabilmek amacyla eitli lkelerdeki yetkili kurulular tarafndan baz kurallar ortaya konulmutur. Bu kurallara gre her kazann en az iki besleme suyu pompas olmas ve bu

18 pompalarn birbirlerinden farkl birer enerji kayna tarafndan altrlmas gerekmektedir. Ama, herhangi bir pompa yada enerji kaynanda meydana gelebilecek arzann kazan almasn etkilememesidir.

Kullanlan iki deiik tip enerji kayna genellikle buhar ve elektriktir. Bununla beraber, birbirinden tmyle bamsz iki ayr elektrik enerjisi kayna bulunmakta ise, her iki besleme suyu pompas da elektrik gc ile altrlabilir. Ayn ekilde, apraz beslemeli santrallarda olabilecei gibi, buhar enerjisinin tmnn kesilmesinin sz konusu olmayaca santrallarda her iki pompa iin de buhar gcnden yararlanlabilir.

Din normlarna gre, standart kazan basnlar yledir: 13, 16, 20, 25, 32, 40, 64, 80, 125, 160 kgf/cm Kazanlarn standart buhar tonajlar ise: 20, 25, 32, 40, 50, 66, 80, 100, 125, 160, 200, 250 t/h

Kazan kapasitesi ynnden gerekli olan min. Besleme suyu miktar, kazann max. Devaml gcne eittir. Bu deer ise kazan nominal gcnn 1,25 katdr. Besleme suyu basnc aada verilecek olan kurallarn 4. maddesine gre saptanmaldr. Borular, flanlar, dirsekler ve dier fittings elemanlarndaki basn kayplar kazan nominal basncnn %5i kadar alnmaldr.

Besleme suyu pompalarnn seimi ve kullanlmas konusunda aada belirtilen kurallara uyulmaldr.

a) Her buhar santralnda en az iki besleme suyu donanm bulunmaldr. b) Eer yalnzca iki ayr besleme suyu donanm bulunmakta ise bunlardan her biri aadaki koullar salayabilmelidir. Eer o donanmdan beslenen tm kazanlarn otomatik besleme suyu kontrol mekanizmas yoksa yada kazanlarn toplam buhar tonaj 30ton/h in altnda

19 ise her besleme suyu pompasnn kapasitesi, kazanlarn maksimum buhar gleri toplamnn en az 1,6 kat olmaldr. Eer o donanmdan beslenen btn kazanlarn otomatik besleme suyu kontrol mekanizmas varsa ve kazanlarn toplam buhar tonaj 30ton/h n zerinde ise,her besleme suyu pompasnn kapasitesi, kazanlarn maksimum devaml buhar gleri toplamnn en az 1,25 kat olmaldr. c) Eer ikiden fazla besleme suyu pompas bulunmakta ise, ayn anda devre d olabilme olana bulunan pompalardan geriye kalan pompa yada pompalarn toplam kapasitesi, kazanlarn maksimum devaml buhar gleri toplamnn en az 1,25 kat olmaldr. d) Besleme suyu pompalar, yukarda aklanan besleme suyu miktarlarn maksimum kazan buhar basnc deeri ile pompa ve kazan arasndaki basn kayplarnn toplamndan bulunacak basn deerinin %10 fazlas olan bir basnta bile sirkle edebilmelidir. e) Besleme suyu pompalarnn altrlmasnda, birbirinden bamsz en az iki enerji kayna bulunmaldr.

Besleme

suyu

pompalarnn

tiplerini

belirleyecek

hibir

norm

yada

kural

bulunmamaktadr. Prensip ynnden hem santrifj pompalar ve hem de deplasman pompalar kullanlabilir. Bununla beraber deplasman pompalar kk gler ve yksek basnlar iin tercih edilirler. nk bu pompalarn verimi olduka yksektir.

