Yerbilimleri, 32 (1), 1-20

Hacettepe niversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Aratrma Merkezi Blteni Bulletin of the Earth Sciences Application and Research Centre of Hacettepe University

Aliaa (zmir) Jeotermal Alanndaki Hidrotermal Alterasyonlar ve Termal Sularla likisi Hydrothermal Alterations and Relationship With Thermal Waters at Aliaa (zmir) Geothermal Field
*Reyhan ZKAN1, Mehmet ENER2, Cahit HELVACI3, Mehmet Furkan ENER2
1

MTA Genel Mdrl, zmir Blge Mdrl, zmir Nide niversitesi Mhendislik Fakltesi, Jeoloji Mhendislii Blm, Nide 9 Eyll niversitesi Mhendislik Fakltesi, Jeoloji Mhendislii Blm, zmir
Geli (received) : 26 Austos (August) 2010 Kabul (accepted) : 05 Mart (March) 2011

Z Aliaa ve evresinde yer alan kayalarda gzlenen hidrotermal alterasyonlarn zelliklerinin belirlenmesi ve termal sularla olan ilikilerini saptamaya ynelik yaplan bu almada, alnan kaya rneklerinin alterasyon mineralleri ve jeokimyasal zellikleri ile su rneklerinin hidrojeokimyasal zellikleri birlikte ele alnarak, jeotermal sistemin oluum scakl saptanmaya allmtr. Bat Anadoluda andarl Krfezinin gneyinde Aliaa ve yakn evresini iine alan inceleme alan, volkanik ve kel kayalardan oluan bir topluluk sunmaktadr. Miyosen yal volkanik kayalar; andezit, latit andezit, bazaltik andezit, riyolit lavlar ve bunlarla ilikili piroklastiklerden oluur. Miyosen yal kel kayalar ise, karasal ve glsel kellerden meydana gelir. Blgede, jeotermal akkan akmn kontrol eden KD-KB dorultulu aktif fay sistemleri bulunmaktadr. Alterasyon zonlarndaki kayalarda genel olarak bir silisleme gzlenmektedir. Silislemenin yan sra killeme, kloritleme gibi alterasyon izleri de saptanmtr. Jeotermal alandaki kaynak ve sondajlara ait sularn kimyasal karakteri, bunlar besleyen kaynan meteorik ve deniz suyu kkenli olduunu gstermektedir. Hidrotermal alterasyonu oluturan bikarbonatl ve klorrl olmak zere iki tip jeotermal akkan bulunmaktadr. nceleme alanndan derlenen kaya rneklerinde saptanan alterasyon rn minerallerden yararlanlarak hidrotermal alterasyon trleri, su rneklerine uygulanan baz jeotermometre teknikleri ile de hazne kaya scakl belirlenmeye allmtr. Kaya analizlerinden elde edilen bulgulara gre, yredeki alterasyon trleri ileri arjilik, arjilik ve d-pirofillitik alterasyon olmak zere e ayrlarak incelenmitir. Bu alterasyon trlerinde gzlenen karakteristik minerallerin ortaya k veya kaybolu scaklklarndan, daha nceleri sistemde 175Cye kadar ulaan bir akkann bulunduu, aktif jeotermal sistemin u andaki hazne kaya scaklnn ise yaklak 100-130C arasnda deiebilecei dnlmektedir. Anahtar Kelimeler: Aliaa, hidrotermal alterasyon, jeotermal sistem, jeotermometre

ABSTRACT
In this study, the alteration zones and geothermal geology of Aliaa area and surroundings have been investigated. The alteration zones and reservoir temperature have been determined via the use of the alteration minerals and geochemical properties of waters issuing in the area. The study area, which is lying between andarl Bay and Menemen in western Anatolia has a rock association consisting of volcanic and sedimentary rocks. Miocene

R. zkan E-posta : rozkan@mta.gov.tr

Yerbilimleri

aged volcanic rocks are composed of andesitic, latitic andesitic, basaltic andesitic, rhyolitic lavas and associated pyroclastics. Miocene aged sedimentary rocks are terrestrial and lacustrine type. There are several fault systems trending NE-NW, which control the movement of geothermal fluids in the region. As a result of microscopical investigations of the rock samples collected from the alteration zones, silicification is observed in most of the rocks. Additionally, chloritisation and clay minerals are also seen. The chemical character of hot spring and well water in the geothermal area indicate that the source watersfeeding these springs and wells are meteoric and sea water in origin. There are two types of geothermal fluids causing the hydrothermal alteration in the area. These are bicarbonate and chloride type waters. Hydrothermal alteration types have been determinated by using the alteration minerals recognized in the rock samples of study area. The reservoir temperature of the present day geothermal system has been determined by applying chemical geothermometer techniques to water samples. According to the data obtained from rock analyses, the alteration types in the region are advanced argillic, argillic and outer-sub propylitic alteration. The characteristic alteration mineral assemblages indicate a fluid temperature reaching up to 175 oC in the paleogeothermal system of the area. However, it is estimated that the reservoir rock temperatures of the active geothermal system may be around 100-130 oC. Keywords: Aliaa, hydrothermal alteration, geothermal system, geothermometer

GR Aliaa jeotermal alan, zmir ili Aliaa ilesi ve yakn evresinde bulunan volkanik ve volkanosedimenter kayalardan oluan bir alan kapsar (ekil 1). Aliaa ve yakn yresinin jeolojisi ve jeotermal sistemin zellikleri Kaya (1978, 1979), engler vd. (2000), Akay ve Erdoan (2004), zkan (2004) ve Helvac vd. (2009), tarafndan allmtr. Birisi derin olmak zere, toplam drt jeotermal akkan arama kuyusunun ald alma alan, gen volkanik kayalar ve Neojen kel topluluklarnn bir arada bulunduu Bat Anadolunun tektonike aktif alanlarndan biri olup, KB ve KD gidili faylarla ekillenmitir. Gerek sz konusu kuyulardan alnan karot, gerekse yzeyden alnan kaya rnekleri zerinde yaplan hidrotermal alterasyon almalar zellikle jeotermal alanlarda jeotermal akkan ile ana kaya etkileimlerini ve bu srete gelien jeolojik olaylar aklamada kullanlan yaygn yntemlerden biridir ( Browne vd., 1992; ener ve Gevrek, 2000). Montmorillonit, kaolinit, illit, klorit, epidot ve adularya gibi hidrotermal alterasyon sonucu olumu mineral birliktelikleri jeotermal rezervuar scakl, akkann tanmas srasnda borularda oluabilecek korozyon ve kabuklama, permeabilite ve alannn akkan kimyas hakknda bilgiler sunmaktadr. Bu bilgiler nda yaplan almada, Aliaa jeotermal sahasnda gzlenen hidrotermal

alterasyonlarn ayrntl olarak saptanmas ve jeotermal sistemi oluturan termal sularla ilikisinin ortaya konularak su-kaya etkileimlerinden hareketle rezervuar scakl hakknda ngrlerde bulunulmas amalanmtr. nceki almalarda yer verilmeyen bu ama dorultusunda alma sahasnda yzeylenen kayalarn mineralojik, petrografik ve jeokimyasal zellikleri ile termal sularn hidrojeokimyasal zellikleri birlikte deerlendirilmitir. Jeokimyasal ve petrografik analizler 17 adet karot ile 52 adet yzey rneinde, Hidrojeokimya analizleri ise 10 adet termal su rneinde yaplmtr. JEOLOJ alma alan ve yakn yresinde gzlenen en nemli jeolojik un surlar Menderes Masifi, zmir-Ankara-Erzincan Kenet Kua, Yuntda volkanitleri ve Neojen kelleridir. Tm Bat Anadoluda temeli oluturan Menderes Masifi metamorfik kayalar alma alannda, st Santoniyen - Alt Maestrihtiyen yal zmir Flii tarafndan allokton olarak rtlmektedir. Allokton zmir Flii zerine gelen birimler Miyosen yal karasal, glsel ve volkanosedimanter kellerdir. almann amacn oluturan hidroterml alterasyonlarn youn olarak gzlendii ve yalar Orta-st Miyosenden balayp Pliyosene kadar uzanan volkanik istif Alt Miyosen zerinde uyumsuz olarak bulunmaktadr. Kuvaterner ise, alvyon ve yama molozu

zkan vd.

