BLM 6

6- ISITICI ELEMANLAR, GENLEME DEPOLARI VE HAVA AYIRICILAR

Sekiz boru iin 0,65 olarak alnabilir. Tablo 7.20 ve ekil 7.21da plak borularn metre bana yaydklar slar verilmitir. 6.1.1.2. Kanatl Borular Boru iindeki scak su veya buhardan, boru dndaki durgun havaya s aknda en byk diren boru d yzeyindeki durgun hava filminde meydana gelir. Bu nedenle boru yzeylerinden odaya olan s yaym, hava ile temastaki boru d yzeylerini bytmekle nemli lde arttrlabilir. Kanatl borular bu amala gelitirilmilerdir. yzeye oranla oluturulacak kanatl yzey miktar, greceli olarak boru cidar ile hava ve boru cidar ile su arasndaki s transfer katsaylar oranna gre saptanr. Genel olarak kabul edilmi yzey s transfer kat saylarna gre borunun her iki yzndeki film katsaylar oranlar eitli haller iin aada verilmitir. Yksek hzl sudan, durgun havaya 1/300 Dk hzl sudan, yksek hzl havaya 1/ 4 Yksek hzl buhardan, durgun havaya 1/300 Dk hzl buhardan, yksek hzl havaya 1/ 4 retimindeki pratik zorluklar boru yzeylerinin geniletilmesi ilemini belirli oranlarn tesinde snrlar. Buhar veya su ile stma amac ile kullanlmak zere mevcut ticari kanatl borularn ounda i yzey , kanatl d yzey oran 1/10 1/30 arasnda deiir. Kanatl boru retiminde zellikle kanatla borunun sk bir temas halinde olmasna dikkat edilmelidir. Ayn ekilde uygun kanat formlarnn seilmesi hem kanadn s verimi, hem de borularn kolayca temizlenebilir olma zellii bakmndan ok nemlidir. Baz kanat formlar yksek verimli olsa da uygulama alannda kir ve toz toplanmasna uygun ise tercih edilmemelidir. Kanatlar imalat biimine gre balkta toplamak mmkndr. a- Geme kanatlar. b- Sarma kanatlar. c- Borunun kendisinden meydana getirilen kanatlar. Kaln cidarl borularn sert diskler arasnda haddelenmesi ile oluturulan son guruptaki kanatlar yksek verimleri ile tercih sebebidir. 317

6.1. ISITICI ELEMANLAR Bu ksmda scak su ve buharl merkezi stma tesisatlarnda kullanlan eitli tip stc elemanlar zerinde durulacaktr. Bu elemanlar aadaki balklar altnda snflandrmak mmkndr. 1. plak boru stclar. 2. Radyatrler. 3. Konvektrler. 4. Radyasyonlu stclar. 6.1.1. plak Borular 6.1.1.1. Dz Borular Dz borular stc elemanlarn en basit eklidir. Yatrm maliyeti yksektir. Ancak kolay uygulanabilme ve kolay temizlenebilme stnlkleri vardr. plak borularn stc eleman olarak kullanld rnek uygulama alan seralardr. Genellikle stc yzey olarak kullanlan dz borularn anma aplar 1" ile 4" arasnda deimektedir. inden scak su veya buhar geen, durgun havaya yerletirilmi dz borularda s transfer hz dktr. Dolaysyla belirli bir s ykn karlayabilmek iin greceli olarak uzun boru boylarna ihtiya vardr. Bu stc elemanlardan yaylan s, Q = K.F.t olarak ifade edilebilir. Burada, t boru iindeki ortalama akkan scakl ile durgun hava scakl arasndaki fark, F yzey miktar ve K toplam s transfer katsaysdr. Serbest yatay boruda K katsays deeri yaklak 10 Kcal/hm2C mertebesindedir. Dik borular, yatay borulara gre ayn artlarda % 10 mertebesinde daha fazla s yayarlar. Buna karlk duvar veya tavana yakn geirilen borularda s yaymnda % 20 mertebesine varan dmeler meydana gelebilir. Tek yatay serbest boru yerine stste yerletirilmi boru dizileri kullanldnda boru dizisinin toplam s yaym tek borularn s yaym toplamndan daha kktr. Boru dizileri halinde uygulanacak s yaym drme faktrleri, ki boru iin 0,95 Drt boru iin 0,85 Alt boru iin 0,75

Boru malzemesi genellikle elik, alminyum ve bakrdr. Kanatl borularda, dz boruya gre her ne kadar cidarla hava arasndaki film katsays bir miktar dse de yzey nemli lde arttndan ayn miktar s ok daha ksa boru boyunda verilebilir. Yaklak olarak dz boruya gre 10 misli daha ksa kanatl boru ile, ayn koullarda ayn s verebilir. Bylelikle yerden ve arlktan nemli lde tasarruf salanabilir. elik borulardan yaplan serpantinlerin mrlerinin ksa olmas, bakr boru alminyum kanatl serpantinlerin ise kanat aralarna pislik dolmas ve temizleme zorluklar en nemli dezavantajlardr. Kanatl borular genellikle fan-coil, scak hava apareyleri ve klima santrallarnda yksek hava hzlar altnda kullanlr. 6.1.2. Radyatr 6.1.2.1. Radyatrlerde Isnn Yayl: Radyatrlerde s, evreye nm (radyasyon) ve tanm (konveksiyon) olmak zere iki yolla yaylr. 90/70C scak sulu stma tesislerinde ortalama yzey scakl 80C olup, bu dk scaklktaki nm miktar azdr. Genel olarak radyatrlerde snn ancak %20-40 arasndaki bir ksm nmla yaylr. Asl byk ksm tanmla yaylmaktadr. Inmla olan s geiine radyatrn malzemesinden ok boyann cinsi ve radyatrn geometrisi etki etmektedir. Siyah ve mat boyal radyatrlerde nm fazladr. Ancak boyann rengi fazla etkili deildir. Parlak metalik boyalarda ise nm nemli lde azalr. Alminyum veya bronz gibi parlak metalik boyalar nm %50, toplam radyatr s gcn ise %10 mertebesine drr. kinci etken radyatr geometrisidir. D projeksiyon yzey alan fazla olan radyatrlerde nm oran da yksektir. Bu adan ince dkm radyatrlerde ve panel radyatrlerde nm oran yksektir. Alminyum radyatrlerde ise kanatl yzeyler kullanldndan, d yzeyler dorudan su ile temas etmez ve daha dk scaklktadr. Bu nedenle nm oranlar da dktr. Yzey przszlnn de nma etkisi vardr. Przl dkm yzeyler dz yzeylere gre bir para daha iyi nm yaparlar. Merdiven boluunun oluturduu baca etkisinin dezavantajlarn azaltmak iin ve ykseklii fazla olan hacimlerde nmla s geii fazla olan radyatrler kullanlmaldr. Bylece elde edilen yatay s dalm yksekliin snmaya olan olumsuz etkisini azaltacaktr. Radyatrlerin Isl Gc: 318

Radyatrlerin sl gleri retici firmalar tarafndan yaptrlan standart deneyler sonunda (DIN 4704) belirlenir. Radyatr seimi bu deney sonularna gre hazrlanan firma kataloglarndan yaplr. Radyatrlerin karlatrlabilmesi iin norm sl gcnn tanm gerekir. Norm sl gc 90C su giri scakl ve 70C su k scakl olmas halinde; ortam scakl 20C ve basnc 1 Atmosfer (mutlak) iken radyatrn verdii s miktardr. Bu durumda radyatrdeki su ile ortam havas arasnda ortalama scaklk fark 60C deerindedir. Uygulamada farkl scaklk ve basn artlarnda alma sz konusu ise norm sl gcnde dzeltme yapmak gerekir. Ortalama scaklk fark 60C deerinden farkl ise sl g, eklinde ifade edilebilir. Burada, Qo= Norm sl g to= 60C 1,3 st deeri ortalama bir deer olup her radyatr iin deneysel olarak belirlenmelidir. Basn dzeltme faktr ise;

olarak ifade edilebilir. Burada Po= 1013 mbar deerindedir. P ise bulunulan ortamn basncdr. (mbar) Genel olarak farkl basn ve scaklklardaki radyatr gleri firma kataloglarnda belirtilir. 6.1.2.2. Radyatrlerin Karlatrlmas Trkiyede retilen eitli cins radyatrler ve ayn cinslerin farkl tipleri arasnda seim yapabilmek zere dikkate alnmas gereken zellikler veya baka bir deyile karlatrma konular aada sralanmtr. Ayrca Tablo 6.1de eitli radyatrler bu konulara gre puanlanarak birbirleri ile karlatrlmtr. Karlatrma konular: 1. Kaplad hacim ve projeksiyon alan: Bu deerler kymetli yap kullanm alanlarnda stclarn kaplad yer asndan nemlidir. zellikle, parapet alt (ni) bulunmayan yerlerde, radyatrn incelii nemlidir. En ince radyatrler, Alurad ve tek panel radyatrlerdir. 2. Arlk: Isl atalet ve montaj kolayl asndan nemlidir.

319

Tablo 6.1/ RADYATR DEERLENDRME FORMU

3. Su hacmi: Yine radyatrn sl ataleti ile ilikilidir. Su hacmi fazla ve ar olan radyatrler ge snp, ge sourlar. En ar radyatrler dkm olanlardr. En fazla su hacmine sahip radyatrler ise dilimli elik cinslerdir. Sonuta arlk ve su hacminin getirdii atalet dezavantaj dkm ve elik radyatrlerde en fazla olup, sonra sras ile panel ve alminyum radyatrler gelmektedir. te yandan su hacminin ve arlnn az olmas termostatik kontrole uygunluk asndan da bir avantaj salar. Su hacminin fazla olmas genleme deposu bykln de etkiler. zellikle kapal genleme deposu hesabnda sistemdeki su hacmi esas alnr. Sistemdeki su hacminin nemli bir blm radyatrlerde bulunur. Dolays ile su hacmi byk olan radyatrlerden oluan sistemlerde genleme deposu da daha byk olmak zorundadr. 4. mr: Radyatr mr kullanlan malzeme cinsine baldr. Korozyona en dayankl radyatrler dkm olanlardr. Bunlarda mr 50 yl mertebesindedir. mr panel radyatrlerde 15 ile 20 yl olup, alminyumlarda deikendir. Radyatr mrn etkileyen bir baka faktr ise kirelenmedir. 5. Estetik: Bu adan panel radyatrler ve Alurad radyatrler daha ok tercih edilmektedir. 6. Gvenlik: Keskin kenarl radyatrler arpma halinde yaralama tehlikesi tarlar. En tehlikelisi dilimli elik radyatrlerdir. 7. Toz tutma ve temizlenebilme: Bu adan dz yzeyli radyatrler avantaj salar. rnein; retimden kalkan dz yzeyli Hilden tipi dkm radyatrler (Hastane tipi olarak bilinirdi) ve elik radyatrler avantajldr. 8. Basnca dayankllk: Normal radyatrler 4 bar, zel radyatrler ise 6 bar basnca dayankldr. Alminyum radyatrlerde basn dayanm daha fazladr. Alurad radyatrlerin alma basnc ise 10 bar olarak verilmitir. 9. Gerekli stma yzeyi miktar: Bir radyatrn iyiliinin en nemli gstergesidir. Bir radyatr ayn sy, ayn artlarda, ne kadar kk yzeyle verebiliyorsa, sl tasarm o kadar iyidir anlamna gelir. Radyatrler iinde en kk stma yzeyi kolonlu ve perkolon dkm radyatrlerin ince tiplerinde grlmektedir. 144/500 kolonlu ve 900/70 perkolon en kk stma yzeyi ile ayn sy verebilen radyatrler 320

olarak grlmektedir. Bu radyatrlerde radyasyon oran da en yksek deere ulamaktadr. Ayn tip radyatrlerde bile kendi iinde stma yzeyi asndan %20 mertebesinde farkllklar ortaya kmaktadr. Bunda radyatr incelendike radyasyonla yaylan sdaki iyilemeler etkili olmaktadr. Alminyum radyatrlerde ise stma yzeyi ihtiyac en fazladr. Ayn sl g iin dkm radyatrlere gre baz tiplerde yaklak iki misli yzey gerekmektedir. 10. Fiyat: Radyatrlerin karlatrlmasnda doal olarak en nemli faktr maliyettir. Fakat radyatr maliyeti olarak ticari hayatta olduu gibi m2 (veya panel radyatrlerde m) fiyatn kullanmak yanltcdr. Bu radyatrn gerek fiyat kalori maliyeti denilen, sz konusu radyatrn birim s gc fiyatdr. 6.1.2.3. Radyatr Yatrm Maliyetleri Karlatrmas Radyatr yatrm maliyetleri karlatrmas iin Tablo 6.2 hazrlanmtr. Bu tabloda ikinci stunda eitli cins ve tipte radyatrlerin gncel m2 (veya m) liste fiyatlar verilmitir. Bu fiyatlar, tabloda daha sonraki stunlarda verilen faktrle arplmtr. Bunlar sras ile, 1. Montaj malzemesi ve gruplama iilii: Nipel, conta, konsol, redksiyon ve tapa gibi ilave montaj malzemesi ihtiyac ve gerekiyorsa gruplama iilii maliyetini dikkate alan bir yzde 2. 90/70C sisteme dnm katsays: Pres dkm alminyum radyatrlerin stma kapasiteleri, standart 90/70C scak su ve 20C ortam scakl artlarna deil de, 90C su giri scakl ve dilim bana 10 lt/h su debisi (yaklak 90/80C scak su) artlarna gre tanmlandndan, stma gcn standart artlara indirgeyen bir dnm katsays olarak saylabilir. Bu faktrlerle liste fiyatlar arplarak brt m2 fiyat bulunur. Yine radyatr kataloglarndan yararlanarak her tip radyatrn m2 bana s kapasitesi(kcal/h m2) belirlenmitir. Bu deerler tabloda 3. Stunda bulunmaktadr. Son olarak m2 bana brt fiyat, m2 miktarnn s kapasitesine blnerek gerek maliyet bedeli olan kalori maliyeti bulunmu ve bu maliyete gre her cins radyatrn tiplerine gre kendi iinde ucuzluk sralamas yaplmtr. Istma yzey verimi,

LSTE ISITMA MONTAJ MALZ. BOYA BRT MALYET UCUZLUK FYATI KAPASTES VE GRUPLAMA BEDEL FYAT BEDEL SIRASI 2 2 2 $/m * kcal/m h* L% (%) $/m $/kcal Panel PKKP 600 TERMOTEKNK 43,064 2113 43,064 0,020 1 Panel PKKP 600 DEMRDKM 57,685 2312 57,685 0,025 2 Dkm 4/65 KOLONLU 18,708 490 10 8 22,075 0,045 3 Dkm 3/623 RDEM 16,709 429 12 10 20,385 0,048 4 Dkm 160/500 PERKOLON 17,698 431 11 9 21,238 0,049 5 Alminyum ALUTERM 500 22,94 326 22,94 0,071 6 Alminyum ALURAD 525 32,51 455 32,51 0,070 7 *Panel radyatr iin $/m ve kcal/mh olarak hesaplanmtr. Tablo 6.2 kullanlan malzeme ve retim ekline bal olarak, ridem tipi dkm radyatrler ve panel radyatrler ayn s gc iin farkl radyatrler arasnda nemli en avantajl tiplerdir. Alminyum radyatrler ise fiyat farkllklar bulunmaktadr. Dkm radyatrler tam tersine bir konvektr gibi alrlar ve korozyona dayankl olmalar dolaysyla uzun radyasyon oranlar en dk tiplerdir. mrldr. Buna karlk pahaldr. Ancak en pahal 2. Radyatrler genellikle pencere altna yerletirilir. radyatrler arasnda alminyum radyatrler zellikle iyi yaltlm yaplarda s kayb daha az bulunmaktadr. Bu durum zellikle dk yzey sl olduundan byk s gc olan ve derinlii fazla verimine baldr. Genel olarak dkm radyatr ve olan radyatr tipleri seildiinde dilim says az alminyum radyatrler ayn mertebede kalmaktadr. olacaktr. Hem grn asndan, hem yer kayb Panel radyatr daha ucuzdur. En ucuz radyatr ise asndan, hem de radyasyon orannn dkl dilimli elik radyatrlerdir. asndan dezavantajl bir durum ortaya kar. Bu Radyatr fiyatlarn karlatrrken m2 fiyatlar deil, gibi durumlarda rnein panel radyatr kullanlyorsa, PKKP tipleri yerine PK tipleri yukardaki gibi kalori maliyetleri esas alnmaldr. tercih edilmelidir. Dilimli dkm ve elik Yukarda sralanan karlatrma kriterlerine gre ve radyatrler kullanlyorsa en ince tipler tercih seim nerileri dikkate alnarak uygun radyatr tipleri edilmelidir. Seilen radyatr pencere altna belirlendikten sonra, uygun tipler arasnda veya ayn yaylmaldr. tipin farkl boyutlar arasnda son seimi yaparken 3. Ni ierisine yerletirilecek radyatrlerin mutlaka kalori maliyetlerine baklmaldr. Ayn tipin ykseklii, parapet yksekliinden en az 15 cm. farkl boyutlar arasnda %31e varan nemli fiyat daha az olmaldr. Radyatr yerden yaklak 7 cm farklar vardr. Teknik adan birbiriyle edeer iki kaldrlr. Bylece radyatr st ile parapet radyatrden ucuzunun seilmesi nemli bir ekonomi salayacaktr. arasnda en az 8 cm. mertebesinde bir boluk kalmas salanm olur. Gelecekte optimum radyatr tipi panel olacaktr. 4. yerleri, okul, hastane gibi yerlerde toz tutmayan 6.1.2.4. Radyatr Seimi in neriler ve kolay temizlenebilen tip radyatrler 1. Yksek tavanl yaplarda, merdiven seilmelidir. boluklarnda, dublex yaplardaki dikey balant 5. Pencere altna ni braklmam yaplarda boluklarnda nm (radyasyon) oran fazla olan derinlii az olan (ince) tipdeki radyatrler ve yksek radyatrler kullanlmaldr. Bu gibi seilmelidir. Radyatrn geniliinin fazla yerlerde radyatr tarafndan konveksiyonla olmas, kayp alan oluturur. yaylan s st ksmlarda toplanr ve alt katlar 6. Pencere altlar bulunmayan veya radyatr greceli olarak souk kalr. Halbuki alt katlarda yerletirmeye uygun olmayan yerlerde, duvar yerletirilen radyatrlerdeki nmla s yaylm nne yerletirilecek radyatrler, ykseklii fazla oran yksek olursa, bu farkllk byk lde olan tiplerden seilmelidir. kompanse edilir. Dz yzeyli ve ince 7. Yksek yaplarda, hi olmazsa statik basncn radyatrlerde radyasyon oran yksektir. Bu fazla olduu alt katlarda basnca dayankl tip adan derinlii az (ince) ve ykseklii fazla radyatrler kullanlmaldr. 321