Byk gler iin santrifj pompalar daha caziptir. Bu pompalarn fiyatlar daha ekonomik, kapladklar hacim daha kk ve reglajlar daha basittir. 4.7. Buhar Trbinleri Bir buhar trbini genel olarak yatay ekseni etrafnda dnebilen bir trbin rotoru bu rotor zerine monte edilmi olan ve rotorla beraber dnen hareketli kanatlar trbin gvdesi bu gvde ierisinde bulunan i gvde sabit kanat tayclar ve sabit kanatlardan meydana gelir.

20 Rotor her iki taraftan radyal yataklarla yataklanmlardr. Eksenel yatak rotoru eksenel ynde sabitletirir. Buharn trbinden dar kamasndan sz konusu olduu yerler labirentlerle donatlmtr. Kazandan gelen taze buhar ani kapama ventilinde , giri kasasndan, ayar ventilinden geerek llelere ve buradan da genellikle Curtis yada Laval arkna gelir. Bu arktan kan buhar gvde ierisine girerek trbinin tm kanat basamaklarndan akar. Buhar,trbinin ierisinde ilerlerken i meydana getirir ve hacmi geniler. Bu nedenledir ki trbin sabit ve hareketli kanatlar basamaklar ilerledike daha uzun imal edilir. Buhar,yaral enerjisini kanatlar yardmyla rotora verdikten sonra, rk buhar gvdesinden geerek kondensere dklr. eitli basn basamaklarndan alnan ara buhar borularla gvdeden ayrlarak kullanlaca yere gnderilir. n yatak gvdesinde bulunan ana ya pompas, rotora balanmtr. Bu pompa yataklar yalanmas trbin reglaj gerekli olan basnl ya salar. Yine n yatak gvdesinde bulunan hz gven mekanizmas ve hz reglatr trbin rotoru tarafndan dndrlr. Hz gven mekanizmas, rotor ile hareketli kanatlar ar hza kar ve ani Kapama ventilini harekete geirerek korur. Hz reglatr, ayar ventili ile birlikte sabit bir hz ve g temin edilmesini salar. Trbin k tarafnda bulunan jeneratrn indktr (yani jeneratr rotoru) trbin rotoruyla kaplinlenmitir. Trbinlerde genellikle birde dndrme dilisi (virr dzeni) bulunmaktadr. Santralin devre d olmasndan sonra rotoru, virr araclyla dk bir hzda dndrmeye devam edilmektedir. Bunun nedeni, souma srasnda rotorun bel vermesi ve zellikle ar rotorlarn radyal yataklar zedelenmemesidir. Grld gibi buhar trbini bir akm makinesidir. Buharn entalpisi bu makine da nce kinetik enerjiyi ve daha sonrada mekanik ie dnr.

21 Trbin giriindeki buharn, basn ve scaklna bal olarak bir entalpisi vardr. Buhar trbin ierisinde genileyerek akarken basn enerjisi, trbin gvdesine yerletirilmi olan bir sabit kanat diskinden kinetik enerjiye dnr. Bu kinetik enerji, buharn trbin rotoru zerinde bulunan bir hareketli kanat diskinde yn deitirmesi srasnda ise mekanik ii meydana getirir. Birbiri ardna sralanm olan teki sabit ve hareketli kanat disklerinde ayn ilemi tekrarlanmas ile, buharn trbin giri ve trbin k entalpileri arasndaki fark mekanik ie dnm ve bu i rotora verilmi olur. Bir sabit kanat diski ile bir hareketli kanat diski bir trbin basaman meydana getirir. Buhar trbinleri genellikle birok basamaklardan meydana gelirler. 4.7.1. Buharn s enerjisinin kinetik enerjiye dnm Bu dnm ya tmyle trbinin sabit kanatlarnda meydana geliir yada hem sabit hem de hareketli kanatlarda oluur. Bylelikle buhar, bir miktar basn kaybederek belirli bir hza eriir. Bir boru kesitinden geen maddenin, rnein su buharnn toplam enerji birim zamanda geen buhar miktarna, buharn kinetik enerjisine ve entalpisine baldr. E= m.(v2/2g+h) Buhar konik bir lleden basn d altnda akarsa geniler. Bu srada toplam enerji sabit kalr, hz artar. Entalpi ise der. M(v12/2g+h1)= m.(v22/2g+h2) V2 hzn V1 hzna oranla ok kk olduunu dnerek denklemi yle yazabiliriz. V2=(2g.(h1-h2) )1/2 Grld gibi lle k hz yalnzca entalpi dne baldr. Ancak, denklem ile verilmi olan hzn teorik k hz olduunu unutmamak gerekir. Gerek k hz ise srtnme kayplar ve dier kayplar nedeniyle daha azdr. Bu kayplar hz katsays ( k) ile dikkate alnr

