bellek

03.04.2006

Bilgisayarda bellek tipleri 1. ROM 2. RAM 3. PROM 4. EPROM 5. EEPROM ve Flash Memory 6. nbellek olarak saylabilir

Her bellek trnn belirli bir ilevi ve amac vardr.

1. ROM BELLEK (Read Only Memory Sadece Okunur Bellek):

Programlarn kalc olarak durduu sadece okunabilen bellek dir. Veri sadece ROM bellekten elde edilebilir. Hibir bilgi ROM bellee yazlamaz. ROM yapmc veya kullanc tarafndan bir daha deitirilmemek zere konulan program komutlarn ierir. Herhangi bir ekilde silinemez - deitirilemez. rnein BIOS ROM bellee konulur. ROM bellek uucu (non-volatile) deildir. Yani bilgisayar sisteminin enerjisi kesildii zaman ROMda depolanan bilgi kaybedilmez. Bilgisayar kapandnda veriler kaybolmaz. ROM larn RAM lerden en nemli fark, elektrik akm kesildiinde RAM lerin sakladklar bilgileri kaybetmelerine ramen, ROM larn etkilenmemeleridir. ROM'un amac balatma yada nykleme ilemini kontrol eden girdi/kt sistemini (BIOS) kaydetmektir.

BIOS Nedir? Ne e Yarar?

BIOS : "Basic Input/Output System" (Temel Giri/k Sistemi)

Bilgisayarn almas iin gereken temel iletim sistemidir. Sadece okunabilir bellek (ROM) zerine yazlm bir yazlmdr. Anakartnzn zelliklerini ynetebilmeniz/ kullanabilmeniz, dier donanmlar arasnda bir ba kurmas iin grev yapar. Bilgisayarnz alrken genelde Press DEL to Enter SETUP ifadesine hitaben DEL tuuna basarak girdiiniz yazlmsal blmdr.

BIOS'a girildiindeki grn

 ROM zerinde olduundan, BIOS burada kalcdr.

Kalc olmasnn nedeni, PCnizi her atnzda BIOSun ilem yapmasdr.

PCnizin almasnda grev alr, ayrca iletim sisteminiz ile dier donanmlarnz arasnda bir ba kurmay salar. Ana kartnz zerinde olan donanmlarn listesini iletim sistemine BIOS verir. BIOS ile ana kart ile sunulan zellikleri deitirebildiimiz gibi, sistemin daha iyi almas, uyumsuzluklar gidermek iin bir takm ayarlamalar yaplabilir. rnein, entegre olarak ses kart tayan ana kartn BIOSuna girerek ses zelliini iptal ettiimizde iletim sistemi artk bu ses kartn alglayamayacaktr. BIOS, bir yazlm dr, ana kartn dengeli + performansl almas iin kullanclara ayar yapma olana sunar.

BIOS, ana kartnzn zelliklerini belirleyen/deitirebilen ve zerine takl olan donanmlarn almas iin gereken parametreleri kullandnz iletim sistemine aktaran minik bir iletim sistemidir. BIOS sadece hata gidermek iin deil bilgisayarn performansn artrmak iinde kullanlabilinir. Farkl markalarn rettikleri BIOSlar var. AWARD, AMI ve Phoenix BIOS. Phoenix BIOS ile AWARD BIOS birleerek, baz ana kartlarda ikisinin ortak rn olan BIOSlardan kullanlmaya baland.

BIOSun grevlerini kategorize edersek: 1. Ana kartn zerine takl olan donanmlarn almas iin gereken parametreleri ve adresleri tayin etmek. Baz donanmlarn alma adresleri, kullandnz iletim sistemi tarafndan ayn atannca, akma dediimiz olay ortaya kar. Ve 2 donanm paras da almaz. BIOSa girip, aygtlarn kullanmas gerektii alma adreslerini (IRQ,DMA vs.) kendiniz belirleriz. Ana kart tarafndan desteklenen zellikleri kapatmak/amak ve bu zelliklerin deerlerini deitirmek/gzlemlemek. ana kartn alta ilk olarak hangi aygt (HDD, Floppy, SCSI) kullanmasn istiyorsanz, bunu BIOSdan halledebilmeniz

2.

