Thnh phn ca du m v kh

Chng I THNH PHN DU M V KH

Du m v kh l nhng ngun hydrocacbon phong ph nht c trong thin nhin. Du m cng nh kh, ngy cng pht hin c nhiu v hu nh u cng thy du m v kh khng nhiu th t. Qua phn tch thnh phn ho hc ca cc loi du m khc nhau ngi ta nhn thy khng c loi du m no trn th gii li c thnh phn ging nhau hon ton c, m chng rt khc nhau v thay i theo trong phm vi rt rng. S khc nhau rt nhiu v thnh phn du m l mt vn khoa hc rt ln. C nhiu cch gii thch khc nhau nhng ni chung, mun lm sng t vn ny cn phi tr v cui ngun ca n, ngha l phi xem xt qu trnh hnh thnh v bin i ca du v kh trong lng t. Tuy nhin, cho n nay cng cha c nhng kin nhn nh nht tr v ngun gc v s bin i to thnh du kh, thm ch c nhiu nh khoa hc trong lnh vc ny cn cho rng, cho n khi con ngi s dng n git du cui cng trn hnh tinh ny th vn ngun gc ca du kh c th vn cha c sng t hon ton. Tuy nhin, ngy nay vi s pht trin khng ngng ca khoa hc v cng ngh con ngi ch to c nhiu cng c hin i phc v cho cng cuc nghin cu nh vic ng dng cc phng php phn tch vt l hin i (sc k ph khi, ph hng ngoi, ph t ngoi, ph cng hng t ht nhn... ) kt hp vi cc phng php vt l c truyn (chng ct thng, chng ct phn t, chng ct ng ph, chng trch ly, kt tinh, trch ly, khuych tn nhit...) gp phn ng k vo vic hiu bit thm ngun gc cc vt liu hu c ban u to thnh du kh v qu trnh bin i chng. Nh kt qu ca cc cng trnh nghin cu ny m nhng nhn nh v ngun gc to thnh du kh dn dn c sng t, vic nghin cu v

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 1

Thnh phn ca du m v kh gii thch s khc nhau v thnh phn ca cc loi du trn th gii cng c thun tin v r rng hn. V vy, vn nghin cu thnh phn ca du v kh khai thc c v vn ngun gc, s to thnh v bin i ca du kh trong lng t l hai vn lin quan v cng khng kht.

I. Ngun gc ca du m v kh
Khi xem xt v ngun gc ca du m v kh, ngi ta a ra nhiu gi thit khc nhau, thm ch l tri ngc nhau, nhng ch yu ngi ta quan tm n hai gi thit nh sau: gi thit v ngun gc hu c v gi thit v ngun gc hu c. trong phn ny ta s tm hiu hai gi thit ny. I.1. Ngun gc v c ca du m Theo gi thit v ngun gc v c th du m c hnh thnh t cc hp cht v c, c th trong lng t c cha cc cacbua kim loi nh Al4C3, CaC2 ... cc cht ny b phn hu bi nc to ra CH4, C2H2 theo cc phng trnh phn ng sau: Al4C3 + 12 H2O CaC2 + 2 H2O 4 Al(OH)3 + 3 CH4 Ca(OH)2 + C2H2

Cc cht hu c hnh thnh t cc phn ng trn tip tc bin i di tc ng ca cc yu t nh nhit , p sut cao v xc tc l cc khong st c sn trong lng t to nn du kh. chng minh cho gi thit ny th vao nm 1866, Berthelot tin hnh qu trnh tng hp c cc hp cht hydrocacbon thm t axtylen nhit cao vi s c mt ca xc tc, nm 1901, Sabatier v Sendereus tin hnh phn ng hydro ho axetylen trn xc tc Niken v St nhit trong khong 200 n 300oC, thu c mt lot cc hydrocacbon tng ng nh thnh phn ca du m.

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 2

Thnh phn ca du m v kh Cng vi nhiu phn ng tng t, gi thit ny thuyt phc c nhiu nh khoa hc trong mt thi gian di. Tuy nhin, trong nhng hot ng thc tin th gi thit ny gp phi kh nhiu vn m bn thn n khng th gii thch c nh: Hm lng cc hp cht cacbua trong lng t th kh hn ch trong khi th du m ngy cng tm c vi s lng rt ln v hu nh c mt khp ni Cc phn ng to hp cht thm v cc hp cht c thnh phn tng t nh thnh phn ca du m t CH4 v C2H2 i hi c nhit cao trong khi thc t nhit t c trong cc m du th t khi vt qu 150 n 200oC Bng cc phng php phn tch hin i, ngy nay ngi ta xc nh c trong du th c cha cc porphyrin l hp cht c nhiu trong xc ng thc vt. Chnh nhng khuyt im trn m gi thit ny ngy cng c t ngi quan tm v thay vo l gi thit v ngun gc hu c. I.2. Ngun gc hu c ca du m Theo gi thit ny th du m c hnh thnh t cc hp cht c ngun gc hu c, c th l t xc cht ca ng thc vt v tri qua mt qu trnh bin i phc tp trong mt thi gian di (hng chc n hng trm triu mn) di tc ng ca nhiu yu t khc nhau nh vi khun, nhit , p sut v xc tc c sn trong lng t v i khi cn c s tc ng ca cc bc x do s phng x trong lng t. Thc t th qu trnh hnh thnh du kh l mt qu trnh lu di v lin tc, nhng thun tin cho qu trnh nghin cu s bin i t cc xc cht ca ng thc vt n du kh ngy nay th ngi ta chia qu trnh ny thnh bn giai on khc nhau nh sau: Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 3

Thnh phn ca du m v kh I.2.1. Tch ng cc vt liu hu c ban u Nhng vt liu hu c ban u (hay cn gi l nhng cht m ra du kh) ca du kh hin nay ch yu l nhng sinh vt sng bin: ph du, thc vt, ng vt di bin. Tuy nhin, v bin l ni hi t cc dng sng trn t lin nn tt nhin s c c cc ng thc vt (xc cht ca chng) c ngun gc t trn cn. Tt c nhng vt liu hu c trn y u c th l cht m to thnh du kh. Nh vy, c th v s phc tp trong cc vt liu ban u dn n s to thnh cc loi du m c thnh phn thay i rt khc nhau. Trong nhng loi vt liu k trn th nhng loi sinh vt bin vn l nhng loi ch yu to thnh du kh. Trong th khng phi nhng sinh vt ln nh cc loi rong, to (thc vt), c, tm (ng vt) l ngun vt liu ban u ch yu, m chnh l cc loi sinh vt b nh cc loi ph du. Ph du c gi chung cho cc loi sinh vt nh, hot ng vi bn knh hp, thng ti ch (hoc nu c di c y l do dng chy ca nc). Chng rt b, kch thc khong vi milimet thng lm thc n ca cc loi ng vt bin. Chnh v vy, s lng ca chng rt nhiu, c bit l cc loi ph du thc vt. Nhng vt liu hu c ban u, d l loi ng vt t lin do nc mang ra bin hay cc loi ng vt sinh trng bin, ni chung l sau khi cht, u b lng ng xung y bin. trong nc bin li c rt nhiu vi khun, ty theo mi trng m c th c vi khun hiu kh hay ym kh. Cc vi khun hiu kh hay ym kh ni chung c nhiu, ngay chiu su ca y b n 2000m s lng vi khun hiu cng c t khong 16-49 triu con cn cc vi khun ym kh c khong 1,3 n 5,2 triu con trong mt gam vt liu trm tch. Nhng cng xung su vo lp trm tch, s lng vi khun s cng gim mnh hn. Chng hn, xung su 45-55cm trong lp trm tch vi khun hiu kh s cn 500- 8700, trong khi cc vi khun ym kh c th cn n 6000-14000 tnh cho mt gam trm tch. Sau khi cc ng thc vt b cht, lp tc b cc vi khun tc dng, nhng thnh phn no d b ph hy nht, th vi khun s ph hy to thnh cc sn phm Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 4

Thnh phn ca du m v kh kh v cc sn phm ha tan trong nc ri tn mc khp mi ni, cn thnh phn no bn vng cha b ph hy hoc cha kp b ph hy, s dn lng ng lp ny chng cht ln lp kia to thnh lp trm tch y bin. S lng ng ny trong thin nhin xy ra v cng chm chp (1-2mm n vi cm /1000 nm). Mt cch tng qu th thnh phn ca cc xc ng thc vt c chia thnh ba phn chnh: Cc hp cht hu c nh hydrat cacbon; Cc cht albumin; Cc cht lipit (bao gm cc axit bo, sp, nha, du, cc hydrocacbon cao phn t vv) Cc hydrat cacbon, c bit l nhng loi phn t lng thp l cc hp cht khng bn vng, di tc dng ca vi khun chng b phn hy to thnh kh v cc cht tan trong nc v vy chng khng phi l cht m tao nn du kh. Cc cht albumin ni chung cng rt d b cc vi khun phn hy, do khng th gp phn to nn du v kh c. Tuy nhin, mt s albumin c cha nit, lu hunh hoc oxy th chng tng i bn vng nn t b phn hu do chng s nm li trong thnh phn ca du m sau ny. Phn cn li l cc hp cht lipid khng b ph hy bi vi khun c th tham gia vo qu trnh bin i to thnh du kh. Ni chung, mc phn hy cc hydrat cacbon v albumin thnh kh v cc hp cht tan trong nc ph thuc rt ln vo hon cnh xung quanh khi lng ng. Cc cht kh to thnh do tc dng phn hy ca cc vi khun ln albumin v hydrat cacbon ph bin l CO2, NH3, H2S, N2, CH4. Tuyt nhin trong sn phm kh ny khng tm thy hydrocacbon kh nng hn CH4. Thc ra cng pht hin c mt s hydrocacbon C2, C3, C4 nhng v cng b, t s gia lng CH4 trn tng s cc hydrocacbon nng hn t n 21.000. Cho nn, nu so snh vi thnh phn kh thin nhin, th s khng thy

