Samir Vukovid

REVIZORSKI STANDARDI SA OSVRTOM NA INTERNU KONTROLU U BANKAMA

SEMINARSKI RAD

Univerzitet u Bihadu Ekonomski fakultet Bihad Master studij

KOLEGIJ: MENTOR:

Revizija finansijskih institucija prof. dr. sci Jusuf Kumalid

Bihad, april 2012.

S A D R A J

1.

UVOD ............................................................................................................................................... 3 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 Problem, predmet i objekt istraivanja ................................................................................... 3 Hipoteza rada .......................................................................................................................... 3 Metode istraivanja ................................................................................................................. 3 Svrha i cilj istraivanja.............................................................................................................. 3 Struktura rada.......................................................................................................................... 3

2.

REVIZORSKI STANDARDI .................................................................................................................. 4 2.1 Opdeprihvadeni revizorski standardi ....................................................................................... 4 Opti standardi ................................................................................................................ 4 Standardi provedbe ......................................................................................................... 5 Standardi izvjetavanja .................................................................................................... 5

2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.2

Meunarodni revizorski standardi .......................................................................................... 6 MRevS 200 - cilj i temeljna naela provedbe revizije financijskih izvjetaja ................... 7 Dokumentacija................................................................................................................. 7 MRevS 240 Odgovornost revizora za otkrivanje kriminalnih radnji ............................. 8 MRevS 320 Znaajnost u reviziji ................................................................................. 10 MRevS 500 Revizijski dokaz ........................................................................................ 11 MRevS 550 Povezane stranke..................................................................................... 11 MRevS 620 Koritenje rada strunjaka ....................................................................... 12

2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.2.7 3. 4.

INTERNA KONTROLA U BANKAMA ................................................................................................ 13 FINANSIJSKI IZVJETAJI BANAKA ................................................................................................... 18

ZAKLJUAK............................................................................................................................................. 19 LITERATURA ........................................................................................................................................... 20

1. UVOD
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXX

1.1 Problem, predmet i objekt istraivanja

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

1.2 Hipoteza rada

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXX

1.3 Metode istraivanja

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXX

1.4 Svrha i cilj istraivanja

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

1.5 Struktura rada

XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

2. REVIZORSKI STANDARDI 2.1 Opeprihvaeni revizorski standardi

Skoro svaka drava ima neke svoje revizorske nacionalne standarde koje primjenjuje. Najznaajniji od tih standarda su svakako ameriki, koje donosi Ameriki institut ovlatenih javnih raunovoa. Ima ih ukupno deset a razvrstani su u tri skupine: Opti standardi Standardi provedbe Standardi izvjetavanja

2.1.1 Opti standardi

Opti standardi se odnose na kvalifikaciju revizora, kao i na kvalitetu njegovog rada.1 U ovu grupu standarda spadaju tri standarda: reviziju treba obaviti osoba ili osobe koje posjeduju odgovarajudu tehniku obuenost i imaju strunost revizora u svim pitanjima povezanim s preuzetom zadadom revizor ili revizori moraju zadrati svoju neovisnost u shvadanju i razmiljanju potrebna struna panja mora biti prisutna u provedbi ispitivanja i pripremi izvjeda.2

Prvi standard zahtjeva obuenost i strunost revizora koja se dobiva kroz iskustvo, obrazovanje i kontinuirano usavravanje. Kod nas, po vaedim propisima u FBiH, revizor se moe postati najranije sa pet godina radnog iskustva u raunovodstvenoj struci , dok su u razvijenim zemljama ta pravila rigoroznija. Poto se propisi konstantno mijenjaju, revizor, kako bi bio u trendu, mora vriti kontinuirano usavravanje. Isto tako, usavravanje je potrebno zbog ostalih promjena u okruenju, prije svega, promjena glede moderniza cije poslovanja. Drugi standard govori o neovisnosti i objektivnosti revizora, to je u uskoj vezi sa profesionalnom etikom. Revizor mora biti neovisan i objektivan, i ne smije ni u kom sluaju ugroziti svoju neovisnost. Iako je to zaista teko, ali etika to strogo zabranjuje. Revizor de za svoj posao od komitenta dobiti naknadu, i to smije biti jedina korist koju on ostvaruje od te revizije. Ako se njegova neovisnost ugrozi na bilo koji nain, on treba odustati od revizije Tredi standard zahtjeva postupanje sa dunom strunom panjom, to znai da revizor obavlja reviziju profesionalno, kako bi to radili i drugi revizori.

1 2

W. J. Messier; op. cit. str. 26. B. Tuek, L. ager, . Rika; op. cit., str. 119.

2.1.2 Standardi provedbe

Standardi provedbe odnose se na stvarnu provedbu revizije.3 Ima ih takoer tri, kao i optih, a to su: Rad mora biti odgovarajude planiran, te ako postoje pomodnici, oni moraju biti primjereno nadzirani Potrebno je primjereno prouiti i procijeniti postojedu internu kontrolu kao temelj za utvrivanje pouzdanosti rezultata provjera dobivenih primjenom ogranienih revizijskih postupaka Dovoljno odgovarajudeg dokaznog materijala potrebno je prikupiti inspekcijom, promatranjem, upitnicima i potvrivanjem kako bi se stvorila razumna osnova za miljenje o ispitivanim financijskim izvjetajima4

Planiranje je potrebno kako bi se lake otkrile pogreke, ali i zbog zavretka revizije u odreenom roku. Glavni revizor je odgovoran za postupak revizije, i ako angaira pomodnike, mora nadzirati njihov rad. Ako kod klijenta postoji sistem interne kontrole, to de olakati provedbu revizije. Naravno, to isto zavisi koliko de se revizor smjeti osloniti na internu kontrolu, ali ona svakako smanjuje obim revizije. Tredi standard provedbe revizije se odnosi na nain prikupljanja dokaza. Dosta puta je naglaeno da se miljenje ne smije do nijeti bez adekvatnih dokaza koje revizor prikuplja na razne naine.

