LOGISTIKA USLUGA Uvod Svremeni trendovi globlizcije svjetske privrede i formirnje jedinstvenog trit podrzumevju orgnizovnje proizvodnje u vie

zemlj, meunrodnu nbvku sirovin i repromterijl i osvjnje svjetskog trit distribucije i plsmn proizvod. Efiksn protok robe, informcij, energije, ljudi i kpitl, n evropskom i globlnom meunrodnom nivou, nije mogue zmisliti bez odgovrjue logistike podrke. Logistik odvno predstvlj kljuni fktor prostornih integrcij trit i trinog poslovnj. Zhtjeve z logistikom i logistikim uslugm generiu i postvljju rzliiti subjekti privrednog i drutvenog ivot. Nem nijedne kompnije, orgnizcije ili djeltnosti koj moe d funkcionie bez odgovrjue logistike podrke. Potrebe i zhtjevi z logistikim uslugma imju: industrij, trgovin, zntstvo, ugostiteljstvo i turizm, zdrvstvo i medicinske ustnove, finnsijske institucije, osigurvjue kue, obrzovne institucije, izdvke i novinske kue, servisno usluni sistemi, sobrjno trnsportni sistemi, sportske orgnizcije, vojsk, policij, drvn dministrcij, stnovnitvo i sl. D bi ovi subjekti uspjeno obvljli svoju osnovnu djeltnost, potrebni su im: mterijlni proizvodi, usluge, informcije, energij i drugi resursi. Sve to ne mogu imti n prvom mjestu i u prvo vrijeme ukoliko nemju odgovrjuu logistiku podrku. Iz nvedenih potreb proizilze rzliiti zhtjevi z logistikim uslugm. Potrebe i zahtjevi za logistikim uslugama Iz nvedenih potreb proizilze rzliiti logistiki zhtjevi. U zvisnosti od konkretnog genertor i njegovih potreb, generiu se rzliite strukture i krkteristike zhtjev.

Slika 1.- Struktura logistikih zahtjeva

Bez obzir n svu rzliitost, logistiki zhtjevi se mogu svrstti u dvije velike grupe: 1. Prv grup logistikih zhtjev odnosi se n isporuku i snbdijevnje rzliitim mterijlnim i uslunim proizvodim, energijom i informcijm neophodnim z obvljnje rzliitih privrednih i drutvenih ktivnosti. 2. Drug grup logistikih zhtjev podrzumijev uprvljnje rzliitim resursim i obezbeivnje podrke z obvljnje osnovne djeltnosti u rzliitim sistemim. To su zhtjevi z rzliitim infrstrukturnim resursim, objektim, prostorom, minm i sredstvim z rd, opremom, ljudskim resursim i sl. Svki logistiki zhtjev determiniu njmnje tri osnovne komponente: prostor, vrijeme i obim (intenzitet, koliin), to je prikazano na slici 2. Logistiki zhtjevi mogli bi se jednostvno definisti na sljedei nain: Potrebno je odreen mterijln dobr, usluge, informcije, energiju ili resurse obezbijediti u odgovrjuem obimu, n odgovrjuem mjestu u odgovrjue vrijeme.

Slika 2.- Osnovne komponente logistikog zahtjeva Zhtjevi su strogo prostorno odreeni i direktno su vezni z konkretnu relciju ili lokciju, gdje je potrebno isporuiti odreene mterijlne i nemterijlne proizvode ili obezbijediti neke druge resurse. Svki zhtjev im tno definisno mjesto nstnk i zvretk. T mjest mogu d se u potpunosti poklpju, d budu udljen pr metr ili pr stotin hiljd kilometr. Pored prostorne dimenzije svki logistiki zhtjev jsno je odreen obimom (intenzitetom, koliinom) i vremenom. Obim logistikog zhtjev mor se posmtrti u odnosu n vremenski intervl njegovog nstnk i zvretk. Drugim rijeim, kvntittivne i vremenske komponente logistikih zhtjev ne mogu se odvojeno istrivti i nlizirti. U odreenom vremenskom intervlu pojvljuje se jedn obim zhtjev, u nekom nrednom intervlu ssvim drugi obim, mnji ili vei od prethodnog. Neophodno je utvrditi zkonitost pojvljivnj i trjnj zhtjev z logistikim uslugm. Vremensk nervnomjernost
2

