DAMITMA I

10.04.2013

DAMITMA
AMA

Bu blmn anlatlmas sonucunda

I-Ktle transferi prensiplerinin anlalmas

Buhar-sv dengesi ve faz diyagram, relatif uuculuk, Raoult kanunu ve ideal zeltiler, azeotropik karmlar Buhar basnc lmlerinden buhar sv denge verilerinin eldesi Denge verilerinden faz diyagramnn ve denge erisinin izilmesi Ayrma ilemine ynelik olarak buhar-sv denge verilerinin analizi, yorumu ve deerlendirilmesi Faz kuralnn anlalmas ve ayrma ilemlerindeki snrlamalar

10.04.2013

II-kili karmlarn fla damtmas iin ilke ve yntemlerin anlalmas ve uygulanmas

DAMITMA

Fla damtmada kullanlan ilke ve ekipmanlar Fla damtma iin alma dorusunun karlmas Fla damtma problemleri zmek iin grafik metot kullanm Ayrma zerine farkl beslemenin etkisinin analizi ve hesaplanmas

III-kili karmlarn srekli damtlmas prensiplerinin anlalmas ve kullanlan ekipmanlar

Kullanlan ekipmanlarn fonksiyonlar Farkl tipteki raflarn ve zelliklerinin karlatrlmas Farkl dolgu malzemelerinin ve ekipmanlar Dolgulu ve rafl kolonlar arasndaki farklar Dolgulu ve rafl kolonlar iin artlarn deerlendirilmesi Sv ve buhar faz arasndaki ktle transferi Riflaks oran

10.04.2013

DAMITMA
IV-Srekli damtma kolonu iin McCabe-Thiele yntemi

10.04.2013

Grafiksel yntemle teorik raf saysnn hesaplanmas iin McCabeThiele yntemi ve kabuller Zenginletirme ve syrma blmeleri iin alma dorusu eitliklerinin eldesi iin ktle dengesi Besleme dorusu (q-dorusu) eitlii Kolondaki buhar-sv yk zerine kolona giren farkl besleme artlarnn etkisinin deerlendirilmesi Entalpi konsantrasyon diyagramnn kullanm Riflaks oran ile raf says arasndaki bant Dizayn ileminde minimum ve tm riflaks orannn nemi Ekonomik (optimum) riflaks orannn belirlenmesi McCabe-Thiele yntemiyle srekli damtma hesaplamalar Temel kavramlarla ayrma etkinlii terimlerinde dizaynn yorumu Farkl dizayn senaryolar
4

DAMITMA
IV-kili karmlarn kesikli damtlmas iin ilke ve yntemler

Kesikli damtmada kullanlan ilke ve prensipler alma dorusu eitlii Kesikli ve srekli damtmann karlatrlmas ve kesikli damtmay ngren artlar Sabit rn bileimi veya sabit riflaks orannda kesikli damtma Kesikli damtma problemleri iin grafiksel yntem

10.04.2013

Kraker (Ak emas)

raw gas generation raw gas compression CO2 absorbtion CO2 removal CO2 desorbtion cracker raw gas fractionation prewash cold box acetylene cold box fractionation absorbtion

heat exchangers light naphta or liquified petrolium gas C3+ absorbtion cracker quench separators cooler C3+ desorbtion

acetylene desorbtion heat recovery oil wash of the raw gas preheaters quench water to water treatment wash oil separator wash oil make up and steam generation precooling

process control room

ethylene hydrogen synthesis gas fuel gas methane acetylen by-products carbon dioxid

Cracker Lalden

DAMITMA

Provides us with: Carbon dioxide Acetylene

Ethylene
Methane Carbon monoxide Hydrogen

DAMITMA
ki Bileenli Karmlar in Buhar-Sv Dengesi

Sv karmlarn buharsv dengesi saf svnnkinden farkldr.

ki bileenli bir karmda buhar ve sv faz arasnda bir denge koulu olabilir.
Karm oluturan iki bileen hem sv hem de buhar fazda eit oranda dalmazlar.

ekil.1. Bileenlerin sv ve buhar fazdaki dalmlar.

