Professional Documents
Culture Documents
大黒俊二 嘘と貪欲 西欧中世の商業・商人観
大黒俊二 嘘と貪欲 西欧中世の商業・商人観
Author(s)
:
,
Citation
Issue Date
Text Version
URL
http://hdl.handle.net/11094/921
DOI
Rights
Osaka University
23
25
35
44
56
58
86
105
125
127
144
156
17 184
190
1112
1070
30
60
1170
1
H
2
1173
6-24
3
3 Chronicon Universale Anonymi Laudunensis, MGH, Scriptores, vol. 26, pp. 447-448.
1
300
5
1458
4
5
300
20-21
interest usura
interest
usura
J. Le Goff, Mentalities: a History of Ambiguities, in J. Le Goff and P. Nora (eds.), Constructing the
15
drogeance
12
1
1
2
51-56
Leo I, Epistola, CLXVII, PL 54, col.1206 (J. W. Baldwin, The Medieval Theories of the Just Prices,
Philadelphia, 1959, p.14).
21-1213
3
4
5
12
5 10
11
1140
7 12
12
12
81130 1190
6
7
8
Augustinus, Enarratio in Psalmum, XX, 17, PL 36, col.886, 887 (Baldwin, op. cit., p.15).
Decretum magistri Gratiani, in A. L. Richter and A. Friedberg (eds.), Corpus iuris canonici, vol. I,
Leipzig, 1879.
Baldwin, op. cit., p.39.
91130
1210
12
13
1224/2574
77 10
Ibid., pp.40-41.
St Thomas Aquinas, Summa thologi, vol.38, Justice (2a 2. 63-79), London-New York, 1975. pp.
213-231. 18 22 57-79
1985 366-384
10
iustum pretium
10
50
30
1248129811
1950
G. Todeschini (ed.), Un Trattato di economia polilica francescana : ilDe emptionibus et venditionibus, de usuris, de retitutionibusdi Pietro di Giovanni Olivi, Roma, 1980.
11
11
12
12
13
14
18
A15
B16701733
16
A
12
13
12
LK
11 11
11
17
17
L. K. Little, Pride Goes before Avarice : Social Change and the Vices in Latin Chiristendom, The
13
18
1180
1240
19
exempla exemplum
20
Thomas Aquinas, De regimine principum ad regem Cypri, in id., Opuscula selecta, Paris, 1881, vol.
, p.293.
19 Caesarius Heisterbacensis, Dialogus miraculorum, Kln, 1861, pp.157-158; F. Irsigler, Kaufmannsmentalitt im Mittelalter, in C. Meckseper and E. Schraut (eds.), Mentalitt und Alltag im Sptmittelalter, Gttingen, 1985, p.71 [53-75]C/E
1995 67-69[67-94]
.
20 77-81
18
14
13
1200
128421
22
Hale, Hale!
23
24
21
Guibert de Tournai, Ad cives communiter viventes sermo', in D. L. d' Avray, The Preaching of the
15
Sermones ad status 13
11
25
13
Spirituales
Conventuales
13801440
26
1389145927
J. Le Goff, Mtier et profession daprs les manuels de confesseurs du Moyen ge, in id., Pour un
autre Moyen ge. Temps, travail et culture en Occident: 18 essais, Paris, 1977, p.173 [162-180].
26 S. Bernardini Senensis, Tractatus de contractibus et usuris, in S. Bernardini Senensis opera omnia,
25
27
16
28
29
15
30
15
31
15
32
28
()
53 2001 2 25-32
29 D. Burr, The Persecution of Peter Olivi, Philadelphia, 1976, p.25.
30 Sancti Antonini, op. cit.
31 A. G. Ferrers Howell, S. Bernardino of Siena, London, 1913, p.258.
32 Spicciani, op. cit., p.188.
17
33
34
15
Observantes
13
14
35
LB36
C37
33
1995 259-284
36 Leon Battista Alberti, I libri della famiglia, ed. by R. Romano and A. Tenenti, Torino, 1980, p.251.
37 C. Bec, Les Marchands crivains. Affaires et humanisme Florence, 1375-1434, Paris-La Haye,
1967.
34
18
1410 146938
La pratica di mercatura
18 39
40
41
42
GD
43
J44
15
38
39
40
41
42
43
44
Benedetto Cotrugli Raugeo, Il libro dellarte di mercatura, ed. by U. Tucci, Venezia, 1990.
Ibid., p.134.
Ibid., p.134
Ibid., pp.206-207
Giovanni Domenico Peri, Il negotiante, 1672-1673.
Jacques Savary, Le parfait ngociant, 1770-1777.
19
2
45
2
16-22
46
50
45
46
20
50
47
300
48
49
F50
1511
32
Ibid., p.251-253.
Ibid., p.252.
49 J. Strieder, Jacob Fugger the Rich, New York, 1931, p.179.
50 Irsigler, op. cit., p.71
/94 ; F. Irsigler, Soziale Wandlungen
in der klner Kaufmannschaft im 14. und 15. Jahrhundert, Hansische Geschichtsbltter, vol. 92
47
48
21
strker
strker
22
23
13
13
1
2
2
24
interest
usura
usura usuryusure
interest
usura interest usura interest
13
interest
interest
usura
interest
interest
13
25
13
6- 35
13
J=
1989
2 St Thomas Aquinas, Summa thologi, vol.38, Justice (2a 2. 63-79), London-New York, 1975, pp.
234-237. 18 2 57-79
1985 357-359
1
26
mutuum
mutuum mutuum
mutuum
sterility
of moneybarren metal theory 3
4
12
O. Langholm, Economics in the Medieval Schools. Wealth, Exchange, Value, Money and Usury According to the Paris Theological Tradition 1200-1350, Leiden-New York-Kln, pp.57-59.
4 Digesta, XVII-2-60 (P. Krueger et al. (eds.), Corpus iuris civilis I, Berlin, 1963, p.259).
3
27
13 interesse
5
mutuum usura
13
13
14
13
62 78 6
14 damnum emergens
lucrum cessans 7 13
T. P. Mclaughlin, The Teaching of the Canonists on Usury (XII, XIII and XIV Centuries, Medieval
Studies, vol.1 (1939), pp.141-143 [81-147]; J. T. Noonan, The Scholastic Analysis of Usury, Cambridge
28
virtute actu
13
Naviganti
Naviganti1230
Naviganti
Naviganti
Quaestiones disputatae de malo, in Sancti
Thomae de Aquino opera omnia, tom. XXXIII, Paris, 1882, p.257
9 Decretales Gregorii P. IX, Lib.V, Tit.XIX, Cap.XIX, in L. Richter and A. Friedberg,(eds.), Corpus iuris
canonici, vol.II, Leipzig, 1881, col.816, Naviganti vel eunti ad nundinas certam mutuans pecuniae
8
quantitatem, pro eo, quod suscipit in se periculum, recepturus aliquid ultra sortem, usurarius est
censandus.