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 5

Thnh phn ca du m v kh ging nhau cht no c v trong thnh phn kh thin nhin hm lng hydrocacbon C2, C3, C4, C5 u c vi mt hm lng ng k. Nh vy, trong thnh phn hu c ca xc ng thc vt th cc cht lipit l bn vng nht, khng b vi khun ph hy do n c bo v tng i nguyn vn khi lng ng nn n l cht m bin i v sau to thnh du kh. I.2.2. Bin i cc cht hu c ban u thnh du kh Nhng cht hu c bn vng khng b cc vi khun ph hy giai on mt chnh l cc hp cht lipit. Lipid l tn gi chung ca mt nhm cc cht m c trng ca chng trong phn t c cc hydrocacbon mch thng hoc mch vng, nh cc axit bo, cc este ca cc axit bo (Triglyxrit), cc ru cao, cc aminoaxit, cc cht sp, nha, cc terpen, cc cht mang mu (pigmen), licgin, cc cht axit humic... tu theo cc ng thc vt l loi h ng rong, to, ph du) hay thng ng (cy ci trn cn, ng vt ln bin) m trong thnh phn ca cc cht lipid s thay i khc nhau. Nhng axit bo ca ng thc vt trn cn thng loi C18 l ph bin trong khi , cc axit bo ca ng thc vt di bin (thng ng hoc h ng) phn ng u t C20- C24. Loi axit bo ca ng thc vt trn cn thng l axit bo no, cn loi di bin thng l axit khng no. Cn m v cc axit bo ca nhng loi ph du thng l loi khng no, t C14 tr ln, v c bit l loi c s nguyn t cacbon trong mch l s chn thng chim phn ln (hydrocacbon C14, C16, C18 C20 v cao hn). Nhn chung, cc axit bo ca ng thc vt trong cc trm tch bin, u thy loi cu trc c s nguyn t cacbon trong mch l s chn chim phn ch yu. Trong nhng iu kin nhit , p sut, xc tc, thi gian ko di nu trn cc thnh phn hu c bn vng vi vi khun u b bin i do cc phn ng ho hc to nn du kh.

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 6

Thnh phn ca du m v kh Tm li, trong giai on to thnh du m, cc cht hu c c trong lp trm tch chu nhiu bin i ho hc di nh hng ca nhit , p sut, xc tc v thi gian di. Nhng hp cht ban u ca du m c cu trc phc tp, mch phn t di, s lng nguyn t cacbon ln, nhng hydrocacbon vng c nhiu nhnh ph xung quanh bin i thnh cc hp cht c phn t nh hn, cu trc n gin hn. Thi gian cng di, mc ln chm cng su, cng c xu hng to nn cc phn t b hn, nhng nhnh b t gy to nn cc parafin mch ngn, cho n kh. Thc cht ca qu trnh bin i ny l qu trnh ct mch, mc ca qu trnh ct mch ny c gi l bin cht. Nhng h vng ngng t ln cng c th b t gy to thnh cc vng c s lng vng t hn. Chiu hng bin i nhit cao ca cc hydrocacbon thm l c th chuyn sang naphten, v sau t naphten sang parafin. Chnh v vy, thi gian cng di, ln chm cng su du c to thnh cha cng nhiu parafin vi trng lng phn t ngy cng nh tc c nhiu phn nh. Cng ln su hn na, chng c kh nng chuyn hon ton thnh kh hydrocacbon. Trong cc hydrocacbon th mtan l bn vng nht nn cui cng hm lng mtan trong kh rt cao. Theo tnh ton khi ln chm t c su khong 5 n 7 km th qu trnh to du xem nh kt thc v chuyn sang qu trnh to kh. Nh vy, cng ln chm xung su thnh phn ho hc ca du s thay i theo chiu hng tng dn cc hp cht parafin vi trng lng phn t b v t cu trc nhnh nn du s nh dn. Khi mc bin i cng ln (hay cn gi l bin cht) cng ln th du thu c cng nh th hm lng parafin cng nhiu, t trng du cng nh. Do bin cht y khng c ngha xu m ngc li m chnh l qu trnh ct mch cc hydrocacbon t cc cht c cu trc phc tp sang cc hp cht c cu trc n gin hn. Ngc li cc qu trnh trn, t cc hp cht n gin cng c th bin i to thnh cc hp cht a vng c trong lng phn t ln hn. Theo tc gi Petrov, Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 7

Thnh phn ca du m v kh cc axit bo ca thc vt thng l cc axit khng no, s bin i to ra -lacton, sau chng bin i to thnh naphten hoc aromat:

Cc xeton ny c th ngng t to thnh cc hydrocacbon c cu trc hn hp, hoc to thnh alkyl thm:

Da vo logic ca cc qu trnh bin i trn th s bin i ca cc hydrocacbon thm nhiu vng, hydrocacbon naphtenic nhiu vng to thnh parafinic nh phi i hi c hydro. gii thch s c mt ca hydro, c nhiu kin cho rng, c th c s tham gia ca vi khun y. Qua nghin cu, Nh ho hc Zo Bell (M) tm thy cc vi khun sng khng ch trong cc lp trm tch tr, m ngay c trong c tng cha du, v xc nh ngay nhit 85oC hoc cao hn, trong mi trng mui cng khng git cht c vi khun. Zo Bell cng tm thy c 30 dng vi khun c kh nng ln men cc hp cht hu c to ra hydro, nhng vi khun ny thng gp trong ao h, trong cc t trm tch, trong nc. Nhng bn cnh nhng loi vi khun to ra hydro, ng cng pht hin c nhng loi vi khun cn hydro c th thc hin c cc phn ng kh O2, S, N, P c trong cc xc ng thc vt. Bn cnh , mt s kin nh Lind li cho rng cng c th v cc lp trm tch nm di su gn nhng vng c cc loi khong phng x, cho nn di tc dng bc x ca cc tia, t cc hydrocacbon c th tch thnh hydro v cc sn phm hydrocacbon khng no khc. Trong thnh phn ca kh thin nhin, nhiu khi gp rt nhiu He. nhng loi kh nh vy khng bao gi bt gp hydro. iu cng c th chnh do tc dng ca cc ht to ra Heli. Tuy nhin, loi kin v vai tr ca phng x trong qu trnh to thnh du kh vn khng c nhiu ngi ng h v rt t bng chng. I.2.3. S di c ca du - kh n cc bn cha thin nhin

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 8

Thnh phn ca du m v kh Du v kh c to thnh thng nm phn b ri rc trong lp trm tch cha du v c gi l m. Di tc dng ca p sut trong cc lp trm tch rt cao v v nhng s bin ng a cht, nhng du v kh c to ra trong m b y ra ngoi, v buc chng phi di c n ni mi. Qu trnh di c thng xy ra trong cc lp sa thch vi hoc cc loi nham thch c rng, xp, cn c gi l cha ng thi n s li trn nu cu trc a cht c kh nng gi c n v bo v n, ngha l to c nhng bn cha thin nhin. Nhng bn cha thin nhin ny l nhng by (vo m khng ra c na) vi cu trc bao gi cng c mt tng chn pha trn, thng l lp , bn mn hoc nt mui c tc dng gi du kh li. Trong qu trnh di c, tnh cht v thnh phn ca du kh c bin i. Khi i qua nhng lp vt liu xp th nhng hin tng vt l nh lc, hp th phn chia sc k hoc ha tan u c kh nng xy ra vi cc mc khc nhau. Kt qu ca n thng lm cho du nh hn, nhng hp cht c cc b hp ph mnh c gi li trn ng di c v do , nha asphalten s gim, cn kh s cng giu mtan hn. I.2.4. Bin i tip tc trong bn cha t nhin. giai on ny tnh cht ca du kh bin i rt t, khng ng k. Tuy nhin, di nh hng ca nhit , xc tc, vi khun, ca phng x thng vn trc tip tc ng, cc hp cht hu c ca du v kh vn c th tip tc b bin i thm, theo chiu hng lm tng bin cht. Ngoi ra, nu cc by cha du nm khng su lm, tng chn khng kh nng bo v tt, mt b phn du kh c th bay hi, thm ch c th nc xm nhp vo lm tng qu trnh oxy ho kt qu du li nng thm, gim mt phn nh, du tr nn nhiu nha- asphalten. Tm li du v kh hydrocacbon trong thin nhin u c cng mt ngun gc. Chnh v vy, ni no c du cng s c kh v ngc li. Tuy nhin do qu trnh di c c th khc nhau, nn mc d chng c sinh ra mt ni chng

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 9

Thnh phn ca du m v kh vn c th c tr nhng ni khc xa nhau. V vy c th gp nhng by cha kh nm xa by cha du. I.3 Nc trong cc tng cha du kh Trong cc tng cha du (m du) bao gi cng c nc nm tip xc vi du. Nc ny ch yu c t 2 ngun gc: nc ca kh quyn tc l nc ma thm vo t v di c vo cc tng t , v nc gi li trong cc lp trm tch trong qu trnh lng ng v ln chm, nc ny ch yu l nc bin. Trong qu trnh to thnh du - kh, nu cc vt liu ban u chu nhiu tc ng khc nhau ca vi khun, nhit , xc tc, p sut, dn n s to thnh du kh th bn thn thnh phn cc mui khong ha tan trong nc (c trong nc bin hoc c trong nc ngm khi i qua cc tng t s ha tan mui khong d tan) cng b thay i. Chiu hng chung ca s thay i ny l: Kh lu hunh cc mui sunfat; Lm giu thm cc mui cacbonat; Thay i khong v thnh phn khong. I.3.1 Kh lu hunh cc mui sunfat Nhng mui sunfat ha tan trong nc, di tc dng ca vi khun hiu kh hoc ym kh, u c kh nng b kh thnh H2S v do lm cho nc ngho cc gc SO42-. Mt khc, khi trong nc c cc mui sunfat nm tip xc vi cc hydrcacbon ca du kh va c to ra, cng c th xy ra qu trnh bin i nh sau: CaSO4 + CH4 = CaS + CO2 + H2O Tip sau l phn ng y ra H2S do s c mt ca axit cacbonic CaS + CO2 + H2O = CaCO3 + H2S