(rvnomjernost), sezonski krkter, uestlost i nestcionrnost (stcionrnost), elementrn su obiljej logistikih zhtjev n tritu. Poznto je d su neki zhtjevi izrzito sezonskog krkter (npr. zhtjev z trnsportom itric), d drugi zhtjevi imju mnje izren vremenski spekt nervnomjernosti, dok se odreeni zhtjevi potpuno kontinulno pojvljuju u vremenu. Nervnomjernost zhtjev svkko zvisi od vremenskog period posmtrnj. Jedn je krkter zhtjev n godinjem, drugi n mjesenom, ssvim trei n sedminom nivou posmtrnj. Iz tih rzlog, pri istrivnju i nlizirnju zhtjev potrebno je definisti mjerodvni period posmtrnj. Pored kvntittivne komponente, koj se ogled kroz obim, prostor i vrijeme, logistike zhtjeve krkterie i kvlittivn komponent, vezn z zhtijevni kvlitet usluge.

Struktura i obiljeja logistikih usluga Logistik uslug je vrlo kompleksn pojm, koji nije jednostvno definisti iz vie rzlog. Svk uslug, p i logistik, moe (mor) se rzmtrti s stnovit korisnik i nosioc (dvoc) usluge. Korisnici logistiku uslugu uglvnom vezuju z otpremu i isporuku mterijlnih i nemterijlnih proizvod n odreeno mjesto, u odreeno vrijeme i pod odreenim uslovim. Pri tome se mogu izdvojiti dvije tipine situcije. Prv situcij je kd korisnik proizvod i logistiku uslugu posmtr ko jedinstvenu ponudu (proizvod + logistik uslug = integrln vrijednost z korisnik). Pri donoenju odluke o kupovini proizvod, on zjedno (neodvojivo) vrednuje proizvod i logistiku uslugu veznu z isporuku tog proizvod. Zni, konn odluk se zsniv n krkteristikm mterijlnog (uslunog) i logistikog proizvod. Drug situcij je kd korisnik logistiku uslugu posmtr ko usluni proizvod logistikog sistem, odvojeno od drugog mterijlnog ili uslunog proizvod. Odluku o kupovini i koritenju usluge donosi prvenstveno n osnovu krkter logistike ponude. Prvi sluj je krkteristin pri kupovini mterijlnih proizvod, dok se drugi sluj ee sree u fzi prodje i plsmn proizvod. Meutim, i u jednom i drugom sluju rdi se o logistikom servisu veznom z opsluivnje kupc i krjnjih potro. Iz tih rzlog, u logistikoj, pogotovo mrketinkoj literturi i teoriji, ko sinonimi logistikoj usluzi pojvljuju se pojmovi: servis klijent, servis potro, servis kupc, servis korisnik (eng. customer service). Z logistike sisteme (logistike provjdere, dvoce, nosioce uslug) logistik uslug predstvlj proizvod i sredstvo z sticnje prihod i profit n tritu. Profit od logistikih uslug moe se ostvriti smo kroz ispunjenje i zdovoljenje zhtjev korisnik, tj. ko se obezbijedi efiksn protok proizvod od mjest ponude (poiljoc, isporuioc) do mjest upotrebe (primoc, potro). Logistike usluge su direktno vezne z relizciju i trnsformciju robnih, trnsportnih i informcionih tokov. Moe se rei d logistik uslug predstvlj proizvod rzliitih logistikih sistem usmjeren n otpremu i isporuku mterijlnih proizvod, prem konceptu 7P: Prv rob; Prvo mjesto; Prvo vrijeme; Prv koliin; Prvo stnje; Prvo pkovnje; Prihvtljivi trokovi - cijen. U sutini rdi se o kompletnoj logistikoj usluzi (po sistemu od vrt do vrt, door to door, full service packet). To je rezultnt svih pojedinnih uslug u logistikom lncu od uslug pkovnj i obiljevnj robe, formirnj i rsformirnj tovrnih jedinic, sklditenj, drnj zlih, pretovr,

trnsport, opsluivnj trnsportnih sredstv i osoblj, informisnj, p sve do svjetodvnih, dministrtivnih, mrketinkih i istrivko projektntskih uslug (slik 2).