29
101230
Naviganti
1245
11
1251
12
1271
13
Naviganti
Naviganti
Summa sancti Raymundi de Peniafort Barcinonensis Ord. Predicaror. de Poenitentia, et de matrimonio, 1603, pp.232-233.
10
A. Spicciani, La produttivit del capitale monetario e la questione dellinteresse nella dottrina teologico-canonistica del secoli XIII-XV, in id., Capitale e interesse tra mercatura e povert nei teologi e
canonisti dei secoli XIII-XV, Roma, 1990, p.33-34 [17-48].
12 Ibid., p.35
13 Ibid., pp.35-37.
11
30
Naviganti
12 1230
Naviganti
Naviganti
Naviganti
Naviganti
Naviganti
Naviganti
12 14
1208
15
Naviganti
16
Naviganti
14
15
C. G. non
C. G. Coulton, An Episode in Canon Law, History, vol.6,
pp.67-76 8 usurarius non est censandus
16
31
Naviganti
17Naviganti
foenus nauticum
18 Naviganti
Naviganti
19
Naviganti
Naviganti
Naviganti
societas
20
17
18
19
20
32
virtute actu
21
21
33
1
17 2
1970 19 3
W
5A
G. Todeschini (ed.), Un Trattato di economia polilica francescana : ilDe emptionibus et venditionibus, de usuris, de retitutionibusdi Pietro di Giovanni Olivi, Roma, 1980.
156
Petri Ioannis Olivi, Quodlibeta, I, quaestio XVII, in A. Spicciani, Gli scritti sul capitale e sullinteresse di fra Pietro di Giovanni Olivi. Fonti per la storia del pensiero economico medioevale, in id., Capitale e interesse tra mercatura e povert nei teologi e canonisti dei secoli XIIIXV, Roma, 1990, pp.
245-249 [223-253].
3
19
()
53 2001 2 25-32
4 Todeschini, Un Trattato, p.85. 182
5 W.
1990 329-330
1913 3
2
35
6
JK7 O8
mutuum
10
11
facultate et industria 12
industriam
13
industria
A. Spicciani, La mercatura e la formazione del prezzo nella riflessione teologica medioevale, Roma,
1977, Conclusione.
7 J. Kirshner and Lo Prete, K., Peter John Olivi's Treatises on Contracts of Sale, Usury and Restitution: Minorite Economics or Minor Works?,' Quaderni fiorentini, vol.13 (1984), pp.266-275 [233-286].
8 Langholm, op. cit., pp.371-373.
9 Todeschini, Un trattato, pp.84-85. 182-183
10 Langholm, op. cit., p.372.
11 Olivi, Quodlibeta, I, quaestio 17, p.245. 185
12 Todeschini, Un trattato, p.81.
13 Petri Ioannis Olivi, Quodlibeta, I, quaestio XVI, in A. Spicciani, Gli scritti sul capitale e sullinteresse di fra Pietro di Giovanni Olivi. Fonti per la storia del pensiero economico medioevale, in id., Capitale e interesse tra mercatura e povert nei teologi e canonisti dei secoli XIIIXV, Roma, 1990, pp.
245 [223-253].
6
36
14
13
casus 15
16
commenda
Naviganti societas
A.
Spicciani, Gli scritti sul capitale e sull'interesse di fra Pietro di Giovanni Olivi,' in id., Capitale e
interesse, pp.236-241[223-253]
156-157
16 Todeschini, Un trattato, p.109. 176
14
15
37
3/4 1/4
Naviganti
17
18
19
17
38
20
21
20
21
39
22
capitale
13 23
13
19
13 19
industria
22
23
capitale
1208
Le Trait De usura de Robert de Couron, ed by G. Lefvre, Lille, 1902, p.6113
capitale sors
40
24
ratio seminalis
13
25
13 1217 1274
26
27
28
24
41
in potentia
in actu
actu 29
700
29
42
43
R. de Roover, San Bernardino of Siena and SantAntonio of Florence. The Two Great Economic
Thinkers of the Middle Ages, Boston Mass., 1967; A. Spicciani, La mercatura e la formazione del prezzo nella riflessione teologica medioevale, Roma, 1977; G. Todeschini (ed.), Un Trattato di economia
polilica francescana : ilDe emptionibus et venditionibus, de usuris, de restitutionibusdi Pietro di
Giovanni Olivi, Roma, 1980, Introduzione; L. Marazzi, Das iustum pretium im Tractatus de emptionibus et venditionibus des Petrus Ioannis Olivi, Zrich, 1990; O. Langholm, Economics in the Medieval
Schools. Wealth, Exchange, Value, Money and Usury According to the Paris Theological Tradition
1200-1350, Leiden-New YorkKln, 1992, chap.XIV.
44
13
commune
2
45
commune
bonum commune bonum commune
commune
commune
commune
commoncommunecommunitycommunicate
commune
46
si propter hoc aliquantulum recedatur a pretio communiter extimato non est
simpliciter illicitum, quia huiusmodi casus plus vel minus vendendi aliquo modo procederet ex communi habitudine communitatis ad illa iura pro tempore illo
seu ex communi habitudine communis temporis et communis aptitudinis vel ineptitudinis ad vendicionem seu emptionem talium rerum4.
commune
communi habitudine
communis
temporis tempore illo
communis
Nam merces vel operosa obsequia, que cum maiori labore et periculo commu-
niter adducuntur vel fiunt, plus in precio ceteris paribus ponderamus. Unde et
in terris que communiter plus distant a mercibus Francie, vel ultramarinis, sunt
communiter maioris precii ipse merces. Que eciam maiorem industriam exigunt,
maioris precii communiter......estimantur5.
4
5
47
communiter
communis inopia
communis incanti7
commune
commune
commune
commune
commune
commune
commune
6
7
48
commune commune
bonum
bonum
commune
commune
bonum commune
bonum
commune commune
bonum
utilitas
commune
communis tem8
49
poris
communiter bonum
communitas
commune
13
13
1219
commune
solitum cursum 10
1185
1245
communiter
11
10
50
12
1200 1280
13
1293 40
14
communiter 15
12
Ibid., p.724.