CMOS Nedir? BIOS bir yazlmdr ve sadece okunabilir bellek zerindedir. Sadece okunabilir olduu iin BIOS zerinde yaptmz deiikliklerin bir yere kaydedilmesi gerekiyor. BIOSda ayarlar deitirdiimizde bu ayarlar CMOS(Complimentary Metal Oxide Semiconductor) denilen bir bellek eidine kaydedilir. Bilgilerin burada tutulmas iin bir pil ile CMOS srekli beslenir ve kaydettiimiz ayarlarn burada srekli kalmasn salarz.

BIOS ve PL ana kart stnde yan yana

BIOS nasl alyor?

1. 2. 3.

BIOS, PCnin almas iin gerekli bir yap. G dmesine bastktan hemen sonra BIOS devreye giriyor ve POST (Power OnSelf Test) denen ksa bir analiz-test yapyor. Bu analiz ile birlikte, zerine takl olan PnP (Tak ve altr) aygtlar tanmaya alyor. Grafik kartnn alp almadna bakp-bellek tipi hakknda bilgi verir. RAMin her adresinde okuma/yazma testleri yaparak onu denetler. PS/2 veya USB portlar kontrol edilerek, klavye ve fareye sahip olmadnz tespit edilir. Bir aksilik olduunda bunu size yazl mesaj olarak ya da ses ile bildiriyor. BIOS, -dier anlamda- PCnizin boot etmesi iin gereken bir sistemdir. BIOS olmaz ise, sistem almyor.

 Test ve tanma ilemi bittikten sonra BIOS bize baz bilgileri grntler. Bunlar, ilemci, veri saklama cihazlar, bellek miktar ve tipi, BIOS modeli ve tarihidir. Daha sonra CMOSa kaydedilen al esnasnda ilk olarak hangi veri saklama cihazndan sistemi aacamza bakarak, o cihazdan sistemi aar. Sorun varsa sradakini kullanr.

BIOS ayarlarn deitirmek iin BIOSa nasl girilir? Bilgisayar atnza ekranda (POST EKRANI) BIOS a nasl girilecei yazar. Aada DEL tuuna basnz diyor. Bazen F1 yada F2 tuu kullanlr.

2. RAM BELLEK (Random Access Memory Rasgele Eriimli Bellek):

ROMun aksine RAM, sadece bilgisayar akken alr. Bilgisayarn her ilemini teker teker kontrol eder bu yzden ok nemlidir. RAMa ilk giden ey letim Sistemidir. Daha sonra RAMe oynayacanz bir oyun, nternet tarayc yada istediiniz baka bir program gider. alma ekli asndan oku/yaz bellei olarak da adlandrlr. eriine bilgi yazmak hem de ieriindeki bilgiyi okumak iin tasarlanmtr. Rasgele eriimli denmesinin sebebi bellein herhangi bir yerinde bulunan verilere bir sra takip edilmeksizin yani rasgele ve ayn srede eriilmesidir. RAMde saklanan bilgiler deitirilebilir. RAMdeki bilgilere eriim, disk ya da disket srclerindeki eriimle kartrlmayacak kadar hzldr.

Bellek sas (kapasitesi) byte cinsinden llr.

Byte; bellek l birimidir, 8 bitten oluur. Bit ise 1 ve 0 konumu alabilen en kk hafza birimidir. Her bir tua basma veya karakterle bir bayt bellek kullanlr.

Bellek lleri ise bykten ke doru:

1 1 1 1 1 byte Kilo Byte (KB) Mega Byte (MB) Giga Byte (GB) Tera Byte (TB) 8 Bit 1024 Byte 1024 KB 1024 MB 1024 GBdir

RAM bellekler DRAM (Dynamic RAM) ve SRAM (Statik RAM) olmak zere iki eittir.