2.1.3 Standardi izvjetavanja

Standardi izvjetavanja se odnose na pisanje revizorovog miljenja. Ovih standarda, za razliku od prethodna dva, ima ukupno etiri, a to su: U izvjetaju mora biti istaknuto jesu li objavljeni financijski izvjetaji u skladu sa opdeprihvadenim raunovodstvenim naelima U izvjetaju mora biti istaknuto jesu li se navedena naela dosljedno primjenjivala u tekudem razdoblju i to u odnosu na prethodno razdoblje Informacije objavljene u financijskim izvjetajima smatraju se razumno odgovarajudim, osim ako drugaije nije istaknuto u izvjetaju Izvjetaj mora sadravati izraeno miljenje o financijskim izvjetajima razmatranim kao cjelina ili utemeljene tvrdnje o injenicama zbog kojih miljenje nije bilo mogude izraziti. Ako miljenje nije mogude izraziti, potrebno je navesti razloge. U svim sluajevima gdje je navedeno ime revizora u svezi sa financijskim izvjetajima, izvjetaj mora sadravati jasne naznake o karakteru revizorovog ispitivanja, te ako postoji, stupanja odgovornosti koju preuzima revizor.5

3 4

W. J. Messier; op. cit. str. 26. B. Tuek, L. ager, . Rika; op. cit., str. 119. 5 B. Tuek, L. ager, . Rika; op. cit., str. 120.

2.2 Meunarodni revizorski standardi

Meunarodni standardi revizije (ISA) se primjenjuju pri reviziji finansijskih informacija iz prethodnih perioda. Meunarodni standardi revizije sadre osnovne principe i sutinske postupke kao i relevantne smjernice u obliku objanjenja i drugog materijala, to ukljuuje i dodatke. Osnovne principe i sutinske postupke treba tumaiti i primjenjivati u kontekstu objanjenja i drugog materijala koji sadri smjernice za primjenu. Stoga je za razumjevanje i primjenu osnovnih principa i sutinskih postupaka neophodno razmatrati cjelokupan tekst Standarda. Priroda Standarda od profesionalnih raunovoa zahtjeva profesionalno prosuivanje prilikom njihove primjene. U izuzetnim okolnostima profesionalni raunovoa moe da procjeni da je neophodno odstupiti od osnovnih principa ili sutinskih postupaka standarda kako bi se to efikasnije postigao cilj angaovanja. Kada do takve situacije doe, profesionalni raunovoa treba da bude spreman da opravda takvo odstupanje. Svako ogranienje primjenjivosti odreenog Meunarodnog standarda jasno je naglaeno u samom standardu. Saoptenja o meunarodnoj praksi revizije (IARS) se objavljuju radi pruanja smjernica o interpretaciji i praktinoj pomodi profesionalnim raunovoama u primjeni ISA, kao i u cilju unapreenja dobre prakse. Jedini nadleni tekst nacrta za izlaganje, Meunarodnog standarda, Saoptenja o praksi ili bilo kog drugog dokumenta je onaj koji je objavio IAASV na engleskom jeziku.6

Na slici 17 su prikazani Meunarodni revizorski standardi koji su oznaeni po grupama, od 100 do 999. Neki od ovih standarda su objanjeni u dosadanjim izlaganjima, npr. standard
6

IFAC, Meunarodni standardi revizije

520 analitiki postupci ili standard 200 cilj i temeljna naela revizije financijskih izvjetaja. U nastavku slijedi objanjenje nekih najzanimljivijih revizorskih standarda. Sa ovom selekcijom se ne favoriziraju neki standardi, njihova teina i vanost je apsolutno jednaka, ali imajudi u vidu potrebe ovog rada analizirat demo samo neke. Odabir nije izvren ni po kakvom kljuu, nego isto po elji autora.

2.2.1 MRevS 200 - cilj i temeljna naela provedbe revizije financijskih izvjetaja
Cilj revizije financijskih izvjetaja je da omogudi revizoru da izrazi miljenje da li su financijski izvjetaji, po svim bitnim pitanjima, sastavljeni sa primjenjivim okvirom financijskog izvjetavanja.7 Iako je revizor odgovoran za formiranje i izraavanje miljenja o finansijskim izvjetajima, za sastavljanje i prezentaciju finansijskih izvjetaja u skladu sa primijenjenim okvirom finansijskog izvjetavanja je odgovorno rukovodstvo pravnog lica, uz nadzor lica zaduenih za upravljanje. Revizija finansijskih izvjetaja ne oslobaa rukovodstvo ili lica zaduena za upravljanje njihovih odgovornosti. Dakle, odgovornost za financijske izvjetaje snosi menadment klijenta, a revizor je odgovoran za svoje izvjede. Temeljna revizorska naela su neovisnost, estitost, objektivnost, profesionalna nadlenost i duna panja, povjerljivost, profesionalno ponaanje i tehniki standardi. Kod ovog standarda treba napomenuti da on istie da revizor ne daje apsolutno miljenje o financijskim izvjetajima nego razumno uvjerenje zbog kontrolnog, inherentnog i rizika neotkrivanja. Takoer ovaj standard trai od revizora da planira reviziju tako da revizorski rizik svede na najmanju mogudu mjeru.

2.2.2 Dokumentacija
Svrha MRevS 230 Revizijska dokumentacija je da ustanovi standarde i prui smjernice u vezi revizijske dokumentacije. Revizijska dokumentacija predstavlja evidenciju izvrenih revizijskih postupaka, prikupljenih revizijskih dokaza i zakljuaka do kojih je doao praktiar. Ponekad se za revizorovu dokumentaciju koristi i termin radni papiri. Revizor treba blagovremeno da pripremi revizijsku dokumentaciju koja sadri: dovoljnu i odgovarajudu evidenciju osnove za izvjetaj revizora dokaz da je revizija izvrena u skladu sa IAS i primjenljivim zakonskim i regulatornim zahtjevima. Revizijska dokumentacija moe biti sainjena na papirnom, elektronskom ili drugom mediju. Ona ukljuuje na primjer program revizije, analize, sumarne preglede u vezi znaajnih pitanja, komunikaciju i izjave, liste zadataka i korespondenciju (ukljuujudi el ektronsku potu) u vezi znaajnih pitanja. Dijelovi ili kopije evidencija pravnog lica, na primjer, znaajni i specifini ugovori i sporazumi, mogu biti ukljueni kao dio revizijske dokumentacije ukoliko se to smatra prikladnim. Revizijska dokumentacija, meutim, nije zamjena za
7

MRevS 200 Cilj i temeljna naela revizije financijskih izvjetaja

raunovodstvene evidencije pravnog lica. Revizijska dokumentacija za odreeno revizijsko angaovanje se prikuplja u revizijski dosije. Revizor uobiajeno iz revizijske dokumentacije iskljuuje nevaede nacrte radnih papira i finansijskih izvjetaja, zabiljeke koje odraavaju nepotpuna ili preliminarna razmiljanja, prethodne kopije dokumenata koje su izmjenjene usljed tipografskih ili drugih greaka i duplikate dokumenata. Revizor treba da nakon datuma izdavanja izvjetaja blagovremeno saini konani revizijski dosije. Uobiajeni vremenski period koji se smatra prikladnim za sainjavanje konanog revizijskog dosijea je 60 dana od datuma izvjetaja revizora. Nakon sainjavanja konanog revizijskog dosijea, revizor ne treba da brie ili odstranjuje revizijsku dokumentaciju prije zavretka perioda u kome se dosije uva.8