RADYATR TP

ekil 6.3/ RADYATR YERLEM 8. Sistemde elektro kimyasal ift oluumu, kombi altndaki duvar nleridir. Pencere altnda mevcut cihaz kullanlan sistemlerde elik radyatr olan duvar yksekliine (Parapet ykseklii) kullanmnda ortaya kabilmektedir. Byle bir uygun bir radyatr seilir. Radyatr derinliine durumda ya radyatrlerin veya kombi cihaznn bal olarak radyatrn altnda 5-12 cm, stnde deitirilmesi tavsiye edilmektedir. (Galvanik ise 3-10 cm. boluk braklmaldr. (max. korozyon) deerlerin kullanlmasn neririz.) Bu konuda mimarlara da tasarm yaparken lkemizde 9. Farkl su gei direncine sahip radyatrler ayn retilen radyatrlerin boyutlarn gznne devrede birlikte kullanlmamaldr. Bu gibi almak ve ona gre pencere altlarnda mesafe hallerde su dolamnda aksamalar ortaya kar. brakmak grevi dmektedir. ekil 6.3de rnein; Alurad radyatrlerle, dkm veya elik standart radyatr yerleimi grlmektedir. radyatrler ayn devrede olmamaldr. Veya konvektr fan-coil tipi stclarla radyatrler b) Byk salonlarda birden fazla pencere varsa, ayn devreden beslenmemeli, aksi halde diren radyatrler her pencere altna datlmaldr. dengelenmesine dikkat edilmelidir. Doru Mimari nedenlerle pencereler demeye kadar zm ayr zon ve zon pompalar iniyorsa, radyatrler ksa tiplerden seilir ve kullanlmasdr. pencere ile aralarnda mmkn olduunca byk bir aklk braklr. 10. Radyatrler gruplanrken 30 dilimden fazlasnn bir arada gruplanmas pratik deildir. Yanl bir c) Eer pencere altna ve d duvar nne radyatr alkanlk uzun radyatrlere ters balant yerletirmek teknik adan mmkn olamyorsa yapmaktr. Radyatr 50 dilimli de olsa ters bu durumda radyatr i duvara yerletirilir. balantya gerek yoktur. (Kapasite deimez.) Radyatr yerletirilecek i duvar, s kayb en yksek olan d duvara paralel olan duvardr. 6.1.2.5. Radyatrlerin Yerletirilmesi duvar nne yerletirilecek radyatrler uzun ve a) Is kaybeden yzeylerde toplam s kayb 250 ince tiplerden seilerek radyasyon etkisinden W/m deerini ayorsa bu yzey mutlaka alttan mmkn mertebe yararlanlr. stlmaldr. Bu adan en kritik olan yzeyler d) Banyo ve mutfak gibi hacimlerde bazen zorunlu pencerelerdir. rnein; stanbul iin 1,5 m olarak radyatr yksee asmak gerekir. Bu gibi yksekliini aan tek caml pencerelerde bu hallerde konveksiyon akmlar, zayfladndan kontrol yaplmaldr. Byle pencerelerin altna radyatr s gcnn hesaplanandan %10 daha mutlaka radyatr yerletirilmelidir. Zaten fazla seilmesi tlenir. Eer imkan varsa mimari ve teknik adan radyatrlerin radyatrler aslmamal ve yksek, ince tipler yerletirilebilecei en uygun yerler pencere tercih edilmelidir. 322

ekil 6.4/ ETL RADYATR RTLERNN ETKS e) Standartlara gre klasik dkm radyatrler demeden en az 70 mm yukar ve duvardan en az 40 mm aa olmak zere yerletirilirler. Ancak pratikte dkm radyatrleri ve dilimli elik radyatrleri duvara 10 mm kadar yaklatrmak olasdr. Panel radyatrler ile Alurad radyatrler ise zel konsol ve kasalar ile duvardan yaklak 50 mm aa monte edilirler. Radyatrlerin kapladklar yer dnlrken radyatr derinlii ve duvardan aklnn toplam dnlmelidir. f) D duvar nne yerletirilen radyatrlerin arkasndaki duvar ynetmelik uyarnca en az 3 cm cam yn veya edeeri malzeme ile izole edilmelidir. zole edilen blge radyatr projeksiyon alann her taraftan en az 15 cm tamaldr. Bylece %3 mertebesinde bir tasarruf salamak olasdr. g) Radyatrlerin zerlerine raf konulmas veya nnn pano ile kapatlmas gibi durumlarda, sl verimleri der. Bu gibi uygulamalar konveksiyon akmlarn bozar ve nm engeller. Uygulamann durumuna gre sl gteki d %37 mertebesindedir. Baz ar durumlarda bu dler %15 mertebelerine ulaabilmektedir. ekil 6.4de eitli rtlerin neden olduu verim dmleri gsterilmitir. ekil 6.5de ise radyatr st yzeyi ile ni alt yzeyi arasndaki mesafenin sl kapasitesine etkisi verilmitir. 6.1.2.6. Radyatr Arkas in Yaltm Levhalar Radyatrlerin bulunduu blgelerin scaklklar, i scaklklarn ok zerinde olmakta ve buradan daha fazla s kayplar meydana gelmektedir. Odada s kayna durumunda olan radyatrden s odaya yaylmadan nce hzla darya kamaktadr. Bunu nlemek iin en pratik ve en basit zm radyatr 323

ekil 6.5/ N ERSNE MONTE EDLEN RADYATRLERDE, RADYATR STNDE KALAN MESAFEYE (h) BALI OLARAK YAPILMASI GEREKEN KAPASTE ARTTIRIMI (DIN 4703 blm 3)

ekil 6.7/ ETL DOAL EKL KONVEKTR TPLER 324

ekil 6.6/ ODEPAN LE YAPILMI RADYATR ARKASI ISI AKI DYAGRAMI arkalarna konulacak yaltm plakalardr. Bu levhalarla radyatrn verdii sdan %3 mertebesinde tasarruf salamak mmkndr. Radyatr arkalarnda kullanlacak yaltm plakalarnn s iletim katsaylar () dk olmasnn yansra, nmla yaylan sy yanstacak bir d yzeye de sahip olmalar gerekmektedir. Bu amala kullanlan yaltm plakalar eitlilik gstermesine karn, reflekte polietilen levhalar ne kmaktadr. ekil 6.6da bu levhann radyatr arkasndaki scaklk dalmna etkisi grlmektedir. 6.1.2.7. Radyatrlerin balanmas Radyatrler alttan duvara gml konsollar zerine oturtulur ve stten de kelepelerle tespit edilirler. 15 dilime kadar 2 konsol, 1 kelepe, 25 dilime kadar 3 konsol 1 kelepe ve 45 dilime kadar 4 konsol 2 kelepe kullanlmaldr. Radyatr grubuna tek kelepe kullanlacaksa giri borusunun aksi kesinde olmaldr. Yeterli parapet ykseklii varsa radyatr konsollar st kollektre konulabilir. Panel radyatrler ve ALURAD radyatrler zel konsollara balanr. Bunlarn tespit ekli iin kataloglarna baklmaldr. Radyatrlerin tesisata balanmas kural olarak ayn tarafldr. Su girii stten, k ise alttan yaplr.

Radyatrlerin su giriine radyatr vanas, kna ise radyatr dn vanas monte edilmelidir. Radyatr vanalarnn reglaj zellii vardr. Kromajl radyatr vanas kullanlmasn neririz. Dier taraftaki ular kr tapa ile kapaldr. Gerekli olan gruplarda stteki kr tapaya prjr taklr. Balant borularna gidite stcya doru, dnte kolona doru %1 orannda bir eim verilmelidir. Balant borusu uzunluu 250 mmden az, 1.500 mmden fazla olmamal ve stcya yakn bir yerden kelepelenmelidir. Balantnn ters tarafl olmas radyatr sl verimini etkilemez. Genellikle 30 dilimin zerinde ters tarafl balant tlenirse de 80 dilime kadar balant eklinin etkisi olmad literatrde ifade edilmektedir. Ancak alttan giri yaplacak olursa sl g %5-10 mertebesinde der. Tek borulu sistemlerde (alttan giri, alttan k) radyatr iinde krleme yaplarak su yukar ynlendirilmedike verimde %10-15 dme meydana gelir. Radyatrlerin norm s gleri 10 dilimli bir grup iin llr ve ifade edilir. Gruptaki dilim says azaldka dilim bana verim artar. Bu art %15e kadar ulaabilir. Tam tersine gruptaki dilim says arttka dilim bana sl g %4e varan oranlarda azalabilir. 6.1.3. Konvektrler Konvektrler z olarak kanatl borulardan oluur. Bu kanatl borular baca etkisi yaratmak zere bir kaset iine yerletirilmitir. Kasetin alt tarafndan giren souk hava kanatl stc borularda snr ve ykselen snm hava kasetin st tarafndan odaya verilir. Konvektrleri radyatrlerden ayran ana zellik s gei ekline baldr. Konvektrlerde odaya radyasyonla s yaym ok azdr. Buna karlk baca etkisi dolays ile artan hava hzlarna bal olarak s geii %95-98 gibi byk bir oranda konveksiyonla olur. Konveksiyonla s geiini arttrmak iin konvektrlerde kanatl boru kullanlr. Konvektrlerde stma yzeylerine dorudan temas etmek mmkn olmadndan, bu tip stclarda 90Cden daha yksek scaklklarda akkanla stma yaplabilir. Bylece konvektrn sl gc de artm olur. Bu nedenle, endstriyel uygulamalarda, konvektrlerde yksek scaklkta kaynar su veya buhar kullanlabilir. Konvektrler doal ekili ve flemeli olarak ikiye ayrlr. Doal ekili konvektrlerde hava hareketi tamamen kasetin yaratt baca etkisiyle gerekleir. ekil 6.7de doal ekili konvektr tipleri grlmektedir. 325

Bu tiplerde kasetin ykseklii ve hava giri k aklklarnn dzeni sl verim asndan ok nemlidir. Konvektr stma gcn ayarlamak iin hava akmn azaltp oaltmak zere hava klapeleri kullanlabilecei gibi konvektre giren su miktarn ayarlamak zere kontrol vanalar da kullanlabilir. ekil 6.7de duvar tipi, deme tipi ve sprgelik tipi olmak zere tip doal ekili konvektr grlmektedir. Deme tipi konvektrlerin yerleimi perspektif olarak ekil 6.8de verilmitir. Burada grlen perde, konvektre hava girii asndan ok nemli olup, zerinin kapanmamasna dikkat edilmelidir. Hava aknn iddeti bu perdenin ykseklii ile orantldr. Deme tipi konvektrlerin flemeli tipleri de vardr. ekil 6.9de ise yeni gelitirilen doal ve cebri konveksiyonlu tip grlmektedir. ekil 6.10 , 6.11, 6.12de ise deme tip konvektr uygulamalar grlmektedir. flemeli konvektrlerde ise hava hareketini salamak zere radyal fanlar kulllanlr. ekil 6.13da bu tip bir konvektrn kesiti verilmitir. Fan tarafndan bir filtreden geerek emilen hava, stc borulardan geerek odaya flenir. Bu dzenlemede fan altta, stc borular ise sttedir. Baz tiplerde hava giriine d hava balants da yaplabilir. Bylece flemeli konvektr ayn zamanda havalandrma ilevini de yerine getirir. Salon tipi cihazlar ad verilen flemeli konvektrler, otel lobileri, fuayeler gibi daha geni hacimlerin stlmasnda kullanlr. Kapasitelerine gre az yer kapladndan ve abuk stma yapabildiklerinden tercih edilirler. Konvektrlerde temizlik ok nemlidir. zellikle flemeli tip konvektrlerin filtreleri ok abuk kirlenir ve tkanr. Bu yzden okul gibi gerekli bakm ve temizliin yaplamayaca yerlerle, tozlu ortamlarda konvektrler kullanlmamaldr. Tavan ykseklii 3,5 mden fazla olan yerlerde stc olarak radyatr kullanlmas tavan seviyesinde s birikimi nedeniyle ekonomik ve konforlu deildir. Vantilatrl scak hava cihazlar tavan yksekliinin 5,5 metreden fazla olduu yerlerde pratik olabilir. Isl g ayar iin, genellikle devri kademeli olarak ayarlanabilen fanlar kullanlr. Fan tamamen durdurulduunda ise konvektrden yaylan s ok azalr. flemeli tip kasetli konvektrlerde, 90/70 scak suda, sl gler 2.000 15.000 kcal/h aralnda olabilmektedir.

6.1.3.1. Endstriyel Tip Konvektrler (Scak Hava Apareyleri) ekil 6.14de endstriyel tip bir scak hava apareyi grlmektedir. Bu cihazlar daha ok fabrika, depo, hangar, atlye gibi byk hacimlerin stlmasnda kullanlr. deal olarak yerden 2m ykseklie yerletirilirler. Bu cihazlarda stc akkan olarak yksek scaklkta su veya buhar kullanlr. Endstriyel fanl apareyler yerden 2mden yksee monte edildiinde hava emii bir kanal ile yerden 30 cm ykseklie kadar indirilmeli, hava buradan bir menfezle alnmaldr. (ekil 6.15) Salon tipi apareyler gibi, bu cihazlar da kanatl borulardan oluturulan bir stc batarya, yksek devirli aksiyal veya radyal bir fan ve ayarlanabilen kanatcklarndan yaplm bir hava kn ieren kasetten olumutur. Hava k aa doru veya yatay olarak ayarlanabilir. Cihazn s gc, stc akkan ile bataryadan geen hava arasndaki farka ve hava hzna baldr. Hava hz ve scaklk fark ne kadar yksekse, cihazn s gc de o kadar yksek olur. Aksiyal fanl tipler 90/70C scak su ile 50.000 kcal/h ve radyal fanl tipler yine 90/70C scak su ile 75.000 kcal/h gce kadar ulaabilirler. Kzgn su veya buhar kullanldnda bir nitede 100.000 kcal/h gce kadar ulamak olasdr. Ancak cihaz seiminde btn sy tek bir cihazla salamak yerine homojen bir stma salayacak ekilde ok sayda cihaz semek (her cihaz 8.000 kcal/h kapasiteleri mertebesinde) daha uygundur. Bu cihazlarn seiminde ve yerletirilmesinde btn stlacak hacmin homojen bir ekilde stlmasna, havann insanlarn alma dzeyine uygun bir ekilde flenmesine ve rahatsz edici hava akmlarnn olumamasna dikkat edilmelidir. Scak hava apareylerine taze hava balants da yaplabilir. Taze hava ile resirklasyon havas oranlar bir damper ile ayarlanr. sabah ilk almada taze hava kapatlarak mahallin abuk stlmas salanr. nsanlar almaya baladktan sanra taze hava alr. Scak hava apareylerinin fanlarna, oda termostat ve apareyin hava giriine monte edilecek bir kanal termostat ile kumanda edilerek, ortam scakl kontrol edilmelidir. 6.1.3.2 Sekonder Haval Scak Hava Menfezleri Sistemi Istma amac ile kullanlan scak hava apareyleri, fleme havas scakl ortam scaklndan 8-12C daha yksek olduundan, ortam iinde uygun olmayan scaklk dalmna neden olurlar.

