BLM 11

11- ISITMA SSTEMLERNDE ZEL KONULAR

7. Yatay datm borular, kolon numaralar, devre numaralar, boru aplar, kolon musluklar. 8. Havalk borular, gerekiyorsa prjr montaj noktalar, genleme kab veya hava kab izimi, boru aplar. 9. Kazan dairesi Kazan gidi/ dn kollektrleri, dolam pompas, genleme kab, emniyet borular, brlr, yakt tank, yakt stma elemanlar ve borular, baca ls ve duman kanal balants ve llendirilmesi, taze hava temini ve llendirilmesi, l ve emniyet cihazlar (Termometre, hidrometre, emniyet ventili, presostat, termostat, boaltma v.s.) Kolon emas 1. Yatay kat izimleri, kat ad, kotu 2. Istclar, stc tanm, oda no, scakl, stc verimi [kcal/h] 3. Kolonlar, kolon numaralar, her kat geiinde boru ap, tad s yk [Kcal/h], devre numaras 4. Branmanlar, musluklar, branman aplar 5. Havalklarn toplanmas, boyutlandrlmas, hava kab veya ak genleme kabna balanmas, gerekiyorsa prjrler. 6. Ak genleme kab, emniyet borular ve haberci borularnn boyutlandrlmas 7. Yatay datm borular, kolonlara irtibatlandrlmas, varsa kolon musluklarnn ilenmesi, boru aplar, devre numaralar, tad s yk [Kcal/h] 8. Kazan dairesi: Kazan veya kazanlarn izimi, gidi ve dn kollektrleri, sisteme ve kazana balant kurulmas, vanalar, boru aplar, kollektr aplar, lm, emniyet ve iletme cihazlarnn konulmas (Termometre, hidrometre, boaltma musluklar, varsa emniyet ventili), dolam pompa veya pompalarnn ilenmesi, pompa giri/k armatrler, varsa brlr, yakt tank, n stcl depo izimi, borulanmas, boyutlandrlmas, varsa kapal depo izimi, kazana balant kurulmas, boru boyutlandrlmas, varsa boyler izimi ve borulamas, armatrleri, varsa otomatik kontrol elemanlarnn iletme ve uyar elemanlar arasndaki iliki belirtilerek gsterilmesi (motorlu vana ve duyar eleman gibi).

11.1. KALORFER TESSATI PROJELERNN HAZIRLANMASI 11.1.1. Veriler Yapnn ina edilecei yer/yn. Mimari kat plan. Kesitler. Yap elemanlar (Pencere/cam, kap, duvar, tavan, deme inai bilgileri). Merkezi scak su istenip istenmedii. Yakt cinsi. 11.1.2. Hesaplar 1. Scaklklarn tespiti. 2. Is geirgenlik katsaylar. 3. Enfiltrasyon katsaylar. 4. Zamlar. 5. Is gei kayplar. 6. Enfiltrasyon kayplar. 7. Istc hesaplar. 8. zel diren cetvelleri. 9. Boru hesaplar. 10. Boyler hesab (Varsa) 11. Kazan hesab. 12. Baca hesab, duman kanal, hava bacas. 13. Brlr/yakt tank (Varsa) 14. Yakt stclar (Ana tank/pot-varsa) 15. Genleme kab (Ak veya kapal tip), emniyet borular, emniyet valfi 16. Dolam pompas. 17. Gerekiyorsa boru uzamalar iin kompansatr, omega v.s. seimi. 11.1.3. izimler Kat planlar 1. Pafta boyut seimi/ereve/Balk 2. Mimari plan izimi 3. Oda no/Ad/Scakl/Is kayb[Kcal/h] 4. Istclarn izimi, tanm yazlarnn yazlmas 5. Kolonlarn yerletirilmesi 6. Branmanlar, radyatr musluklar, branman aplar. 482