10.04.2013

DAMITMA

Bileenler buharlaabilme kolaylklarndan dolay fazlarda farkl ekilde dalrlar

Buharlaabilme kolayl uuculuk diye adlandrlr.Dk kaynama scaklna sahip olan bileen yksek kaynama scaklkl bileenden daha kolay buharlar Dk kaynama noktal madde ok uucu bileen (UB) olarak ve daha yksek kaynama notal bileen de az uucu bileen (AUB) olarak bilinir. A = UB ve B = AUB olsun, mol kesirleri her iki fazda da bileenlerin deriimlerinin bir ls olarak kullanlabilir.

yA = A bileeninin buhar fazdaki mol kesri

xA = A bileeninin sv fazdaki mol kesri Farkl scaklk ve/veya basnlarda bileenlerin dalmlar farkl olacaktr. Bu durum sembolik olarak ekil 2 de gsterilmektedir.
9

10.04.2013

DAMITMA

ekil.2. Farkl scaklk, sabit basnta uucu bileenlerin sv ve buhar fazda farkl dalmlar.

10.04.2013

10

DAMITMA

Farkl scaklklarda maddenin buhar ve sv fazdaki dalmlarn gsteren grafie faz grafii ad verilir. ekil 3 te iki bileenli uucu bir karmn faz diyagram gsterilmektedir.

ekil.3. Sabit basnta faz diyagram.

10.04.2013 11

DAMITMA
Denge ve Saf Svlarn Buhar Basnc

Her saf sv, belirli bir scaklkta kendisine has bir denge basncna sahiptir. Bu durum ematik olarak ekil 4 te gsterilmektedir.

ekil 4. Saf svlarn buhar basnc.

10.04.2013 12

DAMITMA

T scaklk ve P basncnda bulunan bir kaptaki sv moleklleri belirli bir kinetik enerjiye sahip olup srekli hareket halindedirler Yzeye yakn olan molekller buhar faza kaabilirler (buharlarlar).

Zaman getike sv fazdan buhar faza geen molekllerin says artar. Buhar fazdaki molekllerin bazlar biri birleriyle arparak sv faza geri dnerler (younlarlar).
Neticede buhar faz svdan buharlaan molekllere doyar ve molekllerin buhar fazdan kama eilimi tekrar younlama eilimi ile dengelenir. Bu noktada belirli bir P basnc ve T scaklnda denge artna ulalm olur. Bu artlarda buhar fazdaki molekllerin kap duvarlarna yapm olduu basn, svnn T scaklndaki denge buhar basnc(DBB) olarak bilinir. Bir svnn denge buhar basnc scakln fonksiyonu olup scaklk arttka DBB artar. DBB nn atmosfer basncna eit olduu scaklk, svnn normal kaynama noktasdr. Basn arttrldnda sv molekllerinin buhar faza geii zorlaacaktr. Bir svnn kaynama noktas basnla artar.
13

10.04.2013

DAMITMA
Sv Karmlarn kaynama Noktalar

Basn sabit olsa bile, svdaki bileenlerin konsantrasyonuna bal olarak, sv karmlar iin birok kaynama noktas mmkndr. Svnn kaynamaya balad scakla kabarck noktas, buharn younlamaya balad scakla ise youma noktas denir. Sv karmlar iin kabarck noktas ile youma noktasnn ayn olmas gerekmez. Sv bir karmn hem kaynama noktalar hem de youma noktalar belirli bir aralkta olur.
14

10.04.2013

DAMITMA
ki sv biri birinde hi znmezlerse bu svlarn karmaz olduklar sylenir.Bylesi bir sistem, karm olarak adlandrlsa bile, iki fazdan ibarettir. Benzen-su, kerozen-su sistemleri rnek olarak verilebilir.