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 10

Thnh phn ca du m v kh Do , thnh phn ho hc ca nc trong cc tng cha du - kh thng rt ngho ion SO42- nhng li giu H2S ha tan. cng chnh l du hiu gin tip trong qu trnh tm kim du kh, nu nhn thy trong nc khoan c hm lng ion SO42- qu thp hoc khng c, v hm lng H2S d rt t, c th ngh rng nc ny gn hay c tip xc vi cc tng cha du kh. Mt khc, v H2S rt d b oxy ho, cho nn do mt nguyn nhn no c s xut hin ca oxy khng kh (nguyn nhn kin to a cht chng hn) c kh nng xy ra phn ng oxy ho H2S to ra S nguyn t. H2S + 1/2O2 = S + H2O I.3.2. Lm giu thm cc mui cacbonat Nh thy trn, trong phng trnh cc phn ng kh mui sunfat, th ng thi to ra cc mui cacbonat. Nhng nhng mui cacbonat ny ni chung c ha tan km trong nc, nn c th to kt ta. Tuy nhin, v trong nc c mt CO2 (CO2 ny c th l do cc axit hu c trong vt liu to du hoc trong du tc dng vi cc khong cacbonat) nn s xy ra phn ng to nn cc bicacbonat: CaCO3 + CO2 + H2O = Ca(HCO3)2 MgCO3 + CO2 + H2O = Mg(HCO3)2 Cho nn hm lng cc mui cacbonat canxi v magi trong nc cc tng cha du kh c th thay i trong gii hn rng ty thuc vo p sut ring phn ca CO2. Nu trong thnh phn ca nc ban u c nhiu sunfat natri, th qu trnh kh lu hunh s to ra cc sunfat natri nhng cc sunfat natri li d tan trong nc khng kt ta nh cc sunfat canxi. Do hm lng ion cacbonat s rt cao. Trong trng hp hm lng ion cacbonat trong nc khoan cao c th ngh rng y thc hin qu trnh kh lu hunh v l sn phm ca qu trnh kh lu hunh ca ca nc cha natri sunfat. Ngc li trong trng hp hm

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 11

Thnh phn ca du m v kh lng ion CO32- t, ng thi SO42- cng khng thy c th ngh rng y cng thc hin qu trnh kh S, nhng l S ca cc mui canxi v magi. Cui cng, nu trong thnh phn nc khoan ngho cc mui cacbonat, giu cc mui sunfat, khng c H2S, c th kt lun rng, nc ny khng bin i g c theo hai chiu hng ni trn, c ngha l chng chng lin quan g n cc tng cha du - kh c. I.3.3. Thay i khong v thnh phn khong S thay khong ho ( cha cc mui khong ni chung) c th theo hai chiu hng : tng khong ho v gim khong ho. a phn cc m du u thy khi tng chiu su ln chm khong tng ln. Tng nm di su hn khong ho trong nc cng cao hn. Nguyn nhn c l v nhit tng cao, s bc hi nc c th xy ra lm cho nng cc mui khong tng cao. Mt khc nhng lp trm tch gn b mt, th kh nng nc ngt (nc kh quyn) thm vo d, pha long nng mui khong c trong nc y. Tuy nhin, cng c trng hp ngc li, c nhng tng cha du nm su, nc li c khong thp hn nhng tng trn . Trong trng hp ny c th do nhng s bin ng kin to ca v tri t, gy ra cc vt nt v c s xm nhp ca nc kh quyn (nc ngt). Trong qu trnh bin i ni chung ca nc tt nhin c th xy ra s bin i thnh phn ca nc do qu trnh hp th trao i cation ca nc vi cc khong cht xung quanh, th d : Na+ trong nc c th trao i vi cc ion Ca++ trong cc cacbonat lm cho hm lng Ca++ tng ln, hoc CaSO4 trong nc c th trao i vi khong cht cha Na+ lm cho thnh phn nc c nhiu Na2SO4. Do nhng s bin i , thnh phn ca nc trong cc tng du kh thay i rt khc nhau, tythuc vo cc cha .

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 12

Thnh phn ca du m v kh Tm li, nc nm cnh du v kh chu nh hng nhau lm cho thnh phn du v nc cng c s thay i nht nh. Nghin cu thnh phn ca nc t cc l khoan thm d du m c tc dng phn on kh nng cha du kh nhng khu vc c chnh xc hn. Mt khc khi khai thc, nc s ln theo du v cng thot ra khi ging khoan. Chnh v vy, nc ny gi l nc khoan. Ni chung, nc khoan v du l h khng tan ln vo nhau nn d tch. Song v khi thot qua l khoan vi tc ln (tc xoy), nn d dng to ra cc nh tng nc trong du hoc du trong nc do sau khi n nh ti gin khoan, i b phn nc khoan c tch ra, mt b phn nh ca nc vn cn nm li dng nh tng l lng trong du rt kh tch, v vy lm cho du c ln nc v cc khong cht ha tan trong . iu ny c nh hng n qu trnh s dng du v sau ny.

II. Thnh phn ho hc ca du m v kh

Thnh phn ho hc ca du m v kh ni chung rt phc tp. Khi kho st thnh phn du m v kh ca nhiu m du trn th gii, u thy khng du no ging hn du no, c bao nhiu m du th c by nhiu loi du m. Ngay trong bn thn mt l khoan, du m ly t cc tng du khc nhau, cng u khc nhau. Tuy vy trong du m (v kh) u c mt im chung l thnh phn cc hp cht hydrocacbon (tc l ch c C v H trong phn t) bao gi cng chim phn ch yu, nhiu nht cng c th n 97-98%, t nht cng trn 50%. Phn cn li l cc hp cht khc nh cc hp cht ca lu hunh, nit, oxy, cc hp cht c kim, cc cht nha v asphalten. Ngoi ra, cn mt s nh tng nc trong du tuy c ln trong du, nhng nc khng k vo trong thnh phn ca du. V thnh phn nguyn t ca du m v kh, ngoi C v H co c S, O, N, mt s kim loi nh V, Ni, Fe, Cu, Ca, Na, As.v..v.. v trong kh c c He, Ar, Ne, N2, Kr, Xe, H2, v..v.. mt iu ng ch l tuy du m trn th gii rt khc nhau v thnh phn ho hc, song v thnh phn nguyn t (ch yu l C v H) li rt gn vi nhau, chng thay i trong phm vi rt hp: C:83-87%, H: 11-14%. Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 13

Thnh phn ca du m v kh Trong qu trnh khai thc th du v kh s c tch ring sau qu trnh n nh du th ti gin khoan nhm mc ch thun li cho qu trnh vn chuyn n cc nh my x l hay ch bin tip theo v do chng tn ti cc trng thi khc nhau nn y ta s nghin cu ring thnh phn ho hc ca chng. II.1. Thnh phn ho hc ca du m Mt cch tng qut th thnh phn ho hc ca du m c chia thnh hai thnh phn: Cc hp cht hydrocacbon (HC), l hp cht m trong thnh phn ca n ch cha hai nguyn t l cacbon v hydro Cc hp cht phi HC, l cc hp cht m trong thnh phn ca n ngoi cacbon, hydro th chng cn cha thm cc nguyn t khc nh nit, lu hunh, oxy . . . Nh bit trong phn trc, trong thnh phn ca du m th hm lng cc HC lun chim thnh phn ch yu. Trong thc t th da vo thnh phn ca cc HC trong du th m ngi ta quyt nh cc loi sn phm c sn xut t mt loi du th cho trc, thnh phn ny cng quyt nh n hiu sut ca cc loi sn phm. i vi cc hp cht phi HC th mc d thnh phn nguyn t ca chng khng ln nhng hu ht y l cc hp cht c hi v vy trong qu trnh ch bin cn phi loi b n ra khi thnh phn ca sn phm do chng quyt nh n cng ngh ca nh my II.1.1. Cc hp cht hydrocacbon ca du m Hydrocacbon l thnh phn chnh v quan trng nht ca du m. Trong thnh ca du m th thng c chia lm 3 loi sau: Cc hp cht parafin; Cc hp cht vng no hay cc hp cht naphten; Cc hydrocacbon thm hay aromatic.

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 14

Thnh phn ca du m v kh Thc t th trong cc phn on c nhit si trung bnh v cao th ngoi cc hp cht trn cn c cc hp cht lai hp tc l hp cht m trong phn t ca chng c cha cc loi hydrocacbon trn iu ng ch l cc hydrocacbon khng no (olefin, cycloolefin, diolefin vv...) khng c trong hu ht cc loi du m. S nguyn t cacbon ca cc hydrocacbon trong du thng t C5 n C60 (cn C1 n C4 nm trong kh) tng ng vi trng lng phn t khong 855-880. Cho n nay vi nhng phng php phn tch hin i xc nh c nhng hydrocacbon ring l trong du n mc nh sau ( bng 1)

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 15

Thnh phn ca du m v kh Bng 1: Cc hydrocacbon ring l xc nh c trong cc loi du m

S T T 1 N -parafin I -parafin 2 I -parafin 3 (loi iso prenoid) Cycloparafin 4 (1 vng) Cycloparafin 5 (2 vng) Cycloparafin 6 (3 vng) Cycloparafin (4 v 7 5 vng) 8 Hydrocacbon thm CnH2n CnH2n-2 CnH2n-4 CnH2n- 6 CnH2n- 8 CnH2n- 6 C6 - C11 C14 - C30 CnH2n+2 CnH2n+2 C1 - C45 C4 - C7 C8 - C9 C10 - C11 C14 - C25 C12 v cao hn C5 - C7 C8 - C9 C10 - C12 C8 C9 - C12 C10 - C13 Cc hydrocacbon Dy ng ng S nguyn t trong phn t

Slng hydrocacbon ring l c xc nh 45 15 47 10 12 4 10 53 23 5 20

16

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 16

Thnh phn ca du m v kh
(1 vng) Hydrocacbon thm 9 (1 vng c nhiu nhm th) Hydrocacbon thm 10 (2 vng) Hydrocacbon thm 11 (2 vng loi difenyl) Hydrocacbon thm 12 (3 vng loi phnanten) Hydrocacbon thm 13 (3 vng loi fluoren) Hydrocacbon thm 14 (4 v nhiu vng) Hydrocacbon hn hp naphten 15 - thm (loi indan & ttralin) Hydrocacbon hn hp naphten 16 - thm (loi nhiu vng) 4 CnH2n- 8 C9 - C14 20 CnH2n- 24 C16 - C18 CnH2n- 16 C15 - C16 CnH2n- 18 C14 - C16 CnH2n- 14 C12 - C15 CnH2n- 12 C10 - C16 CnH2n- 6 C9 - C12

41

42

15

14

10

Tng cng cc hydrocacbon ring l cho n nay xc nh c l 425. Cn i vi cc cht khng thuc loi hydrocacbon trong du m, n nay cng xc nh c khong 380 hp cht, trong phn ln l cc hp cht lu hunh (khong 250 hp cht).