Slika 2.- Logistika usluga - koncept 7P Kompletn logistik uslug je njvniji dio bilo kojeg logistikog sistem i svi procesi i ktivnosti u logistikom lncu morju biti tko projektovni d relno podre zhtijevnu strukturu i nivo logistikih uslug. Logistike usluge se mogu strukturirti i klsifikovti s rzliitih stnovit, ko to su: komponente logistikog tok, logistik podruj, korisnici, nosioci uslug, ciljevi prunj uslug, vrst trit, vrst robe, veliin poiljke, vrijeme isporuke robe, stepen rdne intenzivnosti, kvlifikcij (osposobljenost) subjekt koji pru uslugu, stepen regulisnosti, stepen kontkt s korisnikom i dr. S stnovit komponenti logistikog tok mogu se izdvojiti etiri grupe logistikih uslug, koje su direktno vezne z relizciju i trnsformciju: robnih, trnsportnih, informcionih i tokov povrtnih sredstv i otpdnih mterijl (slik 3).

Slika 3.- Usluge u logistikim tokovima Logistike usluge vezne z relizciju i trnsformciju robnog tok mogu se svrstti u pet osnovnih grup: 1. usluge pkovnj i ukrupnjvnj robe (formirnje i rsformirnje jedinic pkovnj i rukovnj, odnosno tovrnih i logistikih jedinic, obiljevnje i etiketirnje robe; obezbjeenje i ztit robe u logistikim jedinicm, itd), 2. usluge trnsport robe (meunrodni i ncionlni trnsport robe rzliitim vidovim trnsport, sbirno - distributivni trnsport robe, zbirni trnsport robe, industrijski trnsport, dostv prznih tovrnih jedinic i mble, trnsport otpdnih mterijl i sekundrnih sirovin i dr), 3. usluge pretovr robe (direktn pretovr robe izmeu rzliitih vidov sredstv, utovr i istovr robe, trnsportno-mnipultivne usluge i dr), 4. usluge sklditenj robe (sklditenje i uvnje zlih, kvntittivn i kvlittivn kontrol robe, prerd (komisionirnje, sortirnje) robe, uzimnje uzork, ienje, suenje, zmrzvnje, oplemenjivnje robe, nkupljnje robe, i dr), 5. prtee usluge (osigurnje robe, crinsko posredovnje, uzimnje uzork, kvntittivn i kvlittivn kontrol robe, inspekcijski pregled robe i dr), 6. usluge koje dodju vrednost proizvodu, tzv. VAL (eng. value added logistics services) usluge (dorad, oplemenjivnje, mont, sklpnje, finlizcij, pkovnje, prepkivnje, obiljevnje i dr).

Usluge u informcionim tokovim mogu se podijeliti n tri grupe uslug, zvisno od vremen relizcije, u odnosu n robni tok:

1. usluge u tokovim koji prethode robnom toku (usluge poruivnj, informisnje, pomo pri ugovrnju, svjetodvne usluge, posredovnje, zstupnje, priprem i dostvljnje rzliitih izvjetj o stnju n tritu, pretklkulcij, i dr), 2. usluge u tokovim koji prte robne tokove (izdvnje, pribvljnje i popunjvnje trnsportnih i prteih dokument, rzliitih dozvol i uvjerenj, obiljevnje robe i logistikih jedinic, identifikcij i prenje robe i logistikih jedinic, vizirnje korisnik i dr), 3. usluge u tokovim koji slijede robne tokove (reklmcije, refkcije, obrun i fkturisnje, kontrol i provjer, sttistik obrd i dr). Z relizciju i trnsformciju trnsportnih tokov uglvnom su vezne dvije grupe logistikih uslug: 1. usluge trnsportnim sredstvim (prijem, smjetj, uvnje, ienje, dezinfekcij, prnje i odrvnje trnsportnih sredstv, snbdijevnje gorivom, mzivom i potronim mterijlom i dr), 2. usluge voznom i prteem osoblju (informisnje, snbdijevnje hrnom, piem i potronim mterijlom, ugostiteljske usluge, trgovke usluge, bnkrske i PTT usluge, sport, rekrecij i zbv, odmor, odrvnje higijene, prenoite i dr). Pored nvedenih uslug u logistikim tokovim redovno se pojvljuju pomone usluge ko to su: finnsijske, ugostiteljske, trgovke, dministrtivne, sportskorekretivne, zbvne, gencijske, gentske usluge, PTT usluge, ztim tehniko obezbeenje, odmor, odrvnje higijene, i dr. Zvisno od funkcionlnog podruj n kome se relizuju logistiki tokovi, logistike usluge se mogu svrstti u etiri osnovne grupe (slik 4):

Slika 4.- Usluge na pojedinim logistikim podrujima

6

1. usluge n podruju logistike nbvke, koje obuhvtju proces plnirnj, uprvljnj, orgnizcije, relizcije i kontrole tokov nbvke i dopreme mterijl (sirovin, poluproizvod, rezervnih delov, pogonskih i pomonih mterijl, investicionih sredstv i sl), 2. usluge n podruju logistike proizvodnje, obuhvtju procese opsluivnj proizvodnih sistem i kompleks (unutrnji trnsport, sklditenje, pretovrnomnipultivne ktivnosti, sisteme formirnj i rsformirnj jedinic pkovnj i logistikih jedinic u proizvodnim pogonim, fbrikim sklditim i robnim terminlim), 3. usluge n podruju logistike distribucije, vezne z: plsmn i isporuku finlnih proizvod od mjest proizvodnje do krjnjih potro i korisnik n tritu prodje. To su usluge plnirnj, orgnizcije, relizcije i kontrole tokov proizvod u rzliitim distributivnim i logistikim mrem (direktn isporuk, jednostepeni, dvostepeni i viestepeni sistemi i knli distribucije proizvod i dr), 4. usluge n podruju logistike otpdnih mterijl i povrtnih sredstv, vezne z: procese izvlenj i otpreme otpdnih mterijl i sekundrnih sirovin, otpremu i trnsport prznih logistikih jedinic, povrtne mble i sredstv pkovnj, povrtne tokove neisprvnih, oteenih i koritenih proizvod, odnosno dijelov i sredstv z reciklu i poprvku i sl. S stnovit vrste trit, odnosno geogrfskog prostor gdje su locirni korisnici uslug, gdje se nlze mjest poetk i zvretk robnog tok, mogu se izdvojiti (slik 5):

Slika 5. Struktura logistike usluge u odnosu na trite 1. usluge n interkontinentlnim tritim, u globlnim logistikim tokovim izmeu rzliitih kontinent i svjetskih region (globlne logistike usluge), 2. usluge n meunrodnim kontinentlnim tritim, u logistikim tokovim koji se odvijju n podruju odreenog kontinent, 3. usluge n ncionlnim tritim, u logistikim tokovim koji nstju i zvrvju se n odreenom ncionlnom prostoru, 4. usluge n loklnim tritim, vezne z opslugu odreenih grdskih podruj i grvitcionih zon (usluge grdske logistike), 5. usluge u okviru rzliitih privrednih i drugih sistem, usmjerene n relizciju tokov, proces i ktivnosti unutrnjeg trnsport. Logistike usluge mogu biti nmijenjene zdovoljenju zhtjev rzliitih trinih segment i korisnik, tko d je mogue izdvojiti usluge: proizvodnim, trgovkim, zntskim, ugostiteljskim i turistikim preduzeim, klinikim centrim, zdrvstvu, humnitrnim orgnizcijm, vojsci, policiji, drvnoj uprvi i dministrciji, kulturi, obrzovnju, sistemu informisnj, izdvkoj djeltnosti, sportskim i turistikim centrim, finnsijskim kum, stnovnitvu i dr. (slik 6).