2.2.3 MRevS 240 Odgovornost revizora za otkrivanje kriminalnih radnji

Svrha MRevS 240 Odgovornost revizora za razmatranje kriminalnih radnji i greaka u reviziji finansijskih izvjetaja je da ustanovi standarde i prui smjernice o odgovornosti revizora za razmatranje kriminalnih radnji u reviziji finansijskih izvjetaja i prui detaljnija objanjenja o primjeni standarda. Pri planiranju i sprovoenju revizije, u cilju smanjenja revizijskog rizika na prihvatljivo nizak nivo, revizor treba da uzme u obzir rizik materijalno pogrenih iskaza u finansijskim izvjetajima usljed kriminalni radnji. Pogrean iskaz u finansijskim izvjetajima moe da nastane zbog kriminalne radnje i greke. Razlika izmeu kriminalne radnje i greke je u tome da li je aktivnost koja je rezultirala pogrenim iskazivanjem namjerna ili nenamjerna. Izraz "greka" odnosi se na nenamjerni pogreni iskaz u finansijskim izvjetajima, ukljuujudi propust da se unese neki iznos ili da se objelodani odreena injenica, kao to su: greka u procesu prikupljanja i obrade podataka na osnovu kojih se sastavljaju finansijski izvjetaji netana raunovodstvena procjena koja proizilazi iz previda ili pogrenog tumaenja injenica greka u primjeni raunovodstvenih principa koji se odnose na odmjeravanje, priznavanje, klasifikaciju, prezentaciju ili objelodanjivanje

Izraz "kriminalna radnja" odnosi se na namjeran in koji izvri jedno ili vie lica, koja su na rukovodedim poloajima, odgovorna za upravljanje, zaposlena ili treda lica, ukljuujudi i obmanjivanje, u cilju sticanja nepravedne ili protivzakonite koristi. Iako kriminalna radnja predstavlja irok pravni koncept, u kontekstu ovog MRevS, za revizora su znaajna dje la sa obiljejem kriminalne radnje koja prouzrokuju materijalno znaajan pogrean iskaz u finansijskim izvjetajima. Revizori ne prosuuju sa pravnog stanovita da li je kriminalna radnja stvarno nastala. Kriminalna radnja u koju je ukljuen jedan ili vie lanova rukovodstva ili onih koji su zadueni za upravljanje predstavlja "kriminalnu radnju rukovodstva" a kriminalna radnja u koju su ukljueni samo zaposleni u pravnom licu
8

MRevS 230 - Dokumentacija

predstavlja "kriminalnu radnju zaposlenih". U oba sluaja moe postojati dogovor u okviru pravnog lica ili sa tredim licima van pravnog lica. Pogreno izvjetavanje u kriminalne svrhe ukljuuje namjeran pogrean iskaz ili izostavljanje odreenih podataka ili objelodanjivanja u finansijskim izvjetajima s ciljem da se prevare korisnici finansijskih izvjetaja. Pogreno izvjetavanje u kriminalne svrhe obino ukljuuje: prijevare kao to su manipulacije, falsifikovanje ili prepravka raunovodstvene evidencije, odnosno potkrepljujudih dokumenata na osnovu kojih se sastavljaju finansijski izvjetaji pogreno prikazivanje, ili namjerno izostavljanje iz finansijskih izvjetaja dogaaja, poslovnih promjena ili drugih znaajnih informacija namjernu pogrenu primjenu raunovodstvenih naela koja se odnose na odmjeravanje, priznavanje, klasifikaciju, prezentaciju ili objelodanjivanje

Izvjetavanje u kriminalne svrhe esto ukljuuje zaobilaenje kontrola od strane rukovodstva, pri emu kontrole mogu izgledati efikasne. Kriminalna radnja, izvrena putem zaobilaenja kontrola od strane rukovodstva, moe biti: evidentiranje fiktivnih transakcija, naroito pri kraju godine raunovodstvenog perioda, u cilju manipulisanja poslovnim rezultatom ili druge svrhe neodgovarajude izmjene pretpostavki i prosuivanja koritenih pri procjeni raunovodstvenih pozicija izostavljanje, odlaganje priznavanja ili priznavanje u pogrenom periodu dogaaja i transakcija koje su se desile tokom izvjetajnog perioda prikrivanje ili neobjelodanjivanje injenica koje mogu uticati na iznose evidentiranja u finansijskim izvjetajima uede u kompleksnim transakcijama koje rezultiraju iskrivljenom prezentacijom finansijske pozicije ili uspjenosti pravnog lica prepravljanje evidencija ili uslova u vezi znaajnih ili neuobiajenih transakcija

Pogreno izvjetavanje u kriminalne svrhe moe biti posljedica elje rukovodstva da manipulie zaradama na takav nain da obmane korisnike finansijskih izvjetaja utiudi na njihovo razumijevanje uspjenosti i profitabilnosti pravnog lica. Radnja ukljuuje motivaciju da se uini krivino djelo i mogudnost da se to uini. Ovakve manipulacije u poetku mogu biti manje aktivnosti ili neodgovarajude korekcije pretpostavki i promjene prosuivanja koje vri rukovodstvo. Usljed pritisaka ili podsticaja, mogu dovesti do povedanja obima ovakvih manipulacija i rezultirati pogrenim izvjetavanjem u kriminalne svrhe. Ovakve situacije mogu nastati, kada usljed pritisaka da se ispune trina oekivanja ili elje da se maksimizira naknada iji iznos zavisi od uspjenosti, rukovodstvo namjerno vri materijalno pogrena iskazivanja u finansijskim izvjetajima to predstavlja financijsko izvjetavanje u kriminalne svrhe. U drugim pravnim licima, rukovodstvo moe imati motiv da materijalno znaajno umanji zarade kako bi minimizirao poresku obavezu ili da ih uveda ka ko bi, na primjer, dobio

kredit od banke. Primarna odgovornost za sprijeavanje i otkrivanje kriminalnih radnji i greaka je na licima zaduenim za upravljanje i na rukovodstvu pravnog lica. Odgovornosti zaduenih za upravljanje i rukovodstva mogu biti razliite u razliitim pravnim licima i u razliitim zemljama. U nekim pravnim licima, struktura upravljanja moe biti manje formalna, jer je mogude da su lica zaduena za upravljanje istovremeno i rukovodioci u pravnom licu. Revizor odrava stav profesionalnog skepticizma tokom revizije, prihvatajudi da mogu postojati materijalno pogreni iskazi nastali usljed kriminalne radnje, bez obzira na svoje prethodno iskustvo u vezi potenja i integriteta rukovodstva i lica zaduenih za upravljanje. Revizor treba da sprovede ispitivanja rukovodstva, interne revizije i drugih u okviru pravnog lica, kako bi odredio da li imaju saznanja o postojedoj, potencijalnoj ili prijavljenoj kriminalnoj radnji koja utie na pravno lice.9