Leuven-Leiden, 1979, p.222, Unde iuxta aequitatem iuris naturalis tantumdem res vendi debet et
emi, quantum valet, et si quis vendat eam scienter quam valet pro tempore et loco, vel minus emat,
......proximo suo cum quo communicat, non contradicente, vel quia ignorat, vel quia necessitas ad
minus iustum recipere se compellit, hoc inaequalis est et iniusti. Non enim dico quod res tantum
semper valeat pro tempore et loco, quantum vendi potest, vel propter inscienciam vel propter necessitatem ementis, sed quantum vendi debet, ut illud generale dictum:Tantum res valet, quantum
vendi potest, intelligitur non de potentia facti, sed de potentia iuris.......
15 Digesta, IX-2-33, XXXV-2-63 (P. Krueger et al. (eds.), Corpus iuris civilis I, Berlin, 1963, p.161, 556).
51
16
absolute 17
commune
commune
18
communi
communis
16
17
18
52
19
communis
communis communem
communiter communi 20
commune
21
2215
23
24
Spicciani, op. cit., p.255; Todeschini, Un Trattato, p.53. 160
Spicciani, op. cit., p.261; Todeschini, Un Trattato, pp.58. 165-166
21 17-18
22 2 5 102
23 S. Bernardini Senensis, Tractatus de contractibus et usuris, in S. Bernardini Senensis opera omnia,
vol., Quaracchi, 1956, pp.117-416.
24 Spicciani, op. cit., p.188.
19
20
53
commune
25
commune
commune
si propter hoc......28
commune comune communiter comunemente communitas comunit
Spicciani, op. cit., pp.271-287; Pietro di Giovanni Olivi, Usure, compere e vendite. La scienza economica del XIII secolo, ed. by A. Spicciani, P. Vian and G. Andenna; J. Kirshner and K. F. Morrison
(eds.), Medieval Europe, Chicago-London, 186, pp.322-325.
26 Langholm, op. cit., p.580.
27 Pietro di Giovanni Olivi, Usure, p.84; Spicciani, op. cit., p.278.
25
28
47
54
commune
commune
commune
55
56
15
13
57
20 1
23
C. Muessig, Sermon, Preacher and Society in the Middle Ages, Journal of Medieval History, vol.28
(2002), p.74 [pp.73-91].
2 Medieval Sermon Studies Newsletter, No.1 (1977). 1996 Medieval
Sermon Studies
3 B. M. Kienzle (ed.), The Sermon (Typologie des sources du Moyen ge occidental fasc. 81-83), Brepols, Turnholt, 2000.
1
58
13 15
2001 139-168
5 predicationes scripte sunt umbra respectu vive vocis, in A. F. Verde OP (ed.), Il breviario di frate Girolamo Savonarola, Firenze, 1999 (Recensione di V. Branca in Il Sole 24 Ore, domenica 9 gennaio
2000-N.8, p.8).
59
13 15
13
5 6
13
14
reportatio
1427
13801444 40
60
de verbo ad verbum
1427 8 15
9 3
8
Bernardino da Siena, Prediche volgari sul Campo di Siena 1427, ed. by C. Delcorno, Milano,1989,
vol.I, pp.82-84.
7 Ibid., p.557.
8 Ibid., p.37 (Introduzione di C. Delcorno).
6
61
8 20
puzza pozzi
10
puzza pozzi
puzza pozzi
2
9 3
9
10
Ibid., pp.557-558.
Ibid., p.241.
62
11
12
11
Ibid., p.560-561.
12
63
13
ruguma
14
15
15
16
1306
17
1309 1260
1311
13
14
64
25-31
18
storia
30
19
sermo historialis
20
Giordano da Pisa, Prediche inedite (dal ms. Laurenziano, Acquisti e Doni 290), ed. by C. Iannella,
Pisa, 1997, p. 39.
19 Ibid., pp.39-40.
20 R. Rusconi, Reportatio, Medioevo e Rinascimento, vol. III (1989), p.28 [7-36].
18
65
sermo modernus
13
15
1273 10 22
3-22
66
21
22
23
1270
24
13
25
N. Briou, La reportation des sermons parisiens la fin du XIIIe sicle, Medioevo e Rinascimento,
vol.III (1989), pp.110-111.
22 Ibid., p.95, n.32.
23 146-147
24 N. Briou, La prdication de Ranulphe de la Houblonnire. Sermons aux clercs et aux simples gens
Paris au XIIIe sicle, Paris, 1987, vol.II.
25 Rusconi, Reportatio, p.11.
21
67
maccheronea
1493 14391494
26
27
Considerato quod sunt multi pauperes e pochi denari; et si bene sunt, sunt
male divisi, quia chi tropo, chi pocho; et volendo subvenire ne pauperes devorentur a Judeis, dicit Dominus: Faciamus unam congregationem denariorum,
ubi fideliter sia servito a chi ha bisogno de dinar; et quanto maior sit congregatio sit, sic fiat provisio. Si sunt pochi denari, se parti sutil: unum, vel duo, vel
tres etc. Ista autem congregatio sit posita in bona manu; et ut illi qui mutuant,
per pi sicurit, non vl scritto n obligatione, sed pignus, quia tutius est incumbere pignori.
28
26
6 112
Sermoni del Bernardino Tomitano da Feltre, nella redazione di fra Bernardino Bulgarino da Brescia Minore Osservante, ed. by Varischi da Milano, Milano, 1964, t.II, p.186.
27
28
68
15
14251495
1451 1 17
slisata
29
ubi sunt
1455
29
220]. slisata
69
30
31
1315 sermo
model sermon 32
30
Ibid., pp.191-192.
C. Frugoni, Limmagine del predicatore nelliconografia medievale (secc. XIII-XV), Medioevo e Rinascimento, vol. III (1989), pp.287-299; R. Rusconi, Trasse la storia per farne la tavola: immagini di predicatori degli ordini mendicanti nei secoli XIII e XIV, in La predicazione dei frati dalla et del 200 alla fine del 300. Atti del XXII Convegno internazionale Assisi, 13-15 ottobre 1994, Spo-
31
70
12211274
prothema
10-44
Mediatoris
33
Mediatoris
71
stetit
quem vos nescitis
34
medium
35
medius
74-12
medio 36
medius
34
35
36
Ibid., p.157.
Ibid., p.157-158.
Ibid., p.158-159.
72
41
41
Sermones de tempore
Sermones de sanctis
Sermones de quadragesima
J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters fr die Zeit von 1150-1350
(Autoren: A-D), Mnster, 1991, Einfhrung, p.4.
37
73
9-5
38
1427 8 15 10
39
40
S. Bonaventurae sermones de tempore, de sanctis, de B. virgine Maria et de diversis, in S. Bonaventurae opera omnia, t.IX, Quaracchi, 1901, pp.23-461.