22 v=k.v2 Hz katsays deneylere dayanan bir deerdir ve buhar santrallerinde 0.93 ile 0.97 arasnda deiir. 4.7.2. Buharn kinetik enerjisinin mekanik enerjiye dnm Buhar basncnn ve dolaysyla da entalpi dnn yalnzca sabit kanallarda yada hem sabit hem de hareketli kanatlarda meydana gelmesine bal olarak iki deiik tip trbin ortaya kmaktadr. Bunlardan birisi aksiyon trbini (sabit basnl trbin ) , teki ise reaksiyon trbinidir. Aksiyon trbininde tm d sabit kanatlarda meydana gelir. Hareketli kanatlarda hi bir basn d sz konusu deildir. Reaksiyon trbinlerinde basn ve entalpi dnn ancak bir blm sabit kanatlarda meydana gelir. Geri kalan basn d miktar ise hareketli kanatlarda tamamlanr. Bu nedenle buhar aknn meydana getirdii kuvvete ek olarak, buharn genilemeye devam etmesinin sonucu, sabit kanatlar zerinde bir reaksiyon kuvveti oluur. Bu trbinlere reaksiyon trbinleri denilmesinin sebebi budur. Aksiyon trbinlerinde buhar, sabit kanat diskinde meydana gelen belirli bir entalpi dne bal olarak hz kazanr. Mutlak hzn yalnzca evre ynndeki bilekesi rotor zerinde bir dndrme kuvveti meydana getirebilir. Eksenel bilekesi ise yataklarda bir itme kuvvetinin domasna neden olur. Birim zamanda akan ktle miktar cevre hznn yardmyla bu basamaktan rotora geiren g miktar kolayca yazlabilir. Bu g, trbine giren buharn gcnden daha azdr. Reaksiyon trbinlerinin hareketli kanatlarnda entalpi d meydana gelmektedir.

23

Yakttaki Potansiyel Enerji

Kazan Is Enerjisi

Buharn Kinetik Enerjisi

Dndrc Makinada Mekanik Enerji

Jeneratrde Elektrik Enerjisi

ekil 4.4. Buharn trbinde enerji dnm

4.8. Kondenser Buhar santrallarnda kullanlmakta olan kondenserler yzeyli tiptir. Bu sistemlerde youan buhar ile soutma suyu birbirlerine karmazlar. Trbinden kan rk buhar, kondenserin zerindeki geni bir azdan gvdenin ierisine dolar ve soutma borularn yalayarak youur. Daha sonra kondenserin altnda bulunan ve hotwell ad verilen bir haznede toplanr. Buradan alnan kondensat, kondensat pompas ile alak basn n stclarna gnderilir. Soutma suyu borular genellikle bakr borulardr. Kullanlan bakr borularn kalnlklar 1mm dir. Bununla birlikte vakum elde edilebilmesi iin havann emildii yere yakn olan borularn et kalnlklar daha fazla olabilir ya da boru malzemesi bakr-nikele dntrlr. Bu borularn akma snr 30-38kgf/mm dolaylarndadr. Soutma suyu borularnn giri taraflar hidrolik direnlerin azaltlabilmesi iin lle eklinde geniletilir. Bu borular tayan boru aynalar kondenser gvdesine, zel olarak imal edilmi cvatalarla ya da kaynakla tutturulur. Ayna et kalnlklar genellikle 25-30mm dolaylarndadr. Aynalarn birbirlerine olan uzaklklar farkldr. Bunun sebebi, borularn periyodik vibrasyonlara uramalarn ve bu nedenle de boru krlmalarn nleyebilmektir. Kondenserde buhar ile su arasndaki szdrmazlk ok nemlidir. Bu szdrmazlk tam olarak temin edilemezse hem kondenser vakumu bozulur ve hem de soutma suyu ile birlikte eitli tuzlar ve sertlik maddeleri kondensata karr. Bu nedenle borularn aynalara