2.2.4 MRevS 320 Znaajnost u reviziji

Cilj MRevS 320 Materijalnost u reviziji je da uspostavi standarde i prui smjernice o konceptu materijalnosti i njegovoj vezi sa revizijskim rizikom. Materijalnost je definisana od strane Komiteta za meunarodne raunovodstvene standarde u Okviru za sasta vljanje i prezentaciju finansijskih izvjetaja, slijededim rijeima: Informacija je materijalno znaajna ako bi njeno izostavljanje ili pogreno prikazivanje moglo uticati na ekonomske odluke koje bi korisnici donijeli na bazi finansijskih izvjetaja. Materijalnost zavisi od veliine stavke ili greke prosuene u specifinim okolnostima njenog izostavljanja ili pogrenog prikazivanja. Otuda materijalnost prije obezbjeuje prag ili taku razgranienja nego kvalitativnu karakteristiku koju informacija mora imati da bi bila od koristi. Prilikom izrade plana revizije, revizor postavlja prihvatljiv nivo materijalnosti, kako bi otkrio kvantitativna, materijalno pogrena prikazivanja. Meutim, treba da budu razmotreni i iznos (kvantitet) i priroda (kvalitet) pogrenog prikazivanja. Primjeri pogrenog kvalitativnog prikazivanja mogli bi da budu neadekvatan ili nepravilan opis raunovodstvene politike na osnovu koga bi korisnik finansijskih izvjetaja vjerovatno bio zbunjen, propust da se objelodani neusaglaenost sa zakonom i drugim propisima, kada je vjerovatno da bi naknadno usaglaavanje sa propisanim ogranienjima znaajno pogoralo poslovnu sposobnost. Ukoliko je revizor identifikovao materijalno znaajan pogrean iskaz koji je rezultat greke, treba da pravovremeno o tom pogrenom iskazu obavjesti odgovarajudi nivo rukovodstva, i da razmotri neophodnost izvjetavanja lica ovlatenih za upravljanje, u skladu sa MRevS 260 - Saoptavanje revizijskih nalaza licima ovlatenim za upravljanje.10 Ako stvari pojednostavimo, te pretpostavimo da je prihod preduzeda milion KM, a desila se pogreka u evidenciji prihoda od 1 000 KM. Moemo redi da ova informacija od 1 000 nije materijalno znaajna u odnosu na prihod, meutim kad bi prihod klijenta bio 10 000 KM, onda pogreka od 1 000 KM je znaajna i moe utjecati na financijske izvjetaje i dovesti u zabludu.

10

MRevS 240 Odgovornost revizora za otkrivanje kriminalnih radnji MRevS 320 Znaajnost u reviziji

10

2.2.5 MRevS 500 Revizijski dokaz

Cilj ovog Meunarodnog standarda revizije 500 Revizijski dokaz je da uspostavi standarde i prui smjernice o tome ta je revizijski dokaz, obimu i kvalitetu revizijskog dokaza koji treba pribaviti prilikom revizije finansijskih izvjetaja, kao i postupcima pribavljanja revizijskog dokaza. Revizijski dokaz predstavlja sve informacije koje je revizor koristio pri izvoenju zakljuaka na kojima zasniva miljenje, i obuhvata informacije sadrane u raunovodstvenim evidencijama koje predstavljaju podlogu za sastavljanje finansijskih izvjetaja, kao i druge informacije. Od revizora se ne oekuje da razmatra sve informacije koje postoje. Revizijski dokazi, koji su po prirodi kumulativni, obuhvataju dokaze pribavljene putem revizijskih postupaka sprovedenih tokom revizije i mogu obuhvatati i dokaze pribavljene iz drugih izvora kao to su revizije prethodnih perioda ili procedura kontrole kvaliteta koje firma primjenjuje prilikom prihvatanja novih klijenata ili nastavka angaovanja kod postojedih klijenata. Pouzdanost dokaza zavisi od njihovog izvora i njihove prirode, kao i od okolnosti u kojima su dobavljeni. Moe se izvriti uoptavanje u vezi sa pouzdanodu razliitih vrsta dokaza. Ipak, takva uoptavanja su predmet znaajnih izuzetaka. ak i kada dokazi potiu iz eksternih izvora, mogu postojati odreene okolnosti koje utiu na pouzdanost dobijenih informacija. Na primjer, dokazi dobijeni od nezavisnog eksternog izvora mogu biti nepouzdani ukoliko izvor ne posjeduje dovoljno znanje. Uz prihvatanje da postoje izuzeci, odreena uoptavanja u vezi sa pouzdanodu dokaza mogu biti korisna: dokazi su pouzdaniji kada su dobijeni iz nezavisnih eksternih izvora interno generisani dokazi su pouzdaniji ukoliko su relevantne interne kontrole efektivne dokazi koje je direktno prikupio revizor pouzdaniji su od dokaza dobijenih posredno ili uz posredovanje dokazi su pouzdaniji ukoliko su u obliku dokumenata, bilo na papiru, elektronski ili na drugom mediju (na primjer, zapisnik sainjen tokom sastanka je pouzdaniji od naknadne usmene izjave o diskusiji i zakljucima) dokazi u formi originalnih dokumenata su pouzdaniji od dokaza u formi fotokopija i faksimila.11

Postupci prikupljanja revizorski dokaza su inspekcija ili pregledavanje, promatranje, propitkivanje i izraunavanje.12

2.2.6 MRevS 550 Povezane stranke

Cilj Meunarodnog standarda revizije 550 Povezane stranke je da uspostavi standarde i prui smjernice o revizorovoj odgovornosti i postupcima revizije koji se tiu povezanih subjekata i
11 12

MRevS 500 Revizijski dokaz B. Tuek, L. ager, . Rika; op. cit., str. 130.