326

ekil 6.8/ RADYATR VE KONVEKTR MONTAJ DETAYI Apereyden flenen hava scak olduundan hafiftir ve gravite kuvvetlerinin etkisi ile yukar doru ynlenir. Scak hava apareylerinin daha ziyade yksek tavanl geni hacimlerde kullanldklar gznne alnrsa, scak havann tavanda toplanaca ve insanlarn bulunduu blgenin daha souk kalaca aktr. Bu husus atlye, hangar fabrika gibi yerlerde konvektif stmann en byk dezavantajdr. Bunun nne gemek zere sekonder haval cihazlar gelitirilmitir. Bu cihazlarda konvansiyonel scak hava apareylerinden farkl olarak fleme kanatklar (jaluziler) zel olarak gelitirilmitir. Bu kanatklar sayesinde flenen hava evre havasn da srkleyerek, ok byk miktarlarda ve hzda cihazdan kmaktadr.

ekil 6.9/ DOAL VE CEBR EKL DEME TP KONVEKTR EMASI Bu nedenle fleme scaklklar ortam havas scaklklarndan ancak birka derece daha yksektir. 327

Bu sayede izometral artlara yakn va at mesafesi yksek bir jet elde edilmektedir. flenen hava yukar kvrlmakszn uzun mesafelere ulamakta, ortam havas ile hzl bir biimde kararak oda iersinde scaklk gradyanlarnn olumas nlenmektedir. Bu cihazlar sayesinde nemli lde enerji tasarrufu salamak mmkndr. Yaplan hesaplara gre bir stma mevsiminde yaplan fazla yatrm geri kazanlabilmektedir. Bu cihazlar hem duvar tipi, (yani yatay flemeli) hem de tavan tipi (dey flemeli) olabilmektedir. ekil 6.16da konvansiyonel ve sekonder haval cihazlar grlmektedir. ekil 6.17de ise, ematik olarak flenen havann yrngesi, hava hareketleri ve snma sreleri verilmitir. ekil 6.10/ DEME TP KONVEKTR

ekil 6.11/ DEME TP KONVEKTR UYGULAMASI

ekil 6.12/ DEME TP KONVEKTR UYGULAMASI

ekil 6.13/ FLEMEL KONVEKTR (Salon tipi scak hava apareyi) 328

6.1.4. Radyant Istclar Radyant stclar scak sulu radyant paneller ve doal gazl radyant borular olarak ikiye ayrlabilir. Radyant paneller dzenlenerek byk hacimlerin tavandan scak su ile stlmas mmkndr. Burada sadece byk hacimlerin, fabrika ve atlyelerin stlmasnda kullanlan doal gazl radyant stclar zerinde durulacaktr. Bu stclar aadaki stma uygulamalarnda tercih edilirler: 1-Tavan ykseklii 6 m ve daha yukar olan kapal alanlarda

2-Ksmen kapal alanlarda 3-Byk bir hacimde, belirli bir blgenin stlmasnda (rnein byk bir imalat salonundaki belirli bir makine ve evresi) 4- Ksa sre iin stlmak istenen alanlarda. Bu stclarda gaz yanmas sonucu snan radyant panellerden s, yneltildii yzeye nmla (radyosyonla) tanr. Radyant stclarn kullanlaca yerlerde radyasyonu kesici cihazlar (yksek tezgahlar, otobs, kamyon vb.) bulunmamaldr.

ekil 6.14/ DUVAR TP SICAK HAVA APAREY

ekil 6.15/ DUVAR TP SICAK HAVA APAREY (Alttan emi kanall, radyan fanl)

ekil 6.16/ KONVANSYONEL VE SEKONDER HAVALI CHAZLAR (Duvar tipi, Tavan tipi) 329

ekil 6.17/ KONVANSYONEL VE SEKONDER HAVALI SSTEMLERDE HAVA YRNGES VE HAREKETLER LE ISINMA SRELER Radyasyon getii hava ortamn stmadan, dorudan stlacak cismi sttndan verimli bir stma salanr. Is daha sonra snan yzeylerden tanmla ortam havasna geer. Sonu olarak btn ykseklik boyunca eite yakn bir scaklk profili elde edilir ve lokal stma yaplabilir. Halbuki klasik konvektif snmada scak hava yukarda toplanr ve lokal stma yaplamaz. Bu nedenle yksek tavanl byk hacim stmalarnda: radyant panellerle stmada, konvektif stmaya gre %25 - %50 orannda enerji tasarrufu sz konusudur. Endstride kullanlan radyant stclar, ak alevli radyant plakal ve boru radyant stclar olarak ikiye ayrlabilir. 6.1.4.1. Ak Yanma Odal Radyant Istclar Bu tip stc gaz yaktl radyant stma sistemlerinin en ok kabul greni ve en eski olandr. Elli seneden daha fazla bir zamandan beri bunlar enerji tasarrufu iin baarl bir ekilde kullanlmaktadr. Ak yanma odal radyant stclar tam n karml gaz yaktl bir enjektr brlr tarafndan direkt (dorudan) stlmaktadr. Gaz/hava- karm bir seramik plakann yzeyinde yanmaktadr. Yanma seramik plakann deliklerinin zerinde ve iinde ekstrem ksa alev uzunluu ile gereklemektedir. Yzey scakl yaklak 850-900C olmaktadr. Seramik 0,8 ile 3mm arasndaki dalga boyu blgesinde infrared nm neretmektedir. Seramik yzeyi bu dalga boyu blgesinde grnr ekilde

330

kzararak nm nerettii iin bu stcya parlak radyant stc da denilmektedir. Seramiin nne yerletirilen bir nm zgaras verim art salamaktadr. ok farkl geometrilere sahip yanstclar (reflektrler) sz konusu uygulama alanna mahsus bir uyum salamaktadr. Inm insanlarn bulunduu alana veya stlmak istenen malzeme zerine byk yzeyli veya konsantre (younlatrarak) olarak transfer eden dik, parabolik ve eik yanstclar kullanlmaktadr. Yapsal artlar bir radyant stcnn eik monte edilmesini gerektiinde, zel asimetrik yanstclar atya doru ynelen kayp nm nlemektedir. Bu tr radyant stclar hareketli paralara sahip olmadklarndan on

ekil 6.18/ AIK YANMA ODALI (PARLAK) RADYANT ISITICILARIN UYGULAMA RNEKLER

senenin zerindeki bir zaman diliminde hemen hemen arzasz bir ekilde grev yapmaktadr. Ak yanma odal ( parlak) radyant stclarda cihazlara uygulanan detay iyiletirme almalar ile, esas itibariyle nm miktarn ykseltmeyi hedefleyen verim artlar salanmaktadr. Yeni bir tr ak yanma odal radyant stclarda, s yaltml kapal bir yanstcya sahiptir (ekil 6.18). Baca gaz s akm yanstcnn i taraflar boyunca akmakta ve bu ekilde bakiye enerjisini s olarak yanstcya transfer etmektedir. Bylece yanstcnn i taraf yaklak 300Clik bir scakla snmakta ve insanlarn bulunduu blgeye uzun dalga boylu nm (sekonder nm) neretmektedir. Yanstcnn iindeki baca (atk) gaz yast H2O ve CO2 miktar nedeniyle alt tarafa ilaveten gaz nm neretmektedir. Yanstc gvdesinin ve yanma odasnn (hcresinin) geometrik olarak zel ekildeki yerleimi ile salanan gaz/hava-karm n stmas da enerjinin daha iyi kullanlmasn mmkn klmaktadr. Ak yanma odal radyant stclarda duman gazlar bir atk gaz sistemi ve ya bir mekanik mahal havalandrma sistemi ile tahliye edilebilmektedir. Mekanik havalandrma sistemi kullanlmas durumunda kurulu kW-radyant stc gc bana 30m3/hlik bir taze hava debisinin salanmas gerekmektedir. Bu, sz konusu hava miktarn mahal hacminden alan at vantilatrleri tarafndan gerekletirilmektedir. at vantilatrleri ak yanma odal radyant stclarla birlikte iletmeye alnmakta (altrlmakta) veya durdurulmaktadr. Saatte alnan hava miktar yaklak olarak 0,1-0,4 kerelik bina hava deiimine karlk gelmektedir. Ticari binalarn normal doal hava deiimi saatte 0,7-2 kez (binann szdrmazlna bal olarak) olmaktadr, yani ak yanma odal radyant stcnn neden olduu taze hava girii binann doal hava deiiminin tamamen iindedir; ilave enerji maliyetleri olumamaktadr.

ekil 6.19/ U TP RADYANT ISITICI 331

6.1.4.2. Boru Radyant Istclar ekil 6.19da U borulu bir radyant stc ematik olarak gsterilmitir. Borulu stclar 65-104 mm apl elik borulardan retilirler. Bir utan yaklan gaz dier utaki fan yardm ile ekilmekte ve yanma rnleri dar atlmaktadr. Boru boylar 7mye kadar olabilmekte ve bu boyda ortalama 18 kW g elde edilebilmektedir. Ak alevli radyant stclarda ise her kw stc gc bana 14-24 m3/h havalandrma salanmal ve salon hacmi kw bana 10 m3 deerinden kk olmamaldr. Genellikle seramik olan stc yzeylerde scaklk 800-900C deerlerine ulaabilir. Ortalama stc yzey s yayma younluu 50-130 kW/ m2 deerlerindedir. Radyant stclarda yanma emniyeti, alevin iyonizasyonu yntemi ile salanr. Ateleme baz uygulamalarda pilot alevle olmakla birlikte, en iyisi otomatik ateleme dzeni ile gerekletirilenidir. Boru radyant stclarda hava ak alteri ile hava ak kontrol edilmelidir. Byk stclarda stma kontrol, oda termostat yardm ile tam otomatik olarak gerekletirilir. 6.1.4.3. Hesap Yntemi Radyant stclarla stlacak hacimlerdeki s kayb hesaplar bilinen yntemlere gre yaplr. rnein: DIN 4701e gre hacmin s gereksinimi belirlenir. Zeminden 5mden daha yksee yerletirilecek radyant stclarda hacmin s kayplarna ilave her

metre iin %3,3 eklenti yaplmaldr. Bulunan toplam s yknn, bek sl gcne blnmesi ile gerekli bek says (veya radyant stc says) bulunur. Bek saysnn belirlenmesinde bir para emniyetli davranlmas tlenir. Sadece s kaybna dayanlarak stc glerin belirlenmesi ve yerletirilmesi, istenilmeyen sonular dourabilir. Ayn zamanda stlacak yzeyler zerindeki s younluunun da kontrol edilmesi gerekir. Ksmen kapal hacimlerde yaplan stmalarda ise, hesap yntemi tamamen stlacak yzeylerde salanmas gerekli s younluuna dayanr. Recknagel tarafndan salk verilen gler u ekildedir: a-Uygun artlarda bir iletmede, 3,5 kW gcndeki bir radyant stc 4 mden dk olmayan tavan yksekliklerinde kapal hacimlerde 10-15 m2 yzey str. b-Uygun olmayan artlarda (yksek oda scakl, fazla havalandrma, byk s kayb) bu deer 8-10 m2ye iner. Ayrca yine Recknagele gre insanlar iin ba seviyesinde s younluu aadaki deerleri gememelidir: a- Oda scakl12C iken q = 30-40 W/ m2 b- 15C iken q = 17-30 c- 18C iken q = 14-17 d- 20C iken q = 12-14

ekil 6.20/ PARALEL K DZ YZEY ARASINDAK EKL KATSAYISININ ARADAK h YKSEKLENE BALI OLARAK DEM 332

Bu s ak younluu, kaynan gc ile, kaynaktan sz konusu yzeye olan mesafeye baldr. Q = a..A.(ts-tm) W/ m2 Burada a = Radyasyon s gei katsays olup, yaklak 88 W/m2K alnabilir. = ekil katsaysdr. ekil 6.20den alnabilir. A = radyant stc yzeyi, m2 ts ve tm = Sras ile radyant stc yzey ve ortam scaklklardr. (C) Yerleim Planlamas Tesisat tasarm yaplrken gaz kayna ve sayacn yerleimi ile elektrik kaynann yeri dikkate alnmaldr. Youan gaz rnlerini toplayp boaltacak nlem alnmaldr. Paneller en uygun stmay salayacak ekilde yerletirilip, ynlendirilmelidir. eitli yerleim rnekleri ekil 6.21, 6.22, 6.23de grlmektedir. 6.1.5. Radyatrler, Istc Elemanlarla lgili Pratik Notlar 1- Banyo ve mutfak gibi hacimlerde mimari projede radyatr monte edecek yer braklmam ise, radyatr yukar aslr. Bu durumda s yukarda toplanaca iin bir kayp sz konusudur. Pratikte bu radyatrlerin kapasitesi %10-15 arttrlmal, panel tipi radyatrler zgara alt yzeyde olacak ekilde (aadan grlecei iin) monte edilmelidir. 2- Cam yzeyde saatteki s kayb bir metre uzunluktaki yzeyde (cam+duvar toplam s kayb) 250 Watt/m (387 kcal/m) deerini geiyorsa, cam altna stc serpantin, radyatr vb. stc monte edilmelidir. rnein ykseklii 2.7 m olan ift caml bir yzey iin Antalyada cam n stmas zorunlu olmad halde, Erzurumda mutlaka cam nnde stma yaplmaldr. 3- Is kayb en az olan hacimlerde, radyatr miktar 2 dilimden az hesaplanm ise, bu hacimlere radyatr koymayp, s kaybn komu hacimlere ekleyebiliriz. 4- Is yaltml binalarda radyatr ihtiyac ok azald iin, cam nne monte edilen klasik tip radyatrlerin boylar cam uzunluuna gre ok az yer kaplamaktadr. Isnn cam altndan daha

ekil 6.21/ ATIDAN EGZOST GAZI AKIMI

ekil 6.22/ SPOR SALONUNDA TRBNLER N RADYANT ISITICI

ekil 6.23/ FABRKA BNASININ RADYANT ISITICILARLA ISITILMASI yaygn datlmas konforu arttracandan klasik 6 ve 4 kolonlu dkm radyatr yerine 2 veya 3 kolonlu dkm radyatrler, PKKP tipi radyatrler ise, PK veya P tipi panel radyatrler ya da Alurad tipi radyatrler kullanlmaldr. 5- Villalarda katlar arasndaki ak merdivenlerin oluturduu baca etkisi ile s yukarya kamaktadr. Sonuta st katta merdiven etrafnda ok snan, alt katta ise daha az snan bir ortam olumaktadr. Hesaplanan s kaybna 333

67-

8-

9-

gre 2-3 katl evlerde alt katta %15-20 daha fazla radyatr monte edip, st kat %10 azaltmak pratik olarak bu dengesizlii nleyebilir. Doaldr ki merdiven baca etkisi ka kat ktna baldr. Radyatrlerin arkasn odepan gibi malzemelerle yaltmak nemli lde enerji tasarrufu salar. Radyatrler cam altna yerletirilmeli ve boylarnn pencere geniliine uymasna dikkat edilmelidir Scak hava apareyi kullanlan yksek tavanl fabrikalarda apareyden kan hava scakl yksek olursa, s yukar toplanr. Apareylere scak su giri scakl dk, flenen hava miktar yksek olmaldr. Bu amala zel jaluzili apareyler kullanlmas nerilir. Bu apareylerde yaratlan sekonder hava ak ile evre havas flenen havaya kararak yukarda istenen etkiyi yaratr. Scak hava apareyleri yukar monte edilmilerse, apareye giren su scakl yksek olduunda, hava giri k arasnda ksa devre olmakta ve s yukarda toplanmaktadr. Bunun iin a) dk scaklkl su kullanlmaldr, b) flenen hava scaklklar 30Cnin altnda olmaldr, c) Sekonder haval apareyler kullanlabilir, d) Emie hava kanal ekleyerek hava yerden 30 cm mesafeden emilebilir.