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 17

Thnh phn ca du m v kh II.1.1.1. Cc hp cht parafin ca du m Parafin l loi hydrocacbon rt ph bin trong cc loi hydrocacbon ca du m. Du m c bin cht cng cao, t trng cng nh cng c nhiu hydrocacbon loi ny. Tu theo cu trc m parafin c chia thnh hai loi l parafin mch thng khng nhnh (gi l n-parafin) v parafin c nhnh (gi l iso-parafin). N-parafin N-parafin l loi hydrocacbon d tch v d xc nh nht trong s cc loi hydrocacbon ca du m, cho nn hin nay vi vic s dng phng php sc k kt hp vi ry phn t tch n-parafin, xc nh c tt c cc n-parafin t C1 n C45. Hm lng chung cc n-parafin trong du m thng t 25-30% th tch. Ty theo du m c to thnh t nhng thi k a cht no, m s phn b cc n-parafin trong du s khc nhau. Ni chung s phn b ny tun theo quy tc sau: tui cng cao, su ln chm cng ln, th hm lng n-parafin trong phn nh ca du m cng nhiu. Nh trong phn trc kho st, trong cc axit bo c ngun gc ng thc vt di bin th ngoi s nguyn t cacbon chn trong mch cacbon chim a s. Chnh v vy khi mc bin i du cn t, th cc di chng trn cng th hin r, ngha l trong thnh phn parafin ca du m, loi c s nguyn t cacbon chn trong phn t cng s chim phn ln. Khi bin cht ca du cng tng ln, s hnh thnh cc n-parafin do cc phn ng ho hc phc tp cng nhiu, th t l cc hydrocacbon n-parafin c s nguyn t cacbon chn v hydrocacbon n-parafin c s nguyn t cacbon l. T l ny tng theo chiu hng gim dn cc n-parafin c s nguyn t cacbon chn v tng dn cc n-parafin c s nguyn t cacbon l, ch yu ph thuc vo su ln chm, t ph thuc vo tui a cht ca chng. Mt c im ng ch ca cc hydrocacbon n-parafin l bt u t cc nparafin c s nguyn t cacbon t C18 tr ln, nhit thng chng chuyn

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 18

Thnh phn ca du m v kh sang trng thi rn, khi nm trong du m chng hoc nm trong trng thi ha tan hoc dng tinh th l lng trong du. Nu hm lng n-parafin tinh th qu cao, c kh nng lm cho ton b du m mt tnh linh ng, v cng b ng c li. Trong bng 3 di y s thy r nhit si v nhit kt tinh ca cc n-parafin t C18 tr ln: Bng 3: Tnh cht ca mt s n-parafin trong du m

n-parafin Hexadecan Heptadecan Octadecan Nonadecan Eicosan Heneicosan Docosan Tricosan Tetracosan Pentacosan Hexecosan Heptacosan

Cng thc C16H34 C17H36 C18H38 C19H40 C20H42 C21H44 C22H46 C23H48 C24H50 C25H52 C26H54 C27H56

Nhit si oC 287 303 317,5 331,7 345,3 355,1 367 378,3 389,2 399,7 409,7 419,4

Nhit kt tinh oC 18,1 21,7 28,1 32 36,7 40,5 44,4 47,6 50,9 53,7 56,4 59

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 19

Thnh phn ca du m v kh Octacosan Nonacosan Triacotan Tetracontan C28H58 C29H60 C30H62 C31H64 428,7 437,7 443,4 61,4 63,7 65,8 81,5

Mt s du m trn th gii c hm lng parafin rn ( tch ra -21oC ) rt cao, v vy ngay nhit thng ton b du m cng b ng c li. Tnh cht ny ca cc n-parafin c trng lng phn t ln gy nhiu kh khn cho qu trnh vn chuyn v ch bin du m. Iso-parafin Iso-parafin thng ch nm phn nh, cn phn c nhit si trung bnh v cao ni chung chng rt t. V v tr nhnh ph c hai c im chnh sau : - Cc i-parafin trong du m c cu trc n gin, mch chnh di, mch ph t v ngn. - Cc nhnh ph thng l cc gc mtyl. i vi cc iso-parafin mt nhnh ph th thng dnh vo v tr cacbon s 2 hoc s 3. - i vi loi c 2, 3 nhnh ph th xu hng to thnh cacbon bc 3 nhiu hn l to nn cacbon bc 4, ngha l hai nhnh ph nh vo trong mt cacbon trong mch chnh thng t hn. - Nu c nhiu nhnh ph th cc nhnh ph nm cch u nhau 3 nguyn t cacbon (cu to isoprenoil). Nh phn trc kho st, v trong cc vt liu hu c ban u to nn du m c mt nhng hp cht c cu trc isoprenoil, cho nn trong qu trnh bin Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 20

Thnh phn ca du m v kh i chng s li nhng di chng vi s lng v kch thc khc nhau, ty theo mc ca qu trnh bin i . Nh vy du c qu trnh bin i cng t, hm lng chng s cng nhiu so vi du c bin i nhiu. II.1.1.2 Cc hp cht naphten Naphten l cc hp cht vng no, y l mt trong s cc hydrocacbon ph bin v quan trng ca du m. Hm lng ca chng trong du m c th thay i t 30-60% trng lng. Naphten ca du m thng gp di 3 dng chnh : loi vng 5 cnh, loi vng 6 cnh hoc loi nhiu vng ngng t hoc qua cu ni cn nhng loi vng 7 cnh tr ln thng rt t khng ng k.

(CH2)11 - CH3 R CH3

R
H3C

(CH2)10 - CH3

Bng phng php phn tch ph khi cho bit s vng ca naphten c th ln n 10-12 trong phn c nhit si rt cao ca du m, nhng trong thc t cha tch ra c mt hp cht no nh th c. Ch c loi 5 vng (diamamtan C14H20 v triterpan C30H50) c xem l loi naphten c s vng cao nht thc t tch ra c t du m Tuy nhin, trong du m th loi naphten 1 vng (5, 6 cnh) c cc nhnh ph xung quanh li l loi chim phn ch yu nht, v cng l loi c nghin cu y nht. V th, ngi ta tch ra c hng lot naphten 1 vng c 1, 2, 3 nhnh ph trong nhiu loi du m khc nhau. trong phn nh ca du m, ch yu l cc naphten mt vng vi cc nhnh ph rt ngn (thng l cc nhm -CH3) v c th c nhiu (1, 2, 3 nhnh). Cn trong nhng phn c nhit si cao ca du m th cc nhnh ph ny li di hn nhiu. Trong nhng trng hp nhnh ph qu di, tnh cht ca hydrocacbon ny khng mang tnh c trng ca naphten na, m chu nh hng ca mch parafin Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 21

Thnh phn ca du m v kh dnh cng. V vy, nhng loi ny thng c ghp vo mt loi ring gi l loi hydrocacbon hn hp (hoc lai hp). Theo Rossini i vi nhng loi ny (loi naphten 1 vng c nhnh bn di, tc khi s nguyn t cacbon ca chng cao t C20 tr ln) th thng c 2-4 nhnh ph, trong nhnh ph th thng c mt nhnh di (thng thng l mch thng, nu c cu trc nhnh th ch rt t nhnh) v nhng nhnh cn li th ch yu l nhm mtyl, rt t khi gp nhm etyl hay isopropyl. II.1.1. Cc hydrocacbon thm hay aromatic Cc hydrocacbon thm l hp cht hydrocacbon m trong phn t ca chngs c cha t nht mt nhn thm. Trong du m c cha c loi mt hoc nhiu vng. Loi hydrocacbon thm 1 vng v cc ng ng ca n l loi ph bin nht. Benzen thng gp vi s lng t hn tt c. Nhng ng ng ca benzen (C7-C15) ni chung u tch v xc nh c trong nhiu loi du m, nhng loi ankylbenzen vi 1, 2, 3, 4 nhnh ph nh tluen, xylen, 1-2-4 trimtylbenzen u l nhng loi chim a s trong cc hydrocacbon thm. Tuy vy, loi 4 nhnh ph tetra-mtylbebzen (1, 2, 3, 4 v 1, 2, 3, 5) thng thy vi t l cao nht. Theo Smith th hm lng ti a ca Tluen trong du vo khong 2-3%, Xylen v Benzen vo khong 1-6%.
H 3C

CH 3 CH 3

Loi hydrocacbon thm 2 vng c cu trc ngng t nh naphtalen v ng ng hoc cu trc cu ni nh nh diphenyl ni chung u c trong du m. Loi cu trc n gin nh diphenyl th t hn so vi cu trc hai vng ngng t kiu naphtalen.