Slika 6.- Logistike usluge prema trinim segmentima Logistike usluge pruju rzliiti logistiki sistemi (nosioci uslug), tko d se usluge mogu klsifikovti i strukturirti u rzliite grupe ko to su (slik 7):

Slika 7.- Struktura usluge sa stanovitva nosioca (davaoca) usluge logistikih provjder (3PL, 4PL, multimodlni opertori, logistiki integrtori, pedicije, specijlizovni posrednici i sl), koje su usmjerene n orgnizciju i relizciju kompletnih logistikih tokov od poiljoc do krjnjeg primoc robe. Logistiki provjderi obezbjeuju kompletnu uslugu otpreme i isporuke robe po sistemu od vrt do vrt (door to door, full service packet). usluge logistikih informcionih sistem i logistikih berzi, koje se odnose n uprvljnje informcijm u logistikom toku, posredovnje izmeu ponude i potrnje, identifikciju i prenje robe, tovrnih jedinic, trnsportnih sredstv i ljudi n kompletnom logistikom lncu. Pored monitoring i telemtike u logistikim mrem, ove usluge obuhvtju sve ktivnosti vezne z strteko i opertivno uprvljnje unutr i izmeu pojedinih podsistem u okviru kompleksnog logistikog tok. usluge logistikih centr, koje su vezne z opsluivnje robnih, trnsportnih, informcionih tokov i ljudi u rzliitim logistikim voritim. To su vrlo kompleksne usluge ij struktur zvisi od tip i lokcije centr, fze logistikog tok, logistikih zhtjev, vrste robe, prisutnih vidov trnsport, primijenjenih logistikih strtegij i tehnologij itd. usluge trnsportnih sistem rzliitih vidov trnsport (drumski, eljezniki, vodni, vzduni i cijevni trnsport), koje se odnose n prevoz robe n rzliitim
10

trnsportnim prvcim i rstojnjim, primjenom klsinih i svremenih tehnologij, direktnih ili multimodlnih sistem trnsport. usluge skldino pretovrnih sistem, koje se uglvnom odnose n pretovr, sklditenje i trnsportno-mnipultivne ktivnosti u rzliitim skldinim sistemim (fbrik, centrln, regionln, skldit z isporuku, itd). Skldino pretovrne usluge se redovno pojvljuju u rzliitim fzm robnog tok. Struktur ovih uslug zvisi od vrste robnog tok, mjest i funkcije skldinopretovrnog sistem u logistikom lncu, vrste robe, specifinosti logistikih zhtjev i dr. usluge sistem odrvnj, servisirnj i logistike podrke, podrzumijevju procese odrvnj, servisirnj, prnj i ienj trnsportnih sredstv, mnipultivne opreme, objekt, sobrjne infrstrukture, tehniko-tehnolokih sredstv i opreme, ko i usluge kompletne podrke obezbjeenj, uvnj i ztite sistem, n rzliitim logistikim podrujim.

