Hukuka Giri ve evre Hukuku le lgili Baz Tanmlar Hukuk : Toplum halinde yaayan insanlarn aralarndaki ilikileri adaletle

ve sosyal faydaya gre dzenleme amacn gden ve yrrl bir ceza ile salanm bulunan kaidelerin tmdr. Yani, toplumu dzenleyen ve Devletin uygulama gc ile desteklenmi kurallarn tmne hukuk denir. Bu kurallar toplum dzenini salayan sosyal kurallar olup, devletin desteine ve zorlamasna sahiptir. Kurallara uyulmad takdirde, kiiler ve kurulular karlarnda Devleti ve onun gcn bulurlar. Devlet, hukuk ad verilen kurallara kar kiilerin yapt hatalardan dolay onlar maddi olarak tazmin etmeye zorlar. Yaptrmlar genellikle maddi olarak gerekleir. Bu durum hukuku ahlak ve din kurallarndan ayrr. nk ahlak ve din kurallarnn cezas manevidir.

Toplum dzeni ve yaam koullarnn btn olarak kabul edilen ve Devlet gc tarafndan zorlamayla da olsa gvence altna alnan hukuk, insanlarn birbirleri ve evreleri ile olan ilikilerini de ele almak durumundadr.

Hukuk, kiilerin her trl haklarn koruma ve dzene koyma amacn gder. Bu nedenle de insanlarn ve dier canllarn; biyolojik, psikolojik ve fiziksel olarak hayatlarn idame ettirebilecekleri en uygun evre, phesiz hukukun da en nemli amalarndan birisidir.

evre Kanunu madde 2ye gre;

evre; canllarn yaamlar boyunca ilikilerini srdrdkleri ve karlkl olarak etkileim iinde bulunduklar biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kltrel ortam olarak tanmlamaktadr.
Bu tanm gerei, canllarn yaam zerinde etkili olan btn faktrler onun evresini oluturmaktadr.

O halde canllarn yaam zerinde etkili olan ve evre kavramnn unsurlarn oluturan evresel eler; su, toprak, hava, fauna ve flora (bitki ve hayvan varl), doal kaynaklar doal ve tarihsel zenginliklerdir.

1. Fiziksel evre: ki farkl evreyi kapsamaktadr. a.Doal evre : nsann oluumuna katkda bulunmad, hazr bulduu evredir (dalar, denizler, ormanlar vb.). Doal evre de ikiye ayrlmakta: biyotik evre (canl evre) - abiyotik evre (canl olmayan evre) b.Yapay evre: nsanolunun bilgi ve kltryle, doal evresinde bulunan kaynaklar kullanarak oluturduu evredir (yollar, parklar, binalar vb.) 2. Sosyal evre: nsansal evredir, gruplar, sosyal etkileimler, gelenekler, toplum, kltr vs.

evrenin korunmas amacn tayan

tm hukuk normlarn ieren

bir hukuk alandr

Bunlar, ulusal kaynaklar ve uluslararas kaynaklardr. Ulusal kaynaklar kapsamna, anayasal dzenlemeler, yasal dzenlemeler ve dier dzenlemeler girmektedir. TC Anayasasnn 56. maddesi; evrenin korunmasna ilikin anayasal dzenlemeye, evre Kanunu (1983), Biyogvenlik Kanunu (Mart 2010) ve Orman Kanunu (1956); yasal dzenlemelere, Yer alt Sular Tz, ED Ynetmelii ve Genetik Yaps Deitirilmi Organizmalar ve rnlerine Dair Ynetmelik yasaalt dzenlemelere rnektir. evre hukukunun uluslararas kaynaklarnn kapsamna ise, Biyolojik eitlilik Szlemesi, klim Deiiklii ereve Szlemesi, Kyoto Protokol gibi uluslararas szlemelerin yan sra uluslararas teaml hukuku girmektedir.

1.Antroposentrik yaklam: evrenin korunmasnda temel hareket noktas olarak insan esas alan yaklamdr. Bu yaklam, evrenin korunmasnda insan menfaatlerini n plana alp, insana dier evresel varlklar karsnda bir stnlk tanmaktadr. TC Anayasas md. 56da da bu tr bir yaklam benimsenmitir: Herkes, salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir. 2.Ekosentrik yaklam: nsann doa zerindeki hakimiyetini esas alan antroposentrik yaklama bir tepki olarak domutur. Bu yaklam, insanlar da dahil tm varlklarn yeryznde yaam topluluunun eit dzeydeki eleri olduu ve insanlarn dierlerinden stn olmadna dayanmaktadr. Bu yaklam, evresel varlklarn insanlar iin deil srf kendileri iin korunmas gerektiinden hareket etmektedir.