6.2. GENLEME DEPOLARI Scak sulu stma sistemlerinde, su 10Cden 90Cye stldnda, hacmi, ilk hacminin %3,55i orannda artar. Sudaki scakla bal bu genlemeyi alabilmek zere genleme depolar kullanlr. Genleme depolar ayn zamanda sistemin gvenliini, yani basncn ykselmemesini ve sisteme gerekli su destei grevlerini de yerine getirir. Genleme depolar ak ve kapal olarak ikiye ayrlr. 6.2.1. Genleen Su Hacminin Hesab Genleme depolarnn hesabnda ncelikle genleen su hacminin hesab gerekir. Genleen su hacmi hesab aadaki admlardan oluur: 1. Sistemdeki toplam su hacminin hesab Sistemdeki su hacmi sistemi oluturan kazan, radyatrler ve borular iindeki su hacimleri toplamdr. Her bir sistem elemannn alabilecei su miktar rn kataloglarndan belirlenebilir. Eer bu bilgi elde yoksa yaklak olarak toplam 334

su hacmini hesaplamak iin Tablo 6.24den yararlanlabilir. Bu tabloda sra ile tipik stc, kazan ve borularn ierdii su miktar verilmitir. Daha yaklak bir hesap yapmak iinse, ekil 6.25den yararlanlabilir. Bu ekilde farkl sistemlerdeki yaklak su hacimleri sistemin sl gcne bal olarak grafik halinde verilmitir. 2. Sudaki scakla bal hacim deiim oran belirlemesi Sistemdeki su hacim deiim orannn belirlenmesi iin ncelikle suyun scaklk deiim aral belirlenmelidir. Suyun sistemde souk halde 10 Cde olduu kabul edilebilir. Sistemdeki suyun ulaabilecei en yksek scaklk ise kazan su k scakldr. rnein 90/70 C bir sistem iin bu scaklk emniyetle 90C alnabilir. Buna karlk sistemdeki suyun yarsnn dn scaklnda olaca kabul edilerek en yksek scaklk 80 C olarak da kabul edilebilir. Minimum scaklk 10 C olarak alnmak suretiyle, maximum su scaklna gre su genleme oranlar % olarak ekil 6.26de grafik halinde verilmitir. Buradan sudaki genleme oran bulunabilir. Benzer bilgi Tablo 6.27te verilmitir. Bu tabloda saf ve antifrizli su kullanlmas halinde suyun genleme katsaylar scakla bal tablo halinde verilmitir. rnein 10-90 C iin genleme oran %3.55 deerindedir. 3. Genleen su hacmi Sistemdeki hesaplanan toplam su hacmi, Va genleme oran, n ile arplarak genleen su hacmi Ve bulunur. Ve= n.Va 6.2.2. Ak Genleme Depolar Atmosfere ak kaplardr ve scak sulu stma sistemlerinde boru tesisatnn en st noktasnn veya en st noktasndaki radyatr seviyesinin daha stnde bir seviyeye yerletirilirler. Bylece tesisatn en yksek noktasn olutururlar ve sistemi atmosfere aarlar. Btn tesisat bu depo seviyesine kadar su ile doludur. Suyun buharlamas, eitli kaaklar, tamir ve bakm gibi nedenlerle kaybolan su, bu depodan takviye edilir. Ak genleme kabndaki suyun belirli bir minimum deerin altna dmesi halinde elle veya bir amandra yardm ile otomatik olarak dardan sisteme su baslr.

Ak genleme deposu faydal hacmi sistemde genileyen suyu alabilecek byklkte seilir. Sistemin su ile doldurulmas srasnda btn havann sistemi terk etmesi gerekir. Bunun iin st kattaki btn radyatrlerde hava boaltlabilir olmaldr. Ayn ekilde sistemde ters U eklinde boru geileri varsa bunlarn da en st noktadan havalandrlmas gerekir. Havalk borular bu amala sisteme dahil edilirler. Havalk borular sonuta genleme kabndan atmosfere alr. Sistemde eer dolam bir ekilde tkanrsa ve zel bir nlem alnmazsa kazandaki su ak da durur ve buhar oluur. Basn tehlikeli snrlara varr. Genleme tanknn sistemdeki bir baka grevi emniyet dolam imkan salamaktadr. Kazan ak genleme deposuna balayan emniyet gidi ve dn borularndan gidi borusuyla buharn tahliyesi, dn borusuyla da kazanda eksilen suyun tekrar takviyesi olana salanr. 6.2.2.1. Ak Genleme Deposu Hesab Ak genleme deposu rnei ekil 6.28de grlmektedir. Bu deponun hacmi hacim deerinin toplanmas ile bulunur. Bunlar a) minimum su hacmi, b) genleen su hacmi, c) hava boluu olarak saylabilir. Depoda 100 mm minimum su seviyesi braklarak Scaklk C 10 20 30 40 50 60 70 80 85 90 95 100 105 107 110 120 130 Antifirizsiz Sade su 0.04 0.18 0.44 0.79 1.21 1.71 2.28 2.90 3.21 3.59 3.96 4.35 4.74 4.91 5.15 6.03 6.97 %10 Antifirizli 0.32 0.50 0.76 1.11 1.53 2.03 2.60 3.22 3.57 3.91 4.29 4.67 5.07 5.23 5.47 6.35 7.29

buna genileyen su hacmi ilave edilir. Ayrca en st seviyeden tama seviyesine kadar toplam depo yksekliinin %40 kadar bir boluk brakmak gerekir. Bu ekilde genleme deposu hacmi hesaplanr. Depo hacmi genleen su miktarnn yaklak iki misli byklkte olmaktadr. Genleme kaplar TS 713 kapsamna girmektedir. Bu standartta genleme depolarnn boyutlar verilmitir.

ekil 6.24/ KAZAN, RADYATR VE BORULARIN SU HACMLER %30 Antifirizli 0.96 1.14 1.40 1.75 2.17 2.67 3.24 3.86 4.21 4.55 4.93 5.31 5.87 5.87 6.11 6.99 7.93 %40 Antifirizli 1.28 1.46 1.72 2.07 2.49 2.99 3.566 4.18 4.53 4.87 5.25 5.63 6.19 6.19 6.43 7.31 8.25 %50 Antifirizli 1.60 1.78 2.04 2.39 2.81 3.31 3.88 4.50 4.85 5.19 5.57 5.95 5.51 6.51 5.75 7.63 8.57

%20 Antifirizli 0.64 0.82 1.08 1.43 1.85 2.35 2.92 3.54 3.89 4.23 4.61 4.99 5.33 5.55 5.79 6.67 7.61

ekil 6.27/ ANTFRZ KULLANIM YZDESNE BALI OLARAK SUYUN GENLEME KAT SAYILARI 335

ekil 6.25/ SSTEMDEK SU HACMNN BELRLENMES

ekil 6.26/ SUYUN SICAKLIINA BALI OLARAK HACMNN DMES 336

Hacim (litre) d1 [mm] d2 [in] L1 [mm] L2 [mm] L3 [mm] S [mm] Arlk [kg]

30 300 R1 500 50 100 3 14

50 350 R1 580 50 105 3 19

75 400

100 400

125 500

150 500

200 500

250 500

300 600

400 650 R2 1310 70 170 3 77

500 700 R1 1420 70 180 3 89

600 700

800 800

1000 800

R1 1/4 R1 1/4 R1 1/4 670 50 115 3 25 870 60 115 3 31 710 60 130 3 34

R1 1/4 R1 1/2 R1 1/2 R1 1/2 850 60 130 3 40 1100 60 140 3 49 1350 60 140 3 57 1180 60 150 3 63

R2 1/2 R2 1/2 R1 1/2 1660 80 190 3 103 1700 80 200 4 158 2125 80 200 4 190

ekil 6.28/ GENLEME DEPOSU Hesaplanan depo hacmine gre standart genleme deposu boyutlar ekil 6.28den alnabilir. Dkme dilimli radyatr ve elik kazan kullanldnda genleme deposu hacmi, V = 0,0002 .Qk [lt] fadesi ile yaklak olarak bulunabilir. Burada Qk [kcal/h] kazan kapasitesidir. Eer sistemde dkm kazan, panel radyatr veya konvektr kullanlrsa bu hacim 2/3 orannda azaltlabilir. Gidi ve dn emniyet borular aplar amprik olarak sras ile ;

ekil 6.29/ GENLEME (Emniyet) BORULARI APLARI

ifadelerinden bulunur. Bu borularn aplar 1 deerinden kk olmamaldr. Genleme deposuna gidi ve dn emniyet borularnn aplar Tablo 6.29dan alnabilir. Gidi ve dn emniyet borularndan baka, sirklasyon borusu genleme deposunun donmasn nlemek zere kullanlr. ap 1/2" veya 3/4 alnabilir. Tama borusu depodan taan sular kazana iletir. ap en az 2" olmak zere gidi emniyet borusu ile ayn seilir. Sistemdeki su seviyesi kazan dairesine yerletirilen hidrometre ile okunur. Ayrca genleme deposunda su bulunup bulunmadn kontrol amacyla, minimum su seviyesinden kazan dairesine bir boru indirilir. Ucunda bir musluk bulunan bu boruya haberci borusu ad verilir. 337

6.2.2.2. Genleme Deposunun Tesisata Balanmas Ak tip genleme deposu scak sulu stma tesisatnn en st noktasna konulur. Kazan ile genleme kabnn arasndaki emniyet borular zerine vana konulmaz. Sirklasyon pompasnn kalorifer kazanndan tesisata gidi borusu zerinde bulunmas tlenir. Sirklasyon pompas yanllkla dn hattnda ise genleme kab en st radyatrden en az pompa basma ykseklii kadar ykseklikte olmaldr. Genleme deposu yeterli ykseklikte deilse, pompann dnte olduu sistemlerde st kat radyatrlerinden hava emii olur. Pompa her zaman gidite olmaldr. Gidi ve dn emniyet borular sra ile hemen kazandan sonra ve nce, sra ile gidi ve dn borularna arada vana olmakszn balanr. Bu durumda sistem dengede ve basn altndadr. ki ve daha fazla sayda kazan, stma tesisatnda birlikte altrldnda her kazan iin ayr bir bamsz genleme deposu bulunmaldr. Bu depolar hesaplanrken, sistemdeki ve bal olduu tek kazandaki su miktar esas alnmaldr. Kazann emniyet borular gidi vanasndan nce, dn vanasndan da sonra balanmaldr. Emniyet borularnn yanl balanmas halinde, vanalarn kapal olduu bir anda kazan servise sokulursa genleme olamayaca iin kazan patlar. 6.2.3. Kapal Genleme Depolar Gnmzdeki stma tesisatlarnda artk genellikle kapal genleme depolar kullanlmaktadr. Balangta kapal genleme depolar kullanmnda sz konusu olan basn ve g snrlamalar artk tamamen kalkmtr. Kapal genleme depolarn kk sistemlerde ve dk statik basnl sistemlerde kullanlan deiken basnl kapal genleme depolar (N ve E serileri), byk sistemlerde ve yksek statik basnlarda kullanlan deiken basnl kapal genleme depolar (G serileri) ve yine byk sistemlerde ve yksek statik basnlarda kullanlan sabit basnl kapal genleme depolar (kompresrl ve pompal tipler) olarak gruplara ayrmak mmkndr. Deiken basnl ve sabit basnl kapal genleme depolar ayr ayr incelenecektir. 6.2.4. Deiken Basnl Kapal Genleme Depolar Kapal genleme depolar emniyet ventili ile birlikte kullanlr. Sistemdeki statik basnca ek olarak yaklak 2 at basn getirir. Statik su basnc, yani bina ykseklii 40 myi geen yaplarda sistemdeki 338

iletme basnc 60 mSS deerine ulaaca iin sistemde dorudan scak su kazanna balant yaplmas standartlara gre yasaktr. Bu nedenle yksek bloklarda bir plakal eanjr kullanlmas dorudur. Kapal genleme kab (N serisi), ekil 6.30ada grld gibi stnde basnl azot gaz bulunan bir diyafram ierir. Altndaki su genileyince diyafram yukar doru alr ve azot gazn sktrr. Gaz tarafndan sisteme uygulanan basn artar. Su devresi zerindeki bir emniyet valfi basncn kaza ile istenmeyen deerlere ulamasn nler. ekil 6.30bde ise yeni E serisi deiebilir membranl kapal genleme deposu verilmitir. Sistemdeki su sourken bzldke diyafram aa toplanr ve basn azalr. Dolaysyla depodaki ve sistemdeki basn srekli alt ve st limitler arasnda deimektedir. Kapal genleme depolar sadece otomatik kontroll olarak mekanik yanma salanan sv gaz yaktl stma sistemlerinde kullanlabilir. Elle beslemeli kmrl kazanlarda byk scaklk dalgalanmalar veya artlar olabilir. Bu yzden kapal depolar, kmrl kazanlarla kullanlmamaldr. Genleme depolarnn hacmi byk lde radyatr ve kazan tipine baldr. Dkm radyatr yerine panel radyatr konulmas depo hacmini kltecektir. Ayrca dkme dilimli kazanlarn da su hacminin az olmas, dkm kazan kullanmn avantajl klmaktadr. 6.2.4.1. Reflex Deiken Basnl Genleme Depolar Deiken basnl membranl Reflex kapal genleme depolar N, E ve G tipi olmak zere seride retilmektedir. Bu depolar n basnl olup, azot gaz ile basnlandrlmaktadrlar. N tipi depolar 1 ile 400 L hacimlidirler. Bu depolar 3 bar st basnca kadar almak zere tasarlanmlardr. Bu seri kapal depolarn membranlar sabittir. Membranlar butil kauuktur E serisi depolar 400 ile 1000 L hacim aral arasndadrlar ve st basnlar yine 6 bar deerindedir. Bu seri depolar deitirilebilir membranldr. Membranlar butil kauuktur. n basnlandrma yine azot gaz ile yaplr. G serisi kapal genleme depolar byk sistemler iin gelitirilmitir. Bu depolar dikey ve yatay tiplerde olabilmekte ve hacimleri 80 L deerinden balayarak 10000 L deerine kadar kabilmektedir.

G serisi depolarda tasarm basnlar farkldr. Drt farkl seviyede basn tipi vardr. Bunlar 5-6-8 ve 10 bar olarak sralanr. Membranlar deitirilebilir ve butil kauuktur. Bu depolarda da azot gaz kullanlr. 6.2.4.2. Kapal Genleme Depolarnn Yararlar 1- Kalorifer sistemi kapal sisteme dneceinden hava ile temas bulunmayacak ve korozyon azalacaktr. Su iinde erimi olan hava miktar ekil 6.31de verilmitir. 2- Kapal kalorifer sisteminde su buharlap kaybolmayacandan, su eksilmesi olmayacaktr.

ekil 6.31/ SU NDE ERM HAVA MKTARI 3- Kapal sistemde basn dalm edeerde olacandan, her radyatrn snmas daha dengeli olacaktr. 4- Kazann hemen yanna monte edileceinden, atya kadar ekilen borudan, izolasyondan, borularn her katta kaybettirdii alandan ve iilikten tasarruf salanacaktr. 5- atdaki genleme deposu kalkacandan, buradaki s kayb nlenmi olacaktr. 6- Kapal sistemde, at arasndaki ak genleme kabnda bulunan suyun, kaloriferlerin altrlmad zamanlarda oluan donma tehlikesi ortadan kalkacaktr. 6.2.4.3. Deiken basnl Membranl Kapal Genleme Deposu Hesab Kapal genleme tanklarnn nominal hacimleri Vn = Vv + Ve . Pe + 1 Pe- Po eklinde hesaplanr. Burada : Ve = sistemde genleen su miktarn (lt) (Blm 6.2.1de anlatld gibi) Vv = Sistem soukken tankta bulunan su miktarn (lt) Po = Kapal genleme tank n basncn (bar) Pe = Sistem iletme st basncn (bar) gstermektedir. Bu parametreler ne denli doru saptanrsa genleme tanknn almas da o oranda problemsiz olacaktr. 1- Sistemdeki vana, pompa, radyatr vs. gibi elemanlarn iletme basnlar emniyet ventili ama basncndan en az %10 fazla olmaldr. 2- Kapal genleme tankl sistemlerde de ilk doldurma sonrasnda radyatr, boru, vs gibi yerlerde kalan havann ve kabul edilebilir kaaklarn, (kk szntlar, ketenlerde 339

ekil 6.30a/ MEMBRANLI KAPALI GENLEME DEPOSU

ekil 6.30b/ ISISAN REFLEX YEN E SERS

buharlama, hava alnmas srasnda kaan su vb) oluturduu su eksilmeleri vardr. Scak su iinde erimi halde bulunan hava miktarlar ekil 6.31de verilmitir. Avrupa lkelerinde sistemler bu su eksilmelerine kar ehir suyu ebekesine 2 bar basn sabit tutucu ve ekvalf ile balanmakta ve eksilen su bir presostat ve selenoid vana yardmyla otomatik olarak tamamlanmaktadr. Ancak Trkiyede, zellikle su kesintilerinin youn olduu stanbul gibi byk ehirlerde kalorifer sistemini su ebekesine balamak risklidir. Villa tesisatlarnda genleme depolarnn 35 lt. ve daha byk seilmesi iletmede kolaylk ve konfor getirecektir. 3- Kalorifer tesisatnda genleen su miktar sistem su hacmine ve scakla baldr. Sistemdeki su hacmi Va daha nce anlatld gibi hesaplanr. Sistemde genleen su miktar Ve ise, Ve = n. Va (lt) eklinde hesaplanr. 100 Burada : Va = Sistem su hacmini, n = Scakla bal genleme katsaysn belirtmektedir. n katsays max. gidi su scaklna bal olarak ekil 6.25 veya Tablo 6.27den alnabilir. 4- Nominal hacimleri 15 litreye kadar olan kapal genleme tanklarnda balang su hacmi nominal hacminin min. %20si olmaldr. Daha byk hacimli kaplarda ise sistem su hacminin %0,5inin ve/veya min. 3 lt balang su hacminin kapal genleme tank tarafndan depolanmas gerekmektedir. Buna gre : Vv = 0,5 . Va 100

ekil 6.32/ MERBRANLI EMNYET VENTLLER SEM (2.5 BAR LETME BASINCINA KADAR KULLANILIR 5- Kapal genleme tank n basncnn Po = Ps + Pd olmas gerekir. Burada, Ps statik basn olup, kapal genleme tank su balants manonu ile tesisatn en st noktas arasndaki kot farkna eittir. Pd ise kazan limit termostatnda ayarlanan scakln karl olan su buharlama efektif basncdr. Dolaysyla 100 C scakla kadar olan su scaklklarnda (yani scak sulu stma sistemlerinde) doyma basnc efektif deeri sfrn altnda olup, Pd= 0 alnr. 100 C zerindeki scaklklarda, yani kaynar su sistemlerinde, suyun doyma basnc efektif deeri sfrdan byk olacaktr. Bu sistemlerin hesab iin Issan Buhar Tesisat Kitabna baknz. Hesaplarda max. su gidi scakl emniyet asndan limit termostadn ayarland scaklk olarak alnmaldr. Sistem iletme st basnc Pe ise hibir zaman emniyet ventili ama basncndan byk olamaz ve genellikle Pe = P ama 0,5 (bar) seilir.