39 C. L. Polecritti, Preaching Peace in Renaissance Italy. Bernardino of Siena & His Audience, Wash38
40
74
41
42
12171279
5-14
40-4
bridge UP., 1994, pp.107-109, 113.
75
1-22
30-1031-943
44 1
bisacia
45
L.-J. Bataillon, Les images dans les sermons du XIIIe sicle, Freiburger Zeitschrift fr Philosophie
und Theologie, vol.37-3 (1990), pp.354-355 [327-395].
44 dAvray, op. cit., pp.57-62, 74-75, 99-103; M E. OCarroll SND, A Thirteenth-Century Preachers
Handbook: Studies in MS Laud Misc. 511, Toronto, 1997.
43
45
L. Gaffuri, NellOfficinadel predicatore: gli strumenti per la composizione dei sermoni latini, in
76
exemplum
exemplum
46
1273 4 22 1
47
21-89
46
47
77
48
1
49
exempla 13
50
1290 1350
48
49
Ibid., p.118.
dAvray, op. cit., p.103.
50
23
1991 1-14
1995 141-162
1662000 42-88
1692001
71-87
1772001 71-110
171
2002 75-127
332001 121-136
40 =
1989 .
1995
78
51
52
S. Amadori, Un trattato domenicano del XIV secolo: il Liber mensalis di Filippino da Ferrara, tesi
di laurea in Istituzioni Medioevali, Anno Accademico 1993-94, Universit degli Studi di Bologna, vol.
I, p.1.
52 Ibid., pp.227-228.
51
79
moralisatio
53
54
55
53
54
Ibid., pp.29-31.
Marco Polo, Milione. Le divisament dou monde, Milano, 1982, pp.68-69, 374-375.
1970 125-126
91
55
80
distinctio
distinctio
exegesis
litteralallegoricalanagogical
tropological 12
56
medius sanatus
es (sanare)
distinctiones
12
1197avis
10-20
8-5
57
13
13
56
Richard H. and Mary A. Rouse, Biblical Distinctions in the Thirteenth Century, Archives dhistoire
doctrinale et littraire du Moyen ge, anne 49, vol.41 (1975), pp.27- 37.
57 Ibid., p.28.
81
aves
13
6-12
41-25
volucres
5-7
3940-31
8-2058
aves volucres
ars predicandi
1322
Misit
deus filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant
redimeret
58
Ibid., pp.34-35.
82
17
Misit deus
filium suum
factum ex muliere sub lege
ut eos qui sub lege erant redimeret
59
esse ex
60
61
62
Robert of Basevorn, Forma praedicandi, transl. by J. J. Murphy, Rhetoric in the Middle Ages. A History of Rhetorical Theory from
Saint Augustine to the Renaissance, Berkeley-Los Angels-London, 1974, p.139.
60 Ibid., p.138.
61 Ibid., p.139.
62 Ibid., pp.181-182.
59
83
63
64
63
64
Ibid., p.212.
Ibid., p.212.
84
85
15
1
13
13
13
13
casuistica
1427
1
86
8 15 10 5
9 24
3
14361440 4
65 32 44
5 33
Dei mercatanti e de maestri, e come si den fare le mercantie, in Bernardino da Siena, Prediche
volgari sul Campo di Siena 1427, ed. by C. Delcorno, 2 vols., Milano, 1989 ( Prediche ), vol.
87
13
devito
8
9
88
devitodebito10
13 11
50
1 5
12
cerchi cerchio
cercasse
selice
13
10
11
Ibid., p.1107.
Ibid., p.1108.
12
13
89
Palio
cerchio cercare
14
15
16
1718
19
20
21
14
62
Ibid., p.1108.
16 Prediche, vol.I, p.251.
17 63
18 Prediche, vol.II, p1284.
19 64
20 SBSOO, vol.IV, pp.146-147.
21 Ibid., pp.612-613.
15
90
22
Ustria Uskuya
23
24
25
22
23
24
25
91
To, to, to, to
123578111314181920
1 3
26
27
28
Divizia, divizia
Signoria
Uh
26
27
28
Ibid., p.1122-1123.
Ibid., p.1117.
Ibid., p.1120-1122.
92
Doh
chioccia
29
Doh chioccia 30
31
10
9
31 21-12
13354 407
13
32
29
30
31
32
93
3313
14
34
Al nome di Dio et de li Sancti
678910
33
7
SBSOO, vol.IV, p.159.
678
34
94
35
361227/281240
371250 1261
38
39
peregrinus hospes
uno che v'usava
35
77-78
Jacques de Vitry, The Exempla or the Illustrative Stories from the Sermones Vulgares of Jacques de
Vitry, ed. by Th. F. Crane, London, 1890, reprint, New York, 1971, n.CCCX (p.129).
37 tienne de Bourbon, Anecdotes historiques, lgendes et apologues tirs du recueil indit d' tienne
de Bourbon, dominicain du XIIIe sicle, ed. by A. Lecoy de la Marche, Paris, 1877, n.433 (p.376).
39 Ibid., p.160.
36
95
Signoria
40
Habundantia, habundantia
plent, plent
41
bene comune
13
Habundantia
habundantia plentplent
96
42
43
44
13
usura interest
45
46
42
43
44
45
46
97
47
48
47
48
98
4950
51
52
53
51 P. I.
Incipit tractatus de contractibus et primo de rerum permutatione
secundum P. I. P. I. Petrus Ioannis (Olivi)
5413
51
Siena, Biblioteca Comunale, cod. U.V.6, f.295r
G. Todeschini (ed.), Un Trattato di economia polilica francescana : ilDe emptionibus et venditionibus, de usuris, de retitutionibusdi Pietro di Giovanni Olivi, Roma, 1980.
49
52 61
53 Siena, Biblioteca Comunale, cod. U.V.6, f.295r -316r.
54 16-18
50
99
14
100
15
usus pauper
55
52
52
BC
D. Burr, The Persecution of Peter Olivi, Philadelphia, 1976, chap.V-VIII; id., Olivi and Franciscan
Poverty. The Origins of the Usus Pauper Controversy, Philadelphia, 1989, p.139.
55
101
56
57
58
59
51
A. Spicciani, La mercatura e la formazione del prezzo nella riflessione teologica medioevale, Roma,
1977, pp.185-188.