a) Yeni bir alan olmas: evre hukuku, bilhassa 70li yllardan itibaren gelimi bir alandr. Her ne kadar sanayi devriminden nce belli baz evresel elerin kirletilmesine kar baz dzenlemeler kabul edilmise de, bunlar sektrel nitelikte olup ve belli bir yaklam ve sistematikten yoksundular. zellikle 1972 Stockholm Konferansndan sonra evre hukuku bamsz bir alan olarak ortaya kmtr. evre hukukunun geliiminde bilhassa Birlemi Milletler dzeyindeki gelimelerin etkili olduunu belirtmek gerekir. 1972 ylnda yaplan Stockholm Zirvesi haricinde, 1982 ylnda Dnya Doa art kabul edilmi, 1992 ylnda yaplan Rio Konferansnda ise Rio Bildirgesi, Gndem 21, BM klim Deiiklii ereve Szlemesi, BM Biyolojik eitlilik Szlemesi ve Orman lkeleri kabul edilmitir. 2002 ylnda ise Johannesburg Konferans dzenlenmitir.

b) Dzenleyicilik: evre hukukunun temel amac, evreyi

hukuk kurallar ve hukuksal dzenlemelerle korumaktr.

evre hukuku bu balamda, evrenin korunmasna ynelik dzenlemeler yoluyla kii ve kurulularn faaliyetlerine snrlar getirmekte, evrenin korunmas bakmndan ihtiya duyulan yaplar oluturmakta ve ngrd dzenlemelerle kii ve kurulularn davranlarna yn vermeye almaktadr.

c) Yasaklayclk: evre hukukunun dier bir zellii,

evreye zarar veren faaliyetleri yasaklamas ve

meyyideye balamasdr. evre hukuku bu ekilde, olas evresel zararlarn nne gemeyi amalamaktadr. d) Evrensellik: evre hukuku, evre sorunlarnn kresel ve snr tanmayan nitelik tamas nedeniyle evrensel bir yaklam benimsemektedir.

e) Disiplinleraraslk: evre hukuku, hem dier hukuk dallaryla (idare hukuku, anayasa hukuku, uluslararas hukuk, zel hukuk, ceza hukuku) hem de dier bilim

dallarndan zellikle ekoloji, ekonomi, biyoloji ve kimya

ile sk bir balant iindedir. evre hukuku bata ekoloji olmak zere biyoloji, fizik, kimya, ekonomi ve sosyoloji gibi dallarla da yakn bir iliki iindedir. evre hukukuna ilikin normlarn hazrlanmasnda zellikle bu bilim dallarnn sunduu verilerin dikkate alnmas gerekmektedir.

evre hukukunun temel ilkeleri, zellikleri ve aralar hep ekoloji biliminin sunduu veriler nda yaplandrlmtr. Ekoloji (eko- yuva, logos-bilim); canllarn birbiriyle ve yaadklar cansz ortamla ilikilerini inceleyen bilim daldr.

Ekoloji biliminin en nemli kavramlarndan biri olan ekosistem ise, belirli bir alanda bulunan canllar ile bunlar saran cansz evrelerinin karlkl ilikileri ile meydana gelen ve sreklilik arz eden ekolojik sistemlerdir. Ekosistem dinamik ve btnsel bir sistemdir. Ekolojinin ierdii yaklam ve ilkeler, evre hukukuna da yansmtr. Doann btnl, doaya yaplan her mdahalenin bir bedelinin olduu ve doaya yaplan mdahalelerde snrn almas durumunda doann geri tepecei bu ilkelerden bazlardr.

evre hukukunun temel ilkelerini; 1. Srdrlebilir kalknma ilkesi, 2. Kirleten der ilkesi, 3. htiyat ilkesi, 4. nleme ilkesi, 5. Entegrasyon ilkesi, 6. Katlm ilkesi oluturmaktadr.

evre hukukuna temel oluturan bu ilkeler, evre hukukunun bamsz bir dal olarak gelimesinde ve kendine zg bir karakter kazanmasnda nemli bir rol stelenmektedir. Bu ilkeler, bir btnlk ilikisi iinde yer almakta olup birbirini tamamlayc niteliktedir. Bu ilkeler, gerek ulusal gerek blgesel gerekse de uluslar aras birok metne yanstlmtr. evrenin korunmasn konu edinen yasalarn hazrlanmas srecinde bu ilkelerin gz nnde bulundurulmas gerekmektedir. Bu ilkeler ayrca, yarg organlar dahil olmak zere tm kamu makamlar iin bir klavuz ilevi grmektedir.

evre ve doa ile bark bir kalknma modelini ngren srdrlebilir kalknma, geleneksel kalknma yntemlerinin doa ve evre zerinde yaratt tahribata bir tepki olarak ortaya kmtr. Srdrlebilir kalknma kavramna ilk defa BM Dnya Doa artnda (1982) yer verilmi, BMnin Ortak Geleceimiz raporunda (1987) ise bu ilke ayrntl bir ekilde ele alnmtr. Ortak Geleceimiz raporunda, evre sorunlarnn insan refahn ve dnyadaki yaam tehdit ettii, bu bakmdan srekli ve dengeli bir kalknmaya ihtiya duyulduu, ancak bu kalknma politikasnda bugnn ihtiyalar karlanrken gelecek nesillerin ihtiyalarndan taviz verilmemesi gerektii vurgulanmtr. Bunun iin ise, srdrlebilir kalknmaya dayanan bir adalet anlay gerekli olduuna vurgu yaplmtr.