ekil 6.33/ YAYLI EMNYET VENTL SEM [SSTEM ISI GCNE (KW) GRE] 340

1- Kazan 2- Kazan kapama vanas (dn) 3- Kazan termostad 4- Limit termostad 6- Termometre 7- Membranl emniyet ventili 2.5 bar / 3 bar 8- Yayl emniyet ventili 2.5 bar 9- >350 kW iin genleme tp 100C limit termostat cakln amayan sistemlerde, her kazanda limit termostat ve mux. basn snrlayc varsa kullanlmaz. 10- Max. basn snrlayc (>3 bar iin em. ventili ile beraber kullanlr) 11- Min. basn snrlayc 12- Basn snrlayc 13- basn ler 14- Su seviye snrlayc 350kWden dk sistemlerde, her kazanda min. basn snrlayc ve debi gstergesi varsa kullanlmaz. 15- ekvalf 16- Kazan doldurma boaltma musluu 17- Genleme hatt 18- kilitli vana, mhrl vana 19- kapal genleme tank ncesi drenaj vanas * Logamatic 4000 serisi kumanda panellerinin standart donanmna dahildir.

ekil 6.34/ KAPALI GENLEME DEPOLU SSTEM ELEMANLARI 341

Tablo 6.35/ STANDART UYGULAMALAR N KAPALI GENLEME KABI SEM TABLOSU 6- Tablo 6.32de tesisatn stma gcne gre gerekli 2,5 bar ama basnl membranl emniyet ventili aplar verilmitir. 3,0 bar basnca kadar kapal 342 sistemlerde membranl emniyet ventillerinin kullanlmas tlenir. Daha byk basnlarda ise yayl emniyet ventilleri kullanlmaldr.

ap Istma gc (kW)

DN 40 0-1640

DN 50 1641-3820

DN 65 3281-8600

DN 80 DN 100 6801-10200 10201-13600

Tablo 6.33de ise yine sistem sl gcne ve ventil ama basncna gre yayl emniyet ventili aplar verilmitir. 7- Genleme deposu ile kazan arasndaki balant borusu (emniyet borusu) ap ise yine sistem gcne gre yukardaki izelgede verilmitir. rnek : Dkm radyatrlerle stlan eski bir yapda 90/70C scak su kullanlmaktadr. Kazanlarn limit termostad scaklk deeri 95C olarak ayarlanmtr. Dier veriler aadaki gibidir: QK= 50 KW t gidi = 90C hst = 10 m Emniyet ventili ama basnc : 2,5bar Emniyet ventili kapama dif.basnc : 0,5 bar Bu tesisde kullanlacak olan kapal genleme tanknn, nominal hacmi ne olmaldr? ekil 6.25dan V= 600 lt. ekil 6.26den ortalama 90C su scakl iin n= %3,55 Ve= V . n = 600 x 3.55 = 21.30 lt. 100 100 Vv = 0,5 x 600 = 3 lt. 100 Ps= 1 bar (= 10 mss) Pd = 0,0 bar ( limit su scakl 95 C olup, suyun efektif buharlama basnc sfrn altndadr) Po= 1 + 0,0 = 1,0 bar Pe= P ama P dif = 2,5 0,5 = 2,0 bar Buna gre Vn= Vv + Ve Pe + 1 = 3+21.3 2+1 = 66,9 lt. Pe-Pe 2-1 Nominal olarak Reflex N 80 model, 80 lt hacimli kapal genleme tank seilmelidir. - Emniyet ventili olarak DN 15 membranl emniyet ventili seilir. - Emniyet balant borusu ap izelgeden DN 40 okunur. Kapal genleme depolu sistemde kullanlan cihazlar ve balant ekilleri ekil 6.34de verilmitir.

6.2.4.3. Deiken Basnl Kapal Genleme Depolar Seimi Hesap yapmadan standart uygulamalarda sistem s gcne ve ykseklie bal olarak seilmesi tavsiye edilen Reflex kapal genleme depolar tipleri Tablo 6.35 ve 6.36da verilmitir. 1. Bu tablodaki N ve E tipi depolar grlmektedir. - Bu tiplerde Pa= 2,5 bar ve Pe=2 bar deeri iin hesap yaplmtr. - Statik ykseklik 15 m olmas halinde Pa=3 bar ve Pe=2,5 bar deerleri tavsiye edilmi ve bu durum * iareti ile gsterilmitir. rnein N110* gibi

Tablo 6.36/ KONFORLU UYGULAMALAR N KAPALI GENLEME KABI SEM TABLOSU 343

2. G tipleri iin drt basn kademesi geerlidir. G.... 5 tipi Pk=5 bar, Pa=4,5 bar, Pe=4 bar G.... 6 tipi Pk=6 bar, Pa=5,5 bar, Pe=5 bar G.... 8 tipi Pk= 8 bar, Pa= 7,5 bar, Pe=7 bar G.... 10 tipi Pk=10 bar, Pa=10 bar, Pe=9 bar Pa= Emniyet ventili ama basnc Pe= tesisatn st iletme basnc Pk= Genleme deposu konstrksiyon basnc Ancak normal stma sistemlerinde elemanlarn basn dayanm 6 bar deerini gemeyeceinden 8 ve 10 bar konstrksiyon basnl G tipi kapal genleme depolar zel hallerde kullanlabilir. 3. Hesaplar 90/70 C scak sulu stma, dkm kazan ve panel veya alurad radyatr kullanlmas halinde normal yaplar iin geerlidir. 4. Tiplerin seiminde en ucuz alternatif esas alnmtr. 5. Standart uygulamada, en az rezerv su hacmi 3 lt veya sistem toplam su hacminin %0,5i deerinden byk olandr. Standart uygulama ile ilgili seim tablosu Tablo 6.35dr. 6. nlenemeyen su kayplar dolays ile standart uygulamada daha sk su takviyesi gerekmektedir. Konforlu uygulamada rezerv su hacmi %100 arttrlmtr. Buna gre seilen depo tipleri 20 mSS statik basnca kadar Tablo 6.36de verilmitir. Tablo 6.36nin kullanlmas pratik olup, konforlu ve ideal seimdir. 6.2.5. Sabit Basnl Sistemler Istma ve soutma tesisatlarnda, yksek statik basnlar (yaklak 50 m ve st) sz konusu ise, sistem alma basnlarnn ykselmesini nlemek amacyla kk basn aralklarnda almak gndeme gelebilir. Bu durumda deiken basnl kapal genleme depolarnn nominal hacimlerinin faydal hacimlerine oranla ar bymesi nedeniyle hem ilk yatrm maliyetlerinin artmas, hem de yerleim sorunlar ortaya kar. Kaynar sulu sistemlerde ise yksek scaklktaki (>100C) suyun zerindeki basn deiimlerinin buharlama yoluyla ciddi sorunlara yol ama tehlikesi vardr. Ayrca sabit basnl kapal genleme depolarnn faydal hacimlerinin her art altnda, depo nominal hacminin %80i olmas, bu depolarn byk su 344

hacmine sahip tesisatlarda kullanm alan bulmasn salar. Bu gibi durumlarda, sistem basncnn sabit olarak tutulduu genleme sistemlerine ihtiya doar. Sabit basnl kapal genleme depolar, sistemdeki su scaklna gre deien su hacminden bamsz olarak, sistem basncnn sabit ekilde tutulmasn salayan sistemlerdir. Bir butyl kauuk membran (deiebilir) ile birbirinden ayrlan su ve gaz hacimlerinin, sistemde bir basn deiimine yol amayacak ekilde deitirildii sabit basnl kapal genleme depolar, iki snfa ayrlr. - Kompresr kontroll kapal genleme depolar - Pompa kontroll kapal genleme depolar 6.2.5.1. Kompresr Kontroll Kapal Genleme Depolar (ekil 6.37) ISISAN REFLEX REFLEXOMAT ve MNMAT Kompresr kontroll kapal genleme depolar, sistemde snma yoluyla artan su hacminin, deponun gaz hacmini sktrp basncn arttrmasn engelleyecek ekilde depodan gaz boaltlmasn salayan bir manyetik ventil ile souma yoluyla azalan su hacminin, deponun gaz hacminde genileme yoluyla basn dlerini engelleyen bir kompresr (veya kompresr grubu) ve bu iki niteyi yneten bir kumanda paneline sahiptir. Avantajlar: - Depo nominal hacminin %80i orannda faydal hacim - Sabit sistem basnc - Mikroprosesr kontrol kumanda paneli - Alt ayr kompresr snf ve oklu balant imkan - Dijital gsterge (Anlk basn ve sistem su sevitesi deerleri okunabilir) - Bina otomasyon sistemlerine balant imkan - Otomatik su besleme cihazlarna kumanda imkan - Max. letme basnlar: Minimat (350 lt): 5 bar Reflexomat (350 5000 lt) : 6 10 bar - Max. letme Scakl: 120C (393 K) Daha yksek scaklklar iin - Membran: Butyl kauuk (Deiebilir membranldr) - Basnlandrma: Azot (N2) gaz veya hava ile

6.2.5.2. Pompa Kontroll Kapal Genleme Depolar (ekil 6.38) Pompa kontroll kapal genleme depolar, sistemde snma yoluyla artan su hacminin sistem basncnn artmasna yol amasn engelleyecek ekilde, bu suyu atmosferik basnca sahip bir genleme deposuna alan bir manyetik ventil ve souma yoluyla azalan su hacminin sistem basncnn drmesini engelleyecek ekilde depodan sisteme su basan bir pompa ve bu iki niteyi yneten bir kumanda paneline sahiptir. Toplama Deposu eitli byklkte toplama deposu mevcuttur. rnein Reflex; 350 ile 10.000 litre arasnda mstakil depolar sunmaktadr. Bu depolar basnsz iletildikleri iin grup (batarya) halinde balanarak kullanlabilmektedir. Toplam toplama hacmi snrszdr. Bileik kaplar prensibine gre tm paralel balanan depolar ayn ykseklie sahip olmaldr. Toplama depolarndaki su seviyeleri srekli ayn olduundan sadece birisinin (ana depo) bir seviye lme tertibat ile donatlmas gerekmektedir. Burada ana toplama deposunun ayana monte edilen seviye lme tertibatnn sabitlenmemesine (rnein; harla kaplanmamasna) dikkat edilmelidir, nk aksi takdirde bu grevini yerine getirmemektedir. Kumanda nitesi Toplama depolar bir kumanda nitesi ile irtibatlandrlmtr. Bu kumanda nitesi bir ana ereveden ve bir kumanda panosundan (dolabndan) olumaktadr. Yerletirmede toplama depolarnn ana ereve ile ayn ykseklikte ve daha yukarda olmasna dikkat edilmelidir. Aksi takdirde basn dmesiyle aa kan hava pompalarda toplanabilmektedir. Ana ereve zerine nceden, maksimum iki basn salama pompas, maksimum iki by-pass (ar akm) ventili, bir basn sensr, muhtemelen bir motorlu vana, bakm ve boaltma vanalar monte edilmitir. Sistemde (stma sistemi veya souk su devresi) basn dnce basn salama pompas almaya balamaktadr. Pompa genleme suyunu genleme deposundan veya depolarndan sisteme gndermekte ve bylece basn dengelenmesi salanmaktadr. Sistemdeki basn ykselmesinde (snmada) by-pass ventillerinin almas ve genleen suyun toplama kabna veya kaplarna akmas sonucunda basn drlmektedir. Bunun gereklemesi iin ilk iletmeye almadan nce monte edilmi olan by-pass ventilinin veya ventillerinin sisteme uygun ama basncna ayarlanmas gerekmektedir.

TRD 604 Blatt 2ye uygun sistemler Dier bir zel durumu 120Cnin zerindeki scaklklara sahip olan stma sistemleri oluturmaktadr. Bu duruma ncelikle blgesel stma ebekelerinde rastlanmaktadr. Bu ebekeler TRD 604 Blatt 2deki talepleri karlamak zorundadr. rnein; 24 veya 72 saatlik bir gzetimsiz iletme talep edilmektedir. TRD 604 Batt 2ye uygun stma sistemlerinde sadece ilave emniyet tedbirlerine sahip (su seviyesi, basn, stma ile ilgili) zel tip basn salama sistemleri kullanlabilmektedir. zel tip Reflex-DHAlarn (basn salama sistemlerinin) standart tiplere gre en belirgin farkll darda bulunan komple DN 80 olarak uygulanm bir borudur. Bu boru toplama kabna bileik kap prensibiyle balanm olup zerinde su seviye kontrol ve snrlama tertibatlar bulunmaktadr. Reflex maksimum 10.000 litrelik depo byklne kadar membranl toplama depolar sunmaktadr. malat, grup halinde balama imkan (yeri) bulunmayan ok byk stma ebekeleri (rnein; kuvvet santrallerinde) iin uygun kumanda panolu membransz toplama depolar vermektedir. Membransz toplama depolar istenen byklkte imal edilmektedir. Bu depolarda su yzeyi bir azot veya buhar yast ile temastadr. Issan DHA ve DHA-Multmat - Depo nominal hacminin %80i orannda faydal hacim - Sabit sistem basnc - Mikroprosesr kontroll kumanda paneli - Drt ayr pompa snf ve oklu balant imkan - Dijital gsterge (anlk basn ve sistem su seviyesi deerleri okunabilir) - Bina otomasyon sistemlerine balant imkan - Otomatik su besleme cihazlarna kumanda imkan - Sabit scaklktaki suyun basncn drerek hava (gaz) atma imkan (REFLEX DHE) - Max. letme Scakl: 120C (393 K) Daha yksek scaklklar iin - Membran: Butyl kauuk (Deiebilir membranldr) 6.2.6. Issan Reflex Su Besleme Otomatlar Tip P Pompal Su Besleme Otomat: - 180 lt/he kadar su besleme imkan - 85 mSS basma yksekliine sahip pompa 345

- Entegre basn alteri ile tanmlanan basnlarda alma / durma - Harici kumanda imkan (Reflexomat, Minimat, DHA, DHE ve DHA-multimattan) - 2,5 saate kadar ayarlanabilen su besleme sreleri - Sresini aan besleme ihtiyalarnda alarm sinyali - Mikroprosesr kontrol kumanda - Bina otomasyonuna balant imkan RTA RTB Su Besleme Otomat - 2.88 m3/he kadar su besleme imkan - RTB: Entegre basn alteri ile tanmlanan basnlarda alma / durma - RTA: Harici kumanda imkan (Reflexomat, Minimat, DHA, DHE ve DHA Multimattan) - 60 saate kadar ayarlanabilen su besleme sreleri - Sresini aan besleme ihtiyalarnda alarm sinyali - Bina otomasyonuna balant imkan 6.2.7. Issan Reflex V Serisi Soutma Tanklar Yksek scaklklara sahip sistemlerde, kapal genleme depolarna gelen suyun scakln 100Cnin altna drme amacyla kullanlan soutma tanklar, suyun soumasna izin veren hacmin yaratlmasn salayacak ekilde aadaki ekilde boyutlandrlr.