57 2 34
58 SBSOO, vol.IV, p.170.
59 2
56
102
1427
9 21 3
60
30
1428
1426
61
103
104
usura interest 1
cassa di risparmio
1516
monte di piet 19
15
usura
14
14
15 usurarius manifestus
usura interest
105
1462
1515
interest usura
2
Banca di Romagna
Il Pignoramento
611587
banco
Inter multiplicesN. P. Tanner SJ (ed.), Decrees of the Eccumenical Councils, Georgetown UP, 1990, vol., p.627
usurarium
106
107
108
1462 200
15 62
Minori Osservanti
1439
1494 1484 62
22
1493
3
1493
Sermoni del beato Bernardino Tomitano da Feltre, nella redazione di fra Bernardino Bulgarino da
Brescia Minore Osservante, ed. by Varischi da Milano, Milano, 1964, 3 tomi ( Sermoni ).
V. Bonazzoli, Banchi ebraici, Monti di Piet, Monti frumentari in area umbro-marchigiana: un insieme di temi aperti, in D. Montanari (ed.), Monti di Piet e prezenza ebraica in Italia (secoli XVXVIII), Roma, 1999, p.192.
109
1493
2 17
4 7
3 28
5
6
1488
93
7
4 14
8
15 5
V. Meneghin OFM, Documenti vari intorno al B. Bernardino Tomitano da Feltre, Roma, 1956, p.255.
presidenti
6 Ibid., pp.256-257.
110
915
24
5 4
5 9
5 20
1
4 15
4 15 17 3
15
16
17 10
4 11
4 15 12
ibid., pp.466-478
De monte pietatis Papie erigiendo, in Sermoni, tomo, pp.185-193; De mutuo, ibid., pp.195-204;
De monte pietatis Papie, ibid., pp.205-212.
11 68
12 Ibid., pp.186-187. 68
9
10
111
80 80 100 1500
2000
1500 10002000
11,52
13
14
15
13
14
15
Ibid..
Ibid., p.186.
Ibid., pp.190-191
112
13
inde ex ex
per ex mutuo mutuo
ex hoc
ex per
propter
propter
16
inde ex per
ex per
inde ex
per
inde ex
per
per
ex mutuo, ratione mutui
17
16 18
1
16
Ibid., p.188
17
27
Ibid., p.203
18
113
15
4 14
1915
16
20
15
ex per
1460 70
21
inde ex per
19
20
21
114
2215
23
consilia
24
14601470
25
26
15
27
S. Amadori, I monti e le bisacce di Bernardino da Feltre: Gli scritti giuridici in difesa dei Monti di
Piet , in corso di stampa, Introduzione, p.VI (
22
).
Ibid..
115
17
28pluralit
1 3 4
29
30
31
5 9
16-5
28
29
30
31
Ibid., pp.205-206.
Ibid., p.209.
Ibid., p.211.
Ibid., p.192, 199.
116
32
1
4
37 33
8 1
1 2
10 5
3040
8 1 6 D
15 1 2,5 1011
0,5 46 0,25 34 6
9
9
11 17
1,3 1,5
13 2 1
1 17 1
15
11
32
Ibid., p.437.
R. Crotti Pasi, La fondazione del Monte di Piet di Pavia: un intervento assistenziale mirato?, in id.
(ed.), Bernardino da Feltre a Pavia. La predicazione e la fondazione del Monte di Piet, Como, 1994,
pp.100-114.
34 D. Zanetti, A lUniversit de Pavie au XVe sicle: les salaires des professeurs, Annales E.S.C., 17e
anne (1962), no 3, p.432 [421-433].
33
117
5 4
35V
36
37
38
15
1796
39
1493 5 20 1494 5 20
40 2 1494 6 18
35
36
37
38
39
40
118
63
63 1493
4483 s.1
5300
180 s. 2
1821 s.6 d.2
imperiale =lires.=soldid.=denari
1493 4 25 4483 s.1
1821 s.6 d.6304 s.7 d.2
5300 1494 5 20 spesi in
diversse 180 s.2certi denari 141 s.15 d.9
1 108 d.11
capsiere 70 d.11 contrascriptore 38
7021800
2502
1494 5 20 1
119
15
1462
1 200
1 1
13 interest
15
ex per
interest
ex per
15
M. G. Muzzarelli, Il denaro e la salvezza. Linvenzione del Monte di Piet, Bologna, 2001, pp.145187.
42 106 2
43 J. T. Noonan Jr., The Scholastic Analysis of Usury, Cambridge Mass., 1957, p.294.
41
120
2
13
13 14
44
13
13
14
13
condotta
10
15
44
121
3040
1493
1515
15
122
45
14
Observantes
Osservanti
O
Franciscan economics 46
Conventuales
12
47
M. G. Muzzarelli, I Francescani ed il problema dei Monti di Piet, in Atti del convegno storico bernardiniano. In occasione del sesto centinario della nascita di S. Bernardino da Siena, LAquila, 1982,
45
pp.90-91 [83-95].
O. Langholm, Economics in the Medieval Schools. Wealth, Exchange, Value, Money & Usury according to the Paris Theological Tradition, 1200-1350, Leiden-New York-Kln, 1992, chap.V, VI, XIII, XIV,
XVI, XVII, XX.
47 J. Le Goff, Marchands et banquiers du Moyen ge, Paris, 1956, p.95; A. Spicciani, La mercatura e la
formazione del prezzo nella riflessione teologica medioevale, Roma, 1977, p.184; S. Piron, Marchands
et confesseurs. Le Trat des contrats dOlivi dans son contexte (Narbonne, fin XIIIe-dbut XIVe sicle,
in Largent au Moyen ge, Paris, 1998, p.289 [289-308], etc..
46
123
48
48
S GPiron,
op.cit.; G. Todeschini, Olivi e mercaror cristiano, in A. Boureau and S. Piron (eds.), Pierre de Jean
Olivi (1248-1298). Pense scolastique, dissidence spirituelle et socit, Paris, 1999, pp.217-237
124
125
15 18
15
16
126
1260
chorsa
1 5 6 10 12
127
ricorsa
2
2
20
128
19
3 mutuum
13 20
14
15
G
71
F 13801500
32
26
129
130
4 71 71
14
1415 71
72
7172
71
71 72
usance
F. Melis, Intensit e regolarit nella diffusione dellinformazione economica generale nel Mediterraneo e in Occidente alla fine del Medioevo, Prato, 1983.
131
usance usanza
14
FB
buona usanza di mercatura
5
6
19
72 fatta
vista
5
6
F. B. Pegolotti, La pratica della mercatura, ed. by A. Evans, Cambridge Nass., 1936, p.196.
Benedetto Cotrugli Raugeo, Il libro dellarte di mercatura, ed. by U. Tucci, Venezia, 1990, pp.167-168.