24 tutturulmas da olduka nemlidir. Borular aynaya yukar ynde hafife eik olarak birletirilirler. Kondenser gvdelerinde bir gven membran da bulunabilir. Bu membrann grevi trbin ve kondenseri atmosfer st basnca kar korumaktr. 4.9. Jeneratrler Elektrik enerjisini mekanik enerjiye, mekanik enerjiyi elektrik enerjisine eviren yada belirli byklkteki elektrik enerjisini baka byklkte bir elektrik enerjisine evirebilen makinelere elektrik makineleri denir. Elektrik makineleri dinamik makineler ve statik makineler iki ana grupta toplanrlar. Jeneratr ve motorlar dinamik elektrik makineleri, transformatrler ise statik elektrik makineleridir. Bunlardan jeneratrler mekanik enerjiyi elektrik enerjisine, motorlarda elektrik enerjisini mekanik enerjiye evirirler. Transformatrler de elektrik enerjisini yine elektrik enerjisine evirirler. Jeneratrler, alternatif akm jeneratrleri ve doru akm jeneratrleri olarak iki eittir. Bunlardan alternatif akm jeneratrlerine senkron jeneratrler de denir. Buhar santrallerinde kullanlan jeneratrler senkron jeneratrlerin yuvarlak kutuplu tipleridir. 4.10. Transformatrler: Transformatrlerin, belirli byklkteki bir elektrik enerjisinin baka byklkteki bir elektrik enerjisine eviren statik elektrik makineleridir. Buhar santrallerinde transformatrler zellikle jeneratr k gerilimi150 kv, 380 kv gibi yksek gerilimlere dntrmekte yada santralin i ihtiyacn karlayabilmek iin jeneratr ve ebeke gerilimlerini 600 , 500, 380 volt gibi deerlere drmekte kullanlr. Transformatrler basit olarak alaml demir sa paket bir nve zerine iki sargdan oluurlar. Primer sarg elektrik enerjisiyle beslenir. Demir nve giri sargsndan akan alternatif akm nedeniyle mknatslanr. Oluan bu manyetik alan nedeniyle sekonder yani k sargsndan yine bir alternatif gerilim endklenmi olur. Bu k sargsnn kapal bir devre oluturmas halinde sargdan alternatif akm alnabilir.

25 Transformatrlerin verimleri ok yksektir. deal olarak bu verim1 kabul edersek giri sargs ile k sargs gleri birbirine eit olur. O halde giri taraf 1, k tarafn da 2 kabul edersek : U1.I1=U2.I2 Buradan U1/U2=I2/I1 te yandan transformatrlerin giri ve k taraflarndaki gerilimlerin oranlar ayn taraflarn sarm oranlarna eittir. U1/U2=n1/n2 Grld gibi sarm says ok olan tarafn gerilimi yksek, az olan tarafn ise gerilimi dktr.