ULOGA LOGISTIKIH USLUGA U KREIRANJU VRIJEDNOSTI Novi uslovi i koncepti poslovnj svjetskih kompnij u prvi pln istiu isporuku vrijednosti potrou. Z rzliku od nekih rnijih pristup, prem kojim se vrijednost kreirl i formirl u smoj proizvodnji, nove poslovne filozofije polze od fundmentlnog stv d se vrijednost formir iskljuivo kod krjnjeg potro. Potro je jedini mjerodvn d odredi vrijednost bilo kojeg mterijlnog ili uslunog proizvod. On stlno ispituje i provjerv d li je z plenu cijenu dobio dekvtnu vrijednost. Potro percipir vrijednost n osnovu integrlne ponude koj sdri proizvod, uslugu isporuke, prodjnu cijenu, uslove i nin prodje, postprodjne usluge, itd. U dnnjim uslovim vrednost formirn u fbrici ne zni nit i nije relevntn z uspjeno poslovnje. Svremene kompnije neprekidno istruju vrijednost koju treb dodti du lnc snbdevnj. Potpunu i dugoronu stisfkciju potro je mogue obezbediti smo ko se proizvod i uslug gledju zjedno, oim potro i korisnik. Vrijednost isporuen potrou, podrzumijev rzliku izmeu ukupne vrednosti koju korisnik, pri kupovini, im u svojoj percepciji i ukupnih trokov neophodnih d bi proizvod bio rspoloiv u eljenom vremenu i prostoru. Percepcij ukupne vrijednosti ili koristi je rezultt vrednovnj pojedinih vrijednosti: proizvod, usluge, personl i sme ideje, dok ukupni trokovi obuhvtju prodjnu cijenu proizvod, logistike trokove, trokove sredstv i energije, vremenske gubitke (slik 8).

11

Slika 8. Kreiranje ukupne isporuene vrijednosti Oigledno je d logistik im vrlo jk uticj i n jednu i n drugu komponentu vrijednosti. Visok kvlitet logistike usluge direktno privli potroe i povev percepciju koristi od kupovine. Uslug isporuke robe njdirektnije doprinosi unpreenju ukupne vrijednosti, dok efiksne logistike strtegije omoguvju smnjenje logistikih, odnosno ukupnih trokov. Iz tih rzlog, logistik se smtr njefiksnijim instrumentom kreirnj i povenj potroke vrijednosti. Krjnji cilj je d percepcioni benefit korisnik to vie rste, ukupni trokovi opdju. Meutim, ovko jednostvno deklrisn cilj nije ni mlo lko ostvriti. Neophodno je d u kreirnju, oblikovnju i formirnju vrijednosti z potro uestvuju rzliiti subjekti i entiteti du lnc vrednosti. Ulog logistike i logistikih uslug u kreirnju i povenju vrijednosti isporuene potrou njbolje se moe vidjeti n osnovu Porterovog model lnc vrijednosti. Michael Porters je definiso lnc vrijednosti koji obuhvt primrne i sekundrne ktivnosti kreirnj i stvrnj vrijednosti z krjnjeg potro (slik 9).

Slika 9. Uloga logistike u lancu vrijednosti

12

Primrne ktivnosti u lncu vrijednosti su: ulzn logistik, proizvodnj, izlzn logistik, mrketing i postprodjni servis. Oigledno, dvije od pet primrnih oblsti pripdju logistici i logistikim uslugm. Pod terminom ulzn logistik podrzumijevju se ktivnosti snbdijevnj preduze sirovinm, poluproizvodim i opsluivnje proces proizvodnje, pod izlznom logistikom ktivnosti i usluge distribucije i plsmn gotovih proizvod do mjest potronje. Pored primrnih, lnc obuhvt i sekundrne ktivnosti ili ktivnosti podrke koje se odnose n: infrstrukturu, uprvljnje resursim, rzvoj tehnologije i dr. Logistike usluge direktno doprinose povenju ukupne potroke vrijednosti, kroz stvrnje prostorne, vremenske i upotrebne vrijednosti. Prostorn vrijednost stvr se promjenom mjest proizvod. Preciznije reeno, izlenjem u susret potroim d se proizvodi nu n zhtijevnom mjestu (spremni z prodju, korienje ili potronju) stvr se nov vrijednost proizvod. Tko, n primjer, finlni proizvodi imju jednu vrijednost, kd se nlze u fbrikom sklditu, drugu vrijednost u prodjnom objektu, treu u stnu potro. Vremensk vrijednost, kreir se tko to e proizvodi biti n odreenom mjestu rspoloivi u tno odreeno vrijeme. Nije smo bitn prostorn promjen mjest, tj. prostorno prilgovnje zhtjevim potro, ve je bitno i vrijeme kd e se to odigrti. Poent je uprvo u tome d potroi dobijju proizvod u zhtijevno vrijeme, ime se povev ukupn vrijednost proizvod. Upotrebn vrijednost, se povev kroz dodtne logistike usluge (Value Added Logistics). U logistikim sistemim dolzi do promjene pojvnog oblik robe (pkovnje, prepkivnje), finlizcije proizvod (dord, mont), oplemenjivnj proizvod, kvlittivne i kvntittivne trnsformcije, povenja kvlitet, ime se znjno menj ukupn vrijednost proizvod. U zvisnosti od vrste proizvod u logistikim sistemim se odvijju procesi suenj, dozrijevnj, ienj, zmrzvnj, hlenj proizvod, ime se svkko mijenj upotrebn vrijednost. Kreirnje ukupne logistike vrijednosti proizvod ostvruje se kroz itv spektr logistikih uslug ko to su: trnsport, pkovnje, sklditenje, pretovr, pediterske usluge, informisnje i dr. Pored kreirnj i stvrnj vrijednosti z potro, logistik i logistike usluge znjno doprinose povenju vrijednosti poslovnj (vrijednosti kcionr). Povenje vrijednosti poslovnj mogue je ostvriti kroz povenje profitbilnosti i/ili smnjenje potrebnog kpitl (slik 10).