Karmaz olarak ele alnsa bile, gerekte ok az da olsa bir dereceye kadar biri birleri iinde znrler Biri birleriyle karmadklarndan, molekller aras etkileim pratik olarak yoktur ve tamamen birbirlerinden bamsz olarak buharlarlar. Her sv kendi denge buhar basncyla toplam buhar basncna katkda bulunacandan, karmn toplam buhar basnc, DBB larin toplam olur. rnein A ve B svlarndan oluan bir karmayan bir sistem iin toplam buhar basnc P = PA + PB Bu zelliin nemli bir sonucu, karmayan bir ikili sv sisteminin kaynama scakl saf svlarnkinden daha dk olmas gerektiidir.
15

10.04.2013

DAMITMA Faz Diyagram (kili Karm)

Faz diyagram analizinde iki bileenli karmda A UB, B ise AUB olarak alnacaktr. ki tip faz diyagram vardr: sabit basn veya sabit scaklk

Sabit Basn faz Diyagram

Yandaki ekil ideal bir karmn (Raoult Kanununa uyan) sabit basn faz diyagramn gstermektedir.
ekil 5. sabit basn faz diyagram.
10.04.2013 16

DAMITMA

Faz diyagram dikkatli bir ekilde incelenirse A bileeni B bileeninden daha uucudur, nk A nn kaynama noktas daha dktr.

Kaynama ve youma noktalar konsantrasyonla deimektedir.

Doygun sv erisi x-T, ayn zamanda kabarck noktas erisidir. Doygun buhar erisi y-T, youma noktas erisidir. Her scaklkta, sv ve buhar denge halindedir. farkl blge sz konusudur; sadece buharn, sadece svnn ve buhar-sv karmnn mevcut olduu blgeler.

10.04.2013

17

DAMITMA
Sabit Basn Faz Diyagram Kullanlarak BenzenToluen Sisteminin Analizi (ideal zelti)
Yandaki ekilde yava bir ekilde stlan belirli bir miktardaki benzentoluen karmn ele alalm. Burada, damtma ilemi (a) noktasndan (e) noktasna ilerlerken bileim ve scaklktaki deiim kaydedilip grafie geirilirse ekil 7 de verilen sabit basntaki faz diyagram elde edilir.

Benzen-toluen karmnn balang konsantrasyonu, benzen mol kesri: 0.4.

ekil 6. Benzen-toluen karmnn sabit basn altnda stlmas.
10.04.2013 18

DAMITMA

(a) noktas: Sv faz, sc. 86 oC, bezen deriimi: sv x = 0.40; buhar y = 0.00
(b) noktas: Sv faz, ilk kabarck oluumu, sc. 95.2 oC, benzen deriimi: sv x = 0.40; buhar y = 0.61

(c) noktas: Sv-buhar karm, sv buharlamas devam etmekte, sc. 98.0 oC , benzen deriimi: sv x = 0.31, buhar y = 0.52
(d) noktas: Buhar faz, son sv damlas kalmtr, sc. 101.6 oC (youma noktas), benzen deriimi, sv x = 0.21, buhar y = 0.40 (e) noktas: sadece buhar faz, sc. 108 oC, benzen deriimi, sv x=0, buhar y=0.40.

Proses kararszdr.
10.04.2013

ekil 7. Benzen-toluen sistemi iin faz diyagram.

19

DAMITMA
Sabit Scaklk Faz Diyagram

Buhar-sv dengesi analizi iin genellikle sabit basn faz diyagram kullanlr

Fakat, sabit scaklk faz diyagram da Raoult Kanunundan sapan zeltilerin analizinde kullanlmaktadr.

ekil 8. Sabit scaklkta faz diyagram.

10.04.2013 20

DAMITMA
Denge Erisi (Sabit Basn)

Denge erisi, farkl deriimlerdeki karmn, buhar-sv bileiminin grafie geirilmesiyle elde edilir. Faz diyagramlarndan yaralanlarak denge erisi izilebilir. Faz diyagramndan daha az bilgi ierir (scaklklar yoktur). Fakat bir damtma kolonunun teorik raf says hesaplanrken grafiksel yntemde kullanlr.
ekil 9. Benzen-toluen karmnn 1 atm basnta denge erisi.

10.04.2013

21

DAMITMA
Bir nceki denge erisi ideal karmlar iindir. dealden sapan karmlar iin de farkl ekillerde denge erisi sz konusudur. Aada idealden sapan iki farkl denge erisi verilmitir.

ekil 10. dealden sapan karmlar iin denge erisi

10.04.2013 22

DAMITMA
Faz Diyagramndan Denge Erisinin izilmesi
Sabit scaklk izgileri izilerek (HJ ve DF gibi) karlk gelen denge sv ve buhar bileimleri okunur. Okunan deerler grafie geirilerek denge erisi elde edilir.