Genel olarak ekonomik byme ile doal kaynaklarn korunmas arasnda bir denge kurulmasn ngren srdrlebilir kalknma ilkesi,

imdiki kuaklarn ihtiyalarnn gelecek kuaklarn kendi gereksinim ve beklentilerini karlayabilme yeteneini tehlikeye drmeden karlanmas dncesine dayanmaktadr.

Srdrlebilir kalknma ilkesi bu balamda, Ekosistemlerin tama kapasitesini dikkate alan bir ekonomik byme modelini hedeflemektedir. Srdrlebilir kalknma ilkesi ekonomik, ekolojik ve sosyal gelimenin ayrlmaz bir ekilde bir btn oluturduundan hareket eder. Petrol gibi yenilenemeyen enerji kaynaklar yerine yenilenebilir enerji kaynaklarnn tercih edilmesi srdrlebilir kalknma ilkesinin hayata geirilmesini salayan yntemlere rnek tekil etmektedir.

Uluslararas Platformlar evre ve Srdrlebilir Kalknma kavramlar zerinde almakta olan uluslararas platformlar, etkinlik alanlar asndan global ve blgesel olarak iki gurupta incelemek doru olacaktr. Global lekte etkin platformlar: Birlemi Milletler Dnya Ticaret rgt ktisadi birlii ve Kalknma Tekilat, OECD Blgesel lekte etkin platformlar: Avrupa Birlii BM Avrupa Ekonomik Komisyonu, "Avrupa in evre" Sreci BM Akdeniz Eylem Plan BM Karadeniz evre Program

Bu ilke, ilk defa 1972 ylnda OECD tarafndan kabul edilmi ve evre kirliliinin nlenmesinin yollarndan biri olarak ileri srlmtr. Almanyada illiyet (nedensellik anlamna gelir) ilkesi olarak adlandrlan kirleten der ilkesi genel olarak, evresel zararlara neden olan kiilere sebep olduklar zararlarla mcadelenin bedelinin dettirilmesini amalamaktadr. Kirleten der ilkesi bu balamda, evresel kirlenmeden kimin sorumlu tutulacan ve bu sorumluluun nasl gerekletirileceini aklamaya almaktadr.

Kirleten der ilkesi baka bir deyile, piyasa ekonomisinin evresel zararlara neden olan faaliyetlere uygulanarak, evresel kirliliin mali bedelinin karlanmasna ynelik bir aratr. Kirletenlere sebep olduklar kirlilikle mcadelenin bedelinin dettirilmesinin yan sra, evresel zararlara neden olan kiileri bu zararlar azaltmaya ve daha az zararlara neden olacak yntemler bulmaya da tevik etmektedir.

Kirleten der ilkesinin kart ise, kirlilikle mcadele nedeniyle oluan bedellerin toplum tarafndan karlanmasn ngren toplum der ilkesidir. Kirleten der ilkesine yneltilen balca iki eletiri vardr: 1. Paras olan kiiler kirlilikle mcadelenin maliyetini tketiciye yanstarak kirletme hakkn satn alm olurlar, bu durum ise evrenin zarar grmesinin engellenmesi amac ile badamamaktadr.
2. Bu ilke kirlenmenin nlenmesi, snrlanmas ve kirlenme ile mcadelenin masraflarnn kirletene yklenmesine dayanmakta ise, fiyat belirlenemeyen evresel unsurlarn fiyat nasl belirlenecek? Kirleten der ilkesinin hayata geirilmesine ynelik yntemlerin en nemlileri ise, kirlilik cretleri, evre vergileri, kirlilik sigortas ve teviklerdir.

htiyat lkesi, ilk defa 1970lerde Almanyada uygulanm bir

ilkedir.

htiyat ilkesi, bir faaliyetin evre asndan olumsuz neticeler

douraca hususunda ciddi bir phenin var olmas halinde

bilimsel bir kantn ortaya k beklenmeden nleyici

tedbirlerin alnmasn ngrmektedir.

htiyat ilkesinin ortaya kmasndaki en nemli etken ise

bilimsel belirsizliklerdir.

Elde kesin bir delil bulunmadndan dolay evreye zararl olduu ispatlanana kadar bir faaliyetin zararsz olduunu kabul etmek, evrenin korunmas hususunda alnmas gereken tedbirler bakmndan ciddi bir engel tekil edecektir. Zira bir faaliyetin veya maddenin evreye zararl olduunun ispatlanmasndan sonra tedbir alnmas, bu konuda ge kalnm olmas sonucunu dourabilecektir.

htiyat ilkesi, bilimsel belirsizliin ihtiyat ile risk arasnda bir tercih yaplmasn gerektirdii hallerde devreye girmekte, bilimsel belirsizliin getirdii riskin yksek olduu ve zarar tehdidinin giderilmez olduu durumlarda,
evresel deerlere ncelik tannarak evresel riski oluturan faaliyetlere sz konusu zarar ortaya kmadan nce engel olunmasn amalamaktadr.