13

Slika 10.- Znaaj logistikih usluga u poveanju vrijednosti poslovanja Bolju profitbilnost mogue je ostvriti n osnovu povenj prihod i smnjenj ukupnih trokov. Prihodi se mogu poveti kroz unpreenje kvlitet proizvod i usluge isporuke, odnosno bolju rspoloivost proizvod, trokovi smnjiti kroz veu opertivnu efiksnost, ubrznje logistikih proces i utede u logistikim podsistemim. Smnjenje potrebnog kpitl ostvruje se kroz smnjenje obrtnog kpitl (smnjenje nivo zlih, bri obrt kpitl i dr.) i smnjenje fiksnog kpitl (efektivnije korienje kpitl, mnj ulgnj u logistike sisteme i trnsfer kpitl u druge poslove).

Zakljuak Logistik i logistike usluge predstvljju kljune pretpostvke z uspeno poslovnje i prostornu integrciju trit, n rzliitim nivoim. Novi uslovi poslovnj generiu izuzetno kompleksne logistike probleme z ije revnje je neophodno koristiti rzliit nun i tehnolok dostignu, odgovrjue strtegije i metodoloke postupke zsnovne n svremenim logistikim principim. Od izuzetnog znj je obrzovnje i struno usvrvnje ljudskih resurs, ngovnih n uprvljnju logistikim tokovim, procesim i sistemim. Rdi se o vrlo ktuelnoj, trenoj i perspektivnoj djeltnosti koj pru izuzetne mogunosti z zpoljvnje, npredovnje i izgrdnju uspjene krijere. Svjetsk iskustv pokzuju d preko 80 % logistir nlzi poso u roku do est meseci, preko 40 % kol logistike nvodi d su se svi njihovi svreni studenti u tom periodu zposlili. Iskustv pokzuju d se u svijetu tri mnogo vie logistir, nego to diplomir u rzliitim kolm. To potvruju i svkodnevni oglsi z potrebnom rdnom sngom u zemljm u okruenju i regionu. Nlost u noj prksi, li i obrzovnju ove injenice nisu dovoljno ozbiljno shvene, te je neophodno neprekidno rditi n rzvoju i irenju logistike svijesti i uvoenju
14

logistikih princip, koji mogu obezbijediti zntno konkuretnije i ekonominije poslovnje i funkcionisnje ne privrede i drutv.
Podjela