ekil 1. alma alan ve jeotermal sondaj lokasyon haritas Figure 1. Location map of study area and location of the geothermal drill holes

eklinde gzlenmektedir (ekil 2). Blgede Miyosen yal kayalarn tabann Gzelhisar formasyonuna ait birimler oluturur. Bu birimlerin zerine glsel keller ieren Zeytinda formasyonu veya uyumsuz dokanakla Foa tf (amal olarak Aliaa kireta) gelir. Zeytinda formasyonu zerinde Foa tf ve tflerin zerine de uyumlu dokanakla Aliaa kireta birimi gelmektedir. En stte, Kuvaterner yal gncel kellerle istif tamamlanr. Ege Blgesi, gnmzde tektonik adan aktif bir blgedir. Arabistan ve Avrasya levhalarnn, Bitlis Kenet Kua boyunca arpmalar ve yaknlamaya devam etmelerinin, Erken Miyosenden itibaren Dou Anadolu kta kabuunu ksaltp kalnlatrd bilinmektedir. McKenzie (1972), Tokay (1973), Alptekin (1978), Dewey ve engr (1979), engr (1979, 1980)e gre, Arabistan ve Avrasya levhalarnn arpmasnn yaratt skma nedeni ile, Anadolu levhas Dou Anadolu ve Kuzey Anadolu transform faylarnn Karlova birleme noktasndan itibaren batya doru itilmitir. Ege Blgesi gnmzde de bu hareketin etkisi altnda bulunmaktadr. GPS verilerine gre

Anadolu levhas, douda ve i kesimlerde bat ynnde yaklak 18-22 mm/y, batda ise saatin tersi ynnde bir rotasyonal hareketle, ylda 40 mm hzla Ege hendeine doru ilerlemektedir (Mller vd., 1997). ANALTK YNTEMLER alma alannda 1/25000 lekli toporafik haritalar kullanlarak ve nceki genel jeoloji almalarndan yararlanlarak arazinin jeolojisi incelenmitir (Kaya, 1978, 1979, 1983; Eder vd.,1991; Dnmez vd.,1998; Akay, 2000). almada, Kaya (1978) nn kurgulad Neojen stratigrafisi ksmen revize edilerek benimsenmi ve jeoloji haritalar deitirilmeksizin kullanlmtr (ekil 3). nceleme alanndaki farkl jeotermal alanlarda alan sondajlardan 17 adet karot rnei ve alterasyonun youn gzlendii alanlardan ise 52 adet kaya rnei olmak zere toplam 69 adet kaya ve 10 adet termal su rnei alnmtr. Karot ve kaya rneklerinin mineraloji-petrografi analizleri Dokuz Eyll niversitesi, ayn rneklerin toz preparat haline getirilerek Atomik Absorbsiyon Spektrometre

Yerbilimleri

ekil 2. nceleme alannn genelletirilmi dikme kesiti (Kaya, 1978den deitirilerek). Figure 2. Generalized geological columnar section for the study area (adapted from Kaya, 1978).

yntemi kullanlarak yaplan ana oksit ve iz element analizleri ile su kimyas analizleri MTA, X-Ray Difraktometre yntemi ile yaplan mineral analizleri ise Hacettepe niversitesi laboratuarlarnda gerekletirilmitir. alma Sahasnda Bulunan Kayalarn Petrografisi alma alannda tf, andezitik tf, bazaltik andezit, bazalt ve kireta litolojilerinden oluan ve aada detaylandrlan drt ayr formasyon ile iki ye olarak ayrtlanan alt ana kaya birimi bulunmaktadr. Bu kayalarn zayflk zonlarndan ve scak su kaynaklarna yakn kesimlerden

alnan rneklerin mikroskobik incelenmesi ve daha nce blgede yaplan almalardan elde edilen veriler birlikte deerlendirilerek kayalarn minerolojik-petrografik ve jeokimyasal zellikleri belirlenmitir. Gzelhisar Formasyonu rnekler porfirik dokulu olup, plajiyoklaz, biyotit, amfibol, az miktarda piroksen, ok az da olivin fenokristalleri bulunmaktadr. Plajiyoklazlar zekilli, ancak alterasyona maruz kalmalarndan dolay kenarlarndan itibaren killemilerdir. Baz fenokristallerde silisleme aka gzlenir. Amfibol fenokristalleri, zekilli ve yar

zkan vd.

ekil 3. alma alan ve yakn civarnn jeoloji haritas (Kaya, 1978) Figure 3. Geological map of the study area and its close vicinty (from Kaya, 1978).

zekillidir. ou opaklamtr. Biyotit fenokristalleri yar zekilli ve zekilsizdir ve bunlarda da opaklama gzlenmektedir. Piroksenler zekilsiz ve paralanm durumdadrlar. Hamur, mikrokristalen-felsitik yap sunmaktadr. Cams hamur ierisinde fenokristallerin yansra silisifiye kaya paralar, opak mineraller ve bol miktarda plajiyoklaz mikrolitleri bulunmaktadr. Alterasyon ok youn gzlenmektedir. Hamurda yer yer killeme ve karbonatlamalar gzlenir. Baz rneklerin atlaklarnda silisleme, karbonatlama ve youn kloritleme gzlenmektedir. Formasyon ierisinde bulunan perlitlerde youn silislemeler gzlenir.

Zeytinda Formasyonu Zeytinda formasyonunun volkanitlerle olan dokanaklarnda ve yakn evresinde silisleme youn olarak gzlenmektedir. zellikle Samurlu yesi ile olan dokanaklarnda bu sreci gzlemlemek olanakldr. Tfit ara katkl Zeytinda formasyonunun killi kireta dzeyleri, silise zengin hidrotermal akkanlarn dolam sonucu tamamen silislemitir. Eder vd. (1991)nin Zeytinda formasyonundan aldklar kaya rneklerinin XRD analizlerine gre kaolinit, montmorillonit, kuvars ve kalsit gibi alterasyon mineralleri belirlenmitir.

6 Samurlu yesi

Yerbilimleri Sarkaya riyolitinden alm olduklar rneklerde ise, montmorillonit-illit-feldispat-kristobalitmuskovit mineralleri tanmlanmtr. Foa Tfndeki silislemeler alma sahasnn batsnda yeralan Talburun mevkiinde aka izlenmektedir. Aliaa Kireta Aliaa kireta biriminden alnan alt adet rnein petrografik incelemelerine gre, bunlarn mikritik kireta olduklar saptanmtr. Samurlu ky evresinden alnan rneklerin btnyle mikritik kireta, Aliaa ky eridinden (Burunucu) alnan rneklerin ise mikrosparitik karbonat minerallerinden olutuklar gzlenmitir. Mikritik kireta rneklerinde az oranda biyoklast izlerine rastlanmtr. Boalan biyoklastlarn ileri genellikle ikincil oluumlu nsal silis, bazen de spar kalsit ile doldurulmutur. Demirli zeltilerin etkisi ile opaklam mineraller de bulunur, baz rneklerde bunlar dendritik yap sunarlar. Ilpnar Bazalt yesi rnekler porfirik dokuludur. Fenokristalleri, olivin, biyotit az miktarda piroksendir. Egemen fenokristal olan olivinler yar zekilli ve zekilsiz kristaller halinde gzlenirler. Biyotitler yar zekilli ve opaklamtr. Hamur, intersertal dokuda olup, plajiyoklas mikrolitleri ve opak mineraller ierir. Plajiyoklaz mikrolitleri, taneli piroksen ve olivinler volkanik cam ierisinde yer alrlar. Hamurdaki volkanik cam ve mafik minerallerde yer yer karbonatlama gzlenir. leri ksmen boalm olivinlerin boluklarnda silisleme ve karbonatlama gzlenmektedir ve sferolitik dokulu silis yerleimleri mevcuttur. Ayrca serpantinleme sonucu baz olivinlerin kristal d yzeyinden ie doru iddingsitleme izlenir. Biyotitlerde ise opaklama mevcuttur. JEOKMYA Bir jeotermal sistemi oluturan unsurlar; Is kayna, sy tayan akkan, rezervuar zon, rt kaya olarak sralanabilir. Aliaa jeotermal sisteminin de sondajlarla elde edilen scak su ve mevcut kaynaklar ile bu koullar salad gzlenmektedir. Bu yzden Aliaa jeotermal