132
5 20
5 71
5
5
10
20
30 1 2
3 2 3 1
1
cambio e ricambio
cambio con la ricorsa
f
v
72-a
A
A
C A C A
v A
133
A 72-bA
72-b
72-a f
A 1
72-a
72-b
71
1
v 1 f
certo
incerto
1 100
1 150
73
74
fv v
134
73
75 74 75
R
7
74
75
R. de Roover, Lvolution de la lettre de change (XIVe-XVIIIe sicle), Paris, l953
1418
19 1 1986 105156
.
8 131
7
135
136
utulit
Sapori, op.cit., p.89. Perci no ti spiacia, perch noi vendiamo provesini, ch noi amamo meglio di
stare in devito in Francia, che noi non amamo di starene chagiuso in devito, n di vendare isterlino
perci che noi traemo pi utulit dInghilterra, che noi no faremo di Francia; e a tolare in presta
ogi chagiuso, sarebe pi el chosto che noi daremo, che no sarebe el pro che noi navesimo in Francia.
Perci ti piacia ci che noi faemo, e no te ne maravigliare neente.
137
11
72-a, b
B f A B
20
1415
12
52 6,6
12
cambium ad Venetias
cambium ad libras grossorumcambium sine litteris
RC 1338
B. Davanzati, Notizia dei cambi, [l581], in Opere di Bernardo Davanzati Rostichi, Venezia, 1841, p.
146 ; de Roover, What is Dry Exchange? A Contribution to the Study of English Mercantilism, in id.,
Business, Banking, and Economic Thought in Late Medieval and Early Modern Europe, ChicagoLondon, l976, pp.183-199
15 1982 1-32 .
11 de Roover, Cambium ad Venetias. Contribution to the History of Foreign Exchange, in id., Business, pp.239-259.
12 Ibid., pp.243-250.
10
138
13
H 20
14
JTJr
15
J16
R.C. Mueller, The Venetian Money Market. Banks, Panics, and the Public Debt, 1200-1500, Baltimore, 1997, p.320.
14 H
1956 170 1933
15 J. T. Noonan Jr., The Scholastic Analysis of Usury, Cambridge Mass., l957, p.36.
16 Le Goff, La Bourse et la vie, Paris. l986.
1989
13
139
17 GD
17
15
18
1 10
19
ratio patriae
140
15 16
16
20
Th
usurer
21
22
141
23
24
23
24
25
Ibid., p.116.
Ibid., p.l13.
Noonan, op.cit., pp.315-316.
142
specie point
26
26
143
13
1427
1
2
14
La pratica
della mercatura
13 1415
3 15
16 18
14151469
41458
95
19
3
1983 244-269
4 Benedetto Cotrugli Raugeo, Il libro dellarte di mercatura, ed. by U. Tucci, Venezia,1990. 150
1
2
144
516381666
16
16221690
14
1673
1675 6
1638 30
700 17
8
2021
Giovanni Domenico Peri, Il negotiante. 1638
1660 1666 1672-1673 1682
1672-1673 1682
1672-1673 Torino, 1972
6 Jacques Savary, Le parfait ngociant. 1675
4 16 1697 1770-1777
10 1676 Der vollkomene Kauf- und Handelsman, Genve, 1676, reprint, Frankfurt a. M., 1968 1770-1777
7 J. Hoock
and P. Jeannin (eds.), Ars Mercatoria. Handbcher und Traktate fr den Gebrauch des Kaufmanns.
Manuels et traits lusage des marchands. 1470-1820, Paderborn-Mnchen-Wien-Zrich, 1991
Band 1 1470-1600, 1991Band 2, 1600-1700, 1993
1820
Band 3 Analysen: 1470-1700, 1995
() 38 1986
13 90-108 Ars Mercatoria Ars Mercatoria 1470
Ars Mercatoria
8 16
1579
5
145
Relatione
17
9
necessario utile
13
amorecarit amicitia
unione
honori dignit
virt
146
veri mercantinegotianti
casa,
compagnia
virt morali
perfetto negotiante
1011
16
12
10
11
12
147
13
14
comodissima
necessarissima
nobilissima
ornamenti
gloriosi plebei
volgari plebei, volgari
mechanico 15
16
37
1985 9 1-40
1986 337-359
14 Cotrugli, op.cit., pp.206-207.
15 Ibid., p.177.
16 J.
13
13
148
17
18
19
20
1375
1434 21
25 Hpp.282-283
liber artes liberales artes mechanicae
mechanico
149
1458
1573
23
24
25
Cotrugli, op.cit., Introduzione di Ugo Tucci.
Benedetto Cotrugli Raugeo, Il libro dellarte di mercarura, a cura di Ugo Tucci, Venezia,
199043 1993 219-227
24 Ars Mercatoria
25
6
150
1675 1800 11
26
ncessit utilit
30 4
27
28
29
151
honorable
ngociant en gros
drogeance
30
17 17
31
noblehonorable
32
33
P. Goubert and D. Roche, Les Franais et lAncien Rgime, Paris, 1984, vol.[2 vols.], p.127;
1997 135-155
31 Savary (1770-1777), tom.I, pp.358-363
32
33 Hauser op.cit., pp.276-277.
30
152
34
35
30
1666 1672
4 1675
1660
36
37
38
H.
ibid., p. 275
35
Relation
Relation
153
18
1675
1800 11
18 39
40
1676
1683
M
41
4218
P A
43
C G 44
18
R
1675 45
400
44 42
45 Sundhof, op.cit., pp.211-212.
39
154
Ars Mercatoria
13
15
13
155
G
1S
2
1295
quaestio
mutuo prestito
dubium
casuistica
casus
16
G. Todeschini (ed.), Un Trattato di economia polilica francescana : ilDe emptionibus et venditionibus, de usuris, de retitutionibusdi Pietro di Giovanni Olivi, Roma, 1980.
2 S. Piron,, Marchands et confesseurs. Le Trait des contrats dOlivi dans son contexte (Narbonne, fin
XIIIedbut XIVe sicle, in Largent au Moyen ge, Paris, 1998, pp.289-308.
1
156
16
A
G
4
16
16
56
J K
8
A. Spicciani, Gli scritti sul capitale e sullinteresse di fra Pietro di Giovanni Olivi. Fonti per la storia
del pensiero economico medioevale, in id., Capitale e interesse tra mercatura e povert nei teologi e
canonisti dei secoli XIIIXV, Roma, 1990, pp.223-253.
4 Todeschini, op.cit., pp.48-49.
5 A. Spicciani, La mercatura e la formazione del prezzo nella riflessione teologica medievale, Roma,
1977, pp. 245-270.