Aklamalardan anlalaca zere, zarar tehdidi, bilimsel belirsizlik ve koruma tedbirleri ihtiyat ilkesinin ieriini belirleyen temel elerdir. htiyat ilkesinin uygulamaya aktarlmasna ynelik balca aralar, a) Yasaklama, b) Sk koullara balanm izin sistemi, c) spat yknn tersine evrilmesi, d) Karar alma usullerinde deiikliktir. htiyat ilkesi, gnmzde bilhassa GDOlu rnlere izin verilmesi ve baz istasyonlarna ruhsat verilmesine ilikin karar srelerinde nem kazanmaktadr.

Korumak tedavi etmekten iyidir eklinde zetlenebilecek dnceye dayanan bu ilke, evre zerinde olumsuz sonular dourabilecek faaliyetlerin olabilecek en erken aamada engellenmesini amalamaktadr. Koruyucu hekim mantna dayanan bu ilke uyarnca ilgili makamlar, henz evresel sorunlar ortaya kmadan harekete geerek, evresel tehditleri bertaraf etmelidir.

nleme ilkesi bu balamda, mevcut evresel sorunlarn giderilmesi ile deil, aksine bu sorunlar henz ortaya kmadan evvel ncelikle engellenmesi ile ilgilidir. nleme ilkesi, evre sorunlarnn ortaya kmasndan nce alnacak tedbirler bu sorunlarn ortaya kmasndan sonra tedbir alnmasndan daha aklc ve ekonomiktir anlay zerine kuruludur. nleme ilkesi, bir bakma ihtiyat ilkesinin ekirdeini oluturmaktadr. Bununla birlikte, nleme ilkesinin etkisi ihtiyat ilkesine gre daha dktr. Zira nleme ilkesi, mevcut bir evresel tehlikenin sz konusu olmas halinde uygulama alan bulurken, ihtiyat ilkesinde evresel bir tehlikenin olmas nemli olmayp, potansiyel bir zarar riskinin ngrlebilmesi yeterlidir.

Btnleyicilik ilkesi olarak da adlandrlan entegrasyon ilkesi, d ve i entegrasyon olmak zere iki balk altnda ele alnmaktadr.

D entegrasyon evre koruma gereklerinin dier politika alanlarnn ekillenmesi ve yrtlmesinde dikkate alnmasn ngrmekte iken,
entegrasyon bir madde veya bir faaliyetin yalnzca belli bir evresel e zerinde deil bir btn olarak evre balamnda douraca etkilerin gz nnde tutulmasn gerekli klmaktadr.

D entegrasyon bu balamda, dier politikalarn saptanmasnda ve sektrel faaliyetlerin yrtlmesinde evrenin korunmasnn da dikkate alnmasn ve bu politika ve faaliyetlerde (tarm, ticaret, ulatrma v.s.) evre politikas ile ilgili uyumlulatrma ve deiikliklerin yaplmasn ngrmektedir. entegrasyon ise, sadece belli evresel elerin dier elerden yaltk bir ekilde korunmasn ngren sektrel yaklamn terk edilerek, evrenin btncl bir ekilde korunmasn benimseyen bir btncl yaklamn uygulanmasn gerektirmektedir.

evre hukukunun dayand dier bir ilke olan katlm ilkesi, bireylerin evresel ynetim srecinde rol oynamalar, etkide bulunmalar ve bylece kendi yaamlarn ekillendirecek bu sreci ynlendirmelerini ngrmektedir.

Katlm ilkesiyle, evresel kararlarn demokratik meruiyetini ve etkililiini artrmann yan sra, halka idari kararlarn alnmas ve yrtlmesi srecinde denetleme imkan salamakta, devlet idaresinde effafl artrmakta, ilgili idari birime kararlarna temel oluturacak salam bilgilere erime olana salamakta idari kararlarn yerel koullarn da gz nnde bulundurularak alnmasn salamaktadr.

Katlm, halkn karar alm srecine katlm, planlama srecine katlm, yrtme ve uygulama srecine katlm, izleme srecime katlm, kontrol ve denetleme srecine katlm eklinde gerekleebilir.

Halkn katlmnn hayata geirilmesi ise, kiilere evresel bilgiye eriim olanann tannmas ile mmkndr. evresel bilgilere eriim hakk, bu balamda katlm hakknn n kouludur. Aarhus Szlemesi, evresel katlm balamnda nem arz eden en nemli uluslararas antlamadr. lkemiz bu antlamaya henz taraf deildir. ED Ynetmelii, halkn katlmna ilikin ayrntl hkmlere yer veren ulusal bir dzenlemedir. Bu balamda nem arz eden dier bir dzenleme 2004 ylnda yrrle giren Bilgi Edinme Hakk Kanunudur.

Kiinin hukuk tarafndan korunan ve bu korunmadan yararlanp yaralanmayaca kendi iradesine braklm olan menfaatlerine HAK denir. Dolaysyla bir kiinin herhangi bir menfaatini hak olarak ileri srebilmesi iin, hukuk dzeninin bu menfaati tanmas ve korumas gerekir.

Hukuk kurallar kiilere gre deimez. Objektiftir ve herkesi balaycdr. Hak ise, subjektiftir, zeldir ve istee baldr. Kimse sahip olduu hakk kullanmaya zorlanamaz. Haktan yararlanma tamamen kiinin arzu ve iradesine braklmtr. Hak, hukuk dzeninin kiiye tand menfaat ve verdii yetki olduu iin, Hukuk lminin z saylmaktadr.