rnekler porfirik dokulu olup, plajiyoklaz, olivin, az miktarda piroksen fenokristalleri iermektedir. Polisentetik ikizli ve zonlu yapdaki iri plajiyoklaz fenokristalleri boldur. Olivinler, zekilli, yarzekilli ve zekilsiz kristaller halinde gzlenirler. Piroksenler ise (klinopiroksen-ojit), zekilsizdir ve tek tek kristaller halinde gzlenebildii gibi glomeroporfiritik dokuda topluluklar halinde de gzlenebilirler. Hamur intersertal dokuda olup, volkanik cam, plajiyoklaz mikrolitleri, granle olivin ve piroksenlerce doldurulmutur. Toplu halde bulunan olivinlerin aralarndaki boluklarda plajiyoklaz kristalleri gzlenir. Devitrifiye olmu hamurda yer yer karbonatlama gzlenmektedir. Plajiyoklaz fenokristallerinde kaolinlemeler mevcuttur. Foa Tf Foa tfnden alnan 5 adet rnekte yaplan petrografik incelemeler sonucunda hidrotermal alterasyon izlerine rastlanmtr. rnekler porfirik dokuludur. Fenokristalleri plajiyoklaz, biyotit, kuvars, alkali feldispat ve devitrifiye olmu cam paralarndan olumaktadr. Fenokristallerden bazlar Feli solsyonlar tarafndan boyanmtr. Alkali feldispatlar ve plajiyoklazlar yar zekilli ve zekilsizdir. Biyotitler, zekilli ve yar zekilli olarak gzlenirler. Hamur, tamamen devitrifiye olmu volkanik camn oluturduu ince kl malzemeden olumutur. Kriptokristalen felsitik bir doku sunmaktadr. Hamurun ierisinde orta-kaba kl ve ince-orta lapilli pmeks, cam paralar, litik krntlar ve kristaller bulunmaktadr. Litik krntlarn killemi olduu gzlenmektedir. Tfn ierisinde bulunan atlaklara yerleen silis nsal yaplar sunmaktadr. rnekler fay zonundan alnd iin, karbonat balaycl bre paralarndan meydana gelen cams bir tf grnmndedir. Hamurda da yer yer karbonatlama ve killemeler gzlenmitir. Plajiyoklaz ve biyotit mikrolitlerinin oluturduu riyolitik akma izlerine rastlamak mmkndr. Eder vd. (1991)nin K17-c2 paftasnn gneydousunda Kirpi ukuru mevkiinden aldklar rneklerin X nm analizleri sonucunda, montmorillonit-illit-kalsit ve kuvars mineralleri, Foa tf ierisinde gzlenen

zkan vd. sisteminde hidrotermal alterasyon minerallerini tespit etmek, bu minerallere gre sistemin hazne scakln belirlemek ve kaya birimlerinde meydana gelen kimyasal deimeleri belirlemek ve mevcut bilgilerle denetirmek iin yaplan kimyasal analiz sonularna gre belirlenen ana oksit deerleri izelge 1de, iz element analiz deerleri ise izelge 2de verilmitir. rneklerin tm altere olduu iin analiz deerleri toplam 100 olmamaktadr. izelge 1de verilen analiz sonular, ekil 4deki bileimsel snflama ve adlama diyagramlarna ilenmitir. Bu diyagramlardan da grlecei gibi, alma alannda yer alan Zeytinda formasyonu volkanitleri Irvine ve Baragar (1971)n diyagramlarnda subalkalen alana der ve toleyitik-kalkalkalen snrnda gzlenir. Ayn zamanda bu volkanitler Cox vd. (1979)nin adlama diyagramnda ise, trakiandezit alanna dmektedir. Bu alma kapsamnda, alnan rneklerin kimyasal analiz sonularna gre Foa tfnn subalkalen ve (toleyitik alana den 1 adet rnek dnda) kalkalkalen karakterde olduu grlmektedir (ekil 4). izelge 1deki Gzelhisar formasyonuna ait rneklerin Irvine ve Baragar (1971)a ait diyagramlardaki yerleri incelendiinde, bunlarn da subalkalen karakterde ve toleyitik/ kalkalkalen geili olduklar anlalmaktadr (bkz. ekil 4).

izelge 2de inceleme alanndaki volkanik kayalarn iz element ierikleri, eitli aratrclara gre saptanm ortalama kabuk deerleri ile karlatrlrsa rneklerin Ba, Sr, Rb, La, K, Sn, Pb, As, Pb Th, U ieriklerinin grece yksek olduklar grlr (Wedepohl vd., 1974, Kistler vd., 1971). HDROTERMAL ALTERASYON Scak sularn yzeyde oluturduu alterasyon, derinlerde meydana getirdii hidrotermal alterasyon ile ayn deildir. nk derinlerden krk ve atlaklar yoluyla yukar ykselen akkana, yzeye yakn kesimlerde souk yeralt sularnn ve deniz suyunun karmas ile akkan scaklnda azalma olur ve dolaysyla bileiminde de deimeler meydana gelir. nceleme alannda Haba ve ukurova gibi kurulular tarafndan Foa tf ierisinde alan kuyularda 45-60 m derinliklerde 38-45 oClk lk ve scak su elde edilmitir. Bu da ncel almalarda rt kaya olarak ngrlen Foa tfnn geirgen ve gzenekli ksmlarnda scak suyun dolatn gstermektedir. ou jeotermal alanda kayalarn hidrotermal alterasyonu, derinlik, scaklk, gzeneklilik ve kimyasal koullarn deiimine bal olarak zonlanma gsterir. Bir hidrojen slfrn slfrik asite

izelge 1. nceleme alanndan alnan kaya rneklerinin ana oksit deerleri. Table 1. The major oxide results of rock samples taken from the study area
ANA OKST DEERLER FORMASYON ADI RNEK NO 1a Foa Tf 2a 3 4 Aliaa Kireta S.yer Formasyonu Gzelhisar Formasyonu Aliaa K.ta ierisinde silislenmi zon 9a 9b 6 8a 8b 8c 5a 5b Na2O % 0.6 0.2 0.1 0.1 <0.1 0.3 3.0 1.0 2.6 0.1 <0.1 <0.1 MgO % 0.3 0.2 0.4 0.5 1.6 0.8 0.7 1.4 1.0 1.4 <0.1 9.0 Al2O3 % 9.7 4.7 9.1 0.7 <0.1 1.1 17.1 8.0 15.6 2.0 0.1 0.3 SiO2 % 78.5 88.0 81.0 3.1 1.2 17.5 61.0 78.1 62.3 83.8 95.6 53.5 P2O5 % <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 0.1 <0.1 0.4 0.2 <0.1 0.1 <0.1 <0.1 K2O % 5.2 1.9 4.7 0.1 <0.1 0.4 4.1 1.8 3.6 0.7 <0.1 0.1 CaO % 1.2 0.6 0.8 52.8 5.8 41.8 4.2 2.0 4.2 0.7 0.1 14.5 TiO2 % <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 0.1 1.1 0.5 0.8 0.1 <0.1 <0.1 MnO % 1.1 <0.1 <0.1 <0.1 <0.1 0.1 <0.1 0.1 <0.1 <0.1 <0.1 0.4 Fe2O3 % 0.9 2.0 0.5 0.4 0.1 3.8 6.5 3.3 7.2 7.9 2.5 2.0