11

poslovnih dogaaja s tim subjektima, bez obzira na to da li je Meunarodni raunovodstveni standard 24 - Objavljivanje povezanih strana, ili slian zahtjev, sastavni dio primjenjljivo g okvira finansijskog izvjetavanja. Revizor treba da obavi postupke revizije koji su osmiljeni tako da se njima pribavi zadovoljavajudi revizijski dokaz u vezi sa identifikacijom i objavljivanjem povezanih stranaka od strane rukovodstva i efektima transakcija sa povezanim strankama koji su od materijalnog znaaja za finansijske izvjetaje. Meutim, ne moe se oekivati od revizije da identifikuje sve poslovne dogaaje s povezanih subjektima. Kada ima indicija da postoje povezane stranke, revizor treba da primjeni modifikovane, proirene ili dodatne revizijske postupke koji de biti primjereni datim okolnostima. Rukovodstvo je odgovorno za identifikovanje i objavljivanje povezanih stranaka i poslovnih dogaaja s tim subjektima. Ova odgovornost zahtjeva od rukovodstva da primjenjuje odgovarajude interne kontrole radi obezbjeenja odgovarajudeg identifikovanja transakcija sa povezanim subjektima u informacionom sistemu i njihovog objavljivanja u finansijskim izvjetajima. Prilikom ispitivanja identifikovanih transakcija sa povezanim strankama, revizor treba da pribavi zadovoljavajudi revizijski dokaz da su ove transakcije ispravno evidentirane i objavljenje. Ako revizor nije u mogudnosti da pribavi zadovoljavajudi revizijski dokaz u vezi s povezanim strankama i transakcijama sa tim strankama, ili ako zakljui da po tom osnovu objavljivanje u finansijskim izvjetajima nije adekvatno, treba da na odgovarajudi nain modifikuje svoj izvjetaj.

2.2.7 MRevS 620 Koritenje rada strunjaka

Cilj Meunarodnog standarda revizije 620 Koritenje rezultata rada strunjaka je da uspostavi standarde i prui smjernice o koritenju rada strunjaka u svojstvu revizijskog dokaza. Strunjak oznaava lice ili preduzede koje posjeduje posebne vjetine, znanja i iskustva u odreenoj oblasti osim raunovodstva i revizije. Revizorovo obrazovanje i iskustvo mu omogudava da bude upoznat sa pitanjima koja se tiu poslovanja uopte, ali od revizora ne treba oekivati da posjeduje struna znanja lica koja su obuavana ili posjeduju kvalifikacije za angaovanje u praksi u drugim profesijama ili zanimanjima, kao to su aktuari ili inenjeri. Kada planira da koristi rezultate rada strunjaka, revizor treba da ocjeni profesionalnu kompetentnost i objektivnost strunjaka. Kada se izdaje ne modifikovani izvjetaj revizora, ne vri se poziv na rezultate rada strunjaka. Takav poziv bi mogao da bude pogreno protumaen kao rezerva u miljenju revizora ili podjela odgovornosti sa strunjakom, to nije namjera.13 Jedini odgovoran za reviziju je revizor.

13

MRevS 620 Koritenje rada strunjaka

12

3. INTERNA KONTROLA U BANKAMA

Po Zakonu o bankama u FBiH, banke su dune uspostaviti sistem interne kontrole u cilju obezbjeenja zakonitosti poslovanja. Interna kontrola pomae da se sprijee nelegalne radnje u poslovanju banke, i tako se zatite dioniari, klijenti ali i drava. Agencija za bankarstvo FBiH je donijela Odluku o minimalnim standardima interne kontrole u bankama (Sl. novine FBiH 3/03), iji preiden tekst slijedi u nastavku. Ovom odlukom se blie propisuje obavezni minimum standarda sistema interne kontrole koji je banka duna da obezbijedi, kontinuirano provodi i odrava. Nadzorni odbor je odgovoran da, na osnovu prijedloga uprave banke donese odluku o uspostavi, odravanju i unapreenju efikasnog sistema interne kontrole u banci i osigura da uprava banke obezbijedi uslove za njegovo provoenje odnosno da uprava banke i drugi zaposleni u banci uspostavljaju i provode detaljne procedure i postupke vezane za sveobuhvatni sistem pradenja i provjera izvravanja poslovnih aktivnosti i operacija na svim poslovnim (funkcionalnim i operativnim) nivoima i podrujima poslovanja banke. Istovremeno nadzorni odbor je duan da, na prijedlog uprave banke, utvrdi ciljeve te donese i kontinuirano prati provoenje politika vezanih za sistem interne kontrole banke koje, izmeu ostalog, treba da osiguraju i to da se ovlatenja za donoenje poslovnih odluka, zavisno od njihove prirode, prenose na odgovarajude rukovodne nivoe banke i da se ta ovlatenja u potpunosti provode odnosno izvravaju kroz cijelu organizacionu shemu banke. U cilju osiguranja minimalnih zahtjeva sistema interne kontrole banke u skladu sa ovom odlukom, nadzorni odbor je duan da: donese i osigura uspostavu efikasne organizacione strukture banke donese poslovni plan banke, u pisanom obliku, sa jasnim ciljevima i poslovnim politikama banke koje obuhvadaju i definisanje (utvrivanje) prihvatljivih i neprihvatljivih rizika sa odgovornostima uprave banke za osiguranje uslova za identifikaciju, pradenje i kontrolu tih rizika osigura da poslovni plan banke sadri strateki i operativne planove osigura da poslovni plan banke jasno i precizno definie linije nadlenosti i odgovornosti kao i sistem odnosno linije izvjetavanja osigura da vii rukovodni nivoi banke provode stalno pradenje i kontrolu izvravanja funkcija niih rukovodnih nivoa banke osigura da banka uspostavi odgovarajude raunovodstvene procedure osigura da banka uspostavi odgovarajude procedure za zatitu aktive osigura da je sistem interne kontrole banke pod stalnim nadzorom interne i povremenim nadzorom eksterne revizije; i donese plan za stalni nadzor i periodinu kontrolu funkcionisanja sistema interne kontrole od strane odbora za reviziju kao i program za njegov razvoj i unapreenje.