Ahlak, iyilik ve doruluk yolunda insann uymak ykmll duyduu manevi grevler ve bunlara ilikin kurallardr. Ahlak kurallar insann kendi vicdanna kar olan grevlerini gsterdii gibi, ayn zaman da insann dier insanlara kar grevlerini de belirler. Sz konusu ahlak kurallar insanlarn iyi ve drst olmalarn, kendilerine veya bakalarna zarar verecek davranlardan saknmalarna ngrr. Ahlak kurallarndan bazlar nisp zellik tar. Zaman ve yere gre de deiebilir. Ne var ki ahlakn z, onun iyilie ynelmi durumu ve amac deimez.

Ahlak kurallar, hukuk kurallar gibi toplum

dzenini salar. Bu yzden ahlak kurallar ile hukuk kurallar geni bir alanda birbirleri ile kaynam durumdadr.

Hukukun benimsedii birok ilke,

ayn zamanda ahlak kural olduundan, ahlaka

aykr bir davran ou zaman

hukuka da aykrdr.

1.Ahlak kiinin kendi vicdanna kar grevlerini belirtirken, hukuk bu grevle ilgilenmez. 2. Ahlak kurallarnn emir ve yasaklarna aykr harekette bulunanlara kar toplum tarafndan ayplama ve knama uygulanrken, hukuk kurallarna uymayanlar devlet gcyle gelen bir zorlamayla ve maddi yaptrmla kar karya kalrlar. Devletin uygulad mahrumiyet, hapis cezas, seme ve seilme haklarn kaybetme ve para cezas gibi yaptrmlar olarak sralanabilir.

3. Biim ynnden de ahlak ve hukuk kurallar farkllk gsterir. Ahlak kurallar herhangi bir ekilde yazlp yaynlanmad halde, hukuk

kurallar kanun formunda yazlmtr. Hukuk

kurallar kanun dnda muhtelif mevzuat

formunda olabilecei gibi, yargsal kararlar ve

bilimsel ictihadlar (grler) halinde ortaya

konmutur

Bir toplumda bulunan eitli karlar arasnda dengenin salanmas iin, kimin neye hakk olduu ve nelerin kime ait olduu yolunda, akl ve duygu aracl ile yaplabilecek bir deerlendirme gerekir. Bu deerlendirmenin ls insanlardaki adalet

duygusudur.

Adalet; herkese hak ettiinin verilmesi ve ait olduunun tannmas yolunda, insann yapt akl ve duyguya dayal bir yargdr.
Adalet ile hukuk arasnda ayrlmaz bir balant

vardr. Toplumdaki hukuk, ahlak ve din kurallar

ile adaletin gerekletirilmesini salamaya alr.

1. Toplumda bar salar, huzursuzluk ve atmalar

nler. 2. Toplumda gveni salar. Bireylerin kaba kuvvete ve hakszlklara kar korunmasn temin eder. 3. Bir lkede insann en nemli dayana, hukuk kurallarnn herkes hakknda eit olarak uygulanacana ait inanc ve gvenidir. Bu nedenle Adalet mlkn temelidir.

4. Hukuk toplumda eitlik salar. nsanlar arasndaki uygulanr. ayrcalklar gz nne almakszn, hukuk herkese ayn biimde

Hukuk genelde; Kamu (Amme) Hukuku zel Hukuk diye iki gruba ayrlr. Aralarndaki snr kesin deildir. Bu snrn zamana, lkelere, politik ve ekonomik artlara gre deitii bilinmektedir.

1.

Kamu Hukuku : Devletin egemenliinin sz konusu olduu hukuk blmne Kamu Hukuku denir. Bu hukuk da;
a. Anayasa Hukuku b. dare Hukuku c. Ceza Hukuku d. Usul Hukuku e. Devletler Aras Hukuk (Devletler Umumi Hukuku)

a. Anayasa Hukuku: Devletin yapsn, ileyiini ve devletle fertler arasndaki ilikileri siyasi adan inceler. Devlet iindeki yasama, yrtme ve yarg glerinin birbiriyle olan ilikilerini dzenler. b. dare Hukuku: Devlet mekanizmasnn ileyiini ve devlete ait ilerin grlmesini dzenleyen kurallarn tm, idare hukukunda ele alnp incelenir. Amac kamu hizmetlerinin grlmesini salamaktr. c. Ceza Hukuku: Su saylan eylemleri ve devletin sululara uygulayaca cezalar belirten kurallar grubu ceza hukukunu oluturur. d. Usul Hukuku: Yarg organlarnn (mahkemelerin) yarglama srasnda takip edecekleri yntemleri yani usulleri dzenleyen bir hukuk daldr. e. Devletler Aras Hukuk (Devletler Umumi Hukuku): Devletlerin bar ve sava zamanlarnda birbirleriyle olan ilikilerini dzenleyen hukuk daldr.