Yerbilimleri

Zeytinda Formasyonu Zeytinda Formasyonu Foa Tf Gzelhisar Formasyonu

ekil 4. Foa tf, Zeytinda formasyonu ve Gzelhisar formasyonu volkanitlerinden bu alma kapsamnda alnan rneklerin kimyasal analiz sonularnn a) SiO2-Na2O+K2O diyagram (Irvine ve Baragar, 1971). b) SiO2-Na2O+K2O diyagram (Cox vd., 1979). c) FeOt-Na2O+K2O-MgO diyagram (rvine ve Baragar, 1971). Figure 4. Current results reported by this study for the Foa tuffite, volcanites of the Zeytinda and Gzelhisar Formations: a) SiO2-Na2O+K2O diagram (Irvine and Baragar, 1971), b) SiO2-Na2O+K2O diagram (Cox et al, 1979), c) FeOt-Na2O+K2O-MgO diagram (Irvine and Baragar, 1971).

oksidasyonuyla oluan asidik sularn yaratt alterasyon, yzeyde arjilik alterasyonu meydana getirir. Daha derindeki alterasyon tr; serizitik, pirofillitik veya potasyum silikat alterasyonudur. alma alannda da ileri arjilik, arjilik ve d pirofillitik alterasyon olmak zere farkl alterasyon tr saptanmtr. Bu alterasyon trleri aadaki blmlerde ayrntl olarak tartlmtr. leri Arjilik Alterasyon Silika grubu nceleme alannda asit koullarn etkisiyle meydana gelen dk scaklkl (<100 oC) bir silika alterasyonu mevcuttur ve baskn olarak opal, kristobalit mineralleri bulunur. izelge 3deki

X-ray difraktometre sonular incelendiinde, 1a, 2a, 3, 5a, 5b, 9c, 8a, 8b, 8c ve 7 nolu kaya rneklerinde opal ve kristobalitin birlikte bulunduu gzlenmektedir. Bu ksm, muhtemelen silise ar doygun dk scaklkl sularn meydana getirdii bir yzey zonudur. Opalin silikann yannda kuvarsn da bulunduu 1a, 2a, 3, 5a, 5b, 7, 8c ve 9c rnekleri, muhtemelen scaklk ve derinliin daha fazla olduu kesimlerdir. Arjilik Alterasyon Kaolinit grubu Kaolinit grubu mineraller ile temsil edilir. izelge 3 de 12a, 12b, 12c ve 13 nolu rneklerde kaolinit ve kuvars birlikte bulunurlar ve kaolinitin

zkan vd. izelge 2. nceleme alanndan alnan kaya rneklerinin iz element deerleri. Table 2. Trace element contents of rock samples taken from the study area
(ppm) F Sc V Cr Co Ni Cu Zn Rb Sr Zr Nb Ba La Pb Nd Yb Th U 1a < 1500 < 20 13 <60 <50 <30 <30 14 197 255 100 36 940 <40 275 21 <10 26 <10 Foa Tf 2a < 1500 < 20 30 117 <50 36 33 14 89 190 49 42 407 <40 32 < 20 <10 <10 35 3 < 1500 < 20 < 10 <60 <50 <30 <30 16 151 192 72 <20 432 <40 <20 < 20 <10 25 <10 4 < 1500 < 20 <10 <60 <50 <30 <30 12 <10 244 <30 <20 <100 91 <20 < 20 <10 <10 <10 Aliaa Kireta 9a < 1500 < 20 <10 <60 <50 <30 <30 <10 <10 187 <30 <20 <100 50 <20 < 20 <10 <10 <10 9b < 1500 < 20 39 90 <50 50 70 26 <10 147 45 <20 165 43 58 < 20 <10 <10 <10 Saryer 6 < 1500 21 190 93 <50 65 <30 158 210 640 387 25 1273 60 44 71 12 124 <10 8a < 1500 < 20 93 78 <50 51 233 50 126 273 124 <20 524 <40 28 < 20 13 19 <10 Gzelhisar 8b < 1500 < 20 158 531 <50 60 54 72 199 488 214 <20 900 <40 55 37 <10 11 <10 8c < 1500 66 121 <60 85 58 <30 56 99 67 79 22 192 <40 22 < 20 14 <10 <10 A.k. ersisinde silislemi zon 5a < 1500 < 20 11 1545 67 74 <30 34 <10 16 <30 77 209 <40 <20 < 20 <10 <10 <10 5b < 1500 < 20 95 63 <50 38 50 17 <10 1161 68 <22 542 <40 115 < 20 <10 <10 <10

baskn mineral olmasndan dolay kaolinit grubu olarak ayrt edilmitir. Kaolinit, genellikle 80190C gibi dk scaklklarda meydana gelir. Corbet and Leach (1997)e gre kaolinit ve kuvarsn birlikte bulunduu alan, yaklak 100175C arasndadr. llit-kaolinit grubu Kaolinit grubu ile illit grubu arasnda bir gei grubudur (izelge 3). Hem sedimanter havzalarda, hem de aktif jeotermal sistemlerde bu minerallerin derinlik-scaklk ilikisi zerine yaplan almalara gre, smektit dk scaklklarda (<100-150C), kark tabakal illitsmektit yaklak 100-200C arasnda, illit yaklak 200-250Cde, serizit 200-250Cde, fengit ise >250-300C arasnda meydana gelmektedir (Leach, 1994). alma alannda smektit, 8a, 8b, 8c 9b, 9c ve 10, kark tabakal kil mineralleri ise 9b, 9c, 10, 8a ve 8b nolu rneklerinde gzlenmektedir.

llit grubu llit grubu, arjilik zon ierisinde yer alr. Akkan pHnn 4 ile 5 arasnda olduu koullarda, illit grubu mineralleri baskn olarak oluur (Browne, 1978; Leach, 1994). llite gei yaklak 210C de gerekleir (Browne, 1978, Leach, 1994). Kark tabakal illit-smektit killerinde scakln artmasyla smektit ierii azalr. alma alannda, illit ve smektitin birlikte bulunduu rnekler, 8a, 8b, 8c ve 9b nolu rneklerdir (bkz. izelge 3). D-Pirofillitik Alterasyon Kalk-silikat grubu Volkanik camlarn ou, zeolitlerin olumasna en uygun almina silikatlardr. Altere riyolitik tflerde, asitle ykanma sonucunda ptilolit ve Ca-montmorillonit 100-120Cde ortaya kar. Derinlik ve scakln artmas ile kark tabakal