Karmak olmayan kk tesislerde, cihaz tanmlar ve otomatik kontrol, plan veya kolon emas paftalarnda verilebilir. Bunun yeterli olmad durumlarda, ayr bir cihaz listesi ve otomatik kontrol paftas yaplmas uygun olur. Bu durumda kat planlar ve kolon emalarnda cihazlar yalnzca bir sembolle (BY:Boyler, BR:Brlr; GK:Genleme kab gibi) ifade edilip, bunlara ait detayl bilginin cihaz listesi paftasnda olduu, paftaya konulan bir notla belirtilir. 11.2. MMAR PROJE-TESSAT LKLER 11.2.1. Istma Tesisat-Mimari Proje likileri 1. Her odann kullanma amac mimari proje zerinde yazl olmaldr. 2. Yapya ilikin bilgiler: a) Binann bulunduu ehir ve semt: b) Binann yn durumu: c) Binann evresindeki binalarn uzakl: d) Binaya bitiik bina var m? Hangi cephelerde? Kanc kata kadar? e) Bina ka kat olarak tasarlanmaktadr? f) Toprak seviyesi (Binann n-arka ve yan taraflarnda) g) Istlamamas istenen blgeler var m? 3. Yap elemanlarna ilikin blgeler: a) Pencereler Tek caml ( ) ift caml () Ahap ereve ( ) metal ereve ( ) Parapet ykseklikleri ve Pencere boyutlar b) D duvarlar Duvar cinsi ve kalnl D duvarda izolasyon varsa Detay ve kalnl c) duvarlar Duvar cinsi ve kalnl d) Toprak temasl duvarlar Duvar cinsi ve kalnl zolasyon cinsi ve kalnl e) Demeler Toprak temasl demeler iin, izolasyon detay ve kalnl

4.

5.

6.

7.

Kaplama detay Deme detay Not: Topraktan deme kaplamasna kadar olan kesit verilmelidir. Ara demeler iin Kaplama detay Deme kalnl kma demeler iin zolasyon detay ve kalnl f) atlar at detay at izolasyonu varsa detay ve kalnl Not: Kiremit atlarda kiremidin altna youn ziftli rberoit (ekler suyu aaya aktacak ekilde) monte edilmesi yararl olacaktr. g) Teras atlar. Is izolasyonu varsa detay ve kalnl Bacaya ilikin bilgiler: a) Baca cinsi b) Her kazan iin ayr baca yeri c) Baca kesiti (Duman borusu ap + hava boluu + tula duvar boyutlar ve kalnl): d) Baca izoleli mi? e) Baca kazan balant kanal yeri ve detay f) Bacann mahyadan ykseklii g) Baca temizleme kapa h) Doalgaz bacalarnda su drenaj Kmrl kazan bacalarnda kl alma yeri Istma sistemi seimi: a) Klasik radyatrl sistem ( ) b) Yerden stma () c) Scak hava apareyi () d) Dier () Radyatrler ve tesisat seimleri: Radyatr tipi: (dkm,elik,panel,alminyum panel, alminyum) Istma tesisat ile ilgili bilgiler: Radyatr yerleri Kalorifer tesisat iin kolon gei yerleri Parapet alt ykseklii Banyo ve mutfakta radyatr yeri (Banyo kalorifer borusu slak demeden gememeli) Merdiven girii stmas iin radyatr yeri 483

Merdiven boluunun d duvar ile temas veya cam varsa orta katlar da stlacak m? Havalklar at arasnda m toplanacak? Datm: a) Dey kolon sistemi ile () b) Deme altndan polipropilen borularla ( ) 8. Genleme deposu: Genleme deposu ak m? Kapal m? Genleme deposu yeri Emniyet borular aft Ak genleme deposu en yksek radyatrlerden 2 metre daha yksek olmaldr. 9. Yap i scaklklar Bina i scaklklar artnamelere gre aada verilmitir. zel olarak istenilen mahal scaklklar varsa iaretlenmelidir. 1) Konutlar: Salonlar 22C Yatak odas 20C Antre,hela,mutfak 18C Du 22C Banyo 26C Merdiven 15C 2) yerleri: Dkkanlar 20C Lokanta, Otel odas 20C Atlye(oturarak alma) 20C Ar i yapan atlye 15C Hafif i yapan atlye 18C Brolar 22C Ariv 18C Toplant salonu 20C Koridor,hela 15C 10. Yakt cinsi: a) Doal gaz ( ) b) Motorin () c) Fuel oil ( ) d) Kmr/LPG ( ) 11.2.2. Shhi Tesisat-Mimari Proje likileri 1. Lavabo cinsi: 40x50 ayakl, asma ayakl, tezgah tipi (tezgah alt,tezgah st) 2. Klozet cinsi: 484

3. 4. 5. 6.

7. 8. 9.

10.

11. 12. 13.

14.

15. 16.

17.

18. 19.