13

Sistem interne kontrole prvenstveno obuhvata raunovodstveno i finansijsko poslovanje banke, ukljuujudi posebnu kontrolu finansijskog plana i planiranja, standardnih i nestandardnih trokova, statistikih analiza i njihovu objavu, periodinih operativnih i poslovnih izvjetaja te programa obuke za poboljanje izvrnih funkcija svih slubenika banke i ima usku vezu sa internom revizijom koja vri nadzor nad funkcionisanjem sistema interne kontrole banke i odboru za reviziju i upravi prua pravovremenu informaciju o njegovoj adekvatnosti i efikasnosti. Sistem interne kontrole banke obavezno sadri administrativnu i raunovodstvenu kontrolu. Administrativna kontrola obuhvata uspostavu, pradenje, razvoj i kontrolu organi zacione strukture odnosno sheme banke i kontrolu procedura i evidencija vezanih za procese donoenja odluka o odobravanju poslovnih transakcija banke od strane razliitih nivoa rukovodstva. Administrativna kontrola predstavlja polaznu taku u uspostavljanj u raunovodstvene kontrole. Raunovodstvena kontrola obuhvada plan procedura, procedure i evidencije vezane za zatitu aktive i pouzdanost finansijskih evidencija banke i mora osigurati da: se poslovne transakcije banke izvravaju u skladu s opdim ili posebnim odlukama odnosno odobrenjima nadlenog rukovodstva banke se poslovne transakcije banke knjigovodstveno evidentiraju bez odlaganja i tano se poslovne transakcije banke knjigovodstveno evidentiraju u skladu sa zakonom i na nain da je moguda izrada finansijskih izvjetaja u skladu sa usvojenim raunovodstvenim principima, meunarodnim raunovodstvenim standardima i ostalim kriterijima koji se primjenjuju na finansijsko izvjetavanje se poslovne transakcije banke knjigovodstveno evidentiraju na nain da je odgovornost za aktivu banke prepoznatljiva i transparentna je pristup aktivi banke dozvoljen samo u skladu sa odobrenjem nadlenog rukovodstva se knjigovodstvene evidencije aktive provjeravaju i uporeuju sa stvarnim stanjem aktive u odreenim, najmanje propisanim, vremenskim intervalima i da se, u sluaju bilo kakvih razlika, preduzimaju odgovarajude mjere i aktivnosti.

Sistem interne kontrole mora osigurati da ni jedno lice zaposleno u banci ne moe biti u poziciji da uini znaajne greke ili poini prekraje utvrene zakonom, drugim propisima i internim aktima banke, a koji se u kratkom roku ne mogu otkriti. Sistem interne kontrole banke mora da osigura slijedede osnovne procedure: za uspostavu i odravanje efikasne organizacione strukture banke za uspostavu i odravanje odgovarajudeg raunovodstva banke za efikasnu zatitu aktive banke za omogudavanje uspostave i provoenja efikasnog programa interne i eksterne revizije banke

14

za efikasnu zatitu banke od zloupotreba u kriminalne svrhe (pranje novca, pljake, terorizam i drugo).

Plan organizacione strukture banke, donesen od strane nadzornog odbora , mora uspostaviti jasne nivoe i linije nadlenosti kao i odgovornosti sa jasnim razgranienjima izmedu funkcija upravljanja, nadzora i rukovoenja u banci. Po pitanju organizacione strukture banke sistem interne kontrole, kao minimum, treba osigurati da su ovlatenja i ogranienja slubenika banke jasno i precizno utvrena u aktu o unutranjoj organizaciji i sistematizaciji poslova banke donesenom od strane nadzornog odbora. Kao minimum kontrolnog aspekta ovog pitanja treba osigurati izvjetavanje odbora za reviziju o slijededim pitanjima: likvidnosti banke, adekvatnosti kapitala banke, kvalitetu i klasifikaciji aktive banke, dospjelim nenapladenim kreditima, svim novim plasmanima i novim vanbilansnim stavkama, novim velikim izlaganjima kreditnom riziku pojedinano, novim kreditnim izlaganjima prema licima povezanim sa bankom, transakcijama sa vrijednosnim papirima, transakcijama u platnom prometu, bilansu stanja banke, prihodima i rashodima odnosno bilansu uspjeha banke, realizaciji finansijskog plana banke, izvjetaju interne i eksterne revizije banke te poziciji banke u odnosu na strateki plan banke. se u banci provodi kadrovska politika na nain da se radnici zapoljavaju na radna mjesta koja odgovaraju njihovim strunim kvalifikacijama, sposobnostima i odgovarajudem radnom iskustvu se provodi sveobuhvatna, kontinuirana i uspjena obuka radnika banke se provodi kontinuirana kontrola i ocjena kvaliteta poslova izvrenih od strane svakog zaposlenog radnika banke je u banci obezbijeeno razdvajanje obavljanja nespojivih poslova tako da jedno lice ne moe istovremeno imati dunosti vezane za zatitu aktive i dunosti vezane za njeno knjigovodstveno evidentiranje odnosno ne moe istovremeno obavljati odreene poslovne aktivnosti i imati ovlatenje za kontrolu tih istih aktivnosti, a naroito u slijededim sluajevima: kreditni slubenik ne smije da vri isplatu sredstava kredita, kreditni slubenik ne smije da obavlja i poslove vezane sa funkcijom knjigovodstva kredita, lica ovlatena za potpisivanje naloga i ekova po raunima kod korespondentnih banaka ne mogu obavljati i poslove usaglaavanja rauna kod tih banaka, da poslove usaglaavanja podataka sa glavnom knjigom obavezno obavlja samo lice koje nije vrilo prvobitna knjienja, da se u svim ostalim sluajevima potuje princip razdvajanja nespojivih dunosti. se, gdje je to primjenljivo, u odreenim vremenskim intervalima provodi princip planiranih i nenajavljenih rotacija svakodnevnih dunosti zaposlenog osoblja u banci to mora biti predvieno i ukupnim programom obuke slubenika banke. se osigura zaposlenom osoblju banke koritenje godinjeg odmora u neprekidnom trajanju od najmanje dvije sedmice svake godine.

15

Da bi obezbijedio uslove za efikasno i kvalitetno upravljanje bankom nadzorni odbor je duan da osigura da knjigovodstveni sistem banke prua mogudnost za izradu svih potrebnih redovnih i povremenih internih izvjetaja i informacija za njegove i potr ebe ostalih korisnika. Knjigovodstvene evidencije banke moraju biti voene u skladu sa svim propisanim i uspostavljenim raunovodstvenim i bankarskim principima kao i meunarodnim standardima. Knjigovodstvene evidencije i rauni banke moraju u svakom trenu tku odraavati njeno stvarno finansijsko stanje i precizne rezultate njenog poslovanja, a posebno u pogledu: operativnih odgovornosti koje moraju osigurati da raunovodstveni sistem omogudava pripremu internih izvjetaja za potrebe kontrole. Evidencije mor aju biti dnevno aurne i imati (analitike) pomodne kontrolne raune koji su usklaeni sa stanjem u glavnoj knjizi kontrolnih traka (elektronski zapisi, diskovi i drugo) koje moraju biti kreirane tako da svaka pojedina stavka moe da se ispita i slijedi (prati) kroz poslovne knjige banke obaveznog prethodnog numerisanja finansijskih instrumenata koje olakava procese dokazivanja, usaglaavanja i kontrole iskoritenih i neiskoritenih stavki obaveznog raunovodstvenog prirunika koji sadri uputstva za obrad u svakodnevnih transakcija. Prirunik treba, kao minimum, da sadri standardne procedure za: knjigovodstveno evidentiranje poslovnih operacija, dnevno usaglaavanje stavki, zbirova i glavne knjige, pripremu i kontrolu izvorne dokumentacije kontrolu kretanja dokumentacije od korisnika do elektronske obrade (ukoliko ista postoji) i njen povratak, promjene u glavnom elektronskom registru, i uvanje odnosno arhiviranje izvorne dokumentacije za knjienje itd.