10

Yerbilimleri

izelge 3. nceleme alanndan alnan kaya rneklerinde X-ray krnm (XRD) yntemi ile belirlenen alterasyon mineralleri. Table 3. Alteration minerals determined by the X-ray diffraction in rock samples taken from the study area.
rnek No 1a 2a 3 12a 12b 12c 13 5a 5b 9b 9c 10 11 8a 8b 8c 7 Kaya Birimi Foa Tf Foa Tf Foa Tf Foa Tf Foa Tf Foa Tf Foa Tf Aliaa Kireta Aliaa Kireta Aliaa Kireta Aliaa Kireta Ilpnar Bazalt Saryer Formasyonu Gzelhisar Formasyonu Gzelhisar Formasyonu Gzelhisar Formasyonu Gzelhisar Formasyonu Alterasyon Mineralleri Opal-CT, Hylandit/Klinoptilolit, Feldispat, Kuvars Opal-CT, Kuvars, Feldispat, Hylandit/ ?Klinoptilolit Opal-CT, Smektit, Feldispat, Kuvars, Hylandit/ ?Klinoptilolit, Kark tabakal kil minerali (ok az) Kuvars, Kaolinit Kaolinit, Kuvars, Amorf Silika, Mika (?ok ok az), Kark tabakal kil minerali (?ok ok az) Kuvars, Kaolinit Kaolinit, Kristobalit, Kuvars, Feldispat, Amorf Silika, Smektit, Kark tabakal kil minerali, Mika (?ok ok az), Klorit (?ok ok az) Kuvars, Opal-CT Dolomit, Opal-CT, Kuvars, Kalsit, Hylandit/ ?Klinoptilolit (ok az), Feldispat (ok ok az) Kalsit, Kuvars, Feldispat, Smektit, llit, Kark tabakal kil minerali Opal-CT, Smektit, Kuvars, Feldispat, Mika, Kark tabakal kil minerali, Klorit (? ok ok az) Smektit, Feldispat, Amorf Silika, Analsim, Tridimit, Mika, Kuvars, Kark tabakal kil minerali, Serpantin, Amfibol Feldispat, Amorf Silika, Mika (ok az), Kuvars (ok az), Smektit (ok ok az), Kark tabakal kil minerali (ok ok az), Klorit (? ok ok az), Kaolinit (? ok ok az), Amfibol (? ok ok az) Feldispat, Opal-CT, Smektit, llit, Kalsit, Kark tabakal kil minerali Feldispat, Opal-CT, Smektit, llit, Amorf silika, Gtit(?), Kristobalit, Hylandit/ ?Klinoptilolit (ok az), Kark tabakal kil minerali Opal-CT, Smektit, Kuvars, Feldispat, llit (ok az) Opal-CT, Kuvars

montmorillonit-illite gei gsterir (Browne, 1978; Leach, 1994). Genelde 100-150C arasnda oluan hylandit alma alannda pek ok rnekte saptanmtr. Silisleme ve kaolinitik alterasyon Foa tf ierisinde yaygndr. Eder vd. (1991) tarafndan incelenen K17-b3 paftasnn kuzeybatsnda, Ilcaburun mevkiinde Foa tf ierisinde gzlenen fay zonunda, birbirine paralel olarak olumu, sonradan koyu kahve renge dnm silisifiye dzeylerin Ilcaburun kaynann suyu ile ilgili olmad, Ilcaburundaki kaynan olumasna neden olan fayn, eski alterasyon rn olan silisifiye dzeyleri kestii ileri srlmtr. Bu silisifiye zonlar, gemiteki bir jeotermal sistemin izlerini tamakta ve montmorillonit-illit geiini gstermektedirler. Eder vd. (1991),

gei zonuna gre paleojeotermal sistemde akkan scaklnn 180-200C arasnda bulunduunu ileri srerler. Ilcaburundan alnan 12a, 12b, 12c ve 13 nolu tf rneklerinde, sadece kuvars ve kaolinit mineralleri belirlenmitir. izelge 3 incelendiinde, kuvars ve kaolinitin birlikte bulunduu alan arjilik zonun ierisinde yer alr. Bu alann gsterdii scaklk yaklak 100-175C arasndadr. Paleojeotermal sistem iin 175Cye ulaan hazne kaya scakl normal gzkmektedir. HDROJEOKMYA almamzn amac dorultusunda farkl scaklklara sahip, souk, lk ve scak, sularn kimyasal analiz sonular izelge 4de sunulmutur.

zkan vd. izelge 4. Aliaa ve evresinde yer alan lk ve scak sularn kimyasal bileimleri Table 4. Chemical compositions of warm and hot waters found in the Aliaa and its surrounding area
No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Kaynak No SM-1 TE-1 TE-2 TE-3 TE-5 TE-6 TE-9 TE-10 K-4 K-5 T C 90 56 25 30 25 25 39.8 42.4 35 26 Ph 8.86 6.1 7.1 7.99 7.49 7.2 7.64 7.68 7.7 7.88 EC 4500 32000 47000 3000 2100 4300 2600 2700 2800 1900 22779 43300 1612 950 2304 1576 1548 1564 1212 TDS mg/l Ca+2 mg/l 4,5 741 401 32 84 20 48 52 68 51 K+ mg/l 52,5 220 380 22 15 48 28 30 0.6 0.3 Mg+2 mg/l 2,4 720 1512 102 63 102 66 58.4 36 136 Na+ mg/l 600 6350 12200 370 250 700 470 475 480 125 Li mg/l 2.5 0.14 0.62 0.75 2 1 1.2 1.2 0.3 B mg/l 16 14 5 5.2 5.8 14.6 9 10 8.9 0.1

11

No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Kaynak No SM-1 TE-1 TE-2 TE-3 TE-5 TE-6 TE-9 TE-10 K-4 K-5

SiO2 mg/l 103 4.5 2 62 5 62 47 49 49 41

HCO3 mg/l 622 830 183 805 616 1525 1000 1085 1068 561

SO4 mg/l 129 1250 3160 91 10 67 22 18 16 65

F mg/l 1.7 2.5 0.95 0.65 1.5 1.3 2.1 2 0.4

Cl mg/l 377 12000 22200 430 238 580 406 400 342 185

Br mg/l 42 91 1.6 1.3 1.9 1 2.5 1.5 1

izelge 4 incelendiinde alma alannda bulunan sularn ounluu Na-HCO3l, bir ksm da Na-Cl ldr. pH deerleri ise, 6.1den 8.9ya kadar deiir ve genellikle ntr veya ntre yakndr. Sazldere (TE-3), Gavur Hamam (TE-2), Uyuz kuyusu (TE-5 ve TE-6) gibi lk kaynak ve Aliaa Ege Gbre gibi (K-4 ve K5) lk artezyen kuyular bulunmaktadr. Jeotermal aktivite asndan, Ilcaburun kayna (TE-1) ve ukurova (TE-9 ve TE-10) kuyular Samurlu (SM-1) ve evresinde yaplm sondajlar nemli saylrlar. Bu sondajlardan elde edilen scaklklar 35-96C arasnda deimektedir. Termal Sularn Doygunluk ndisleri Sularn retimi ve kullanm srasnda ortaya kabilecek kabuklama ve korozyon gibi etkilerin nlenmesi asndan sularn slfat minerali,

kalsit ve dolomit gibi kel minerallere ne kadar doygun olduunun bilinmesi gerekir. Ayrca bu minerallerden birkann birlikte dengede bulunduklar scaklklarn tespit edilmesiyle hazne kaya scakl hakknda bilgi edinilebilir. nceleme alannda yer alan sularn kalsit, dolomit vb.nin doygunluk indisleri Perkins vd., (1990) tarafndan gelitirilen (SI) Solmineq Bilgisayar program kullanlarak scak sularn yzey pHlar ve k scaklklar dikkate alnarak hesaplanmtr. alma alannda bulunan lk ve scak sularn alterasyon minerallerinin scaklkla deiimini saptamak iin pH sabit tutularak scaklklar deitirilmi ve yeni scaklklara gre SI deerleri Solmineq Bilgisayar program ile hesaplanmtr. Bu deerler ve sularn oluturabilecekleri baz alterasyon mineralleri izelge 5de verilmitir.