10.04.2013

ekil 11. Faz diyagramndan denge erisinin izilmesi

23

DAMITMA
Artan Basncn Etkileri

ou damtma ilemleri atmosfer basncnda veya atmosfer basncna yakn basnlarda yrtlr Bununla beraber bazen atmosfer basncndan baka basnlar da kullanlr Yksek basn damtmas (3 - 20 atm) genellikle sl olarak entegre olmu sistemlerde veya buhar rnn normal kaynama noktas, bu rn younlatrmak iin gerekli olan soutma suyunun scaklndan daha dk olduunda uygulanr. Bu durumda buhar rnn kaynama noktasn ykseltmek iin kolon basncn ykseltmek onu younlatrmak amacyla bir soutucu kullanmaktan daha ucuzdur. ekil 12 de gsterildii gibi basn ykseldike faz diyagram daralr ve karlk gelen scaklklar da daha yksek olur.
24

10.04.2013

DAMITMA

ekil 12. Artan basncn faz diyagram ve denge erisi zerine etkisi.
10.04.2013 25

DAMITMA

Yksek basnlarda ayrlabilirlik azalr. Yksek basnlarda buhar ideal davrantan sapar, dolaysyla BSD verilerinde dzeltmeler gerekir. P3 basncnda, daha uucu bileenin kritik basnc alr ve artk buhar ile sv arasnda bir ayrm sz konusu deildir. Bu noktann tesinde damtma mmkn deildir. Damtmalarn ou kritik basncn % 70 inin altndaki basnlarda yrtlr. Kritik basnca yaklancaya kadar svlar dikkate deer bir sktrlabilirlik sergilemezler.

10.04.2013

26

DAMITMA
Relatif Uuculuk

Damtmayla ikili bir karm ayrabilmek iin, bileenlerin uuculuklar arasnda fark olmaldr Uuculuk fark ne kadar bykse ayrmak o kadar kolaylar. Uuculuk farkn ifade eden lte relatif uuculuk denir. A ve B den oluan ikili bir karm iin A nn uuculuu = pA / xA

B nin uuculuu = pB / xB
Burada p bileenin ksmi basnc, x ise sv fazdaki mol kesridir.

Relatif uuculuk UB nin uuculuunun AUB nin uuculuuna orandr

27

10.04.2013

DAMITMA
Btn parametreleri UB terimlerinde ifade edebilmek iin xB = 1 - xA

pA = yA PT ve pB = ( 1 - yA ) PT ifadeleri eitlikte yerine konulursa ve eitlik basitletirilip yeniden dzenlenirse aadaki ifade elde edilir:

'A' indisi silinir ve eitlik basitletirilirse aadaki ifade elde edilir

10.04.2013

28

DAMITMA

a = 1.0, ayrma mmkn deildir: her iki bileenin uuculuu eit olup, y = x tir. Relatif uuculuk 1 den ne kadar bykse ayrma derecesi o kadar yksek olur Ayrma denge erisiyle 45 derecelik diyagonal arasnda kalan blge ile snrl olduundan, denge erisiyle diyagonal arasndaki mesafe ne kadar bykse, buhar ve sv bileimleri arsndaki fark o kadar byktr, dolaysyla damtma ile ayrma da o kadar kolay olar. Bu, ekil 13 te gsterilmektedir.

ekil 13. Ayrma blgesi.

10.04.2013

29

DAMITMA
zel Hal: Sabit Relatif Uuculuk
Relatif uuculuun deeri biliniyor ve sabit ise, denge erisini elde etmek amacyla kullanlabilir. Bu ilem relatif uuculuk eitlii, y = f(x) veya x = f(y) eklinde dzenlenerek yaplr.

Bu bantlar x ile y arasnda dorusal olmayan ifadelerdir. Ancak relatif uuculuk veya ortalama relatif uuculuk deeri bilinirse denge erisi elde edilebilir.

10.04.2013

30

DAMITMA

Tablo 1. Buhar-sv dengeleri sabit bir relatif uuculuk deeriyle doru ekilde temsil edilebilen baz ikili karmlar
10.04.2013 31

DAMITMA

ekil 14. Farkl relatif uuculuk deerlerine gre denge erileri.