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 22

Thnh phn ca du m v kh

Trong cc diphenyl cng xc nh c mt s ng ng ca n nh 2metyl,3-metyl,4-metyl diphrnyl; 3-etyl v isopropyl diphenyl, cng nh loi c 2, 3 nhm th metyl. Trong nhng phn c nhit si cao ca du m, c mt hydrocacbon thm 3 hoc nhiu vng ngng t. II.1.1.4 Cc hydrocacbon lai hp Nu nh cc loi hydrocacbon thun khit va kho st trn c khng nhiu trong du m nhng phn on c nhit si cao th hydrocacbon dng lai hp (tc lhp cht m trong cu trc ca n c cha nhiu loi hydrocacbon va k trn) li ph bin v chim a s. Cu trc hydrocacbon lai hp ny trong du m rt gn vi cu trc hn hp tng t trong cc vt liu hu c ban u to thnh du, cho nn du cng c bin cht thp th s cng nhiu hydrocacbon loi ny. Loi hydrocacbon lai hp dng n gin nht l ttralin, indan, l loi gm 1 vng thm v 1 vng naphten kt hp:

Tetralin

Indan

iu ng ch , khi so snh v cu trc cc ng ng ca tetralin ca du m v nhng ng ng tng ng ca naphtalen, th thy mt s tng t v s lng cng nh v tr cc nhm th metyl nh vo cc phn t ca chng. Do , c th xem nh chng c cng mt ngun gc ban u, v s to thnh cc hydrocacbon tetralin c l l giai on bin i tip sau ca naphtalen trong qu trnh to thnh du m. Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 23

Thnh phn ca du m v kh Nhng hydrocacbon lai hp phc tp hn (1 vng thm ngng t vi 2 vng naphten tr ln) so vi loi n gin th s lng ca chng trong du c t hn, v vy cu trc loi tetralin v indan c xem l cu trc ch yu ca h ny. Trong nhng cu trc hn hp nh vy, nhnh ph dnh vo vng thm thng l nhm metyl, cn nhnh ph dnh vo vng naphten thng l mch thng di hn. II.1.2. Cc cht phi hydrocacbon y l nhng hp cht, m trong phn t ca n ngoi cacbon, hydro cn c cha oxy, nit, lu hunh tc l nhng hp cht hu c ca oxy, nit, lu hunh. Mt loi hp cht khc m trong thnh phn ca n cng c c ng thi O, N, S s khng xt y, n thuc nhm cht nha v asphalten s c xem xt sau. Ni chung, nhng loi du non, bin cht thp, hm lng cc hp cht cha cc d nguyn t k trn u cao hn so vi cc loi du gi c bin cht ln. Ngoi ra ty theo loi vt liu hu c ban u to ra du khc nhau, hm lng v t l ca tng loi hp cht ca O, N, S trong tng loi du cng s khc nhau. Cn ch , ng v thnh phn nguyn t th hm lng O, N, S trong du m rt t, tuy nhin, v nhng nguyn t ny thng kt hp vi cc gc hydrocacbon, nn trng lng phn t ca chng cng tng ng vi trng lng phn t ca hydrocacbon m n i theo do hm lng ca chng kh ln. II.1.2.1. Cc hp cht ca lu hunh trong du m y l loi hp cht c ph bin nht v cng ng ch nht trong s cc hp cht khng thuc loi hydrocacbon ca du m. Nhng loi du t lu hunh thng c hm lng lu hunh khng qu 0,30,5%. Nhng loi du nhiu lu hunh thng c 1-2% tr ln. Hin nay, trong du m xc nh c 250 loi hp cht ca lu hunh. Nhng hp cht ny thuc vo nhng h sau: - Mercaptan R-S-H

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 24

Thnh phn ca du m v kh - Sunfua - isunfua R-S-R R-S-S-R

- Thiophen :

S
- Lu hunh t do: S, H2S.

Lu hunh dng Mercaptan ch gp trong phn nh ca du m (di 200oC). Cc mercaptan ny c gc hydrocacbon cu trc mch thng, nhnh vng naphten. Cng ging nh cc hydrocacbon trong phn nh, nhng gc hydrocacbon c mch nhnh ca mercaptan cng ch l nhng gc nh (hu ht l metyl) v t. Lu hunh dng mercaptan khi nhit khong 300oC d b phn hy to thnh H2S v cc sunfua, nhit cao hn na chng c th phn hy to H2S v cc hydrocacbon khng no, tng ng vi gc hydrocacbon ca n 2C5H11SH C5H11SH 300oC 500oC C5H11-S- C5H11 + H2S C5H10 + H2S

Mt khc mercaptan li rt d b oxy ho, ngay c vi khng kh to thnh disunfua, v nu vi cht oxy ho mnh, c th to thnh Sunfuaxit: 2C3H7SH +1/2 O2 2C3H7SH HNO3 C3H7SS C3H7 + H2O C3H7SO2OH

Lu hunh dng sunfua c trong du m c th ghp lm 3 nhm: cc sunfua nm trong cu trc vng no (tiophan) hoc khng no (tiophen) cc sunfua vi cc gc hydrocacbon thm naphten. Trong du m nhiu ni cng xc nh c cc sunfua c gc hydrocacbon mch thng C2-C8, cc sunfua nm trong naphten mt vng C4-C14, cc sunfua nm trong naphten hai vng C7-C9, cn cc sunfua nm

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 25

Thnh phn ca du m v kh trong naphten ba vng mi ch xc nh c mt cht l tioadamantan, cu trc hon ton nh adamantan. Ni chung, cc sunfua nm trong vng naphten (sunfua vng no) c th xem l dng hp cht cha S ch yu nht trong phn on c nhit si trung bnh ca du m. Cu trc ca chng ging hon ton cu trc ca cc naphten 2, 3 vng phn on . Nhng sunfua c gc l cc hydrocacbon thm 1, 2 hay nhiu vng hoc nhng gc l hydrocacbon thm hn hp vi cc vng naphten, li l hp cht cha S ch yu nhng phn on c nhit si cao. Tng t nh cc hydrocacbon hn hp naphten-thm nhng phn on c nhit si cao ca du m, cc hp cht ca S cng c dng hn hp khng ngng t m qua cu ni nh:
(CH2)n

(CH2)n

Lu hunh dng disunfua thng c rt t trong du m, nht l cc phn on c nhit si thp v trung bnh ca du m. phn on c nhit si cao th S dng ny c nhiu v ph bin. Nhng loi du m trong qu trnh di c hay nhng tng cha khng su b oxy ho thng c nhiu S disunfua v cc mercaptan d dng b oxy ho chuyn ho thnh disunfua (nh ni trn). Lu hunh dng tiophen a vng l nhng dng c cu trc nh sau:

S
Benzotiophen

S
Dibenzotiophen

S
Naphta benzotiophen

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 26

Thnh phn ca du m v kh Nhng loi ny thng chim t 45-92% trong tt c cc dng hp cht cha S ca du m, nhng trong s th tiophen v mt s ng ng ca n thng l t hn c, thm ch c loi du m cng khng thy c. Nhng ng ng ca tiophen xc nh c l nhng loi mt nhm th (ch yu l nhm th metyl) nh 2, 3,..metyl tiophen, loi 2 nhm th nh 2, 3; 2, 4; 2, 5 v 3,4 dimetyl tiophen, loi 3 nhm th v 4 nhm th metyl. i vi benzotiophen, xc nh c 4 ng ng c 1 nhm th metyl (2, 3; 4; 7); 8 ng ng c hai nhm th metyl (2,3; 2, 4; 2, 5;2, 6;2, 7;3, 6;3, 7) mt ng ng c mt nhm th etyl (2) v mt ng ng c mt nhm th propyl (3). Ngoi cc dng hp cht cha lu hunh k trn, trong du m cn cha S di dng t do v lu hunh dng H2S. Tuy nhin, lu hunh nguyn t cng nh lu hunh H2S khng phi trong du no cng c, chng thay i trong mt gii hn rt rng i vi cc loi du khc nhau. Th d, lu hunh nguyn t c th khc nhau n 60 ln ngha l c th c t 0,008 n 0,48% trong du m, cn lu hunh H2S cng vy, c th t rt t (Vt) cho n 0,02%. Gia hm lng lu hunh chung trong du m v hm lng lu hunh nguyn t, lu hunh H2S khng c mt mi quan h no rng buc, ngha l c th c nhng loi du nhiu lu hunh, nhng vn t H2S, ngc li c nhng du t lu hunh nhng li c hm lng H2S cao. V lu hunh dng H2S nm di dng ha tan trong du m, d dng thot ra khi du khi un nng nh, nn chng gy n mn rt mnh cc h ng ng, cc thit b trao i nhit, chng ct ... Do thng cn c vo hm lng lu hunh H2S c trong du m phn bit du chua hay ngt. Khi hm lng H2S trong du di 3,7ml/l du c gi l du ngt, ngc li qu gii hn du c gi l chua. Cn ch khi un nng, th lu hunh dng mercaptan cng d dng b phn hu, to ra H2S v do tng hm lng H2S thc t trong cc thit b un nng s cao ln.

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 27

Thnh phn ca du m v kh Dng hp cht cha lu hunh cui cng c trong du vi s lng rt t l loi m trong cu trc ca n cn c c Nit. l cc hp cht loi Tiazol, tioquinolin, tiacrydin: N S Tiazol 1-3 S N Tiacridin

II.1.2.2 Cc hp cht ca Nit trong du m Cc hp cht ca nit i b phn u nm trong phn on c nhit si cao ca du m. cc phn on nh, cc hp cht cha N ch thy di dng vt. Hp cht cha nit c trong du m khng nhiu lm, hm lng nguyn t nit ch t 0,01 n 1%. Nhng hp cht cha nit trong du, trong cu trc phn t ca n c th c loi cha mt nguyn t nit, hay loi cha 2, 3 thm ch 4 nguyn t nit. Nhng hp cht cha mt nguyn t nit c nghin cu nhiu, chng thng mang tnh baz nh pyridin, quinolin, izo quinolin, acrylin hoc c tnh cht trung tnh nh cc vng pyrol, indol, cacbazol, benzocacbazol.

N
N

Pyridin

Quinolin

Iso- quinolin

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 28

Thnh phn ca du m v kh

NH

HN

NH

Acridin

Pyrol

Indol

Cacbazol

HN

Benzocacbazol

Trong cc dng hp cht cha mt nguyn t nit k trn th dng pyridin v quinolin thng c nhiu hn c. Cc quinolin vi s nguyn t cacbon C9-C15 cng tm thy trong phn on c nhit si 230oC n 330oC ca du m. phn on c nhit si cao, thy c nhng hp cht 3 vng nh: 2, 3 v 2, 4 - dimetyl benzo quinolin. Ni chung, phn on c nhit si thp v trung bnh ca du m th thng gp cc hp cht cha nit dng pyridin, quinolin, cn nhng phn on c nhit si cao ca du m, th cc hp cht cha nit dng cacbazol v pyrol l ch yu. Nhng hp cht cha 2 nguyn t nit tr ln, thng c rt t so vi cc loi trn. Nhng loi no thuc dng Indolquinolin, Indolcacbazol v porfirin. i vi cc porfirin l nhng cht cha 4 nguyn t nit, li thng c xu hng to nn nhng phc cht vi kim loi, nh vanadium, niken v st. Nhng loi ny s c kho st k hn phn cc phc c - kim ca du m. II.1.2.3 Cc hp cht ca Oxy trong du m Trong du m, cc hp cht cha oxy thng c di dng cc axit (tc c nhm -COOH) cc xtn (c nhm -C=O) cc phenol, v cc loi ester v lacton na. Tuy vy trong s ny cc hp cht cha oxy di dng cc axit l quan trng hn c. Cc axit trong du m hu ht l cc axit mt chc. Trong cc phn on c nhit si thp ca du m cc axit hu nh khng c. Axit cha nhiu nht Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 29