12

izelge 5. SM-1, TE-1 ve TE-10 scak su rneinin farkl scaklklarda hesaplanm mineral doygunluk indisi deerleri . Table 5. Mineral saturation index calculated value for different temperature of hot water samples taken from SM-1, TE-1 and TE-10.
TE-1 Doygunluk ndisi (SI) 50C 4,436 -0.77 -0.69 -0.47 -0.25 0.06 0.34 0.60 0.85 1.07 1,23 -0.15 0.24 0.68 1,11 2,776 1,567 75C 100C 125C 150C 175C 25C 50C 75C Doygunluk ndisi (SI) 100C 125C 150C 175C 0,477 -0,392 -1,123 -1,717 TE-1O

SM-1

Doygunluk ndisi (SI)

25C

50C

75C 100C 125C 150C 175C 25C

Albit

5,340 3,500 2,100 0,826 -0,185 -0,984 -1,596

Anhidrit

Aragonit

Hylandit 7,991 -0.84 -1.11 -1.34 -0.11 7,791 -1.30 -1.52 -1.71 -1,89 0,931 0.19 0.46 0.70 0.94 1.15 1,30 5,035 0,612 2,908 0,316 -1.54 -1.71 -1.87 -2 0,731 0,362 5,105 2,85

10,51 6,797 3,817 1,314 -0,619 -2,209 -3,465 0,914 -0,658 -1,946 -2,961 0,066 -0,168 -0,371 -0,541 -0,69

llit

Kalsedon

0,995 0,570 0,213 -0,081 -0,334 -0,536 0,703

Kalsit

Kaolinit

1,102 -0,353 -1,520 -2,416 0,052 -0,181 -0,391 -0,569

Yerbilimleri

Kuvars

1,195 0,820 0,463 0,139 -0,144 -0,386 -0,582 -0.41 -0.75 -1.04

K-klinoptilolit

17,16 11,25

6,4

2,332 -1,085 -3,766 -5,890

Muskovit

11,35 7,184 3,943 1,171 -1,076 -2,867 -4,222

zkan vd. izelge 5 de SM-1 rneinde scaklk arttka alterasyon minerallerinin doygunluk indisi deerlerinin azald gzlenmektedir. Yani scaklk arttka bu mineraller suda znmeye balayacaklardr. Kalsedon dndaki dier minerallerin 100Cde art 125Cde eksi deerler verdikleri dikkate alnrsa, minerallerin < 125C scaklkta kelmeye balayaca anlalr. TE-10 rneinde de ayn zellikler izlenmektedir. Ilcaburun (TE-1) rnei deniz suyu karml olduundan dolay, dier rneklerle karlatrma yapmak iin kullanlmtr. Alterasyon minerallerinden birkann birlikte dengede bulunduu scaklk hazne scakl olarak yorumlanmaktadr. Aliaa ve evresinde yer alan lk ve scak sularn doygunluk indisi deerleri ekil 5de grafiklere ilenmi ve hazne scakl tespit edilmeye allmtr. Grafik-

13

te SM-1 rnei incelenecek olursa, kalsedon, kuvars, albit, K-klinoptilolit, hylandit ve muskovit minerallerine ait erilerin yaklak 120C de kesitikleri gzlenmektedir. TE-10 rnei de ayn zellikler tamakta ve btn eriler yaklak 120Cde kesimektedirler. Bu yzden hazne scaklnn 120C ye yakn olduu sylenebilir. Genel olarak sonular deerlendirildiinde TE-1 nolu su dnda dier scak su rneklerinin yaklak ayn hazne scakln (120C ) vermektedirler. AKTVTE DYAGRAMLARI Aktivite diyagramlarndan akkan bileiminin alterasyon mineralojisine etkisi kolaylkla izlenebilir. Diyagramlar, su-kaya etkileimi sonrasnda ortamn mevcut scaklk ve pH koullarnda

ekil 5. SM-1 ve TE-10 nolu scak su rneklerinin hidrotermal alterasyon mineralleri iin hesaplanan scaklk ve doygunluk indisi deerlerinin grafiksel gsterimi. Figure 5. Graphics of calculated temperature and saturated indices for hydrothermal minerals of SM-1 and TE-10 thermal water samples.

14

Yerbilimleri Aliaa jeotermal sisteminde bulunan lk ve scak sularn iyon aktiviteleri termodinamik yntemlerle uyumlu Phreeqc bilgisayar program ile hesaplanmtr. alma alannda bulunan sularn 25 ve 100C iin iyon aktivite deerleri ekil 6 ve 7deki grafikler zerine ilenerek sularn belirtilen scaklklarda hangi minerallerle dengede bulunabilecei farkl sistemler iin incelenmitir. Diyagramlarda sularn alminyum

oluabilecek ikincil mineraller ve denge durumlarnn jeokimyasal yntemlerle incelenmesinde kullanlr. Bu almada, Helgeson (1969), Helgeson ve Kirkham (1974 a, 1974 b), Helgeson vd. (1978, 1981) tarafndan 25 ve Mutlu (1998) tarafndan 100C iin oluturulmu diyagramlar kullanlmtr. Diyagramlar zerine iyon aktivite deerleri yerletirilerek sularn hangi minerallerle dengede bulunabilecei belirlenmitir.

ekil 6. nceleme alanndaki termal sularn aktivite diyagramlar (25C, 1 atm):a) Anortit, Ca-montmorillonit, kaolinit ve jipsitin aktivite diyagramlar, b) Mg-Klorit, Mg-montmorillonit, kaolinit ve jipsitin aktivite diyagramlar, c) Albit, Na-montmorillonit, kaolinit ve jipsitin aktivite diyagramlar, d) Mikroklin, Muskovit, kaolinit ve jipsitin aktivite diyagramlar. Figure 6. Activity diagrams of thermal waters found in the study area (for 25C, 1 atm):a) Activity diagrams of anorthite, Ca-montmorillonite, kaolinite and gypsum, b) Activity diagrams of Mg-chlorite, Mg-montmorillonite kaolinite and gypsum, c) Activity diagrams of albite, Na-montmorillonite kaolinite and gypsum, d) Activity diagrams of microcline, muscovite, kaolinite and gypsum.

zkan vd.

15

ekil 7. nceleme alanndaki bulunan souk, lk ve scak sularn aktivite diyagramlar (100C, 1 atm, Mutlu, 1998): a) Na2O-K2O-Al2O3-SiO2-H2O sistemi, b) CaO-K2O-Al2O3-SiO2-CO2-H2O sistemi, c) K2O-Al2O3SiO2-H2O sistemi. Figure 7. Activity diagrams of thermal waters found in the study area (for 100C, 1 atm, Mutlu, 1998): a) Na2OK2O-Al2O3-SiO2-H2O system, b) CaO-K2O-Al2O3-SiO2-CO2-H2O system, c) K2O-Al2O3-SiO2-H2O system.

silikatlarn alterasyonu sonucunda en fazla gzlenen jipsit, kaolinit, muskovit, albit ve anortit mineralleri ile denge ilikileri ve bu minerallerin durayllk alanlar incelenmitir. ekil 6dan da grlebilecei gibi, inceleme alannda yer alan lk, souk ve scak sularn 25C ve 1 atmosferde oluturabilecekleri olas alterasyon mineralleri kaolinit, Ca-montmorillonit, Na-montmorillonit, Mg-montmorillonit ve MgKlorittir. 100Cde ise (bkz. ekil 7) K-feldispatMuskovit, Jipsit alanlarna dtkleri gzlenir.