Max.Su scaklSoutma Tanknn Hacmi 120 Cye kadar Genleme su hacminin %20si 140 Cye kadar Genleen su hacminin %30u 150 Cye kadar Genleen su hacminin %50si - Max letme basnlar (200 280 lt) : 5 bar (350-5000 lt) : 6-10 bar - Max. letme Scakl : 160C (433 K) 6.2.8. Deiken Basnl Ve Sabit Basnl Kapal Genleme Depolarnn Maliyet Karlatrmas Gnmzde kapal genleme depolar ok farkl basn ve su hacmi deerlerinde alabilmektedir. Kapal genleme depolarnn kullanmnda gerekli emniyet koullarna uyulduu srece bir snrlama yoktur. Bu durumda tek tip genleme deposunun btn bu geni aralkta ayn performans gstermesi beklenemez. Temel genleme kab tipi olan deiken basnl membranl depolar, belirli miktarda gazla doldurulmulardr ve normal artlarda bu gaz btn mrleri boyunca srekli muhafaza ederler. Bu nedenle alt ve st basn olmak zere belirli bir basn aralnda almak zorundadrlar. Bu basn aral arttka suyun zerinde ayrlan gaz hacmi ayn oranda azalr. Tam tersi basn aral azaldka ayrlan gaz hacmi arttrlmal, yani ayn genlemeyi almak iin daha byk genleme kab kullanlmaldr. Bu nedenle yksek basnlara ve byk genleme miktarlarna kldka, klasik kaplar ok pahal hale gelmektedir ve ok fazla yer kaplamaktadr.

ekil 6.37/ KOMPRESR KONTROLL KAPALI GENLEME DEPOSU 346

ekil 6.38/ POMPA KONTROLL KAPALI GENLEME DEPOSU

Deiken basnl genleme depolarnn bu dezavantaj nedeniyle sabit basnl kompresrl ve pompal genleme kaplar gelitirilmitir. Bu depolar ncelikle az yer kaplama avantajna sahiptir. Deiken basnl genleme depolar ile, sabit basnl kompresrl ve pompal genleme kaplar karlatrmas Tablo 6.42de verilmitir. Kapal genleme tanklar toplam depo hacimlerine (Vn) gre tanmlanrlar. Dier bir tanm deeri ise maksimum iletme basnlardr. Membranl ve kompresrl tanklarn fiyatn bu iki deer belirler. Membranl tank toplam hacmi, Vn = Vv + Ve / Df fadesi ile belirlenir. Burada Ve faydal tank hacmi (sistemde genleebilecek su hacmi) olup, sistemdeki toplam su hacmine ve alma scaklklarna baldr. Basn faktr Df sistemdeki statik su yksekliine ve tankta msade edilebilen maksimum basn deerine baldr. Df = (Pe-Po)/(Pe+1) fadesinde Pe maksimum basnc, Po minimum basnc gstermektedir. Sistemdeki statik basnca karlk kabn dayanabildii maksimum alma basnc ne kadar yksek ise Df deeri artar (bire yaklar) ve gerekli toplam tank hacmi azalr. Tam tersi statik basn maksimum basnca yaklatka gerekli tank hacmi hzla artar ve ok yksek deerlere ular. Kompresrl tanklarn basnc sabit olup, pratikte sistemdeki statik basn olarak alnabilir. Dolays ile toplam tank hacmi basntan (Df deerinden) bamszdr. Belirli bir faydal hacim deerine, belirli bir toplam hacim (1,25.Ve) deeri kar gelir. eitli tip tanklara ait fiyat listeleri temin edilerek, her tip membranl genleme kab iin maliyet deiimleri eriler halinde izilmitir. Ancak yksek basn ve su hacmi sz konusu olduunda G-serisi deiken basnl depolar ile sabit basnl depolar birbirinin alternatifi olmaktadrlar. Bu seri tanklarn kompresrl tiplerle karlatrmasn yapmak zere statik basn deeri seilmitir. ekil 6.39te statik basncn 5 bar olmas hali ele alnmtr. Bu durumda kullanlabilecek G serisi tanklarn fiyat deiimi 300, 500 ve 1200 litre faydal hacim iin eriler halinde verilmitir. 300 lt faydal hacim gereksiniminde basn faktr 0,4- 0,2 aralnda G-serisi membranl tanklar daha ucuzdur. 500 lt faydal hacim halinde ise ancak 0,4-0,3 aralnda avantajldrlar. Daha kk Df deerlerinde kompresrl Minimat tipler daha ucuz hale gelmektedirler. Faydal hacmin 1200 litreye kmas halinde deiken basnl membranl tiplerin avantajl

ekil 6.39/ STATK BASIN Pst=5 bar OLMASI HALNDE MEMBRANLI - MNMAT KARILATIRILMASI

ekil 6.40/ STATK BASIN Pst=6 bar OLMASI HALNDE MALYET KARILATIRILMASI

ekil 6.41/ STATK BASIN Pst=8 bar OLMASI HALNDE REFLEXOMAT - MEMBRANLI KARILATIRILMASI alan ok kstldr. 1200 lt ve daha yukarsnda faydal hacim gerektiinde (statik basn 5 bar deerinde ise) kompresrl tipler kullanlmaldr. Ayrca bu tiplerin hacim kkl avantaj unutulmamaldr. ekil 6.40da benzer biimde statik basncn 6 bar olmas hali incelenmitir. Burada ancak 300-400 lt faydal hacim blgesinde kk bir membranl tank avantaj aral vardr. Bunun dnda zm ancak kompresrl Reflexomat tiplerindedir. ekil 6.41da ise 8 bar statik ykseklik verilmitir. Burada hemen tamamen kompresrl genleme tanklarnn avantajl olduu grlmektedir. 347

Karlatrma Kriteri lk Yatrm Maliyeti

Issan Reflex Kompresr veya Pompa Kontroll Kapal Genleme Depolar Issan Reflex kompresr ve pompa kontroll kapal genleme depolar byk kapasitelerde ok daha uygun olmaktadr. Karlatrma tablosunun sonunda, rnek bir proje zerinden, ilk yatrm maliyeti rakamlarla verilmitir. Kompresr kontrollu sistemde 21.670-DMa karlk membranl klasik depolarda 58.140-DM fiyat kmtr. Issan Reflex kompresr ve pompa kontroll kapal genleme depolarnda depo toplam hacminin %80i faydal hacim olarak kullanlr. Bu deer artlara (basn deerine) bal deildir.

Membranl (n Basnl) Kapal Genleme Depolar Yksek basnlara ve byk genleme miktarlarna kldka membranl (n basnl) kapal genleme depolar ok daha pahal hale gelmektedir.

Faydal Hacim

alma artlarna baldr Membranl depolar belirli miktarda gaz (Azot) ile doldurulmulardr ve normal artlarda bu gaz mrleri boyunca muhafaza ederler. Bu nedenle alt ve st basn olmak zere belirli basn aralklarnda almak zorundadrlar. Bu basn aral arttka suyun zerinde ayrlan gaz hacmi ayn oranda azalr. Tam tersi basn aral azaldka ayrlan gaz hacmi arttrlmaldr. Yani faydal hacim azalr . Daha fazladr. Byk kapasitelerde, yukardaki sebeplerden dolay, ayn genlemeyi almak iin ok daha byk kapal genleme depolar kullanmak gerekir. Alt ve st basn olmak zere belirli basn aralklarnda almak zorundadrlar. Sistemin dizayn st basn deeri esas alnarak yaplaca iin, bazen sistemdeki tm elemanlar da (vanalar, stclar vb.) daha pahal tip seilmek zorunda kalnabilir. Byk kapasitelerde depolarn byk ve ok sayda olmasndan dolay nakliye daha zordur. Yoktur.

Yer htiyac

ok daha az yer kaplarlar. Unutulmamaldr ki ortaya kan yer avantajn herzaman parasal olarak deerlendirmek gtr. Sistem srekli olarak alt basnca en yakn deerlerde alr. Sabit basn salanr. Basn dalgalanmalar olmaz. Byk kapasitelerde iletme emniyeti asndan nemli bir konudur. Genleme ile oluan basn artna izin verilemeyen binalarda alternatifsiz olarak tercih edilir. ok daha kk hacimli depolarla allacandan nakliyesi de daha kolay olacaktr. zerindeki kontrol paneli yardmyla sistemin almas srasnda alma basnc ve depodaki su seviyesi panel ekrannda grlr. Kapasitenin artmas durumunda birden fazla kompresr ve pompa paralel balanabilir. Kompresrlerin ve pompalarn alma alma sras, yedekleme ve dier kontroller de yine kontrol paneli ile yaplr. Tam otomatik alma salanr. alma basnc,kompresr ve pompa saysna gre kompresr ve pompalarn alma sras ve otomatik su takviyesi ile ilgili tm deerler kontrol paneli zerinden girilir.

Sabit Basn (letme Emniyeti)

Nakliye Kolayl Otomatik Kontrol imkan

Yoktur.

Programlanabilirlik

Bina otomasyonuna balant imkan vardr. Bina Otomasyonuna Balant imkan Tesisat Su Seviyesinin zlenebilmesi Kontrol paneli zerinden heran su seviyesi belirtilir. Otomatik su takviyesi varsa min.su seviyesi deerine ulaldnda takviye sistemi otomatik devreye girer. Eer herhangi bir su takviye sistemi yoksa min. su seviyesi deerine ulald zaman sistem uyarda bulunur.

Yoktur.

Kontrol paneli olmadndan,tesisat zerinden kontrol etmek gerekir.

Tablo 6.42/ KAPALI GENLEME DEPOLARININ KARILATIRMASI 348

Karlatrma Kriteri Arza Bildirimi

Issan Reflex Kompresr veya Pompa Kontroll Kapal Genleme Depolar Arza halinde kontrol paneli zerinde kl arza bildirme sistemi yardm ile arza ve arzann nerede olduu tesbit edilir. Kontrol paneline balanacak ve bu panelden kontrol edilecek bir otomatik su takviye sistemi ile tam otomatik iletme salanr Issan Reflex otomatik su takviye sistemleri ile Issan Reflex kompresr ve pompa kontroll kapal genleme depolar gerek ilk altrma , gerekse iletme srasnda tam uyum salarlar. Byk kapasiteler iin bu zellikler ok daha emniyetli ve kontrol edilebilir olacaktr. Issan Reflex kompresr ve pompal kapal genleme depolar yksek malzeme ve imalat kalitelerinden dolay ilave bir bakm gerektirmezler. Ylda sadece bir defa kazana yaplacak bakmdaki kontrol yeterli olacaktr. Yksek imalat ve malzeme kalitesinden dolay arza yapmazlar. Q = 2.550 kW Hst = 65 m Vt = 23.970 lt Pem = 8 bar Yoktur.

Membranl (n Basnl) Kapal Genleme Depolar

Otomatik Su Takviye Kontrol

Ancak harici olarak tesisatta balanacak bir su takviye sistemi ile salanabilir.

Servis - Bakm Skl, Arza Riski

Kullanlan malzeme ve imalat kalitesine gre deimektedir.Yksek kalite ile retilmi Issan Reflex kapal genleme depolar zel bir bakm gerektirmez. Ylda sadece bir defa kazana yaplacak bakmdaki kontrol yeterli olacaktr. Yksek imalat ve malzeme kalitesinden dolay arza yapmazlar.

lk yatrm maliyeti incelemesi Istma kapasitesi Statik ykseklik Sistemdeki toplam su hacmi Emniyet ventili ama basnc

Hesaplama sonunda kan depolar ve sat fiyatlar Membranl (n basnl) kapal genleme deposu G 2000 - 1500 ST 6 adet = 9.690 DM x 6 = 58.140 DM Kompresr kontroll kapal genleme deposu GG 1500 + VS 580 (kompresr ve kontrol paneli) 21.670 DM

Tablo 6.42/ KAPALI GENLEME DEPOLARININ KARILATIRMASI Boyler Hacmi Litre 90 100 120 130 150 180 200 250 300 350 400 500 600 700 800 900 1000 1500 2000 3000 Kullanma Scak Suyu 60C Emniyet Ventili Ama Basnc 6 Bar 8 Bar 10 Bar 8D 8D 8D 8D 8D 8D 12 D 8D 8D 12 D 8D 8D 12 D 8D 8D 18 D 8D 8D 18 D 12 D 8D 25 D 12 D 12 D 25 D 18 D 12 D 33 D 18 D 12 D 33 D 18 D 18 D 80 D 25 D 18 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 120 D 80 D 80 D 180 D 120 D 80 D 300 D 180 D 120 D Kullanma Scak Suyu Scakl 70C Emniyet Ventili Ama Basnc 6 Bar 8 Bar 10 Bar 12 D 8D 8D 12 D 8D 8D 18 D 8D 8D 18 D 8D 8D 18 D 12 D 8D 25 D 12 D 12 D 25 D 12 D 12 D 33 D 18 D 18 D 33 D 18 D 18 D 80 D 25 D 80 D 80 D 25 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 80 D 120 D 80 D 80 D 120 D 80 D 80 D 120 D 80 D 80 D 180 D 120 D 80 D 300 D 120 D 120 D 400 D 180 D 180 D

ekil 6.43/ BOYLER HACMNE GRE TAVSYE EDLEN REFLEX KAPALI GENLEME TPLER 349

Doldurma vanas

Gaz hacmi

Membran

Su hacmi

zel ak armatr (entegre boaltma ve kapama elemanl) alma Hacim Basnc Ykseklik [bar] [I] [mm] 206 8 206 206 8 206 280 12 280 280 18 280 280 25 280 390 40 390

Tip DT5 8 DT5 8 DT5 12 DT5 18 DT5 25 DT5 40

Arlk [kg] 4,9 5,3 6,4 8,0 9,6 14,0

ekil 6.44/ DT5 KAPALI GENLEME KABI Dk statik basn hallerinde, E ve N serisi aralklarnda daha byk genlemelerin karlanmas istendiinde, birden fazla sayda membranl tank kullanlmas gerekir. Birden fazla tank kullanlmas halinde de bu aralkta tek kompresrl tanka gre birden fazla saydaki membranl tank daha ucuzdur.
LK YATIRIM MALYET NCELEMES Istma Kapasitesi Statik ykseklik Sistemdeki toplam su hacmi Emniyet Ventili Ama Basnc Q=2.550 kw Hst=65 metre Vt=23.970 lt Pem.=8 bar

Hesaplama sonunda kan depolar ve sat fiyatlar Membranl (n basnl ) kapal genleme deposu G 2000-1500 ST 6 adet 9.690 DM x6=58.140 DM Kompresr kontroll kapal genleme deposu GG 1500 + VS 580 (Kompresr ve kontrol paneli) 21.670 DM

6.2.9. Kullanm Scak Suyu Tesisatnda Genleme Kab Kullanma scak suyu sistemlerinde genleme kab kullanlmas tavsiye edilir. Aksi halde boyler emniyet valfinin zaman zaman su atarak ar genlemeleri almas gerekir. Bu ise hem su kaybna, hem de pislie yol aar. Kullanma scak suyu sistemi iin gerekli kapal genleme kab seimi, stma tesisatndaki gibidir. Emniyet asndan genleme kabnn hesaplanan hacimden biraz daha byk seilmesi tavsiye edilir. Tablo 6.43de boylerler iin gerekli kapal genleme kab byklkleri verilmitir. Kazanlara ilave edilecek genleme kab hacmi ise ampirik olarak; Va~1 litre her kW kazan gc (kullanma scak suyu stlmas amacyla ), eklinde hesaplanabilir. Reflex kapal genleme kaplar DT 5 ve DIT 5 tipleri yeni standart DIN 4807 Ksm 5in gereklerini yerine getirmektedir.

350

- Bu iki tip genleme kab da boylerlerle kullanlmaya uygundur. - C tipi membrana sahiptir. - Suyun kabn iinde hareketsiz kalmasn nler ve gei yapar. Bu aadaki ekillerde gerekletirilir: a) DT 5 tipleri iin, entegre boaltma ve kapama eleman olan ak armatr ile b) DIT 5 80 3000 lt genleeme kaplarnda ift balant ile gerekletirilir. Boyler sisteminde genleme kab souk su besleme hattna balanr ve basncn emniyet valfi ama basnc zerine kmasn nler. Genleen su genleme kab tarafndan alnr ve scak su devresinde basncn ykselmesi nlenir. Dolays ile sistemin normal almas srasnda stma ile genlemeye bal olarak emniyet ventili amaz. Bu devrede emniyet ventili ani veya ar basn ykselmeleri gibi arza durumlarda aar. Yeni standartta ngrlen bir baka zellik ise hijyen nedeniyle genleme kabnda suyun hareketsiz kalmamasdr. Bunun iin zel armatr kullanarak veya ift balant ile suyun depodan gemesi temin edilir. ekil 6.44de boylerler iin uygun olan yeni gelitirilen kapal genleme kab DT5 grlmektedir. Ayrca bu ekilde ller, alma basn ve scaklklar da verilmitir. Bu kap ok hafif, salam, korozyona dayankl, uzun mrl ve hijyeniktir. Kapta hibir diki olmadndan szdrmaz. 6.2.10. Kapal Genleme Sistemlerinde Emniyet Merkezi scak sulu stma sistemlerinde bulunmas gerekli gvenlik donanmlar, bunlarn tasarm ve yerletirilmesi DIN 4751 numaral Alman normu tarafndan dzenlenmitir. 1980 ylnda yaynlanan DIN 4751 Blm 4, 350 kW gcn stnde ve 15 mSS statik basncn stnde olan kapal genleme depolu stma sistemlerindeki gvenlik kurallarn vermektedir. Bu standarda gre kazan k suyu st scaklk limiti 120C deerindedir. DIN 4751 Blm 1, Blm 2 ve Blm 3 her de olduka yakn bir tarihte (ubat 1993te) yeniden yaymlanmtr. DIN 4751 Blm 2 350 kW gcn altndaki stma sistemlerini kapsar. Blm 3 gazl ofbenlerin gvenlik kurallarn ve Blm1 ak genleme depolu sistemlerin gvenlik kurallarn kapsamaktadr. Dolaysyla kapal genleme depolu

sistemleri kapsayan Blm 2 ve Blm 4tr.