DRAM (Dynamic RAM) DRAM en popler bellektir. DRAM de bilgileri saklamak iin elektrik ykleri kullanr. Bilgisayarda bellek hcreleri bir kondansatr ve bir transistr ile temsil edilir. Tipik bir kondansatr aralarna yaltkan madde olan bir ift madde olan plakadan ibarettir. Plakann birine pozitif yk uygulandnda dieri negatif olarak yklenir. Plakalar ayran yaltkan zt yklerin bir birine karmasn ya da bir birlerini ntrletirmesini nler. Bir kondansatr zerindeki yk tek bitlik dijital bilgi saklayabilir. Yani kondansatr zerinde yk var ise bit 1 deerini yoksa 0 deerini alr. Teorikte kondansatrn plakalar arasndaki ykn sonsuza dek kalacana inanlr. Oysa gerekte hibir yaltkan mkemmel deildir ve kondansatr zerindeki yk zamanla boalr. Bu yzden yklerin snmlenmesini engellemek iin kondansatr periyodik olarak arj eden devreler dinamik bellek yongalarna eklenmitir. Bu devreler bilginin kaybolmasn nlemek iin birka milisaniyede (50 ms) bir kondansatrleri yeniden arj ederler. Bylece bellekteki bilgiler tazelenmi olur. Bu tip bellekler srekli deien yapsndan ve periyodik olarak arj edildiklerinden dolay dinamik bellek ad verilmitir. Dinamik bellekler dier bellek trlerine gre daha ucuz olduu iin tercih edilir. FPM.DRAM, EDO.DRAM,BEDO.DRAM, SDRAM (S:sekronize),SGRAM, RDRAM, VRAM, WRAM diye eitlilik gsteriri

SRAM (Static RAM) Statik RAM elektrik olduu srece iinde veri bitlerini saklayan bir RAMdir. SRAM veri depolamak iin satr ve stunlardan oluan bellek hcrelerini kullanr. Hafza hcrelerini temsil etmek iin basit bir set/reset flip flop kullanlr. SRAM de uucudur.(veriyi saklamak iin g olmaldr.) Ancak DRAMlerden farkl olarak bilgilerin gncellenmesi gerekmemektedir. Bu da SRAMleri hzl yapan en nemli zelliktir. DRAM den be kez daha hzl, iki kat pahal, iki kez daha byktr. SRAMler genellikle bilgisayarn nbelleinde kullanlrlar. SRAM dizayn elektriin bir yne doru akmasna izin veren yada iki transistrlerden aktif olan birine bal olarak ,inip kan akmlara benzeyen pretzel kullanr. Bu bir yne doru akm dizayn,DRAMin depolanm ykdizaynndan daha hzldr ancak daha ok g tketir. Daha ucuz ve kk boyutta olduundan bilgisayar ana belleinde DRAM kullanm tercih edilirken SRAM hzndan dolay ncelikle cache bellek iin kullanlr.

3. PROM (Programable Read Only Memory Programlanabilir Yalnzca okunur bellek)

PROMun zellikleri temelde ROMla ayndr. Bir kez programlanr ve bir daha program deitirilemez ya da silinemez. Promun stnl yongann fabrikada yaplrken programlanmak zorunda olmaydr. Herkes satn alabilecei PROM programlaycs ile amaca gre PROMa bilgi yazlabilir.