Bu da alanda 100Cde scak sularn oluturabilecei olas alterasyon minerallerinin sistemlerinde K-feldispat-muskovit ve jipsit olabileceini gstermektedir. Jeotermometrelerin uygulanabilirlii Katyon jeotermometrelerinin uygulanabilirlii, scak sularn Giggenbach, (1988) Na-KMg gen diyagramndaki konumlarna baldr. Deniz suyu karml jeotermal akkanlarn

16

Yerbilimleri SONULAR Aliaa jeotermal sahas, gen volkanik kayalar ve Neojen kel topluluklarnn bir arada bulunduu bir saha niteliinde olup, jeotermal sistemi oluturan jeotermal akkanlarla kaya ilikilerine bal olarak gelien hidrotermal alterasyon Orta-st Miyosen yal kayalarda yaygn olarak gzlenmektedir. Mikroskobik ve petrografik inceleme sonularna gre, rneklerin tmnde gzlenen hidrotermal alterasyon; kaya hamurlarnda genellikle devitrifiye , yer yer de karbonatlama ve killemeler eklinde, atlaklarda silisleme, karbonatlama ve kloritleme eklinde, plajiyoklas kristallerinde silisleme ve kaolinleme eklinde, olivin fenokristallerinin boluklarnda ise karbonatlama ve sferolitik dokulu silis yerleimleri eklinde gelimitir. Kaya analizlerinden tespit edilen hidrotermal alterasyon minerallerine gre, Aliaa jeotermal sisteminde ileri arjilik, arjilik ve d-pirofillitik olmak zere ayr alterasyon tr tanmlanmtr. Bu alterasyon trlerinde gzlenen karakteristik minerallerin ortaya k ve kaybolu scaklklar eski sistemde akkan scaklnn 175Cye kadar ulam olduunu gstermektedir. nceleme alannda bulunan sularn ounluu Na-HCO3l, bir ksm da NaCl l olup pH deerleri, 6.1den 7.9e kadar deiir ve genellikle ntr veya ntre yakndr. Ilcaburun kayna denize yakn lokasyonu nedeni ile gelien deniz suyu karmndan kaynakl olarak dier sulardan farkllk gstermektedir. Tepkime sonucu oluabilecek yeni alterasyon rnlerini tahmin etmek iin 25C ve 1 atm basn koullarnda hazrlanan Na-K-Ca-Mg sistemleri ve silis arasndaki mineral-akkan durayllk ilikilerinin incelendii aktivite diyagramlar hazrlanmtr. Blgedeki scak sulara ait deerler de bu diyagramlar zerine yerletirilmi ve 25C, 1 atm koullarnda Na-Mg-Ca montmorillonit, kaolinit, K-feldispat ve Mg-klorit gibi alterasyon minerallerinin oluabilecei saptanmtr. 100C ve 1 atm koullarna gre hazrlanan diyagramlarda ise, sularn K-feldispat, muskovit ve jipsit alanna dtkleri gzlenmitir. Scak sularn kullanm srasnda ortaya kacak sorunlar nceden tespit etmek iin mineral

hazne scaklklarnn tespiti ve akkan kaya etkileim derecesinin belirlenmesi iin Giggenbach (1988) tarafndan gelitirilmi olan diyagram, inceleme alanndaki sular iin kullanlmtr (bkz. ekil 8). ekil 8de su rneklerinin ounluu ham sular snfna girmektedir. Bu yzden su rneklerinden tespit edilen hazne scaklklarn dikkate almamak gerekir. SM-1 rneinin ham sularla ksmen dengede bulunan sular arasndaki snrda yer almas, yeralt sularyla karm belirtmekte ve su-kaya arasndaki dengenin tamamlanmadn gstermektedir. Diyagramlarda ksmen dengelenmi sular ile ham sular birbirinden ayran izgi, olgunlama indisi (MI) 2 olan e kimyasal zellikteki sularn diyagram zerindeki noktalarnn birleimiyle oluturulmutur. nceleme alannda bulunan sularn MI deerleri izelge 6 da verilmitir. izelge 6 da 2nin altnda deerler veren su rnekleri ham sular, 2nin zerindeki deerler ise ksmen dengede bulunan sular gstermektedir. gen diyagramda gzlendii gibi izelgede de TE-4, TE-5, TE-6, TE-9, TE-10 ve K-5 nolu rnekler ham sular snfna girmekte ve bu sular iin Na-K-Mg jeotermometrelerinin kullanmnn gvenilir olmayaca gzlenmektedir. TE-1 kuyusu, deniz suyu karml olmasndan dolay deniz suyunun olgunlama indisine yakn deerler vermektedir. rnekler ierisinde sadece SM-1 ve K-4 rneklerinin olgunlama indisleri 2nin zerinde olup ksmen dengelenmi su alanlarna derler. Ancak yine bu sularda da katyon jeotermometrelerinin kullanm uygun deildir. Su-kaya dengesinin ve hazne scaklnn saptanmasnda kullanlan (Giggenbach vd., 1983) tarafndan gelitirilmi bir dier diyagram ise Na-K-Mg-Ca diyagramdr (bkz. ekil 9). Bu kare diyagram scak sulardaki Na-K-Mg-Ca iyonlarnn miktarlarnn termodinamik adan tam denge halinde olduklar bir eri ile ifade olunmaktadr (Marini ve di., 1997). ekil 9da grlecei gibi, inceleme alannda analizi yaplan su rneklerinden hibiri eriye yakn dmemektedir. Bu durum, blgedeki scak sularla kayalar arasnda dengenin salanamadn ve bu yzden katyon jeotermometrelerinin kullanmnn gvenilir olmayacan gsterir.

zkan vd.

17

ekil 8. nceleme alanndaki scak sularn Na-K-Mg diyagramndaki grnmleri (Giggenbach, 1988). Figure 8. Na-K-Mg Diagram of thermal waters found in the study area (Giggenbach,1988).

ekil 9. nceleme alanndaki scak sularn Giggenbach (1988)in kare diyagramndaki izdmleri. Figure 9. Projections on square diagram of Giggenbach (1988) of thermal waters found in the study area.

18

Yerbilimleri

izelge 6. nceleme alanndaki sularn olgunluk indisi deerleri. Table 6. Saturation index value of water samples taken from study area.
rnek No MI SM-1 2,02 TE-1 2,03 TE-4 1,57 TE-5 1,39 TE-6 1,59 TE-9 1,56 TE-10 1,57 K-4 2,27 K-5 1,61 Deniz suyu 2,1

doygunluk indekslerinin hesaplanm ve inceleme alanndaki kayalarda tespit edilen alterasyon minerallerinin, sularda 100 ile 125C arasnda kelmeye balayaca gzlenmitir. Scak sularn katyon jeotermometrelerine gre hazne scaklklarnn belirlenmesi ve akkan kaya etkileiminde denge ilikilerinin incelenmesi iin Giggenbachn (1988) Na-K-Mg gen ve Na-K-Ca-Mg kare diyagramlar kullanlmtr. gen diyagramda inceleme alanndaki scak su bileimlerinin ounun akkan-kaya dengesi tamamlanmam alana dmesi, kare diyagramda ise hazne kaya scakln veren eriden ok uzakta bulunmalarndan dolay katyon jeotermometrelerinin kullanmnn gvenilir olmad anlalmtr. Dier yandan, doygunluk indisi-scaklk ilikileri ve akkan-mineral denge durumlar dikkate alndnda, aktif jeotermal sistemin hazne scaklnn yaklak 100130 oC civarnda olduu sylenebilir. KAYNAKLAR Akay E., 2000. Magmatic and Tectonic Evolution of The Yuntda Volkanic Complex (Western Anatolia). Dokuz Eyll University Earth Science Institues Doctorate Thesis, Akay, E. ve Erdoan, B., 2004. Evolution of calcalkaline to alkaline volcanism in the Aliaa-Foa region (Western Anatolia, Turkey). Journal of Asian Earth Sciences, 24, 367-387. Alptekin, . 1978. Bat Anadolu depremlerinin odak mekanizmalar ve bunlarn aktif tektonik ile ilikileri. 2. Odak mekanizmalar ve plaka tektonii modeli, Jeofizik, c.7, say:3, S:35-57. Browne, P. R. L., 1978. Hydrothermal alteration in active geothermal fields, Ann. Rev. Earth Planet Sci. 6: 229-250.