U plasmanu usluga marketinki strunjaci vode rauna isporuuje li se usluga preteito opremom ili uslunim radnicima, je li plasman usluge vezan za aktivnosti koje su opipljive ili neopipljive, te je li plasman usluga usmjeren na korisnika ili je korisnik usmjeren prema davaocu usluga. Vezano za nain isporuke usluge razlikuju se usluge koje su preteito isporuene opremom ili ljudima. Prva skupina obuhvata usluge u ijem plasmanu se koristi oprema uz sudjelovanje uslunih radnika, pri emu se razlikuju usluge koje se preteno temelje na opremi, usluge koje preteno pruaju nekvalifikovani radnici s odgovarajuom opremom, te usluge koje preteno pruaju visokokvalifikovani radnici s vrijednom opremom. Druga skupina obuhvata usluge koje se preteno temelje na ljudima. Te usluge pruaju profesionalne osobe, na primjer konsultanti za marketing, savjetnici za fnancijska pitanja, arhitekti, pravnici i drugi; kvalifikovane i nekvalifikovane osobe s jednostavnom opremom, na primjer obuari, vodoinstalateri, autoelektriari i drugi; te nekvalifikovani radnici kao, na primjer usluge odravanja teniskih terena, usluge kunih pomonica, vrtlara i slino, za ta nije potrebna posebna vjetina. Odreena aktivnost je prisutna pri isporuci usluge, a razlikuju se usluge vezane za aktivnosti koje su opipljive i neopipljive. Opipljiva aktivnost javlja se u situacijama kada je usluga usmjerena prema ljudskom tijelu, kao to su, na primjer, usluge fitnes centra ili usluge masae ili prema nekoj stvari, na primjer, usluge odravanja istoe prostorija, usluge popravaki odravanja razne opreme. Neopipljiva aktivnost javlja se u situacijama kad je usluga usmjerena na ljudsku svijest, kao to su usluge uenja stranih jezika, pozorine predstave, koncerti i slino. Neopipljiva aktivnost javlja se i u situacijama kad je usluga usmjerena prema nekoj djelatnosti, kao to su bankarske usluge, usluge osiguranja imovine, raunovodstvene usluge. Marketinki strunjak kod plasmana usluga razlikuje usluge usmjerene prema korisniku ili situaciju kada je korisnik usmjeren prema davaocu usluga, te obavljanje transakcije virtuelno. Kada korisnik kree prema davaocu usluge potrebno je razlikovati situaciju kada se korisnika zadovoljava na individualnoj osnovi ili kao dio mase. Tako se, na primjer, kada vlasnik mobitela koji je utvrdio kvar na mobitelu mora otii do servisa, radi o situaciji gdje se korisniku zadovoljavaju potrebe na individualnoj osnovi. Kada osoba koja treba javni prevoz odlazi do autobuske stanice u potrazi za prevozom, tada se zadovoljavaju njezine potrebe kao jednog od mnogih koji ekaju na autobusnoj stanici. U drugoj situaciji davaoc usluga dolazi do korisnika usluge i pritom takoe plasman usluge moe biti na individualnoj ili masovnoj osnovi. Tako, na primjer, kada neko domainstvo zatrai dopremu lo ulja za centralno grijanje, davaoc usluge svojim vozilom i uz asistenciju
15

svojih radnika dolazi do kue vlasnika i napuni spremnik s odreenom koliinom litara lo ulja. Time je ispunjena navedena usluga dolaskom do korisnika usluge na individualnoj osnovi. Na masovnoj osnovi takoe isporuitelj usluge moe dostaviti uslugu korisnicima. Tako uslugu dostave dnevnih novinana kunu adresu koriste mnogi itaoci. Mogua je i trea situacija kada korisnik i davaoc usluge obavljaju transakciju virtuelno, tj. bez dolaska ili odlaska na mjesto gdje se usluge stvaraju ili primaju. I u ovoj situaciji mogue je razlikovati individualni i masovni pristup. Usluge se mogu podijeliti, kao to je to sluaj s fzikim proizvodima, na usluge koje koriste privredni subjekti, te na usluge koje koriste fzika lica. Pojedine usluge, kao to su potanske usluge, usluge telefonije, usluga isporuke gradskog plina i druge usluge, koriste obje vrste korisnika i poslovni i krajnji korisnici. Nezavisno o tome to se radi o jednakoj vrsti usluge korisnici se posmatraju kao dva odvojena segmenta.

16