10.04.2013 32

DAMITMA
Sabit Relatif Uuculua Sahip kili Karmlar in Matematiksel zm
Sabit relatif uuculuk deerine sahip olan ikili karmlar iin relatif uuculuk deeri aadaki eitlikten hesaplanabilir

Burada TA ve TB saf A ve B bileenlerinin sistem basncndaki kaynama scaklklar R = 8.314 J/g-mole.K, sistem basncnda iki saf bileenin ortalama buharlama entalpisidir.

Denge scakl aadaki eitlikten hesaplanabilir.

10.04.2013

33

DAMITMA
Relatif Uuculuun Bileimle Deiimi
Bir karmn relatif uuculuu karmn bileimi ile deiir

Tablo 2. Benzen-toluen karmnn (ideal karm) relatif uuculuunun deiimi.

10.04.2013

34

DAMITMA

Tablo 3. Etanol-su karmnn (ideal olmayan karm) relatif uuculuunun bileimle deiimi.
10.04.2013 35

DAMITMA
Buhar sv denge verilerini hesaplamak amacyla relatif uuculuk kullanlmak istendiinde

Benzen-toluen sistemi iin ortalama bir uuculuk deeri kullanlabilir. Bu durumda hata max. % 3 e kadar kmaktadr. Etanol-su sistemi iin ortalama bir uuculuk deeri kullanlamaz. Ortalama uuculuk deeri kullanldnda hata % 58 e kadar kabilmektedir. Hangi durum olursa olsun, relatif uuculuk karmn bileimi ile deiir.
36

10.04.2013

DAMITMA
deal zelti ve Raoult Kanunu
Raoult Kanunu, ideal bir zelti iin, sabit bir scaklkta bir bileenin denge ksmi basncnn o bileenin saf haldeki ksmi basnc ile sv fazdaki mol fraksiyonunun arpmna eit olduunu ifade eder; p = xPVP

deal zelti aadaki zelliklere sahiptir.

zelti iinde molekller aras ortalama itme ve eme kuvvetleri saf svlarn kartrlmas ile deimez. zeltinin hacmi bileimle lineer olarak deiir.

Svlar kartrlrken absorbsiyon olmaz ve karma ss yoktur.

zeltinin toplam buhar basnc bileimle (mol kesri) lineer olarak deiir. dealite molekllerin boyut, yap ve kimyasal doas asndan benzer olmasn gerektirir:

Bu zellikleri en iyi tayanlar optik izomer karmlardr. Pratikte mhendislik yaklam olarak homolog serideki ou zeltiler ve organik bileikler yaklak olarak ideal kabul edilebilir.
10.04.2013 37

DAMITMA

A bileeni iin:

Burada pA = denge T scaklnda A bileeninin ksmi basnc PVP,A = T scaklnda saf A svsnn buhar basnc xA = a bileeninin sv fazdaki mol kesri Not: Buhar basnc sabit scaklkta sabittir. Dolaysyla Raoult Kanunu p ile x arasnda lineer bir denge bants olduunu ifade eder. Saf svlarn buhar basnc Antoine Equation eitlii kullanlarak hesaplanabilir

Burada A, B ve C sabitlerdir.

10.04.2013

38

DAMITMA

Tablo 5. Baz bileikler iin Antoine katsaylar (P nin birimi kPa, Tnin ise K.)
10.04.2013 39

DAMITMA

ekil 15. deal bir zelti iin sabit scaklk faz diyagram.
10.04.2013 40

DAMITMA
ekil 15 incelendiinde, A ile B ikili karm iin:
pA = PVP,A xA ; pB = PVP,B xB pB = PVP,B xB (1 - xA) A ve B nin ksmi basnlar bileimle lineer olarak deiir. deal gaz karm iin toplam basn ksmi basnlarn toplamdr

PT = pA + pB Ksmi basnlar toplam basn ifadesinde yerine konur ve eitlik yeniden dzenlenirse PT = (PVP,A + PVP,B ) xA + Pvp,B Toplam basn ta xA ile dorusal olarak deiir. lave olarak, pA = yA PT olduu dolaysyla PVP,A xA = yA PT, olduu dikkate alnrsa

10.04.2013

41

DAMITMA
Son ifade xA y elimine etmek amacyla toplam basn eitliinde yerine konulursa