Thnh phn ca du m v kh phn on c nhit si trung bnh ca du m (C20-C23) v phn on c nhit si cao hn th hm lng cc axit li gim i. V cu trc, nhng axit c s nguyn t cacbon trong phn t di C6 thng l cc axit bo. Nhng loi c s nguyn t cacbon trong phn t cao hn, thng l cc axit c gc l vng Naphten 5 cnh hoc 6 cnh. Nhng loi ny chim phn ch yu phn on c nhit si trung bnh ca du m. Tuy vy ngay c trong phn c nhit si cao, cng vn cn c cc axit bo mch thng hoc nhnh kiu isoprenoid, nhng s lng chng khng nhiu bng nhng loi vng k trn. nhng phn on rt nng, cc vng ca hydrocacbon li mang tnh cht hn hp gia naphten v thm, cho nn cc axit phn on ny cng c cu trc hn hp naphten-thm tng t nh vy. Cn cc axit nm trong phn cn ca du c cu trc phc tp ging cu trc ca cc cht nha asphalten, nn chng c gi l axit asphaltic, trong thnh phn c th cn c c cc d nguyn t khc nh: S, N. V nhng axit nm trong cc phn on c nhit si trung bnh a phn l cc axit c gc l vng naphten nn chng c gi l cc axit Naphtenic. Nhng cng cn ch rng, khi tch cc axit ny ra khi du (hoc cc phn on) bng kim, th ng thi ko lun c cc axit bo (mch thng hoc nhnh), cho nn x phng naphten tch ra c lc l mt hn hp ca hai loi trn. Cc phenol trong du m thng gp l phenol v cc ng ng ca n, cng nh gp c - naphtol v ng ng. Hm lng cc phenol ni chung ch khong 0,1-0,2%. Bn thn phenol li thng c s lng t hn so vi cc ng ng.
OH

CH3 OH

OH

Phenol

Crezol

b -Naphtol

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 30

Thnh phn ca du m v kh Cc xtn mch thng C2-C5 tm thy trong phn nh ca du m. Trong phn c nhit si cao th pht hin c xtn vng. Cc xtn ni cng khng nhiu trong du m v ngay c trong phn nng ca du. II.1.3. Cc Kim loi trong du m Kim loi c trong du m khng nhiu, thng t vi phn triu n vi phn vn. Chng nm trong du m thng cc phn on c nhit si cao v di dng phc vi cc hp cht hu c (c-kim), thng thng l dng phc vi porphirin v dng phc vi cc cht hu c khc trong du m, trong dng phc vi porphirin thng c s lng t hn. Nhng kim loi nm trong phc porphirin thng l cc Ni, Va. Trong nhng loi du nhiu S cha nhiu porphirin di dng phc vi Va, ngc li trong nhng du t S, c bit du c nhiu nit, th thng cha nhiu porfirin di dng phc vi Ni. Do , trong nhng du m cha nhiu S, t l Va/Ni thng ln hn 1 (3-10 ln), cn trong du m cha t S, t l Va/Ni thng nh hn 1 ( 0,1). Nhng phc kim loi vi cc cht hu c khc trong du c c tnh chung l khng phn ng vi cc axit khc vi cc phc kim loi- porphirin. iu ny c th l do trong cu trc ca n, bn cnh porphirin cn c thm nhng vng thm hoc naphten ngng t. Loi phc nh th tuy chim phn ln, nhng vn cha nghin cu c y . Kim loi trong cc phc c-kim ni trn, ngoi Va v Ni cn c th c Fe, Cu, Zn, Ti, Ca, Mn.. ...S lng cc phc kim loi ny thng rt t so vi cc phc Va v Ni. II.1.4. Cc cht nha v asphalten ca du m. Cc cht nha v asphalten ca du m l nhng cht m trong cu trc phn t ca n ngoi C v H cn c ng thi cc nguyn t khc nh : S, O, N, chng c trng lng phn t rt ln, t 500-600 tr ln. Bi vy cc cht nha v asphalten ch c mt trong nhng phn on c nhit si cao v cn ca du m. Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 31

Thnh phn ca du m v kh II.1.4.1. Asphalten ca du m Asphalten ca hu ht cc loi du m u c tnh cht ging nhau. Asphalten c mu nu sm hoc en di dng bt rn th hnh, un nng cng khng chy mm, ch c b phn hy nu nhit un cao hn 300oC to thnh kh v cc. Asphalten khng ha tan trong ru, trong xng nh (eter du m), nhng c th ha tan trong benzen, clorofor v CS2. c tnh ng ch ca Asphalten l tnh ha tan trong mt s dung mi k trn th thc ra ch l qu trnh trng trong hnh thnh nn dung dch keo. Cho nn, c th ni Asphalten l nhng phn t keo a dung mi ny nhng li ght dung mi khc. Bng cch thay i dung mi c th tch Asphalten ra khi du m. Bn thn Asphalten khi nm trong du m th thy rng du m l mt hn hp dung mi m Asphalten va a (benzen v hydrocacbon thm ni chung) v va ght (hydrocacbon parafinic v naphten). Cho nn, trong nhng loi du c bin cht cao mang c tnh parafinic, rt nhiu parafin trong phn nh th lng Asphalten trong nhng loi du nh thng rt t v nm di dng phn tn l lng, i khi ch c dng vt. Ngc li, trong nhng loi du bin cht thp tc du nng, nhiu hydrocacbon thm, th thng cha nhiu Asphalten v chng thng di dng dung dch keo bn vng. Asphalten thng c tr s brm v tr s it cao, c ngha chng c th mang c tnh khng no. Tuy nhin, cng c th ngh rng, cc halogen ny (Br v I2) c th kt hp vi Oxy v lu hunh to nn nhng hp cht kiu Ocxoni hoc Sulfoni. V cu trc, cc Asphalten rt phc tp, chng c xem nh l mt hp cht hu c cao phn t, vi nhng mc trng hp khc nhau. Cho nn trng lng phn t ca chng c th thay i trong phm v rng t 1000 ti 10000 hoc cao hn. Cc Asphalten c cha cc nguyn t S, O, N c th nm di dng cc d vng trong h nhiu vng thm ngng t cao. Cc h vng thm ny cng c th

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 32

Thnh phn ca du m v kh c ni vi nhau qua nhng cu ni ngn tr thnh nhng phn t c trng lng phn t ln. II.1.4.2. Cc cht nha ca du m Cc cht nha, nu tch ra khi du m chng s l nhng cht lng c qunh, i khi trng thi rn. Chng c mu vng sm hoc nu, t trng ln hn 1, trng lng phn t t 500 n 2000. Nha tan c hon ton trong cc loi du nhn ca du m, xng nh, cng nh trong benzen, cloroform, ete. Khc vi asphalten, nha khi ha tan trong cc dung mi k trn chng to thnh dung dch thc. Mt khc, cng nh asphalten, thnh phn nguyn t v trng lng phn t ca nha th t cc loi du m khc nhau, hoc t cc phn on khc nhau ca loi du , hu nh gn ging nhau, c ngha chng khng ph thuc g vo ngun gc. Nh vy nha ca du m bt k ngun gc no cng u c thnh phn nguyn t v trng lng phn t gn nh nhau. Tuy nhin, nha ca phn on nng, ng thi t l C/H ca nha trong phn on c nhit si thp hn. S tng t s C/H ny ch yu l tng C ch khng phi l do gim H v trong nha cc phn on, hu nh H t thay i. Cn ch y hm lng S v O trong nha c trng lng phn t ln u gim mt cch r rt. Mt tnh cht rt c bit ca nha l c kh nng nhum mu rt mnh, c bit l nha t cc phn on nng hoc t du th, kh nng nhum mu ca nhng loi nha ny gp 10-20 ln so vi nha ca nhng phn on nh nh kerosen. Chnh v vy, nhng sn phm trng (xng, kerosen, gas-oil) khi c ln nha (hoc to nha khi bo qun) u tr nn c mu vng. Nhng loi du m rt t asphalten, nhng vn c mu sm n nu en (nh du Bch H Vit Nam) chnh l v s c mt cc cht nha ni trn. V tnh cht ho hc, nha rt ging asphalten. Nha rt d chuyn thnh asphalten, v d ch cn b oxy ho nh khi c s thm nhp ca oxy khng kh

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 33

Thnh phn ca du m v kh nhit thng hay un nng. Thm ch khi khng c khng kh ch un nng chng cng c kh nng t nha chuyn thnh asphalten do cc qu trnh phn ng ngng t c thc hin su rng. Chnh v th, cc loi du m khi c bin cht cao, mc ln chm cng su, th s chuyn ho t nha sang asphalten cng d, hm lng nha s gim i nhng asphalten to thnh c nhiu ln. Nhng v nhng loi du ny li mang c tnh parafinic, nn asphalten to thnh lin c tch ra khi du (v asphalten khng tan trong dung mi parafin) nn thc t trong du khai thc c cui cng li cha rt t asphlten. Do , du cng nh cng mang c tnh parafinic cng t nha v asphalten. Nh vy v bn cht ho hc, nha v asphalten cng mt ngun gc v thc cht asphalten ch l kt qu bin i su hn ca nha. Chnh v vy, trng lng phn t ca asphalten bao gi cng cao hn nha, v gn y da vo mt s kt qu phn tch cu trc nha v asphalten, cho thy phn ln cacbon u nm trong h vng ngng t nhng h vng ngng t ca asphalten rng ln hn. thm ho (tc t s C nm trong vng thm / tng lng C trong phn t) ca nha ch t 0,14 n 0,25 trong khi ca asphalten t 0,20 n 0,70. Mt khc, t l phn gc hydrocacbon mch thng nhnh ph trong phn t nha l 20-40%. Trong khi assphalten ch c 10-35%. Ni chung nhng nhnh ph ny asphalten thng rt ngn, trung bnh ch 3-4 nguyn t C, trong khi nha bao gi cng di hn. Tuy nhin khi nha hay asphalten c vng naphten v vng thm ngng t th nhnh ph bao gi cng c chiu di ln hn, s lng nhiu hn dnh xung quanh phn vng naphten, cn phn vng thm, cc nhnh ph bao gi cng ngn (ch yu l gc metyl) v s lng cng t hn. II.1.4.3. Axit asphaltic Nh phn trc ni cc axit trong phn cn nng ca du m c trng lng phn t rt ln, c tnh phn gc c bn ca n rt vi c tnh ca cc cht nha v asphalten, cho nn cn c gi l axit asphaltic. Cc axit asphaltic tch ra khi du, cng l mt cht ging nh nha, trng lng ring ln hn 1. Nhng axit Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 34