Duvar tipi rezervuarl (plastik) Kendinden rezervuarl Asma klozet Gmme rezervuarl Bulak makinas: Yeri,musluu,pis su gideri amar makinas, ofben, termosifon yeri. Banyo aspiratr nereye balanacak? Mutfak aspiratr egzostu: a) Balkona verilecek b) nt baca yaplacak p bacas ve p odas(p odas havalanacak) Bina temiz su giri yeri Temiz su ve pis su aftlar yerleri. Temiz su borular cinsi: a) Galvaniz boru b) Polipropilen boru Kullanma scak suyu temini: a) Merkezi boylerden b) Mnferit ofben veya termosifonla Merkezi scak su iin her daire giriine scak su sayac isteniyor mu? Kullanma scak su sirklasyon hatt son armatre kadar gidecek mi? Temiz su borular gzergahnn belirlenmesi (mutfak banyo aras deme altndan, duvardan tavandan ) Pis su k yeri kanalizasyon borusu kotu ve yeri: Pis su kanalizasyonu yoksa foseptik yeri Pis su havalk tesisat yaplacak m? Pis su borularnn bodrum katta inilerde rgar yerleri Pis su borular iin dk deme, asma tavan,arka duvardan toplama alternatiflerinden hangisi isteniyor? Yamur borusu kanalizasyonlarna balanacak m? atda yamur suyu toplama yerleri, detay Yamur borularnn aa ini yerleri (Kn terlemeye kar) yamur borusu bina iinden iniyorsa, s izolasyonu yaplmaldr. Balkon szgelerinin yeri ve toplanmas Yangn tesisat

Sprinkler sistemi gerekli mi? Yangn dolab yeri Yangn borusu yeri Yangn hidrantlar yeri Yangn merdiveni yeri Yangndan ka yolu ve havalandrma tesisat var m? Yangn perde duvarnn yeri Yangn merdiveni basnlandrmas Yangn ihbar sistemi isteniyor mu? 20. Doal gaz tesisat Doal gaz bina girii ve reglatr yeri Doal gaz kolon yeri Doal gaz sayalar yeri Daire ii doal gaz boru gzergah 11.2.3. Kazan Dairesi-Mimari Proje likileri 1) Kalorifer kazan Yeri ve adedi Yedek isteniyor mu? Bacaya olan uzakl zerinde yeterli ykseklik kalyor mu? n tarafnda servis boluu var m? 2) Yakt deposu Yeri ve adedi Ka gnlk yakt depolanacak Tip (Silindirik-Prizmatik) Depo hacmi Fuel oil kullanlacak ise stcsnn karsnda yeterli boluk var m? Etrafnda 40-50 cm servis boluu kalyor mu? (boya v.s. iin ) Yakt dolum (2") ve havalk (1 1 / 2") borular darya nasl kacak? Kuranglez yaplacak m? Yakt deposu havalandrmas nasl olacak? Sa kap (yakt deposu hacmi iin) ve yakt deposu hacmi alt havuz oluum detay verilmeli Hazr depo gelecekse, ieriye almak iin rezervasyon braklmal. Yakt deposu- brlrler arasndaki yakt kanal en ksa mesafede olmal ve zerine zgara yaplmal Yakt deposuna taban stcs isteniyor mu? 3) Kazan dairesi havalandrmas Havalandrma bacas boyutu (tavan seviyesinden atya kadar)

Taze hava giri pencere yeri ve kesiti: Kazan dairesine yapay havalandrma yaplacaksa vantilatr kapasitesi brlr fanlarnn toplam kapasitesinden en az %10 byk olmaldr. (Egzost doal ekili ise) Hava kanallar ile borularn geiine dikkat edilmelidir. Souk blgelerde kazan dairesinde donma riskine kar nlem alnmaldr. Kazan dairesine vantilatr ile hava verilecek ve emilecek ise saatte 5-6 hava deiimi alnabilir. 4) Su deposu hacmi ( insan bana 500 lt. veya daha fazla hesaplanmal) Merkezi sistem su depolar iki blmeli olmal. Su deposu i yzeyleri fayans yaplacak m? Su deposu bina altnda ise tavanna s yaltm yaplacak m? (st kat demesinde kondenzasyonu nlemek iin) Temizleme kapa yeri Su dolum borusu girii Flatrler temizleme kapana yakn m? Ulayor mu? Boaltma borusu yeri Su nereye boalacak? (Rgara boalacak ise rgar k kotu veya pis su pompas flatr kotu depo boaltma alt seviyesinden en az 30 cm aada olmaldr) Su k borusu (altnda 10 m3 e kadar olan depolarda 10 cm, daha byk depolarda 20 cm ykseklikte tortu hacmi kalyor mu?) Su k borusu zerinde 1 / 2" seviye gstergesi balant manonu konmaldr. Yangn rezervi mi braklacak yoksa ayr yangn deposu mu yaplacak? at katna da su deposu veya yangn suyu deposu isteniyor mu? 5) Pis su ukuru: Kazan dairesi szgeleri kanalizasyon kotunun stnde kalyor mu? (Pis su ukuru yaplacaksa 1 asl, 1 yedek pompa kullanlmaldr. Elektriin sk kesildii yerlerde yedek pompa el pompas tipinde seilebilir) Kazan dairesi evresine yaplacak 20x20 evre kanal ve yakt kanal szgeci pis su ukuruna balanabiliyor mu? Pis su hangi kattan dar atlacak? st katlar pis suyu bodrum tavanndan m 485