4. EPROM (Erasable Programmable Read-Only Memory Silinebilir Yalnzca Okunur Bellek)

RAMlerin elektrik kesildiinde bilgileri koruyamamas ROM ve PROMlarn yalnzca bir kez programlanabilmeleri baz uygulamalar iin sorun yaratmtr. Bu sorunlarn stesinden gelmek iin teknoloji devreye girmi ve EPROMlar ortaya kmtr. EPROM programlayc aygt yardm ile bir EPROM defalarca programlanabilir, silinebilir. EPROM programlayc, EPROMun zerindeki kodlanm program mor tesi nlar gndererek siler. Yongann zerindeki pencere, parlak gne EPROMu kolayca silebileceinden, programlama ileminden sonra EPROMun zeri bir bantla kapatlr. ok ynllkleri, kalc bellek zellikleri ve kolayca yeniden programlanabilirlikleri, EPROMu kiisel bilgisayarlarda ska kullanlr bir konuma getirmitir. EPROMun sk rastlanan pratik uygulamalarndan biri de dardan gelen yazc ve bilgisayarlara Trke karakter seti eklemektir.

5. EEPROM (Electrically Erasable Read Only Memory Elektiksel olarak silinebilen programlanabilen Yalnzca okunur bellek) ve FLASH MEMORY Bilgilerin yazlmas ve silinmesi iin normal elektrik voltaj uygulanr. Dier ROM trlerinde olduu gibi ierdii veriyi elektrik kesilse de saklar. Gene btn ROM trlerinde olduu gibi RAM bellek kadar hzl deildir. Bu tr belleklerin bir kullanmn snr vardr. Bu tr bellekler zerine bilgiler yzlerce ya da binlerce kere yazlabilir. EEPROMun zel bir uygulamas FLASH MEMORYdir. Aralarndaki en nemli fark ise EEPROMa bilgilerin byte byte yazlmas FLASHlara ise bilgilerin sabit bloklar halinde yazlmasdr. Sabit bloklar 512 bytedan 256 KBa kadar olan bir aralkta deiir. Sabit bloklar halinde yazlma zellii FLASH MEMORYi EEPROMa daha hzl yapmtr. EEPROMlarda olduu gibi FLASH MEMORYnin de bir yaam sresi vardr. Bu 100.000den 300.000 kez yazmaya kadar deiebilir.

6. NBELLEK (Cash) Bilgisayar hzn belirleyen en nemli faktrlerden biri dir. SRAMlerden olumu bellek topluluudur. alma ekli; ilenecek olan bilgi alnmak istendiinde ilk defa buraya uranr. Kullanm amac; ilenecek olan bilgi ilemeden nce buraya getirilerek bilgilerin ilenmeye hazr hale getirilmesidir. Genellikte ilemcilerde kullanlr ve ilemcinin hzn belirleyen en nemli faktrlerden birisidir. Normalde ilenecek bilgilerin hepsi bilgisayarn ANA BELLEN (RAM) de bulunur. lemci verileri ilemek iin yol sistemleri ile ANA BELLEE gider, oradan ileyecei bilgiyi alr ve iler. ANA BELLEN ve yollarn hz ilemcinin hzna yetiemez. lemcinin her veri ileme ihtiyacnda ANA BELLEE gitmesi zaman kaybna yol aar ve ilemci yeteri kadar verimli kullanlmaz. te bu yaval nlemek iin nbellekler kullanlr.

 nbellek ilemcinin yaknndadr, ilemci ile ayn hzda veya yar hzda alr. lemci ileyecei veriyi ilk nce nbellekte arar. nbellekte bulmaz ise ANA BELLEE gider.

lenecek bilgiler ise lemciye gelmeden nce nbellee gelir.

ki seviye n bellek bulunmaktadr. L1 (Level 1) ve L2 (Level 2) L1; ilemciye en yakn, ilenmesi en muhtemel verilerin bulunduu, ebata daha kk nbellektir. Boyutu ilemci trne gre 8 KB, 16 KB, 32 KB ve 128 KB olabilir. lemci ile ayn hzda alr. L2; ilemciye daha uzak ve ebata daha byk belleklerdir. Boyutu gene ilemci trne gre 128 KB, 256 KB ve 512 KB olabilir. lemci ile ayn hzda ilemcinin yar ve 1/3 hznda alrlar.

 www.bilgisayardershanesi.com www.soylenasl.com www.mtuncel.com.tr