PT PVP,A = ( PVP,A - PVP,B ) ( yA PT ) + PVP,A PVP,B PT PVP,A - ( PVP,A - PVP,B ) ( yA PT ) = PVP,A PVP,B Toplam basn yA ile dorusal olarak deiir PVP,A xA = yA PT olduundan;

10.04.2013

42

DAMITMA
Buhar Basnc Bilgisinden BSD nin Belirlenmesi
Buhar basnc verileri mevcut olduunda, Dalton kanunu ile birlikte Raoult Kanunu ikili bir karmn BSD verilerini belirlemede kullanlr Toplam basn PT = pA + pB Ksmi basnlar iin pA = PVP,A xA ; pB = PVP,B xB = PVP,B (1 - xA) ifadeleri yazlrsa: PT = pVP,A xA + pVP,B - PVP,B xB PT = ( pVP,A - pVP,B ) xA + PVP,B

Yeniden dzenlemeyle, x iin aadaki ifade elde edilir:

ve PVP,A xA = yA PT den
10.04.2013 43

DAMITMA
deal Olmayan zeltiler

Raoult Kanununa uymayan sv zeltiler ideal olmayan zeltiler olarak adlandrlr. ou zeltiler bir dereceye kadar ideal davrantan saparlar Etanol-su karm ideal olmayan bir karm olutururlar. 50 ml etanol + 50 ml su=96.4 ml karm deal olmayan karmlar tanmlamak iin Henry Kanunu kullanlr;

Burada pA : A bileeninin ksmi basnc xA : A bileeninin sv fazdaki mol kesri H : Henry Kanunu sabiti Henry Kanunu ounlukla gazlarn svlarda znrln tanmlamak iin kullanlr
10.04.2013 44

DAMITMA
Baz ideal olmayan karmlar iin yandaki y-x empirik bants geerlidir.

Burada a ve b sabitlerdir. Az ikili karmlar iin a ve b nin deerleri Tablo 6 da verilmitir

Tablo 6. baz karmlar iin a ve b sabitleri.

10.04.2013 45

DAMITMA

Raoult Kanunundan sapma aktivite katsaysnn kullanlmasyla dikkate alnabilir:

Burada i bileeninin sv fazdaki aktivite katsaysdr Bu eitlik ou ideal olmayan davranlarn sv faz etkilerinden kaynaklandn kabul eder. Sv fazda molekller buhar fazdakinden ok daha fazla biribirlerine yakndrlar. Dolaysyla molekller arasndaki ekme ve itme kuvvetleri buhar fazdaki molekllerden daha yksektir. Aktivite katsaylar scaklk ve sv faz bileiminin fonksiyonudur

A ve B den oluan ikili karmdaki A bileeni iin:

Benzer ekilde B bileeni iin

10.04.2013

46

DAMITMA

deal zelti iin

Sv faz ideal olmasa bile, buhar faz ideal kabul edilebilirse, toplam basn aadaki ifade ile verilir:

Raoult Kanunundan sapma pozitif veya negatif olabilir.

47

10.04.2013

DAMITMA
deal Davrantan Pozitif ve Negatif Sapma

deal davrantan sapma, zelti tarafndan oluturulan toplam basncn, Raoult Kanunundan hesaplanan deerden daha byk veya daha kk olmasna gre, pozitif veya negatif olarak snflandrlr. deal bir zelti iin, toplam basn mol kesri ile dorusal olarak deiir. Dorusal davrantan sapma ne kadar bykse idealiteden sapma da o kadar fazladr deal davrantan sapma en iyi sabit scaklk faz diyagramlar ile gsterilir. Sistemin dengedeki toplam basnc ideal deerdekinden kkse, sistemin Raoult Kanunundan negatif sapma gsterdii sylenir. P-x erisi Raoult Kanunu dorusunun altnda kalr. Bu durumda A ve B nin aktivite katsaylar 1 den kktr
48

10.04.2013

DAMITMA

10.04.2013

ekil 16. deal halden negatif sapma.