DIN 4751 Gvenlik nlemleri DIN 4571in ngrd gvenlik donanm aada aklanmtr. Scaklk Ayarlayc (Termostat) Scaklk ayarlayc, DIN 3440a gre test edilmi ve iaretlenmi bir scaklk duyar eleman veya termostat (brlr termostat) olmaldr. Scaklk ayarlaycnn ayarlanaca en yksek scaklk, gvenlik scakl snrlaycsnn scaklndan gerektii kadar dk olmaldr. Bu scaklk kazan imalats tarafndan verilmelidir. Duyar eleman veya termostatn montaj yeri, montaj ekli ve duyar eleman tipi kazan imalatsnn verilerine uygun olmaldr. Limit Termostat Dorudan stlan s reticilerinde (kazanlarda) bir limit termostat bulunmaldr. Scaklk ayarlayc iin yukarda koulan artlar bu eleman iin de geerlidir. Ancak, burada nceliklere ek olarak unlar da belirtilmektedir. a) Ayarlanm scakla ulaldnda veya limit termostatn besleyen enerji kesildiinde yakt ak da derhal kesilmeli ve sistem kilitlenmelidir. b) Sistemin tekrar altrlmas ancak alet araclyla mmkn olmaldr. c) Kilitlenmeden sonra, kazan gidi suyu scakl, msaade edilen scakl 10Cden daha fazla amamaldr. Gvenlik Scakl Gzcs Dolayl stlan s reticilerinde (s eanjrlerinde) bir gvenlik scakl gzcs bulunmaldr. Scaklk ayarlayc iin yukarda koulan artlar bu eleman iin de geerlidir. Ancak burada nceliklere ek olarak unlar da belirtilmektedir: a) Gvenlik scakl gzcsn besleyen enerji kesildiinde yakt ak da derhal kesilmelidir. b) Sistem, msaade edilen en yksek gidi suyu scaklnn almasn nleyecek ekilde nceden durdurulmaldr. c) Sistemin gidi suyu scaklnn ayarlanan deerin altna dmesi halinde kendiliinden tekrar almasna msaade edilmitir. (Kilitlemeye gerek yoktur) 351

Kat Yaktl Kazanlarda Scaklk Ayarlama ve Snrlama Dzenleri Kat yaktl kazanlarda, belirli bir scakla ulaldnda kazan iinde hala yakt bulunduundan ve s retimi devam ettiinden, yukar saylanlara ek olarak u dzenler de istenmektedir: a) Termik boaltma gvenlik dzeni, b) Yanma havas ayarlaycs, c) Baca ekii snrlaycs. Norm anma gc 100 kWa kadar olan kazanlar ile 100 kwdan daha byk olan kazanlarda, bu scaklk ayarlama ve snrlama dzenlerini birbirinden biraz farkl tanmlamtr. (bkz.DIN 4751 Blm 2, Madde no.7.2.3) Emniyet Ventili Her s retici (kazan veya s eanjr) TRD 721e gre emniyet ventili ile donatlmaldr. Her s reticinden en fazla adet emniyet ventili kullanlabilir. Emniyet ventili, s reticisinin hemen yannda olmak artyla gidi suyu borusu zerine monte edilmelidir. Is eanjrlerinde emniyet ventilinin dn suyu borusu zerine monte edilmesi de mmkndr. Emniyet ventili dey konumda monte edilmelidir. En fazla 1 metre uzunlukta ve srekli ykselme artyla bir boru ucuna monte edilmesi de mmkndr. Anma sl gc 350 kwdan byk olan s reticilerde emniyet ventilinin hemen yannda bir basn drme kab bulunmas zorunludur. Eer s retici zerine, fazladan bir gvenlik scakl snrlaycs ve fazladan bir maksimum basn snrlayc monte edilirse basn drme kabndan vazgeilmesi mmkndr. DIN 4751 Blm 2de metin iinde ve ekli tablolar ve ekiller araclyla emniyet ventilleri boyutlandrlmas, montaj ekli, balant borular vb. hakknda ayrntl bilgi verilmitir. Basn Drme Kab Anma sl gc 350 kwdan byk olan s reticilerde emniyet ventilinin k borusu zerine bir basn drme kab monte edilmelidir. Basn drme kab, silindirik bir kap olup grevi, emniyet ventilinin almas halinde oluabilecek buhar ile suyu birbirinden ayrmaktr. Normda, basn drme kabnn ekli, boyutlar vb. hakknda ayrntl bilgi verilmitir. Maksimum Basn Snrlayc Basncn 3 bardan byk veya anma sl gcnn 350 kWdan byk olmas halinde, her s retici bir 352

maksimum basn snrlayc ile donatlmaldr. Ayarlanm basnca ulaldnda veya maksimum basn snrlaycsn besleyen enerji kesildiinde, yakt ak da derhal kesilmeli ve sistem kilitlenmelidir. Maksimum basn snrlaycsnn ayar deeri emniyet ventili ama basncndan daha dk olmaldr. Alak Su Seviyesi Emniyet Cihaz Dorudan stlan s reticilerinde bir alak su seviyesi emniyet cihaz bulunmaldr. Bu cihaz, su seviyesinin cihazn monte edildii seviyeye kadar dmesi veya besleme enerjisinin kesilmesi halinde yakt akn derhal durdurmal ve sistemi kilitlemelidir. Anma sl gc 350 kwa kadar olan s reticilerinde, su eksiklii halinde istenmeyen bir snmann meydana gelmemesi garanti altna alnmsa, alak su seviyesi emniyet cihazndan vazgeilebilir. Bu garanti, bir minimum basn snrlayc, ak kontrol cihaz veya kazan imalats tarafndan kantlanacak baka bir nlem ile salanabilir. Genleme Borusu Genleme borusu, sistemdeki suyun scaklnn maksimum gidi suyu scaklna kadar ykselmesi halinde, basncn, maksimum basn snrlayc ve emniyet ventili ama basncnn altnda kalmasn salayacak ekilde boyutlandrlmaldr. Bu artn yerine getirilmi olduunun hesapla veya deneyle
3a DIN 3440uygun Ateleme termostat kontrolu DIN 3440uygun Termik boaltma limit termostat emniyeti TRD 721ye uygun var emniyet ventili termometre var Monometre var TRD 702ye uygun var kapal genleme tank Su seviye kontrolu yok 3b var var var var var var yok 3c var var var var var var yok 3d var var var var var var yok

3 a. 93 kWa kadar kat yaktl 3 b. 150 kWa kdar sv, gaz yakt veya elektrikli 3 c. 150 - 350 kW aras sv, gaz yakt veya elektrikli 3 d. 0,5 bar zerinde su buhar veya 110Cden yksek sv ile 350 kWa kadar

Tablo 6.45/ DIN 4751, BLATT 2ye GRE 350 kWa KADAR VE 15 m STATK YKSEKLE KADAR OLAN KAPALI ISITMA DEVRELERNDEK EMNYET CHAZLARI

kantlanmas mmkndr. Boru i ap, 20 kwa kadar anma sl glerinde 12 mm, 350 kwa kadar anma sl glerinde 20 mm ise byle bir kantlamaya gerek yoktur. Membranl genleme tankl sistemlerde, su hacminde bir saat iinde olabilecek en byk art miktar genleme borusu hesabna esas alnr. DIN 4751 Blm 2 bu art miktarn (saatlik hacim deiikliini) anma sl gcnn her kw' bana 1 litre olarak vermektedir. Kilitli Vana Kilitli vana, s retici ile genleme tank ve yine s retici ile maksimum ve minimum basn snrlayclar arasna monte edilmektedir. Normal olarak bu vanalar tam aktr ve iletme snrnda ak kalmalar zorunludur. Yetkili olmayan bir kimse tarafndan istenmeden kapatlmalarnn nlenmesi amacyla, norm, bu vanalar kilitli vana olarak tanmlamtr. Vanaya mdahale ancak bir kilidin almas veya mhrn kopartlmas yoluyla olacaktr. DIN 4751 ksm 2 kapsamndaki 350 kW gcn altndaki tesislerde membranl tip kapal genleme depolar kullanlr. Burada uyulmas ve salanmas gereken ve Tablo 6.45de zetlenen snrlayc artlar: 1- Sadece sv veya gaz yakt iin kullanlabilir.

2- Statik ykseklik 15 myi gememelidir. 3- Sistem termostatik kontrole ve limit termostata sahip olmaldr. 4- Kazan zerinde emniyet ventili olmaldr. 5- 150 kW gcn zerinde su seviyesi emniyeti bulunmaldr. 6- Termometre ve manometre bulunmaldr. 350 kW gcn zerindeki tesisler ve 350 kW altnda olmakla birlikte statik ykseklii 15 myi geen tesisler DIN 4751 ksm 4 kapsamna girerler. Bu durumda Tablo 6.46de zetlenen aadaki artlar salanmaldr: 1- Max.su gidi scakl 100C ve toplam basn max. 5 bar olmaldr. 2- Termostat ve limit termostat kontrolu bulunmaldr. 3- Sadece sv veya gaz yakt kullanlmaldr. 4- Emniyet ventili bulunmaldr. 5- Presostat ve su seviyesi kontrolu bulunmaldr. 6- Sistemin basnlandrmas genleme kabndaki basnl gazla, hava kompresr ile veya basnlandrma pompas ile gerekletirilmelidir. 7- eitli gstergeler bulunmaldr. 8- Sistemin test edilmesi ve belgelenmesi gereklidir.

Tablo 6.46/ 350 kW ve 15 mt STATK YKSEKLKLERN ZERNDE DIN 4751/TEL4e GRE STENEN EMNYET CHAZLARI 353

DIN 4751 ksm 4e gre emniyet ventillerinin boaltlmalarn su ve buhar olarak ayrmak; suyu kanalizasyona, buhar havaya atmak zere tahliye hattnda boaltma tp kullanlr. Bu tpn st tarafndan buhar atlr, alttan ise kanala balanr. Hatlarn azlar serbeste grlebilmeli ve tesisat emniyet ventillerinin boaltmalar personele zarar vermeyecek ekilde oluturulmaldr. Bununla ilgili DIN 4751 tarafndan tanmlanan tesis, ekil 6.47de verilmitir. Burada tpn boyutlar ekil 6.48de grlmektedir. Emniyet ventili byklne gre seilecek tp tipleri Tablo 6.49da yayl emniyet ve membranl emniyet ventilleri iin verilmitir. 6.2.11. Kapal Genleme Depolarnn Tesisata Balanmas Kapal genleme depolar, zerlerinde zel emniyet valfi, manometresi ve doldurma valfi ile birlikte reticiye bal zel formlarda sata sunulur. Kapal genleme deposu tesisata monte edildiinde tesisata su doldurmadan nce azot basnc balant

noktasndaki statik basnca eit olmaldr. Basn fazla ise gaz atlmal, az ise gaz doldurulmaldr. Tek kazanl kk stma sistemlerinde tek genleme kab kullanlr. ok kazanl byk stma sistemlerinde, her kazana birer adet genleme kab baland gibi sisteme de ayr ve birden fazla sayda genleme kab balanabilir. Byle bir uygulama ekil 6.50de grlmektedir. Bu uygulamada kazanlara bal depolar, sadece bal olduklar kazandaki genlemeleri alacak ekilde seilir. Sisteme balananlar ise kazan hari, sistemdeki genlemeleri karlamaldrlar. Kapal genleme depolu sistemlerde, sisteme hava girii ok kstldr. Bu nedenle hava boaltm ak depolardaki kadar nemli deildir. Ancak sisteme bir hava ayrc (seperatr) konulmas tlenir. Kalorifer tesisat at katndaki havalk borularnn topland hava tpnden otomatik prjr veya elle kumandal vana yardm ile havalandrlmaldr. Sisteme elle su doldurulduunda aada anlatld gibi sistemdeki hava dar atlmaldr.

ekil 6.47/ DIN 4751 KISIM 4E GRE BOALTMA TPL TAHLYE TESS (Emniyet ventilleri iin) 354

Membranl kapal genleme depolarnda da gazn difzyonla membrandan suya gemesi mmkndr. Bu nedenle basnlandrc gaz olarak daima azot kullanlmaldr. Tesisattan gelebilecek apak vs. gibi maddelerin depoya zarar vermemesi iin, a- Tesisat dolumuna bir pislik ayrc konulmaldr. b- Dolam hattnda bir pislik ayrc bulunmaldr. Ancak genleme deposu balants ile kazan arasnda pislik tutucu bulunmamaldr. Boylerlere de 10 300 lt hacimli 10 bar basnl kapal genleme kaplar kullanlmas sz konusudur. 6.2.12. Istma Sisteminin Devreye Alnmas 1- Sistemin statik ykseklii kontrol edilir. Kazann bulunduu kod ile en st stma elemannn arasndaki ykseklik, mesela 20m = 2,0 bar ise, kapal genleme deposunun iersine doldurulan azot gaznn basnc da 2,0 bar olmaldr. (Kapal genleme deposu sipariinde statik yksekliin

verilmesi gereklidir.) 2- Sistemdeki manometre zerindeki krmz gsterge ile, min. alma basncn saptaynz. (Brlr, pompa almadan sadece sistemin su ile dolu olduu haldeki) Ayn manometre zerinde sistemin son basnc (sistem snm ve pompa alrken meydana gelen basn) Peyi iaretleyiniz. Kapal genleme deposunun doldurma basncnn, sistemin min. alma basnc ile uygunluunu kontrol ediniz. 3- Sisteme su doldururken, sistemden havann dar atlmasn salayn. Bunu kolonlarn zerindeki en st noktadaki hava prjrlerini aarak yapnz. Hava almay bir kere de pompay durdurduktan sonra yapnz. 4- Sistem en az yarm gn maksimum scaklkta altrlmaldr. Ama su ierisindeki havann tamamen en st noktalara toplanmasdr. Daha sonra pompay durdurunuz ve hava alma ilemini tekrarlaynz.

ekil 6.48/ EMNYET VENTLLER IKIINA MONTE EDLECEK BOALTMA TPLERNN BOYUTLARI
Ama basn 5 bar Emniyet Ventili Bykl 20/32 25/40 32/50 40/65 50/80 65/100 80/125 100/150 Boaltma Tp T 170 T 170 T 170 T 270 T 380 T 480 T 480 T 550 5 bar < Ama basnc 10 bar Emniyet Ventili Bykl 20/32 25/40 32/50 40/65 50/80 65/100 80/150 80/150 Boaltma Tp T170 T 170 T 170 T 380 T 480 T 480 T 550 T 550

NOT: Emniyet ventele k azndan bir boy byktr.