2. zel Hukuk: Eitliin ve irade zgrlnn sz konusu olduu hukuk blmne de zel Hukuk ad verilir. Bu hukuk dal da;

a. Medeni Hukuk (ehir Hukuku) b. Ticaret Hukuku c. Devletler zel Hukuku

Olmak zere gruba ayrlr.

a. Medeni Hukuk (ehir Hukuku) : Kii, aile, miras, eya ve bor ilikilerinin dzenlendii zel hukuk dalna Medeni Hukuk denir. b. Ticaret Hukuku: Ticari ilikilerin dzenlendii ve incelendii hukuk daldr. c. Devletler zel Hukuku: Deiik uyruklu kiiler arasndaki zel hukuk ilikilerinin, hangi devletin hukukunun uygulanaca konusunu dzenleyen bir hukuk daldr. Vatandalk hukuk ile yabanclarn hukuku da bu dalda ele alnr.

Karma Nitelikli Hukuk Kollar Karma nitelikli hukuk kollarndan evre Hukukunu ilgilendiren ksm; Hukuku ve Borlar Hukukudur.

1. Hukuku : ilerle iverenler ve bunlarla devlet arasndaki ilikileri dzenleyen ve inceleyen hukuk daldr. Buna bal olarak Sosyal Gvenlik Hukuku alanlarn haklarn ve geleceklerini garanti altna almak ve i gvenliini salamak amacn gder. hukuku iveren veya iveren vekili olarak grev yapacak mhendisler iin nemlidir. hukuku iinde ele alnan konular arasnda yer alan Gvenliine ait mevzuat, mhendisler tarafndan iyi bir ekilde bilinmelidir. gvenlii mevzuat hukuki esaslar dnda fen ve sanat kaidelerine ve teknik esaslara dayanr. Bu kaide ve esaslar, insan hayatn koruma amacna ynelmi ekilde, Kanununa, Gvenlii Tzklerine ve Ynetmeliklere yazlmtr.

Mesleini iyi bilen ve emri altnda alanlarn hayatlarna deer veren bir mhendis, bu husustaki mevzuatt tamamyla bilip uygulamaldr. Ancak byle yaplrsa i kazalar nlenebilir. gc kayb azaltlr. Sakat kalmalar ve lmler en aza indirilebilir. Gvenlii prensipleri insanlarda doal olarak bulunan dikkatsiz ve tedbirsiz davranlar engellemek ve bunlardan meydana gelebilecek kazalar azaltmak ve bunlardan dolay ortaya kacak yaralanma ve lmle sonulanmasn mani olmak amacna ynelmitir.

2. Borlar Hukuku : Yrrlkte bulunan borlar kanunu kiiler arasndaki, bor ilikilerini dzenler. Kiiler arasndaki bor ilikilerinin kaynaklar srasyla; 1. Szlemeler 2. Haksz fiiller (eylemler) 3. Haksz kazan (sebepsiz zenginlemeden ileri gelen durum ) Borlar kanunu bunun yannda borlarn denmesi hkmlerini ve uygulanacak yaptrmlar gsterir. Ayrca kanunda kiiler arasndaki szlemelerin dzenlenmesine ilikin hkmler mevcuttur. Mhendis, iveren vekili, iveren ve benzeri grevler nedeniyle Mhendisler meslek hayatlar boyunca muhtelif szlemelerle bor altna girmektedir. Bu konuda hazrlanan szleme taslann konunun uzman hukukuya gsterilmesi yerinde bir davran olmaktadr.

Tm hukuksal kurallar ve dzenlemeler

belirli mevzuatlara gre uygulanr. Bunlar;

Mevzuat : Mevzuat veya yasal dzenleme aada belirtilen hukuki dzenlemelerin genel addr. a. Anayasa: T.C. Anayasasnn 56. maddesinin 1. paragrafnda; Herkes salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir. evreyi gelitirmek, evre saln korumak ve evre kirlenmesini nlemek devletin ve vatandalarn devidir. ibaresi yer almaktadr. b. Kanunlar: Bakanlar Kurulu veya Milletvekilleri tarafndan teklif edilen, anayasaya gre hazrlanan yazl hukuk kurallardr. TBMM tarafndan kabul edilen kanunlar, Cumhurbakan tarafndan onaylandktan ve Resmi Gazetede yaynlandktan sonra yrrle girerler. Kanunlar anayasaya aykr olamazlar. Kanunlarn anayasaya uygunluunu denetlemek ve anayasaya aykr olanlarn iptal etmek Anayasa Mahkemesinin grevidir.

c. Kanun Hkmnde Kararnameler: Anayasann 91. maddesi uyarnca TBMM, Bakanlar Kuruluna Kanun Hkmnde Kararnameler karma yetkisi verebilir. Kanun hkmnde kararname karma yetkisinin snrlar ve ierikleri Anayasada belirtilmi olan hususlara ters dmemelidir. 1982 anayasasnn bu maddesine dayanarak bir yetki kanunu karlm ve uygulamalar yaplmtr. Bakanlar kurulu muhtelif iler iin mesela, evre Bakanl kurulmazdan evvel, Babakanlk evre Mstearl iin kurulu, grev ve yetkilerine dair bir kanunu bir kanun hkmnde bir kararname olarak hazrlayp yrrle koymutur. Ayrca baz bakanlklarn dzenleme almalarnda da bu yola bavurulmutur.