5. BUHAR SANTRALLERNDE SOUTMA SUYU SSTEM , SOUTMA SUYU VE SU HAZIRLAMA TESSLER Buhar santrallerinde su iki ayr blmde incelenmektedir. 5.1. Su-Buhar evrimi Suyu Su- buhar evrimindeki su, yksek basnl santrallerde ok yksek arlkta olan sudur. Bu su doal sularn santral karakteristiine gre eitli ilemlerden gemesi ile elde edilir. Doal sular genellikle ham su olarak adlandryoruz. Ham suyun ar su haline gemesine de suyun artlmas diyoruz artldktan sonra elde edilen su katma suyu ad altnda su- buhar evrimine kartrlr. Su buhar evriminde eitli yerler de sular eitli isimler alrlar. Bu sular be blme ayrmak mmkndr. a) Kondenser suyu: Trbinde i gren buhar kondenserde youarak kondenser suyu adn alr. Bu su gaz alcya kadar kondenser suyu olarak kalr.

26 b) Besleme suyu : Gaz alcdan sonra ayn su besleme suyu adn alr. c) Kazan suyu: Kazana giren su artk kazan suyu olmutur. d) Doymu buhar : Kazanda buharlaan ya buhara doymu buhar denilir. e) Kzgn buhar : Doymu buhar kzdrclarda kzgn buhar haline gelerek trbine girer. 5.2. Soutma Suyu Santraln eitli yerlerinde soutma sular kullanlr. Bunlarda balca iki blmde incelenebilir. a) Kondenser besleme suyu : Trbinde i grm olan buharn soutmak iin kullanlr. b) Donanm soutma suyu : Bu su, santralin eitli yerlerinde ( ya soutucular, pompa vb ) kullanlan soutma suyudur. Genellikle bu i iin artlm su kullanlr. Sistem tmyle kapaldr. Soutma ilemini tamamlayan donanm soutma suyu zel s deitirgelerinde kondenser soutma suyuyla soutularak tekrar i grebilir hale getirilir. Santral iin ar suyun elde edilmesi eitli basamaklar da olur. Su hazrlama sisteminin, santraln basn ve scaklna uygun olarak seilmesi ve gvenle almas iyi bir santral iletmecilii iin ilk kouldur. retilen su ne kadar izlenir iyi kalite olursa, doabilecek problemlerinde o kadar ok nne geilmi olur 5.3. Kazan suyunun hazrlanmas Buhar santrallarnda kullanlan suyun iinde yabanc maddeler bulunmas istenmez. Sularda bulunan kalsiyum, magnezyum ve silisyum gibi maddeler kazanda ve borularda talama oluturarak borular daraltr. Bu durum kazan veriminin azalmasna neden olur. Kazan ta, ocak ile su arasnda bir izole oluturduu iin, ocaktaki snn kazan suyuna geiini engeller. Bunun iin sularn sertlik derecelerinin azaltlmas veya sfra drlmesi gerekir. Bunu gerekletirmek iin birka metot gelitirilmitir. Bunlar 1)Sodyum-Zeolit metodu 2)Hidrojen-Zeolit metodu 3)Kire-Soda metodu 4)Scak metot veya fosfatl metot 5)Demineralizasyon metodu gibi metotlardr.

27 Bu metotlarn ortak zellii, sularda bulunan ve kazan yzeyi veya hacmi il, boru aplarn daraltan bileikleri etkisiz duruma getirmektedir. Sertlii giderilen su, bir gaz alcdan geirilerek iindeki gazlar alnr. Suda bulunan gazlar, rnein oksijen oksitlenmeye sebep olaca iin zararldr. Baz kimyasal maddeler ise korozyona neden olarak, paralar ksa durumda kullanlamaz duruma getirir. Kazan besleme suyunun artlmasnda bu durum iin de gerekenler yaplmal. Ayrca i kristalleme ve biriken yabanc maddelerin de dnlerek bu artmann buna gre dzenlenmesi gerekir.