49

DAMITMA

Toplam basnc ideal hal iin hesaplanandan daha byk olan karmlar Raoult Kanunundan pozitif sapma gsterirler. ou karmlar bu snfa girerler.
Bu durumda aktivite katsaylar 1 den byktr P-x erileri Raoult Kanununa uyan dorularn stndedir.

ekil 17. deal halden pozitif sapma.

10.04.2013 50

DAMITMA
deal olmayan davrann sebepleri.

Benzer olmayan molekller biri birlerine itme kuvveti uygularlar. rnein polar su moleklleri, organik hidrokarbon moleklleri tarafndan kuvvetli bir ekilde itilirler. tici kuvvetler 1 den daha byk aktivite katsays olumasna sebep olurlar, nk molekller sv faz daha kolay terk ederler. Netice olarak ideal haldekinden daha byk buhar basnc oluur, bu da idealiteden pozitif sapmaya yol aar. Dier taraftan bileenlerin moleklleri biri birlerini gl ekilde ekerlerse, aktivite katsaylar 1 kk olur.

Bu durumda molekller sv faz daha zor terk ederler.

Netice olarak ksmi basn ideal haldekinden daha kk olur ve idealiteden negatif sapma oluturur.
51

10.04.2013

DAMITMA
Azeotrop/Azeotropik Karm

dealiteden ok fazla sapma olduunda, azeotrop, azeotropik karmlar veya sabit kaynama noktal karmlar denilen zel bir karm ortaya kabilir. Bu durumda, karm sabit kaynama noktal bir bileen gibi davranr. Azeotropik bileimde kaynayan bir karm, svsyla tamamiyla ayn bileimde buhar retir, dolaysyla buharlamayla svnn bileimi deimez. ki tip azeotrop vardr; minimum kaynama noktal ve maksimum kaynama noktal (daha az yaygn). En iyi bilinen minimum kaynama noktal azeotropik karm, 1 atm basnta, % 89.4 mol etanol ieren ve 78.2 oC de kaynayan etanol-su karmdr.
52

10.04.2013

DAMITMA
Dier baz rnekler:

Minimum-boiling azeotropes

carbon-disulfit - aseton (61.0 mole% CS2, 39.25 oC, 1 atm)

benzen - su (29.6 mole% H2O, 69.25 oC, 1 atm)

Maximum-boiling azeotropes

hidroklorik asit - su (11.1 mole% HCl, 110 oC, 1 atm) aseton - kloroform (65.5 mole% chloroform, 64.5 oC, 1 atm)

10.04.2013

53

DAMITMA
Minimum-kaynama noktal azeotrop

dealiteden pozitif sapma yeterince byk olduunda, minimum kaynama noktal azeotrop oluur ekil 18, karbon dislfit-aseton karm iin sabit scaklk faz diyagramn gstermektedir. Burada toplam basn bir maksimumdan gemektedir.
ekil 18. Karbon dislfit-aseton karm iin sabit scaklk faz diyagram.

10.04.2013

54

DAMITMA

ekil 19 ayn karm iin sabit basn faz diyagram ile denge erisini gstermektedir.

Scaklk, L noktas ile gsterilen bir minimumdan gemektedir.

L noktasnda buhar faz ile sv faz konsantrasyonu ayndr(y=x=0.61 CS2). Denge diyagramnda bu noktada denge erisi diyagonal keser.

ekil 19. Karbon dislfit-aseton karm iin sabit basn faz diyagram ile denge erisi.
55

10.04.2013

DAMITMA
Maximum-kaynama noktal azeotrop

Maksimum kaynama noktal azeotrop negatif sapma ok byk olduu zaman meydana gelir.
Bu durumda toplam basn bir minimumdan geer. Bu da sabit basn faz diyagramnda maksimumdan geen bir scaklk anlamna gelir. Aseton-kloroform azeotropik karm iin, ekil 20 sabit scaklk faz diyagramn, ekil 21 ise sabit basn faz diyagram ile birlikte denge erisini gstermektedir.
ekil 20 Aseton-kloroform azeotropik karm iin sabit scaklk faz diyagram.

10.04.2013

56

DAMITMA
L noktas, Azeotropik karm %34.5 mol aseton, maksimum kaynama scakl 64.5 oC (1 atm)

ekil 20 Asetonkloroform azeotropik karm iin sabit basn faz diyagram ve denge erisi.
10.04.2013 57