Osnovni metod za zatitu specifinih stavki aktive banke mora da predstavlja posebno ovlatenje za pristup takvoj aktivi. Banka je duna da, u okviru svog sistema interne kontrole, saini plan za zatitu fizike aktive koji, kao minimum, mora da ukljui: 1. kontrolu gotovog novca na nain da blagajnici imaju samo pojedinaan pristup gotovinskim sredstvima koja su njima lino stavljena na raspolaganje za obavljanje poslovnih operacija. Zajedniko raspolaganje gotovinskim sredstvima nije doputeno, 2. u poslovima koji su vezani za gotovinu u trezoru, utrive zaloge, ostave, neizdate ekove i druge vrijednosnice, rezervne brave i kljueve depozita graana, rezervne kljueve blagajnikih kasa i slinim poslovima uspostavu sistema zajednike zatite od dva lica istovremeno u kojem su aktivnosti samo jednog lica onemogudene putem dviju razliitih brava ili kombinacija i raspolaganjem samo sa jednim kljuem ili jednom kombinacijom, 3. u poslovima gdje je neophodna provjera i potvrda kao to su usaglaavanje glavne knjige i analitikih evidencija, transfer sredstava, izdavanje garantnih pisama i slinim poslovima uspostavu sistema dvostruke kontrole koji se od zajednike kontrole razlikuje po tome to aktivnost jednog lica mora biti verifikovana od strane drugog lica radi osiguranja da samo ovlateno lice obavlja odreenu transakciju, da je transakcija na odgovarajudi nain evidentirana i/ili da je usaglaavanje obavljeno na odgovarajudi nain, 4. planove za izvanredne situacije i uvanje pomodnih registara i dosjea

16

za sve kljune evidencije i podatke izvan prostorija banke, 5. sistem (nain) izvjetavanja o nedostacima koji treba da predstavlja proces za trenutno podnoenje izvjetaja i pokretanje istrage o manjku gotovine i ostalim nedostacima ili nepravilnostima u trenutku kada se otkriju. Ovaj sistem mora da osigura da se rezultati istrage predaju nadlenom osoblju i organima banke, a kada je to potrebno i osiguravajudim kudama, kontrolnim institucijama i drugim nadlenim dravnim organima, 6. procedure za zapoljavanje osoblja koje, posebno za specifina radna mjesta u banci, moraju da ukljue obavezu rukovodstva banke za prethodnu provjeru pouzdanosti, obrazovanja i preporuka o ranijim zaposlenjima bududih radnika banke, 7. procedure za fiziko i elektronsko osiguranje.14

14

Odluka o minimalnim standardima interne kontrole u bankama, (Sl. novine FBiH broj 3/03).

17

4. FINANSIJSKI IZVJETAJI BANAKA

Iako su banke po zakonu i odlukama Federalne bankarske agencije dune da dostavljaju razne izvjetaje, na raznim obrascima (npr. banka mora izvjetavati FBA o transakcijama vedim od 30 000 KM u cilju sprjeavanja finansiranja terorizma i pranja novca, listu dioniara, izvjetaj o poziciji likvidnosti banaka, izvjetaj o klasifikaciji aktive i mnogi drugi), mi demo se u ovom poglavlju usredotoiti na pet temeljnih financijskih izvjetaja koji su obavezni po MRS 1. U set financijskih izvjetaja ubrajamo: Bilans stanja Bilans uspjeha Izvjetaj o novanim tokovima Izvjetaj o promjenama na kapitalu Raunovodstvene politike i zabiljeke uz financijske izvjetaje.

Banke su dune da sainjavaju financijske izvjetaje u pismenoj formi, na standardnim obrascima koje je propisalo ministarstvo finansija. Financijski izvjetaji se sainjavaju na slubenim jezicima u FBiH u domadoj novanoj jedinici KM, sa zaokruenim brojevima. Poznato nam je da se izvjetaji mogu praviti na svaki dan, meutim uobiajeno je da se prave polugodinji i godinji. Po Zakonu o raunovodstvu i reviziji FBiH polugodinji se izvjetaji moraju predati do 31.07 a godinji do posljednjeg dana februara mjeseca. Ako pravno lice radi konsolidovani izvjetaj, mora ga predati najkasnije do kraja aprila tekude godine za prethodnu godinu. Po ovom Zakonu revizorski izvjetaj se mora predati najkasnije do kraja tekude godine za prethodnu godinu, meutim poto su banke regulisane Zakonom o bankama, banka je po lanu 50 duna dostaviti revizorski izvje taj najkasnije 5 mjeseci od zavretka poslovne godine. Ovo su neke od opdih napomena koje revizor mora poznavati da bi bio u prilici da kvalitetno obavi reviziju. Ovaj set financijskih izvjetaja, kako to je napomenuto predstavlja kostur u izvjetavanju b anaka. Revizor mora poznavati Zakon o bankama, i sve odluke FBA kako bi uopte znao koje sve izvjetaje banke podnose. Danas u naoj privredi mnogi vlasnici preduzeda, koji su ujedno i menaderi, ljubomorno uvaju svoje financijske izvjetaje, iako su oni javni. Ipak to nije sluaj sa bankama. One se trude da budu transparentne, te da sa setom financijskih izvjetaja , ukljuujudi i revizorov izvjetaj, privuu nove depozite i stvore povjerenje kod klijenata. Meutim, za javnost se pripremaju jedne informacije, dok druge koje su dio korespodencije izmeu banke i revizora te banke i FBA, ostaju kao poslovna tajna. U nastavku demo se upoznati sa zakonskom regulativom koja regulie poslovanje banaka. Ako se samo pogleda zakonska regulativa, moe se osjetiti kolika je kompleksnost u obavljanju bankarskih poslova, a pogotovo koliko to zahtjeva strunosti i znanja sa strane revizora kako ne bi pogrijeio i nanio tetu onima koji su korisnici financijskih izvjetaja.