Ham su girii

ekil 5.1 Bir buhar kazan devresinde ki niteler Rakamlarn belirttii nitelerin adlar yledir. 1-Su sertliini giderme nitesi 2-Dzenleyici valf 3-Toplayc 4-Hava ayrc 5-Kazan besleme suyu deposu 6-Buharla alan besleme suyu pompas 7-Elektrikle alan besleme suyu pompas 8-n stc(Ekonomizr) 9-Kazan 10-Su ayrc 11-Buhar makinesi 12-Kondenser 13-Valf 14-Jeneratr

28

5.3.1. Sistemin alma durumu Ham su bir pompa ile bir su kaynandan alnr. Alnan su, sertlik giderme nitesinde(1) yumuatlr. Valf(2), Kollektr(3) ve hava ayrcdan(4) geen su, kazan besleme suyu deposuna(5) boaltlr. Bu depodan pompalarla (6) ve(7) alnan su, n stc(8) yani Ekonomizre gnderilir. n stcda snan su kazana(9) verilir. Kazandan yksek scaklk ve basnta kan buhar, su ayrcdan (10) geer ve buhar makinesine (11) gelir. Buhar makinesi de jeneratr dndrerek elektrik enerjisi elde edilir. Buhar makinesinden kan rk buhar, Kondenserde (12) svlap yeniden kazan suyu besleme devresine katlr. 5.4. Soutma Suyu Yolu Buharn kondenserde youturulabilmesi iin byk miktarda soutma suyuna ihtiya vardr. Soutma suyunun tamam nehir, gl yada denizden alnyorsa buna ak devre ile soutma denir. Bu halde su, alan bir kanala dolarak taraklara ve szgelere gelir. Taraklarda iri pislikler ayrlr. Szgelerde ise su mekaniksel olarak temizlenir. Soutma scaklnn yllk ortalamas ideal artlarda 10-15C olmaldr. Bu deerlerin karl olan kondenser basnc 0.03-0.04 atdr. Soutma suyu pompalar, soutma suyunu kondensere basarlar. Kondensere baslan soutma suyu, burada trbinden gelen buhar youtururken 810C snr. Isnm olan soutma suyu alnd nehir, gl yada denize geri verilir. Soutma suyu miktar, youturulan buharn ortalama 50-70 katdr.

ekil 5.2 Ak devre ile soutma

29 Suyun bol miktarda bulunmad yrelerde, kondenserde snm olan soutma suyu kulelerinde soutulur. Eer, kulelerden suyun yukardan aaya doru dklmesi srasnda meydana gelen buharlama kayplarn karlayabilecek kadarda su yoksa o halde haval soutma donanmlar kullanlr. Soutma kulelerinde soutulmu olan suyun scakl 2227C arasnda deiir. Bu deerlerin karl olan kondenser basnc (vakumu) 0.05-0.06 atdr. Soutma kulelerinde soutulan su, soutma suyu olarak kullanlmak zere tekrar kondensere gnderilir. Buna kapal devre ile soutma denir.

ekil 5.3 Kapal devre ile soutma 5.5. Kl Atma nitesi Kl atma donanmnn amac yanma sonucu meydana gelen kl baca gazndan ayrtmaktr. Bu ama iin ok eitli metotlar gelitirilmitir. Hidrolik kl tutucularnda sudan yaralanlr. Bunlarn bazlarnda su sadece kl slatarak keltme, bazlarnda ise ayn zamanda kl tamakta kullanlr. stenildiinde su kelme havuzlarnda klden ayrlarak yeniden kullanlabilir. Haval kl tutucularda kullanlan tama arac havadr. Kln havadan ayrlmas bunkerlerde gerekletirilir. Kln ayrlmas iin kullanlacak metodun seiminde, kln tane irilii, sertlii, herhangi bir ama iin kullanlp kullanlmayaca gibi faktrler rol oynar.