d. Tzkler ( Nizamname ): Kanunlarn uygulanmasn gstermek veya emrettii ileri belirtmek zere, kanunlara aykr olmamak ve Dantayn incelemesinden geirilmek artyla hazrlanan yasal dzenlemelere Tzk denir.
Tzkler Bakanlar Kurulu Kararnamesi ile karlr ve Cumhurbakannca imzalanr ve kanunlar gibi Resmi Gazetede yaynlanr (Anayasa Madde 115) . rnek; Su rnleri Tz

Tzkler anayasaya ve kanunlara aykr olamaz. Kanuna aykr grlen bir tzk hkmleri iin Dantayda ptal Davas alr. Bir mevzuatn yrrle giri tarihi tmyle veya baz maddeleriyle Resmi Gazetedeki yaynlan tarihinden sonraya braklm olabilir.

Su rnleri Tz, Su rnleri Kanununun uygulanmasn salamak amacyla karlmtr. Yap ilerinde i Sal ve i Gvenlii Tz ise Kanunu uyarnca yrrle konmutur.

e. Ynetmelik (Talimatname):

Bakanlklarn ve kamu tzel kiilerin kendi grev alanlarn ilgilendiren kanunlarn ve tzklerin uygulanmasn salamak zere kardklar yazl hukuk kuralardr. Ynetmeliklerde resmi Gazetede yaynlanr.
rnek: evresel Ynetmelii, gibi. Etki Deerlendirme

Her evre mhendisinin ve evreyle ilgili sorumluluk sahibi kiilerin aadaki ynetmelikleri ve ieriini bilmesi gerekir;

1. Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii 2. Toprak Kirliliinin Kontrol ve Noktasal Kaynakl Kirlenmi Sahalara Dair Ynetmelik 3. evresel Grltnn Deerlendirilmesi Ve Ynetimi Ynetmelii 4. Isnmadan Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii 5. Hava Kalitesi Deerlendirme Ve Ynetimi Ynetmelii 6. Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii 7. Ambalaj Atklarnn Kontrol Ynetmelii 8. Evsel Ve Kentsel Artma amurlarnn Toprakta Kullanlmasna Dair Ynetmelik 9. Bitkisel Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii

f. Tamim, Genelge, Sirkler: st makamn, bir hizmetin grlmesi konusunda kendisine bal alt makam, daire, kurulu ve memurlara gnderdii emirlerdir. Bir tamim veya genelgede birok talimat bulunabilir. Bunlar ilgili kuruluun dzenini, hizmette uyulacak esaslar ve yaplacak almalarn her aamadaki prensiplerini belirtir. Talimat; bir st makamn emrindekilere greve ilikin herhangi bir konuda grn bildiren yazdr. dari adan olduu kadar teknik konularda da yol gsterici olabilir. Bylece kanun tzk ve ynetmelikteki boluklarn doldurulmas ve herhangi bir kamu hizmetinin eksiksiz yerine getirilmesi salanm olur.

g. Standartlar: Standartlar, her trl madde ve rnlerin usul, hizmet ve hesaplarn uyaca kurallar gsteren yazl dzenleme veya belgelerdir. lkemizde ilk defa 2. Beyazt zamannda 1502 de Bursa Belediye Ynetimi iin kard fermanda; gda, dokuma, deri ve deri rnleri ve tarm aralar iin hammadde zellikleri ile saflk dereceleri, yapm usulleri ve denetleme sistemine ait bir yazl dzenlemeler getirilmitir.

Trk Standartlar Enstits (TSE) 1960 ylnda kurulmutur. zel hukuk hkmlerine bal ve tzel kiilie sahip bir kurulutur. Sadece enstitnn kabul ve tescil ettii standartlar TS (TRK STANDARTLARI) adn alr. Standartlarn ihtiyari olarak uygulanmasn standartlar enstit tevik eder. Uygulanmasnn zorunlu olduuna inand standartlar iin TSE Bakanlar Kuruluna bavurur. Bu istein kabul halinde Resmi Gazetede yaynlanan standart, uyulmas zorunlu standart haline gelir. u anda binlerce standart yrrlkte olup bazlar zorunludur. Yrrle konulmu bir standart iptal edilemez, daha uygun baka bir standartla deitirilir. TSE Uluslararas Standart rgt (ISO)ya yedir. evre konusunda pek ok standardn hazrlanp yrrle konulmas gerekmektedir.

h. artnameler: Kanun organlar tarafndan yaplan satn alma, satma, yaptrma, kefettirme, kiraya verme ve kiralama gibi iler iin hazrlanan ve ileride yaplacak akitlere esas tekil etmek zere yaplacak akdin, ana hatlarn ve iin teferruatn, hususi ve fenni artlarn ihtiva eden ve alakallarn icaplarn yapabilmeleri iin bilgilerine sunulan szleme tutanadr.

 VE SOSYAL GVENLK MEVZUATI LE LGL HUSUSLAR

gvenlii kavram nfusun artmas ehirleme ve sanayileme sonucu ortaya kmtr. Kullanlan ara ve makinelerin karsnda doas ve sosyal yaps sebebiyle insanolu sk sk kazalara kazaya maruz kalp lmtr.