Thnh phn ca du m v kh asphaltic kh ha tan trong xng nh, ch ha tan trong ru v cloroform. Chnh v vy, khi xc nh cc cht nha-asphalten bng phng php kt ta asphalten trong dung mi parafinic (xng nh, ete du m, n-heptan) th axit asphaltic nm vo kt ta vi asphalten. Sau , dng ru etylic ra kt ta asphalten, s tch c axit asphaltic. Axit asphaltic cng c th c xem nh mt axit polinaphtenic v trong phn t ca n cha nhiu vng polinaphten ngng t vi hydrocacbon thm. Khc vi cc axit polinaphtenic kho st trong phn trc, trong phn t ca cc axit asphaltic c c lu hunh, ng thi mui natri ca axit asphaltic rt kh tan trong mui, mui Cu ca n khng tan trong xng. Axit asphaltic trong du m c xem nh l sn phm trung gian ca qu trnh bin i t hydrocacbon ban u thnh nha v asphalten trong thin nhin. Qu trnh oxy ho cc hydrocacbon ca du m trong iu kin to thnh du kh s dn n qu trnh to thnh cc sn phm mang tnh axit (Axit asphaltic) v sau bin i thnh cc sn phm trung tnh (nha v asphalten). V vy, nu do mt s thay i iu kin a cht no lm cho cc tng cha du b nng ln, hoc c nhiu khe nt, iu kin tip xc v xm nhp ca oxy khng kh xy ra d dng, th du c th thay i thnh phn theo chiu hng tng nhanh cc cht nha v asphalten, v gim thp thnh phn hydrocacbon trong du. Kt qu l t trng du tng ln, cht lng du km i. II.1.5 Nc ln theo du m(Nc khoan) Nc ln theo du m (nc khoan) sau khi c tch s b, phn cn li ch yu l cc nh tng. Nhng nh tng ny thuc loi nc trong du tc nh tng m du l mi trng phn tn, nc l tng phn tn. Loi nh tng ny l loi ght nc.trong du lun c mt nhng hp cht c cc, cc axit, cc cht nha, asphalten, nhng cht ny ch tan trong du ch khng tan trong nc chnh v vy khi xut hin cc nh tng nc trong du chng s to chung quanh cc ht nh tng ny mt lp v hp ph bn vng, m phn c cc ca Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 35

Thnh phn ca du m v kh chng quay vo nc, phn khng cc hng v du. Do cng lm cho nh tng bn vng, l lng trong du, rt kh tch. Trong nhng nh tng nh vy u c nc. Thnh phn ho hc ca n, nh kho st trc, bao gm nhiu mui khong khc nhau, cng nh mt s kim loi di dng kh hatan. Cc cation ca nc khoan thng gp l: Na+, Ca++, Mg++ v t hn c: Fe++ v K+. Cc anion thng gp l:Cl-, HCO3- v t hn c SO42- v CO32-. Ngoi ra cn mt s oxit kim loi khng phn ly dng keo nh Al2O3, Fe2O3, SiO2. Trong s cc cation v anion k trn, th nhiu nht l Na+ v Cl-, cho nn trong mt s nc khoan mt s m du, s lng hai ion ny c khi n 90%. So vi Na+ th Ca2+ v Mg2+ c s lng t hn, so vi SO42-, CO32- th Cl- v HCO3bao gi cng cao hn. Hm lng chung cc mui khong ( khong ho) ca nc khoan c th di 1% cho n 20-60%. Vn quan trng ca mui khong trong nc khoan i vi nh cng ngh du m, l ch c mt s mui khong rt d b thyphn di tc dng ca nhit, to nn mt s sn phm c hi. Th d, cc mui MgCl2, CaCl2. MgCl2 b thyphn ngay nhit thng, to ra HCl gy n mn rt mnh h ng ng v thit b cng ngh, khi nhit hi cao th s thy phn cng mnh lit: MgCl2 + H2O MgOHCl + HCl

Do , ch cn c mt lng rt nh mui MgCl2 (khong 0,04%) cng lm h hng thit b do n mn. CaCl2 b thy phn t hn, th d 340oC ch 10% b thy phn trong khi th MgCl2 xem nh xy ra hon ton. NaCl tng i bn vng, hu nh khng b thy phn. ng ch l trong nc khoan hoc trong du c H2S th khi c mt c H2S v cc mui d b thy phn k trn, thit b cng n mn rt nhanh. Nguyn nhn v khi H2S tc dng ln kim loi th d hp kim Fe, to nn mt lp sunfua st FeS2.

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 36

Thnh phn ca du m v kh Lp sunfua st ny c xem nh mt mng bo v ngn chn s n mn tip tc ca H2S. Tuy nhin, khi c mt cc mui khong d thy phn s to ra HCl. Chnh HCl ny li tc dng vi lp sunfua bo v FeS2, to nn FeCl2 v H2S. FeCl2 hatan vo dung dch H2O l b mt kim loi, v t c gy n mn, cho n ph hng hon ton. H2S + Fe FeS + HCl FeS + H2 FeCl2 + H2S

V vy, vn lm sch cc nh tng nc trong du l mt vn quan trng trc khi a du m vo cc thit b cng ngh ch bin. II.2 Thnh phn ca kh Kh hydrocacbon trong thin nhin thng thu c t hai ngun l kh thin nhin v kh ng hnh. Kh thin nhin l kh thu c t cc m kh cn kh ng hnh l kh thu c trong qu trnh khai thc du m. Thnh phn ho hc ca n c chia thnh kh hydrocacbon v cc kh khc, khng phi cc hydrocacbon. II.2.1. Cc hp cht hydrocacbon trong kh Hydrocacbon l thnh phn ch yu ca kh, trong hm lng metan lun chim phn ch yu. i vi kh thin nhin th hm lng ny c th t 99% cn cc kh cao hn th rt t. i vi kh ng hnh th hm lng metan vn chim phn ch yu tuy nhin hm lng cc kh c s nguyn t cacbon cao hn cng chim mt phn ng k. Ta c th tham kho thnh phn ho hc ca cc kh ny mt s m bng sau: Cc cu t Kh thin nhin Ty Siberi Udbekistan Kh ng hnh Quibisep Vongagrat

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 37

Thnh phn ca du m v kh CH4 C2H6 C3H8 n,i - C4H10 C5H12+ CO2 H2S N2 v kh khc 99.00 0.05 0.01 0.03 0.01 0.50 0.40 87.20 1.99 0.32 0.13 0.15 3.60 5.50 1.11 39.91 23.32 17.72 5.78 1.10 0.46 0.35 11.36 76.25 8.13 8.96 3.54 3.33 0.83 1.25

Thnh phn kh ca mt s m Vit Nam Cc cu t Kh thin nhin Tin Hi N2, CO2 CH4 C2H6 C3H8 n - C4H10 i - C4H10 C5H12+ 6.42 87.64 3.05 1.14 0.17 0.12 1.46 Rng 1.49 84.77 7.22 3.46 1.76 1.3 Kh ng hnh Bch H 0.72 71.59 12.52 8.61 2.96 1.75 1.84 i Hng 4.5 77.25 9.49 3.83 1.26 1.34 2.33

II.2.2. Cc hp cht khng phi hydrocacbon trong kh Trong kh ng hnh, kh thin nhin th bn cnh thnh phn chnh l cc hp cht hydrocacbon thuc dy ng ng ca mtan bao gi cng c mt cc hp cht khc, khng thuc loi hydrocacbon nh CO2, N2, H2S, H2, He, Ar, Ne.. ..trong cc loi kh k trn, thng th N2 chim phn ln. c bit trong nhng loi kh cha hm lng Nit rt cao, th thng c cha He vi mt lng ng k. III. Phn loi du m Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 38

Thnh phn ca du m v kh III.1. Phn loi du m theo thnh phn ho hc Nh cc phn trc kho st, cc loi du m trn th gii u rt khc nhau v thnh phn ho hc v nhng c tnh khc. Do , phn loi chng thnh tng nhm c tnh cht ging nhau rt kh. Trong du m, phn ch yu v quan trng nht, quyt nh cc c tnh c bn ca du m chnh l phn cc hp cht hydrocacbon cha trong . Cho nn thng thng du m hay c chia theo nhiu loi, da vo s phn b tng loi hydrocacbon trong nhiu hay t. Tuy nhin, bn cnh hydrocacbon cn c mt nhng thnh phn khng phi hydrocacbon, tuy t nhng chng cng khng km phn quan trng, th d nh S, cc cht nha, asphalten. Do , mt s phn loi bao trm c y cc tnh cht khc nhau nh th ca du m tht kh khn v v vy cho n nay cng cha c cch phn loi no c hon ho c. III.1.1. Phn loi du m theo h hydrocacbon Phn loi du m theo h hydrocacbon l phng php phn loi thng dng nht. Theo cch phn loi ny th du m ni chung s mang c tnh ca loi hydrocacbon no chim u th nht trong du m . Nh vy, trong du m c ba loi hydrocacbon chnh: parafin, naphten v aromatic, c ngha s c 3 loi du m tng ng l du m Parafinic, du m Naphtenic, du m Aromatic, nu mt trong tng loi trn ln lt chim u th v s lng trong du m. Du m parafinic s mang tnh cht ho hc v vt l c trng ca cc hydrocacbon h parafinic, tng t du m Naphtenic s mang tnh cht ho hc v vt l c trng ca hydrocacbon h naphtenic, v du m Aromatic s mang tnh cht ho hc v vt l c trng ca hydrocacbon h thm. Tuy nhin, v trong phn nng (trn 350oC), cc hydrocacbon thng khng cn nm dng thun chng na, m b trn hp ln nhau, lai ho ln nhau. Do , phn loi thng phi xt s phn b tng h hydrocacbon ch trong cc phn on chng ct m thi (nhit si < 350oC).