30 Izgaral ocaklardan elde edilen kller yol inasnda kullanlr. Plverize kmr ocaklarndan kan kltende inaat malzemesi olarak yaralanlabilir. Santral kllerinin tutulma ve atlma problemine zellikle eilmek gerekir. Plverize kmr ocakta kazanlarn baca gazlarnda ok miktarda kl bulunmaktadr. Bu durum ise evre sal ynnden olduka byk nem tamaktadr. zellikle yerleme merkezleri yaknlarnda bulunan santrallere yksek bacalar kurmak problemin zmne yeterli deildir. Bu santrallerde luvo ile cebri ekme vantilatr (baca gazn bacaya basan vantilatr) arasna her halde bir kl tutucu yerletirmek gerekir. Baca gaz temizlenmesinde kullanlabilecek en pratik yntemlerden biri baca gaz yoluna bir keltme hcresinin yerletirilmesidir. keltme hcresinden baca gaz hz 1-2 m/s ye drlr ve bylece kl zerrecikleri kendi arlklar ile aaya der. Bu metot da eki kayplar olduka azdr. Ancak byk bir hacme ihtiya ba gstermektedir. Tutulabilen kl oran ise % 70 dolaylarn dadr. Islak kl tutucularda tutulabilen kl oran olduka yksektir. Bu metot da baca gazlar ya bir su perdesinde olduka sk yerletirilmi olan ve zerindeki deliklerden su fkran plakalarn arasndan geer. Islak kl tutuculardan kl ile birlikte baca gaznda bulunan SO2 gazann da bir blmnde sv ile ykanarak alnr. Bununla beraber bu tip kl tutucular da eki kayplar olduka yksek ve su harcamas da epey fazladr. te yandan nemin fazla olmas nedeni ile gerek kl tutucularda ve gerekse baca gaznn daha sonra kat ettii yerler de korozyona kar direnli olan malzemelerim kullanlmas zorunludur. Bu dezavantajlarndan tr slak kl tutucular gnmzdeki santrallerde kullanlmaktadr. Siklonlu kl tutucular merkez ka kuvvetinden yararlanarak alr. Baca gazlar dikey konumda bulunan silindirik bir ayrtcya teetsel olarak girer ve olduka byk bir asal hz kazanr. Bu asal hzn etkisi ile d ynden harekete geen kl zerrecikleri silindirin yan yzeylerinden karak alt blmdeki bir siklona girerler. Burada alnan kller ya tekrar ocaa baslarak yaklr yada kmr curufuna kartrlr. Siklonlu kl tutucularda tutulabilen kl oran %90a kadar kabilir bununla beraber eki kayplar ise olduka yksektir.

31 Gnmzdeki santrallerde bu konuda hemen sadece eletrofiltrelerden

yararlanlmaktadr. Elektrofiltrelerde keltme elektrotlar ile pskrtme elektrotlar elektriksel alan meydana getirirler. Baca gazlar bu elektrotlarn arasndan geerken kl zerrecikleri elektrostatik olarak yklenirler pskrtme elektrotlar 10-70 kvluk bir kaynaktan beslenirler bir redresr burada kullanlacak olan alternatif akm doru akma evirir. keltme elektrotlar topraklanmtr. Yklenmi olan kl zerrecikleri pskrtme elektrolarnda uzaklaarak keltme elektrotlarna doru hareket derler. Burada elektrik yklerini brakan kller fitrenin altndaki siklona dklrler. Elektrofiltrelerde ki her keltme elektrotuna bir silkme dzeni balanmtr. Bu dzen, belirli zaman aralklarnda otomatik olarak harekete geer ve elektrot zerine toplanm olan klleri silker. Bu filtrelere ksaca E-filtre denilmektedir. Elektrofiltrelerde tutulabilen kl oran baca gaz oran ile orantldr. Bu hz 1-3 m/s dolaylarnda olmaldr. E- filtredeki eki kayplar yalnzca 2-4 mmss dir. ayrca bu metotla tutulabilen kl oran %99 un zerine bile kabilmektedir. Elektrofiltrelerin enerji harcamas her 1000m3 baca gaz iin 0,15 0,5 kwh arasndadr. Ayrlm olan kllerin alt sl deeri kimi zaman hala 2000 kcal/kg kadar olabilmektedir. Bu nedenle kller zel bir donanmla tekrar kazana sevk edilebilir.