Browne, P.R.L., Graham, I.J., Parker, R.J. and Wood, C.P., 1992.Subsurface andesite lavas and plutonic rocks in the Rotokawa and Ngatamariki geothermal systems, Taupo Volcanic Zone, New Zealand. J. Volc. Geoth. Res. 51: 199-215. Corbet, G. J., and Leach, T. M., 1997. Southwest Pacific rim Gold-Copper Systems:Structure, alteration and mineralization. Short Course Notes.318 s. Cox, K.G., Bell J.D. ve Pankhurst R.J., 1979. The interpretation of igneous rocks: George Allen and Unwin Ltd., Londra, 450p. Dewey, J.F. and engr A.M.C., 1979. Aegean and surrounding regions: complex multiplate and continuum tectonics in a convergent zone. Geol.Soc.Ame.Bull., PtI, 90, 84-92. Dnmez, M., Trkecan A., Akay A.E., Hakyemez Y., Sevin D., 1998. zmir ve kuzeyinin jeolojisi Tersiyer volkanizmasnn petrografik ve kimyasal zellikleri. MTA Rapor No: Je-149 (yaynlanmam). Eder, T., iekli K., Sarkaya H., Yakaba A., 1991. Aliaa (zmir) yresinin jeolojisi ve jeotermal enerji olanaklar. MTA Rapor No: Jt-94. Foumier, R.O. and Truesdell, A.H., 1973. An empirical Na-K-Ca geothermometers for natural waters. Geochimica et Cosmochimica Acta, 37, 1255-1275. Giggenbach, W.F., Gonfiantini R., Jangi B.L. & Truesdel A.H., 1983. Isotopic and Chemical Composition of Parbati Valley Geothermal Discharges, NW Himalaya, Indiana. Geothermics. V.5, pp.51-62. Giggenbach, W.F., 1988. Geothermal Solute Equilibria. Derivation of Na-KMg-Ca Geoindicators. Geochim. et Cosmochim. Acta. V.52, pp.2749-2765.

zkan vd. Helgeson, H.C., 1969. Thermodynamics of hydrothermal systems at elevated temperatures and pressure. American Journal of Science 267, 729-804. Helgeson, H.C, Kirkham D.H., 1974a. Theoretical prediction of the thermodynamic behavior of aqueous electrolytes at high pressures and temperatures. II Summary of the thermodynamic/electrostatic properties of the solvent. Am. J. Sci. V.274, pp.1189-1198. Helgeson, H.C, Kirkham D.H., 1974b. Theoretical prediction of the thermodynamic behavior of aqueous electrolytes at high pressures and temperatures. II Debye-Hckel parameters for activity coefficients and relative partial molar properties. Am. J. Sci. V.274, pp.11991261. Helgeson, H.C, Delany J.M., Nesbitt H.W., Bird D.K., 1978. Summary and critique of the thermodynamic properties of rock forming minerals. Am. J. Sci. 278A, pp.1-229. Helgeson, H.C., Kirkham D.H., Flowers G., 1981. Theoretical prediction of the thermodynamic behavior of aqueous electrolytes at high pressures and temperatures. IV Calculation of activity coefficients, osmotic coefficients and apparent partial molal and standard relative partial molar properties to 600C and 5 kb. Am. J. Sci. V.281, pp.1249-1516. Helvac, C., Ersoy, Y., Szbilir, H., Erkl, F., Smer, . and Uzel, B., 2009. Geochemistry and 40Ar/39Ar geochronology of Miocene volcanic rocks from the Karaburun Peninsula: Implications for amphibole-bearing lithospheric mantle source, Western Anatolia. Journal of Volcanology and Geothermal Research 185, 181202. Irvine, T. N. and Baragar W.R.A., 1971. A guide to the chemical classification of the common volkanic rocks. Canadian Journal of Earth Science, 8, 523-548. Kaya, O., 1978. Ege ky kua (DikiliZeytinda-Menemen-YeniFoa) Neojen

19 stratigrafisi. Ege niversitesi Fen Fakltesi Monografiler serisi No:17.

Kaya, O., 1979. Ortadou Ege kntsnn (Neojen) stratigrafisi ve tektonii. Trkiye Jeoloji Kurumu Blteni, ubat.1979, cilt:22, s:1, s:35, Ankara. Kaya, O., 1983. Tersiyer srt yitmesi: Dou Ege blgelerinin yaps ve magmatiklii iin olasl bir mekanizma. Trkiye Jeoloji Kurumu, Bat Anadolunun gen tektonii ve volkanizmas paneli. 39-58. Kistler, R.W., Evernden, J.F., ve Shaw, R.H., 1971. Sierra Nevada Plutonics cycle: Part I., Origin of composite granitic batholits: Geol. Soc. Amer. Bull., 82, 853-868. Marini, L., Cioni R.& Guidi M., 1997. Water chemistry of San Marcos Area, Guatemala. Royal Astronomical Society 30, 109,185. Leach, D.L., 1994, Genesis of the Ozark Mississippi Valley-type metallogenic province, in Fontebote, L. and Boni, M., eds., Sediment Hosted Zn-Pb Ores, SpringerVerlag, p.104-138. Mc Kenzie, D.P., 1972, Active tectonics of the Alpin - Himalayan Belt : The Aegean sea and surrounding regions : Geophys. Jour. Roy. Astr. Sock. , 5, 217-254. Mutlu, H., 1998. Chemical geothermometry and fluid-mineral equilibria for the merGecek thermal waters, Afyon area, Turkey; Journal of Volcanology and Geothermal Research, v.80, no:3-4, pp.303-321. Mller, S., Kahle H.G. ve Barka A., 1997. Plate tectonic situation in the AnatolianAegean region. In: Schindler C., Pfister M. (Eds.), Active tectonics of Northwestern Anatolia-The Marmara Polyproject, VDF, Hoschschulverlag AG an der ETH, Zrich, 13-28. Nicholson, K., 1993. Geothermal Fluids; Chemistry and Exploration Techniques. Springer- Verlag Berlin Heidelberg. zkan, R., 2004., Aliaa (Gzelhisar) jeotermal sahasnn jeolojisi ve hidrotermal alterasyonlar. Yksek Lisans Tezi. Dokuz Eyll niversitesi Fen Bilimleri Enstits, zmir (Yaymlanmam).

20

Yerbilimleri

Perkins, E. H., , Kharaka, Y. K., Gunter, W. D., and , DeBraal, J. D., 1990. Geochemical modeling of waterrock Interactions using SOLMINEQ.88 chapter (book). Chemical Modeling of Aqueous Systems II edts. Melchior, D. C., Bassett, R. L. American Chemical Society ener, M., Gevrek A. ., 2000. Distribution and significance of hydrothermal alteration minerals in the Tuzla hydrothermal system, anakkale, Turkey. Elsevier Journal of Volkanology and Geothermal Research V:96 (2000) pp:215/228. engr, A.M.C., 1979. On some 50% extension in the Aegean area and its implications for orogenic reconstructions in the Taurides, Rapp. Comm. Int. Mer. Mediterranean, 25/26, 2a, 41-42p. engr, A. M. C., 1980. Trkiyenin neotektoniinin esaslar (Fundamentals of the neotectonics of Turkey). Publication of Geological Society of Turkey, 40p. engler, ., ener M., Kk M.V., 2000. Paleotemperature analysis of Aliaa (zmir, Turkey) Geothermal Field. Energy Sources, v.22, pp.357-362. Tokay, M., 1973. Kuzey Anadolu Fay Zonunun Gerede ile Ilgaz arasndaki ksmnda jeolojik gzlemler. Kuzey Anadolu Fay ve Deprem Kua Sempozyumu, MTA yayn, s:12-29. Wedepohl, K. H., Correns C.W., Shaw D.M., Turekian K. K., Zemman J., 1974. Handbook of Geochemistry: Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg, New York. Yldrm, N., 1991. Aliaa jeotermal alannda su kimyas uygulamalar, MTA Raporu, Rapor no:Jeo-85.