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 39

Thnh phn ca du m v kh Chng hn, theo cch phn loi ca Kontorovich (Lin x) th khi thy trong sn phm chng ct l hydrrocacbon no c hm lng trn 75% th du m s c mang tn gi ca loi hydrocacbon . Th d c mt loi du m m trong sn phm chng ct ca n c 80% parafin, 15% naphten, 5% aromatic, loi du m ny s c xp vo h du Parafinic. Tuy nhin, trong thc t nhng h du thun chng nh vy rt t gp, c bit l h du Aromatic hu nh trn th gii khng c. V vy, nhng trng hp m hydrocacbon trong chim t l khng chnh nhau qu nhiu, du m s mang c tnh hn hp trung gian gia nhng loi hydrocacbon . Nh vy, bn cnh 3 h du chnh, s gp nhng h du hn hp trung gian gia parafinic v naphtenic, gia parafinic v Aromatic, gia naphenic v aromatic. Cng theo cch phn loi ca Kontorovich (Lin x), khi trong phn on chng ct ca du m loi hydrocacbon no chim di 25%, th du m s khng mang tn gi ca loi hydrocacbon . Ch khi no hm lng ca n trn 25%, th du m s mang tn gi ca n. Trong trng hp ny loi hydrocacbon no chim s lng t hn, s c gi trc v nhiu hn s c gi sau. Th d, c mt loi du m m trong phn on chng ct ca n cha 50% hydrocacbon parafinic, 30% hydrocacbon naphtenic, 20% hydrocacbon thm, theo cch phn loi ni trn, du ny s thuc h Naphteno-parafinic. Bng cch nh vy r rng du m s c th phn thnh cc h sau y: 3 h du m chnh: H parafinic H naphtenic H Aromatic

6 h du trung gian H naphteno-parafinic

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 40

Thnh phn ca du m v kh H parafino-naphtenic H aromato-naphtenic H naphteno-aromatic H aromato-parafinic H parafino-aromatic

6 h du hn hp H parafino-aromato-naphtenic H aromato-parafino-naphtenic H naphteno-parafino-aromatic H parafino-naphteno-aaarrmatic H naphteno- aromato-parafinic H aromato-naphteno-parafinic

Trong thc t, du h aromatic, du h aromato-parafinic, parafino-aromatic hu nh khng c, cn nhng h du hn hp chim t l cng rt t. Ch yu nht l cc h du trung gian. c th phn loi du m theo h hydrocacbon nh trn c th s dng phng php phn tch xc nh thnh phn ho hc nhm kho st s phn b hydrocacbon cc loi khc nhau trong du m. Tuy nhin, cch lm nh vy rt phc tp. Ngy nay, n gin ho vic phn loi, thng s dng cc thng s vt l nh o t trng, nhit si. . . . di y s gii thiu mt s phng php thuc loi ny. III.1.2. Phn loi du m theo h hydrocacbon bng cch o t trng mt s phn on chn la. Phng php ny thc hin bng cch o t trng ca hai phn on du m, tch ra trong gii hn nhit sau: Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh Trang 41

Thnh phn ca du m v kh Phn on1, bng cch chng ct du m p sut thng (trong b chng tiu chun Hemfel) ly ra phn on c gii hn nhit si 250275oC. Phn on 2, bng cch chng phn cn li trong chn khng ( 40mmHg) ly ra phn on si 275-300oC p sut chn khng (tng ng 390 415oC p sut thng). Cn c vo gi tr t trng o c ca hai phn on v i chiu vo cc gii hn quy nh cho tng loi du trong bng 16 di y, m xp du thuc vo h no.

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 42

Thnh phn ca du m v kh Bng 16: Gii hn t trng hai phn on chn la phn loi du m theo h hydrocacbon. H du m T trng ( d 15.615.6 ) Phn on 1 H parafinic H parafino-trung gian H trung gian-parafinic H trung gian H naphtenic H naphteno-trung gian H naphtenic 0,8251 0,8251 0,8256-0,8597 0,8256-0,8597 0,8256-0,8597
0,8602 0,8602

Phn on 2 0,8762 0,8767-0,9334 0,8762 0,8767-0,9334

0,9340

0,8767-0,9223
0,9340

III.1.3. Phn loi du m theo h hydrocacbon bng cch da vo t trng v nhit si. Nelson-Watson v Hurrphy, khi nghin cu mi quan h v t trng v nhit si ca tng h hydrocacbon ring bit, nhn thy chng u tun theo mt quy lut nht nh v tng h hydrocacbon u c mt gi tr rt c trng. Mi quan h gia t trng, nhit v h s c trng c biu din qua h thc sau:
K=
3

T d

(1-2)

Trong : - K: h s c trng cho tng h hydrocacbon, c th nh sau: - K=13: c trng cho h hydrocacbon parafin

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 43

Thnh phn ca du m v kh - K=11: c trng cho h hydrocacbon naphten - K=10: c trng cho h hydrocacbon thm - T: nhit si ca hydrocacbon, tnh bng Renkin(oR) (chuyn i sang oC: oR= 1,8(oC) + 491,4) - d: t trng ca hydrocacbon o 15,6oC so vi nc cng nhit (d15,615,6). i vi du m, h s K nm trong nhng gii hn sau: -K -K -K 13 - 12,15 du thuc h parafinic du thuc h trung gian du thuc h naphtenic.

12,1 - 11,15 11,45 - 10,5

Cn ch l h parafin, tr s K cng cao du cng mang c tnh parafinic r rt, khi tri s K gim dn du m mang c tnh parafinic yu hn, do tnh cht ca du trung gian nh hng. Ngc li, i vi du naphtenic, khi h s K cng gn n 10 du cng mang c tnh trung gian vi aromatic, v khi h s K gn n 11 s mang c tnh naphtenic r rt. Khi h s K cng ln, du cng mang c tnh hn hp vi du trung gian gia parafinic v naphtenic. Da vo t trng v nhit si ca cc loi hydrocacbon khc nhau NelsonWatson cn thit lp mt mi quan h khc, qua mt h thc gi l ch s tng quan sau y:
CI = 48,640 T( K )
o

+ 473,7.d 15,615,6 456,8 (1-3)

Ch s tng quan ny (CI: Correlation Index) cng suy t cc h hydrocacbon khc nhau, p dng cho du m v cho thy, nu khi CI=0 du thuc h parafinic, khi CI=100 du thuc h Aromatic. Tuy nhin, ch s tng quan s dng khng thun tin v t ph bin bng h s c trng K.

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 44

Thnh phn ca du m v kh III.1.4. Phn loi du m theo h hydrocacbon kt hp vi cc hp cht khng thuc h hydrocacbon. Nh trn ni, trong du m, bn cnh phn cc hp cht hydrocacbon c xem l chnh yu v quan trng nht, cn c mt s hp cht khng thuc h hydrocacbon, tuy s lng t nhng c nhiu nh hng quan trng khi s dng. Do , nm 1969, Byramjee-Vasse v Bestongeff gii thiu mt cch phn loi khc, trong khi phn loi du theo h hydrocacbon cn ch n c mt s hp cht khc nh S, asphalten v t trng ca du na. Vi li phn loi ny, i hi phi xc nh t s hydrocacbon cc loi, trong ton b du m ni chung ch khng phi trong phn on, sn phm chng ct. Khi bit c t l hydrocacbon cc loi du m, v bit c s phn b cc thnh phn khc khng thuc loi hydrocacbon (lu hunh, asphalten) cng nh t trng ca du m, c th d dng phn loi chng vo nhng cha sn. II.2. Phn loi du m theo t trng. Trong qu trnh bin i ca du m trong t nhin, bin cht cng tng du cng nh dn. c trng ho hc ca n l rt nhiu cc hydrocacbon parafinic c trng lng phn t b, do phn nh rt giu cc hydrocacbon parafinic. Mt khc, bin cht cng cao, du cng nh dn cn do hm lng cc cht nha v asphalten t, v qu trnh bin i t nha sang asphalten su rng lm gim dn hm lng nha, tng dn asphalten. Tuy nhin, nh trong phn trc y ni, asphalten khng tan trong dung mi parafin, v vy cng vi s tng bin cht, tnh cht parafinic ca du tng ln, lm cho asphalten c to ra lin b kt ta khng tan, tch ra khi du. Hm lng nhng hp cht khc (S, O) cng gim dn theo chiu tng ca bin cht. Chnh v th, gia t trng v cc c tnh ho hc ca du c mt mi quan h kh cht ch. S thay i hm lng S theo t trng ca du m cng thy c

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 45

Thnh phn ca du m v kh mt mi quan h gn nh ng nht : t trng du cng ln, cha S trong du cng cao. V th, vic phn loi du m theo t trng, trong mt chng mc no cng c th gip nhn nh s b v c tnh ho hc ca loi du . Chnh theo cc phn loi ca Bestougeff cho thy nhng loi du nh trn th gii thng gp hu ht l du h parafinic, nhng loi du nng v rt nng a phn l cc loi du h naphtenic hoc naphteno-aromatic. Song cng theo cch phn loi ny cho thy, cng mt t trng, nhng du cng c th thuc vo nhiu h khc nhau. chnh l im yu ca cch phn loi theo t trng v v vy lm cho cch phn loi ny ngy nay khng cn c ch na. phn loi theo t trng, thng c th chia du lm nhiu cp nng nh khc nhau. Chng hn, c th chia du lm 3 cp sau: -Du nh, khi : -Du nng trung bnh, khi: -Du nng, khi: Cng c th chia du lm 4 cp nh sau: -Du nh, khi : d204 < 0,830 -Du trung bnh, khi -Du nng, khi -Du rt nng, khi d204 = 0,831-0,860 d204 = 0,861-0,920 d204 > 0,920. d1515 < 0,828 0,828 < d1515 < 0,884 d1515 > 0,884

Thm ch, ngi ta cng cn c th chia du lm 5 cp: -Du nh, khi d204 < 0,830

-Du nhe v, khi : d204 = 0,831-0,850 -Du hi nng, khi : d204 = 0,851-0,865 -Du nng, khi : d204 = 0,866-0,905 Trang 46

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Thnh phn ca du m v kh -Du rt nng, khi : d204 > 0,905

Gio Trnh Ho Hc Du M v Kh

Trang 47