18

ZAKLJUAK

19

LITERATURA

1. A. Zelid Gered, N. arlija; Kratak pregled Basela 2. 2. B. eko; Uloga interne kontrole u procesu menadment odluivanja magistarski rad, Panevropski Aperion univerzitet, Banja Luka, 2009. 3. B. Tuek, L. ager, . Rika; Revizija podrka poslovnom upravljanju, Revicon, Sarajevo, 2006. 4. B. Tuek; D. Filipovid; I. Pokrovac; Uloga revizorskog odbora u povedanju efikasnosti eksternih i internih mehanizama korporativnog upravljanja, Ekonomski fakultet u Zagrebu, Zagreb, 2008. 5. B. Tuek; I. Filipovid; D. Filipovid; Istraivanje odnosa eksterne revizije i nadzornog odbora u Hrvatskoj, Ekonomski fakultet u Zagrebu, Zagreb, 2009. 6. B. Tuek; S. Sever; Uloga interne revizije u povedanju kvalitete poslovanja poduzeda u republici hrvatskoj empirijsko istraivanje, Ekonomski fakultet u Zagrebu, Zagreb, 2007. 7. D. Danid, I. Mio, D. Mahaek; Raunalom potpomognute tehnike revizije, Ekonomski fakultet Osijek, 2008. 8. E. Vilogorac, M. Baid; Osnove ekonomije, Ekonomski fakultet u Sarajevu, Sarajevo, 2008. 9. Federalna bankarska agencija, Informacija o bankarskom sistemu FBiH, 31.12.2009. godine. 10. G. Kneevid; Ekonomsko financijska analiza, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2007. 11. Godinji obraun banaka za 2009. godinu, Revicon. 12. I. Filipovid; Raunovodstvo financijskih institucija, Sveuilite u Splitu, Split, 2008. 13. I. Filipovid; Revizija, Sveuilite u Splitu, Split 2008. 14. J. Sovid; Upravljaki nadzor poslovanja preduzeda kontrola i revizija, Fakultet kriminalistikih nauka, Sarajevo, 2000. 15. K. Dorid; Konzekvencije baselskog sporazuma o kapitalu (Basel II) na poslovanje poduzeda u Hrvatskoj, Ekonomski fakultet u Zagrebu, Zagreb, 2010. 16. K. Dumiid; B. Cvetkovi; Dizajni uzoraka primjenjivi u revizijskim testovima, Ekonomski fakultet u Zagrebu, Zagreb, 2007. 17. M. Grubeid; Mikroekonomski i makroekonomski faktori uspjenosti banaka, Panevropski Aperion univerzitet, Banja Luka, 2008. 18. M. Jahid, H. apina, H. Jahid; Raunovodstvo financijskih institucija, Sarajevo, 2008. 19. M. Markid; Financijsko raunovodstvo, Univerzitet u Travniku, Mostar, 2008. 20. M. Spremid, Metode provedbe revizije informacijskih sustava, Ekonomski fakultet u Zagrebu, Zagreb, 2007. 21. Meunarodno udruenje raunovoa; Meunarodne smjernice revizorske prakse, (prijevod sa engleskog Hrvatska revizorska komora) 22. Meunarodno udruenje raunovoa; Meunarodni revizorski standardi, (prijevod sa engleskog Hrvatska revizorska komora) 23. Meunarodno udruenje raunovoa; Prirunik meunarodne revizije, angaman izraavanja uvjerenja i etike, 2007. (prijevod sa engleskog Hrvatska revizorska komora) 24. MSFI 7 Financijski instrumenti, prezentacija. 25. Odluka o minimalnim standardima interne i eksterne revizije u bankama (Sl. novine FBiH broj 3/03).

20

26. Odluka o minimalnim standardima interne kontrole u bankama, (Sl. novine FBiH broj 3/03). 27. Odluka o minimumu obima oblika i sadrzaja programa i izvjestaja o ekonomsko-financijskoj reviziji banaka (Sl. novine FBiH broj 3/03). 28. P. M. Bogetid; Analiza bilansa; Univerzitet Crne Gore Ekonomskih fakultet, Podgorica, 2000. 29. R. Radid, M. Ferizovid;Strateki menadment, Grafiar, Banja Luka, 2005. 30. R. Stutely; Uspjean poslovni plan. 31. S. Sever; Stanje i perspektive financijskog izvjetavanja i revizije u kotirajudim poduzedima u Hrvatskoj, Ekonomski fakultet u Zagrebu, Zagreb, 2009. 32. V. Belak; Menadersko raunovodstvo, Zagreb, 1995. 33. W. J. Messier; Revizija - prirunik za revizore i studente, Faber & Zgombid Plus, Zagreb, 2000. 34. Zakon o bankama (Slubene novine F BiH, br. 39/98,32/00, 48/01, 27/02, 41/02, 58/02, 13/03, 19/03 i 28/03). 35. Zakon o bankama (Slubeni glasnik Republike Srpske broj 44/03). 36. Zakon o bankama (Slubeni list Crne Gore broj 10/08). 37. Zakon o kreditnim institucijama Republike Hrvatske. 38. Zakon o raunovodstvu i reviziji BiH, (Slubeni glasnik BiH, broj 42/04) 39. Zakon o raunovodstvu i reviziji FBiH, Slubene novine FBiH 83/09. 40. Zakonu o bankama Srbije, (Slubeni glasnik 107/2005). INTERNET STRANICE 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. www.cbbh.ba www.nbs.rs www.hnb.hr www.cb-mn.org www.fba.ba www.abrs.ba www.srr-fbih.org www.komisija-rrbih.info www.fmf.gov.ba www.revizija.gov.ba www.saifbih.ba www.revizorska-komora.hr www.intosai.org www.eurosai.org www.ifac.org www.ifrs.org 57. www.bis.org Centralna banka BiH Narodna banka Srbije Narodna banka Hrvatske Centralna banka Crne Gore Agencija za bankarstvo FBiH Agencija za bankarstvo RS Savez raunovoa, revizora i financijskih djelatnika FBiH Komisija za raunovodstvo i reviziju BiH Federalno ministarstvo finansija Ured za reviziju institucija BiH Ured za reviziju institucija FBiH Hrvatska revizorska komora Meunarodna organizacija vrhovnih institucija za reviziju Evropska organizacija vrhovnih institucija za reviziju International Federation of Accountants International Accounting Standards Board Basel Committee on Banking Supervision

21