6 Todeschini, op.cit..
7 Spicciani, op.cit., pp.271-287.
8 J. Kirshner and K. Lo Prete, Peter John Olivi's Treatises on Contracts of Sale, Usury and Resti3
157
1011
commune
communitascommuniter commune
commune
commune
mutuum mutuare
locatio
prestitio mutuum
mutuum
mutuum
mutuum
tution: Minorite Economics or Minor Works?,' Quaderni fiorentini, vol.13 (1984), pp.233-286.
Spicciani, Gli scritti, pp.250-253.
10 Pietro di Giovanni Olivi, Usure, compere e vendite. La scienza economica del XIII secolo, ed. by A.
Spicciani, P. Vian and G. Andenna, Novara, 1990, pp.97-136.
11 J. Kirshner and K. F. Morrison (eds.), Medieval Europe, Chicago-London, 1986, pp.322-355 (
).
9
158
1
2
1
2
50
159
usum
utiliora
usus
virtutibus
nostris utilitatibus
160
10
20 4
quod quando
161
impreciabilem
impreciabile
162
utilitatis
materia materialia
materialior
163
industriam
communiter
communiter communiter
communiter
communiter
Corpus iuris canonici, ed. by L. Richter and A. Friedberg, vol.I, Leipzig, 1879, Decretum, D. XCIII, c.
24 (col. 329).
164
usum
communi
communis
communem
6
165
communiter
1 10
1 20
100
50
100
100
40 40
tempore illo
communi
communis temporis communis
communi
communiter
communis
166
industrius
industrio
167
communis iuris
7
7
ergo sed
168
169
21-13
8
22-5
97-16
10
27-12
Pseudo Ioannes Chrysostomus, Opus imperfectum in Matthaeum, PG 56, col.839.
170
14-21
industriis
pervigilibus providenciis
9-7
pari
171
11
4-1315
11
13-192013-1920
172
21-13
12
12
173
122-25
virtutem
174
10
100
extra, de usuris13
100 mutuans
13
Naviganti 29
175
mutui
ius
indemnitatis
causaliter
176
14
industria et actu
mutui lucrativi
mutui
secundum rem
14
Todeschini,
177
15 violenter prestito
interesse
locationibus
16
15
178
lucrum finale
finaliter
16
175
179
actu
180
500 10 1000
10
500 100
500 1000
mutui 10
100
10
1000
1000
1000
181
prestat
interesse damni et probabilis lucri
mutui
mutui
mutui
mutui
interesse
lucri prestita
interesse damni
violenter detentum
prestat prestationis
182
prestat
17
17
17 186
183
17
17
1
A2 1509
16
16 2
2 Petri Ioannis Olivi, Quodlibeta, I, quaestio XVII, in A. Spicciani, Gli scritti sul capitale e sullinteresse di fra Pietro di Giovanni Olivi. Fonti per la storia del pensiero economico medioevale, in id., Capitale e interesse tra mercatura e povert nei teologi e canonisti dei secoli XIIIXV, Roma, 1990, pp.
245-249 [223-253].
3 J. Kirshner, J. and K. F. Morrison (eds.), Medieval Europe, Chicago-London, 1986, pp.318-322.
1
184
17
100 tradit
100
mutui
Extra, De usuris,
Naviganti1
mutuans
usurarius
Decretales Gregorii P. IX, Lib.V, Tit.XIX, Cap.XIX, in L. Richter and A. Friedberg,(eds.), Corpus iuris
canonici, vol.II, Leipzig, 1881, col.816.
185
mutui
mutui
tradit
186
Naviganti
Naviganti 1
187
188
189
190
Alberti, Leon Battista, I libri della famiglia, ed. by R. Romano and A. Tenenti, Torino, 1980.
Albertus Magnus, Commentarii in IV Sententiarum (dist. I-XXII), in B. Alberti Magni opera
omnia, ed. by. S. C. A. Borgnet, vol.29, Paris, 1894.
Alexandri de Hales, Summa theologica, t.IV, Quaracchi, 1948.
[Antonino da Firenze]
Sancti Antonini Summa theologica, 4 vols., Verona, 1740-1741 (reprint, Graz, 1959).
[Bernardino da Feltre]
Documenti vari intorno al B. Bernardino Tomitano da Feltre, ed. by V. Meneghin OFM, Roma,
1956
Sermoni del Bernardino Tomitano da Feltre, nella redazione di fra Bernardino Bulgarino da
Brescia Minore Osservante, ed. by Varischi da Milano, Milano, 1964.
[Bernardino da Siena]
[Bonaventura]
Decrees of the Eccumenical Councils, ed. by N. P. Tanner SJ, Georgetown UP, 1990, 2 vols..
de Mandeville, Bernard, The Fable of the Bees, or Private Vices, Publick Benefits, 1st ed., London,
1705
[de Ricci, Saminiato]
Un trattato domenicano del XIV secolo: il Liber mensalis di Filippino da Ferrara, ed. by S.
191
Henrici de Gandavo Quodlibet I, ed. by R. Macken, in Henrici de Gandavo opera omnia, vol.V,
Leuven-Leiden, 1979.
[Mergherita di Tommaso Soderini]
Biblioteca Nazionale di Firenze, Maglib. 98.
[Pierre de Jean Olivi]
Fr. Petrus Iohannis Olivi OFM, Quaestiones in secundum librum Sententiarum, ed., by B.
Jansen, vol.I, Quaracchi, 1922.
Pietro di Giovanni Olivi, Usure, compere e vendite. La scienza economica del XIII secolo, ed.
by A. Spicciani, P. Vian and G. Andenna, Novara, 1990.
Siena, Biblioteca Comunale, cod. U.V.6.
De regimine principum ad regem Cypri, in Thomas Aquinas, Opuscula selecta, Paris, 1881,
vol.III.
St Thomas Aquinas, Summa thologi, vol.37, Justice (2a 2. 57-62), vol.38, Justice (2a 2.
63-79), London-New York, 1975 (
18
22 57-79 1985 ).
Quaestiones disputatae de malo, in Sancti Thomae de Aquino opera omnia, tom. XXXIII,
Paris, 1882.
Wilson, Thomas, A Discourse upon Usury, [1572], ed. by R. H. Tawney, London, l925.
Amadori, S., I monti e le bisacce di Bernardino da Feltre: Gli scritti giuridici in difesa dei Monti di
Piet , in corso di stampa.
Hoock, J. and Jeannin, P. (eds.), Ars Mercatoria. Handbcher und Traktate fr den Gebrauch des
Kaufmanns Manuels et traits lusage des marchands. 1470-1820, Paderborn-Mnchen-WienZrich, 1991, 3 vols..
Baldwin, J. W., The Medieval Theories of the Just Prices, Philadelphia, 1959.
192
Bataillon, L.-J., Les images dans les sermons du XIIIe sicle, Freiburger Zeitschrift fr Philosophie
und Theologie, vol.37-3 (1990), pp.327-395.