 Gvenlii yerinde iin yrtlmesiyle ilgili olarak oluan zel tehlikelerden ve sala zarar verebilecek artlardan korunmak iin yaplan metotlu almalara denir. Bu tanm iyeri ve ii gvenlii anlamndadr. Sosyal gvenlik tarifinden farkldr.

Sosyal Gvenlik Kiilere i bulma ve yeterli kazan salama anlamna gelir. Bunlar herkese insanca yaama ve i gvenliinde alanlarn korunmas hedef alnmtr.
gvenliine ilikin ilk yasal dzenleme, 1802 de ngiltere'de karlan "Fabrikalar Kanunu" ile olmutur. lkemizde ilk sosyal gvenlik mevzuat 1865'te yrrle giren ve Zonguldak kmr alanlarndaki almalar kapsayan Dilaver Paa Tz'dr. 1860'da Madenler Nizamnamesi yaynlanmtr. u anda 1475 sayl i kanunu yrrlktedir. kanununa bal olarak muhtelif mevzuat da yrrlktedir. rnek: Sosyal Gvenlik Kanunu.

Sosyal Gvenlik Kanunu, dolayl olarak i gvenlii konusundaki yetki ve sorumluluklara aklk getirmektedir.
Bir i kazas halinde esas iveren, taeronlarla beraber mtereken ve birbirine kefil olarak sorumludurlar. SGK bir i kazas sonucu len iinin yaknlarna balad aylklarn pein sermaye deerini, i gvenlii tedbirlerini almayan kiiler ile bunlar altranlardan mahkeme yoluyla geri ister.

evre Mhendisleri meslek hayatlarnda, antiye efi, antiye mhendisi, teknik uygulama sorumlusu (TUS), mdr, bamhendis vb. grevleri stlenirler.

Bir i kazas halinde nceden i gvenlii tedbirleri alnmamsa, bu grevler onlara nce cezai sorumluluk getirmektedir. Bu nedenle, fen ve sanat kaidelerinde mevzuatn ngrd gvenlik tedbirleri alnmaldr.

 Kazas kazas nceden planlanmayan, bilinmeyen veya kontrol dna kan evresine zarar verebilecek nitelikte bir olaydr.
Genelde i kazalarnn nedenleri; Tedbirsizlik ve dikkatsizlik, Alet, edevat ve makinelerin yaplan ie uygun olmamas, Koruyucularnn bulunmamas, Meslek ve sanatta acemilik , e ilikin talimatlara riayetsizlik , Kanlmaz kazalar olarak sralanmaktadr.

 kazalarn nlemede iveren ve iveren vekillerine den grevler; 1. yi bir ynetim veya i idaresi, 2. st kademeden vasfsz iiye kadar kontrol ve denetimdir. kazalarn nlemedeki baarszln sebepleri arasnda; 1. Kiinin gvensiz davranlar ( % 88) 2. Gvensiz mekanik veya fiziksel durumlar ( %1 0) 3. nlenmesi mmkn olamayan durumlar (% 2 ) Olduu belirlenmitir. Grld gibi i kazalarnn % 98 nlenebilecek kazalar olduu istatistiklerce ortaya konulmutur.

 Sal ve Gvenlii Kanununun 77. maddesi uyarnca; verenler iyerlerinde i sal ve gvenliinin salanmas iin gerekli her trl, nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak, iiler de i sal ve gvenlii konusunda alnan her trl nleme uymakla ykmldrler. verenler iyerinde alnan i sal ve gvenlii nlemlerine uyulup uyulmadn denetlemek, iileri kar karya bulunduklar mesleki riskler, alnmas gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek ve gerekli i sal ve gvenlii eitimini vermek zorundadrlar.

 Kanunu'nun yine 80. maddesi uyarnca, Bu Kanuna gre sanayiden saylan, devaml olarak en az elli ii altran ve alt aydan fazla srekli ilerin yapld iyerlerinde her iveren bir sal ve gvenlii kurulu kurmakla ykmldr. verenler i sal ve gvenlii kurullarnca i sal ve gvenlii mevzuatna uygun olarak verilen kararlar uygulamakla ykmldrler.

Ar ve Tehlikeli lerde Rapor Kanunu'nun yine 86. maddesi uyarnca, Ar ve tehlikeli ilerde alacak iilerin ie giriinde veya iin devam sresince en az ylda bir, bedence bu ilere elverili ve dayankl olduklar iyeri hekimi, ii sal dispanserleri, bunlarn bulunmad yerlerde sras ile en yakn Sosyal Gvenlik Kurumu, salk oca, hkmet veya belediye hekimleri tarafndan verilmi muayene raporlar olmadka, bu gibilerin ie alnmalar veya ite altrlmalar yasaktr. Sosyal Gvenlik Kurumu ie ilk giri muayenesini yapmaktan kanamaz. yeri hekimi tarafndan verilen rapora itiraz halinde, ii en yakn Sosyal Gvenlik Kurumu hastanesi salk kurulunca muayeneye tabi tutulur, verilen rapor kesindir. Yetkili memurlar isteyince, bu raporlar iveren kendilerine gstermek zorundadr