Tablo 6.49/ YKSEK BASINLI YAYLI EMNYET VENTLLER N GEREKL BOALTMA TP TPLER 355

356

ekil 6.50/ K ADET BUDERUS KAZAN + BOYLER TESSAT PRENSP EMASI

5- Sistemden havann atlmas ile basn manometrede decektir. Basnc normal seviyeye gelene kadar sisteme su doldurun. 6.2.13. Kapal Genleme Depolaryla lgili Pratik Notlar 1- Borularn demeden geirilerek gizlendii sistemlerde radyatrler hava yapmaktadr. Bunun nne gemek iin kapal genleme depolar kullanlmaldr. Bu durumda sistemin havas ktktan sonra tekrar hava emme imkan olmadndan problem zlr. Ayn ekilde at s merkezlerinde de kapal genleme deposu kullanlmaldr. 2- Kapal genleme depolarnda su ile gaz ayran bir membran bile olsa, bu membran difzyonla gaz geirebilmektedir. Bu nedenle kapal genleme depolarnda azot gibi ntr bir gaz kullanlmaldr. Hava kullanldnda suya difzyonla geen oksijen sistemde korozyona neden olur. Kapal genleme depolu sistemlerde, tesisat su ile doldurulmadan nce genleme deposunun gaz basnc sistemin statik basncna eitlenmelidir. Genellikle bu ilem yaplmad iin kalorifer tesisatnda su snnca emniyet ventili darya su atmakta, genleme deposu ise dk kapasite ile almaktadr. 3- Kapal genleme depolar sistem balandktan sonra, sistem devreye alnp altrlmadan nce basnc kontrol edilmelidir. Sistem almaz iken depoda basn, sistemdeki statik su yksekliine eit olmaldr. Eer basn statik ykseklikten fazla ise gaz dar atlarak basn drlmelidir. Aksi taktirde kabn kapasitesinden yeterince yararlanlamaz ve gereksiz yere emniyet valfinden dar su atlr. Eer balangtaki basn ok dk ise kapta yeterli genleme hacmi kalmayacandan, kabn patlama tehlikesi bile oluabilir. Bunun iin bu durumda genleme deposuna gaz baslmaldr. 4- Kapal genleme depolu sistemlerde presostat kullanlmas yararldr. Sistemde basn ykselmesi olursa (snan suyun genlemesi nedeniyle) presostat brlr durduracak, sistem gvenlii salayacaktr. 5- Kapal genleme deposu kalorifer kazan dn hattna balant noktasndan daha yukar monte edildiinde, srekli scak su sirklasyonu olacaktr. Kapal genleme deposunu kalorifer kazanyla ayn kota veya daha altna monte etmek daha uygundur. Bylece, 6-

7-

8-

9-

10-

a) s kayb azalr, b) membran srekli daha scak suyla temasta olmayacandan, mr daha uzun olur. Buna gre kazana su dn scaklnn dk olmas, kazan verimini artrd gibi, kapal genleme deposu mrn de artrr. Kompresrl kapal genleme deposu kompresr motorlar gc 0.5 kW mertebesindedir. (En bykleri 3 kW deerindedir) Kk gl olduklarndan demeraj akm maliyetleri ok azdr. Bu kompresrler srekli almazlar. Genellikle gnde ancak bir-iki defa ve ksa sreli alrlar. Kompresrl ve pompal kapal genleme depolar, deiken basnl membranl kapal genleme depolarndan ok daha az yer kaplama avantajna sahiptirler. Kapal genleme deposu kullanlan tesisatlarda sisteme basnl test uygulanacaksa, kapal genleme deposu devreden karlmaldr. Aksi halde membran patlayabilir. Membran deitirilebilir depolarn faydal su hacimleri daha fazladr.

6.3. HAVA VE PSLK AYIRICILAR 6.3.1 Issan Spirotop Tesisata ilk su dolumu esnasnda aa kan byk hava kabarcklarnn ve tesisatta skan havann

ekil 6.51/ SPROTOP OTOMATK PRJR 357

darya atlmasn salayan hava prjrdr. Spirotopun dier klasik prjrlerden en byk fark hava toplama haznesinin byk olmas, iersindeki zel amandra ve ventil mekanizmasdr. amandra bir yay yardmyla ventile baldr. Bu yay sayesinde amandra hava miktarna gre yukar aa hareket edebilir. Klasik prjrlerde bu amandra sabittir. Spirotop otomatik prjre gelen hava kabarc yukarya doru hareket eder, amandra yay aaya doru eker ve prjrn ucundaki ventil alr, bylelikle hava darya atlr (ekil 6.51). Spirotopun dier prjrden farkl olarak hava at az daha byktr. Spirotop balant ap 1/2 iken klasik prjrlerinde 3/8 dir. Hava at az ufak olan prjrlerde, oluan hava kabarcklar su kuvvetini yenemedii iin darya atlmaz. Klasik prjrlerde ska yaanan dier bir problem de hava at aznn abuk tkanmasdr. Spirotop hava prjrnn, zel dizayn sayesinde su iinde bulunan pisliklerin, prjr tkama ihtimali tamamen engellenmitir. Standart retim pirin malzemeden olup max. alma scakl 110C ve max. iletme basnc 10 bardr. zel retim olarak 200C ve 25 bar basnca dayankl olan modeller de retilmektedir. (rn.Blge stma primer devresinde kullanlr) 6.3.2. Hava Ayrc Issan Sprovent Tesisattaki hava aadaki sorunlara neden olur ; Ses Korozyon Kavitasyon ve erozyon Cihazlarda verim dkl Servis skl Pompa problemleri Tesisatn belirli blgelerinde snmama, sirklasyon bozukluklar Bu problemler; s eanjrlerinde, pompalarda, s sayalarnda, yollu vanalarda, yerden stma sistemlerinde kendini ska gsterir. Tesisat iindeki havann pompann verimini ve mrn direkt olarak etkiledii herkes tarafndan bilinmektedir. Tesisattaki %2 oranndaki havann pompa verimini %50 orannda drd pompa reticileri tarafndan aklanmaktadr. Btn cihazlarmz bu kadar etkileyen hava asla ihmal 358

ekil 6.52/ SPIROVENT HAVA AYIRICI edilmemeli ve mutlaka tesisattan ayrtrlmaldr. Tesisata hava nasl girer? Tesisata doldurulan suyun iinde eriyik halde %4 orannda hava zaten bulunmaktadr. En st kattaki prjrlerden vakumla hava emilmesiyle, Ak sistemlerde genleme depolarndan, Kk seilmi genleme depolar nedeniyle eksilen sk sk yaplan takviye ile, Oksijen bariyersiz plastik boru kullanlan tesisatlarda borularn zerinden difzyon ile, Tesisat suyunun iinde eriyik halde bulunan hava ve gazlar su scaklnn artmasyla gaz haline geerek, suyla birlikte dolama balar. Bu, tesisattaki metal malzemelerde (boru, armatr, kazan, kombi, 3 yollu vana vb) korozyona sebep olduu gibi, ses dolam bozukluklar, pompalarda kavitasyon, radyatrlerin hava yapmas nedeniyle snamama sorunlarn da beraberinde getirir. zellikle oksijen bariyeri olmayan, plastik boru kullanlan radyatr ve zellikle yerden stma tesisatlarnda sisteme srekli hava girii olduundan bu sorun daha da byr. Tesisata giren hava, metalle reaksiyona girer ve aadaki kimyasal reaksiyon meydana gelir; 1) Fe + 2H2O => Fe (OH)2+H2 2) 3 Fe (OH)2 => Fe3O4 +H2+2H2O Fe3O4 => Magnetit Hava ile metallerin reaksiyonu sonucu magnetit ad verilen madde oluur. Bu madde manyetik zellikte olduu iin manyetik alan oluturan ekipmanlara doru ekilir. 2 yollu ve 3 yollu motorlu vanalar,

etraflarnda manyetik bir alana sahip olduklarndan, magnetitler vana etrafnda toplanr ve vanay zamanla bloke eder. Ayn ekilde magnetitler pompalara da gelip yaprlar. Pompalar alp baklacak olursa, ierilerinin simsiyah amur olduu grlr. Daha ilerideki aamada magnetitler pasa dnr. O2+ Fe3O4 => 6Fe2O3 (pas) Tesisatta Spirovent hava ayrc yerletirildiinde tesisattaki O2 %0,04 seviyelerine der, blokaj sorunlar ve pas oluumu engellenir. Hava eitleri; Su yzeyindeki hava => Direkt ilk dolumla atlan havadr. Mikro hava kabarcklar => 0,05 mm 0,01 mm byklnde olup su ile beraber sistemde dolar. znm hava => Su iindeki znm havadr. Bu hava, su molekllerinin etrafndaki bolukta znr. Bu boluk molekllerin hareketi ile orantl byklktedir. Havann

ISITMA TESSATI N RNEK SU HACM 1.500/ TESSAT BASINCI 10C 75C A NOKTASI B NOKTASI FARK 40I hava/m3 x 1.5 m3 = 2 bar 68I hava/m3 28I hava/m3 40I hava/m3

SU DOLDURMA SICAKLII LETME SICAKLII

60 LTRE/HAVA

ekil 6.53/ HAVA AYIRICI VE PSLK-TORTU TUTUCU HENRY KANUNLARI

aa kmas iin enerji verilmelidir. Henry Kanunu C = k.p C= Svlarda znen gaz oran k= zlme faktr p= Ksmi basn Henry kanununa gre su iersindeki havann aa kabilmesi iin scakln artrlmas veya basncn drlmesi gerekmektedir. Dolaysyla su iindeki hava, farkl basn ve farkl scaklk noktalarnda farkl miktarda aa kmaktadr. Sistemdeki znm havann darya alnabilmesi iin, Spirovent Hava Ayrcnn doru yere monte edilmesi gerekmektedir. Spirovent hava ayrc, scakln en yksek olduu yere monte edilmelidir. Istma tesisatn dnecek olursak kazan kna, soutma tesisatnda ise soutma grubu dn hattna monte edilmelidir. Scaklk yannda statik basn montaj yerini belirleyen dier bir kriter. Hava ayrclarn optimum verimle alabilmesi iin; Istma tesisatnda: montaj noktasndaki statik basn < 15 mSS Soutma tesisatlarnda: montaj noktasndaki statik basn < 5 mSS olmaldr. Su iinde znm hava stma tesisatlarnda en scak olan noktada, yani kazan cidarnda mikro kabarcklar eklinde aa kmaktadr. Aa kan bu hava kazandan karak, pompa basncnn etkisiyle tesisatta srklenmektedir. Aa kan bu hava tahliye edilmez ise, tesisatta dolamakta ve su scaklnn dk olduu blgelerde tekrar su iinde erimektedir. Bu yzden kazan knda aa km olan havann tekrar su iinde erimeden tahliyesi son derece nemlidir. Bu hava klasik prjrler ile tahliye edilmemekte ve pompa basnc ile tesisatta su ile ayn karakterde hareket ederek srklenmektedir. Kazan knda mikro kabarck eklinde aa km hava, Spirovent hava ayrclar ile rahatlkla tahliye edilebilir. Spirovent hava ayrc ierisindeki zel Spirotube parann bakr tellerine arpan hava kabarcklar, yukarya doru ynlenir. Spirovent Hava ayrcnn st ksmnda bulunan amandra, bir yay yardmyla ventile baldr. Bu yay sayesinde amandra hava miktarna gre yukar aa hareket eder. Spirovente gelen hava kabarcklar yukarya doru hareket eder, yay amandray aaya doru iter. Spirovent hava ayrc ucundaki ventil aar ve hava darya atlr. 359

ekil 6.54/ ISITMA TESSATINA MONTAJ EKL

ekil 6.56/ KADEMEL HAVA AYIRICI vakum etkisi yaparak suyun zerindeki basnc azaltr ve sudaki havay ayrtrr, 2 yollu selenoid vana suya tekrar yol verir. Su ieriye dolarken hava prjrden darya atlr. Dn hattnda basn ve hava miktar (su iersindeki) daha fazladr. Superior balant noktasnda en az 1 bar basn olmaldr, nk Superiorun iindeki tanka su sistem basnc ile dolmaktadr. Monte edildii nokta ile dn borusu aras mesafe, basn dmnn fazla olmamas iin uzun tutulmamaldr. eriye su giri kontroln yapan emniyet sensr vardr, 40 sn ierisindeki su seviyesi ykselmezse sistemi kapatr. (sebep sistemde yeterli basn yok) Standart olarak; 6 bar, 10 bar, 15 bar retim yaplmaktadr. S6H; S10H; S15H => stma tesisatlarnda S6C; S10C; S15C => soutma tesisatlarnda kullanlmaktadr. 6.3.4. Pislik Ayrc Issan Spirovent Istma ve soutma tesisatlarnda, su iinde bulunan kalnt,tortu ve pislik, arzalara,pompa, motorlu vana ve dier armatrlerde anma ve verim dklne, srekli artan bakm gereksinimlerine ve korozyona neden olmaktadr.

ekil 6.55/ SOUTMA TESSATINA MONTAJ EKL Spirovent hava ayrclarn verimi ayn zamanda su hzna da baldr. Tesisat su hz ok fazla ise hava kabarcklar yukarya ynelemeden Spiro tube ierisinden geip gider. Istma tesisatlarnda su hz < 1m/sn; Soutma tesisatlarnda su hz < 3m/sn olmaldr. Tesisatta dolaan su, Spirovent hava ayrcya girdiinde kk aptan bir anda geni apa getii iin hz der, ve hava kabarcklar yukarya doru ynlenir. Max. iletme scakl 110C, max. dayanm basnc 10bardr. 6.3.3. Kademeli Hava Ayrc Issan Superior Statik basncn 1,5 bar getii yerlerde tesisattaki havay sudan ayrarak tahliye etmek iin kullanlan cihazdr. Bir tank, vakum pompas, selonoid vana ve hava prjrnden oluur. Dn hattna monte edilmelidir. Tank giriinde bulunan 2 yollu solenoid bir vana, tank iersine su dolana kadar yol verir. Tank dolunca 2 yollu solenoid vana kapatr ve pompa 360

zellikle yerden stma tesisatlarnda ve plastik boru kullanlan tesisatlarda oksijen difzyonundan kaynaklanan korozyon sebebiyle tortu ve pislik oluumu daha fazla olmaktadr. Tesisatta su ile beraber; Kum, Magnetit, Pas, Kire, nhibitr ( baz tesisatlarda korozyona kar )bulunur. Yeni kurulan bir tesisatta borular montaj ncesi akta ( uzun sre ) bekletilirse, pas oluur ve ayn zamanda boru ileri pislik dolar. zellikle oksijen bariyerli boru kullanlmayan yerden stma tesisatlarnda, ska sirklasyon problemleri yaanr. Sisteme devaml hava girii vardr ve bu hava pisliklerle birleerek borular tkar. Tesisatlarda pisliin tutulmas iin klasik filtreler kullanlr, fakat bu filtreler ok ksa srede tesisattaki pisliklerden dolay tkanr. Boru kesiti ok darald iin yeterli miktarda su sirklasyonu salanamaz, pompalarda kavitasyon tehlikesi balar. Filtreler tkal olduu iin sistemde byk diren oluur ve pompalarn basma ykseklikleri sistemin almasn zorlatracak lde der. Tesisatta snmayan blgeler oluur. Tesisatta bunlarn yaanmamas iin genelde byk apta filtreler kullanlr, o zaman pompalarda asl problemi yaratan ufak aptaki pislikler tutulamaz. Klasik tip pislik tutucularda temizlik ve bakm zahmetli bir itir ve teknik personel tarafndan yaplr. Temizlik ve bakm esnasnda iletme kesintiye urar. Kullanc tarafndan kolayca yaplamamas nedeniyle temizlik genellikle ihmal edilir. Temizlik ihmali yznden fitrelerde tkanmalar, hatta filtrenin dorudan su gei yolu zerinde

ekil 6.58/ SPROVENT PSLK AYIRMA ETKENL olmas nedeniyle su geiini tamamen bloke etmesi ska grlr, dolaysyla sirklasyon bozukluklar, snmama ve iletmenin kesintiye uramas bu tip tesisatlarda rutin sorunlardr. Tesisata yerletirilecek Issan Spirovent Pislik Ayrc, yukarda aklanan btn negatif etkileri ortadan kaldrr. Tesisat dn hattna yerletirilir, dnte gelen pislik Spirotube arpar, yerekimi ve kendi arl etksiyle aaya doru ynlenir. Pislik toplama haznesi byk olduu iin sistemin bloke olmaz, tkanma ihtimali olmad iin pompaya ek bir diren getirmez. Spirovent Pislik Ayrclarn suyun tesisattaki dolam saysna bal olarak verimi artar. Spirovent Pislik Ayrcnn optimum verimle alabilmesi iin suyun tesisatta dolam says en az 50 olmaldr. 50 tur sonunda yaklak tesisattaki pislikler toplanm olur. Spirovent Pislik Ayrclar, stma ve soutma tesisatlarnda dn hattna monte edilirler. Issan Spirovent Pislik Ayrclarn avantajlar; zellikle pompalarda sorun yaratan ufak partiklleri rahatlkla tutar. 2 haftada tesisattaki pisliin tamamna yaknn ( % 99 ) toplar, Sudan ar olan 0,5 mikrona kadar olan pislikleri toplar, Ayrlan pislik armatrn alt ksmnda biriktirir, bylece gei kesiti daralmaz ve sistem tkanmaz.

ekil 6.57/ SPROVENT PSLK AYIRICI 361

ekil 6.59/ PSLK AYIRICININ ISITMA TESSATINA BALANTISI Biriken pislik, armatrn altndaki boaltma vanas sayesinde kolayca tahliye edilir. Servis armaya gerek yoktur. Kullanc kii veya binann iletmecisi kolaylkla biriken pislii boaltr. Biriken pisliin tahliyesinde tesisatn durmasna, stmann kesintiye uramasna gerek yoktur. Su kayb da ok daha azdr. Max. iletme scakl 110 C, max. dayanm basnc 10 bardr. 6.3.5. Hava & Pislik Ayrc Issan Spirovent zellikle soutma tesisatlarnda, su iinde bulunan pislikleri ve eriyik havay ve gazlar tahliye etmek iin kullanlr. Tek cihazla ile hem pislik hem de hava sistemden ayrtrlr. Max. iletme scakl 110 C, max. dayanm basnc 10 bardr.

ekil 6.60/ PSLK AYIRICININ SOUTMA TESSATINA BALANTISI

ekil 6.61/ HAVA VE PSLK AYIRICI

362