Bec, C., Les Marchands crivains. Affaires et humanisme Florence, 1375-1434, Paris-La Haye,
1967.
Briou, N., La prdication de Ranulphe de la Houblonnire. Sermons aux clercs et aux simples gens
Paris au XIIIe sicle, Paris, 1987, 2 vols..
Id., La reportation des sermons parisiens la fin du XIIIe sicle, Medioevo e Rinascimento, vol.III
(1989), pp.87-123.
Bonazzoli, V., Banchi ebraici, Monti di Piet, Monti frumentari in area umbro-marchigiana: un insieme di temi aperti, in D. Montanari (ed.), Monti di Piet e prezenza ebraica in Italia (secoli XVXVIII), Roma, 1999, pp.181-214.
Brmond, C., Le Goff, J. and Schmitt, J.-C., Lexemplum, Turnholt, 1982.
Bronzini, G. B., La predicazione di Bernardino da Siena fra scrittura e oralit, in F. D'Episcopo (ed.),
La predicazione dei frati dalla et del 200 alla fine del 300. Atti del XXII Convegno internazionale Assisi, 13-15 ottobre 1994, Spoleto, 1995, pp.81-111.
Hauser, H., Le parfait ngociant de Jacques Savary, in id., Les dbuts du capitalisme, Paris, 1927, pp.
266-308.
Irsigler, F., Kaufmannsmentalitt im Mittelalter, in C. Meckseper and E. Schraut (eds.), Mentalitt
und Alltag im Sptmittelalter, Gttingen, 1985, pp.53-75 (C/E
1995 67-94
Id., Soziale Wandlungen in der klner Kaufmannschaft im 14. und 15. Jahrhundert, Hansische
Geschichtsbltter, vol. 92 (1974), pp. 59-78.
Kienzle, B. M. (ed.), The Sermon (Typologie des sources du Moyen ge occidental fasc. 81-83), Turnholt, 2000.
Kirshner, J. and Lo Prete, K., Peter John Olivis Treatises on Contracts of Sale, Usury and Restitution:
Minorite Economics or Minor Works?,' Quaderni fiorentini, vol.13 (1984), pp.233-286.
193
La predicazione dei frati dalla et del 200 alla fine del 300. Atti del XXII Convegno internazionale
Assisi, 13-15 ottobre 1994, Spoleto, 1995.
Predicazione francescana e societ veneta nel Quattrocento: Committenza, ascolto, ricezione. Atti del
II Convegno internazionale di studi francescani, Padova, 26-27-28 marzo 1987, Padova, 1995.
Ravaioli, O. V., Testimonianze della predicazione di Roberto da Lecce a Padova, in Predicazione fran-
194
cescana, pp.185-220.
Rosenwein, B. H. and Little, L. K., Social Meaning in the Monastic and Mendicant Spiritualities, Past
& Present, vol.63 (1974), pp.4-32.
Rouse, R. H. and Rouse, M. A., Biblical Distinctions in the Thirteenth Century, Archives dhistoire
doctrinale et littraire du Moyen ge, anne 49, vol.41 (1975), pp.27- 37.
Rusconi, R., Reportatio, Medioevo e Rinascimento, vol. III (1989), pp.7-36.
Id., Trasse la storia per farne la tavola: immagini di predicatori degli ordini mendicanti nei secoli
XIII e XIV, in La predicazione dei frati, pp.405-450.
Id.,Giovanni da Capestrano: iconografia di un predicatore nellEuropa del 400, in Predicazione francescana, pp.25-53.
Id., Le pouvoir et la parole: reprsentation des prdicateurs dans lart de la Renaissance en Italie, in
R. M. Dess and M. Lawers (eds.), La parole du prdicateur Ve-XVe sicle, Nice, 1997, pp.445456.
Sapori, A., La cultura del mercante medievale italiano, in id. Studi di storia economica (secoli XIIIXIV-XV), Firenze, 1955, vol.I, pp.53-93.
Schneyer, J. B., Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters fr die Zeit von 1150-1350
(Autoren: A-D), Mnster, 1991.
Spicciani, A., Il capitale del mercante, lnterese e lo sconto nel pensiero di Pietro Giovanni Olivi, in id,.
Capitale e interesse, pp.85-96.
Id., Capitale e interesse tra mercatura e povert nei teologi e canonisti dei secoli XIII-XV, Roma, 1990.
Id., La mercattura e la formazione del prezzo nella riflessione teologica medioevale, Roma, 1977.
Id., La produttivit del capitale e la questione dellinteresse nella dottrina teologico-canonistica dei secoli XIII-XV, in id., Capitale e interesse, pp.17-48.
Id., Gli scritti sul capitale e sullInteresse di fra Pietro di Givanni Olivi, in id., Capitale e interesse, pp.
223-253.
Spufford, P., Handbook of Medieval Exchange, London, 1986.
Strieder, J., Jacob Fugger the Rich, New York, 1931
Sundhof, E., Jacques Savary und seine Bedeutung fr die Betriebswirtschaftslehre, Betriebswirtschaftliche Forschung und Praxis, vol. 8 (1956), pp. 198-213.
Todeschini, G., Olivi e mercator cristiano, in A. Boureau and S. Piron (eds.), Pierre de Jean Olivi
(1248-1298). Pense scolastique, dissidence spirituelle et socit, Paris, 1999, pp.217-237.
Vogel, W., Ein seefahrender Kaufmann um1100, Hansische Geschichtsbltter. vol.12 (1912), pp.239248.
Zanetti, D., A lUniversit de Pavie au XVe sicle: les salaires des professeurs, Annales E.S.C., 17e
anne (1962), no 3, pp.
Weber, E., Literaturgeschichte der Handelsbetriebslehre, Tbingen, 1914.
Zafarana, Z., Per la storia religiosa di Firenze nel Quattrocento. Una Raccolta privata di prediche,
Studi Medievali, 3a ser., vol.IX (1968), pp.
14
2102003 1-23
1662000 42-88
1692001 71-87
1772001 71-110
1712002
75-127
1997 135-155
()
53 2001 2 25-32
1986 337-359
1983 244-269
() 38 1986 13 90-108
195
2001 139-168
37
1985 9 1-40
Benedetto Cotrugli Raugeo, Il libro dellarte di mercarura, a cura di Ugo Tucci, Venezia, 1990,
pp.261.43 1993 219-227
1976
1988 87-114
332001 121-136
31 2002 127-139
1992
.
1995
W.1990
H1970
H1956
1995
141-162
6 1970 34 1-12
7 1971 34 1-18
23
1991 1-14
196