toplanp darya atlacak? (temizleme kapaklar ve atallarda temizleme azlarna dikkat edilmelidir.) 6) Hidrofor: Tip (kademeli pompal membranl sistem, pistonlu,sanayi tipi): Kapasite: Yangn hidroforu ve bahe sulama hidroforu ayr m olacak? Yedek isteniyor mu? Souk su kollektr yeri. 7) Boyler: Tip (Serpantinli veya ift cidarl): Isnma sresi Bina iine alabilmek iin rezervasyon brakld m? Karsnda serpantinlerin sklebilecei, etrafnda servis iin izolasyondan sonra 50 cm boluk var m? Scak su kollektr yeri: Scak su sirklasyon borular kollektr yeri: yollu vana yeri: Boyler stma pompalar yeri: Boyler kullanma suyu sirklasyon pompalar yeri: Not: Birden fazla sayda boyler kullanlyorsa souk su kollektr boylerin sanda,scak su kollektr de solunda (veya tersi) yaplmal ki, boylerden geen su eit olabilsin. 8) Genel: kinci ka kaps yeri: (kazan dairesi kaplar yangna dayankl olmal. ift cidarl satan yaplmal ve darya almaldr.) Cihazlarn giri/k yeri: Doal aydnlatma yaplacak m? Bina dna yaplan kazan dairelerine kalorifer kazanlarnn karsnda braklan servis boluunun zerine sklebilir doal aydnlatma feneri yaplmas pratiktir. (Hem doal aydnlatma hem de cihazlarn giri k iin kullanlabilir.) Kazan dairesi duvarlarnn beyaz fayans yaplmasn neririz. (Temiz bir kazan dairesinde alan teknisyenlerin servis kalitesi daha iyi olabilir)

Elektrik panosu yeri: Jeneratr yeri Jeneratr hava giri/k yeri Jeneratr egzost bacas yeri Jeneratr yakt deposu yeri Jeneratr hangi cihazlar besleyecek? Kazan dairesi aydnlatma armatrleri Teknisyen odas var m? Teknisyen iin WC- du hacmi var m? 9) Doal gazl kazan dairelerinde: Lambalar kiri altndan 50 cm aaya monte edilmelidir. Floresan lamba kullanlmamaldr (ideali exproof lamba kullanmaktr) Lamba anahtar kazan dairesi dna alnmaldr. Kontaktrlerin olduu tablolar kazan dairesinin dnda olmaldr. Ana elektrik alteri ve doal gaz kesme vanas kazan dairesi dnda olmaldr. 11.2.4. Yksek Yaplarda Tesisat Mimari likileri Galeri kat yaplacak m? Kompansatr yerleri Sabit nokta yerleri Eanjr dairesi planlamas Elektrik tesisat Elektrik aft yeri Elektrik panosu yeri 11.2.5. antiye Kuruluundaki Tesisat leri in Bilgi Alma Formu 1. STENECEK GENEL BLG VE PLANLAR 1.1.Vaziyet plan 1.2. Arazideki yaklak kotlar 1.3. Kullanma suyu kuyudan alnacaksa, analizi 1.4. Hidrofor ve su deposu yerleri 1.5. Boyler yerleri 1.6. Kalorifer kazanlar ve buhar kazan yerleri 1.7. Mimari projeler 1.8. Tavan detaylar 1.9. at kaplamas detaylar 1.10. Kap detaylar 1.11. Pis su klar 1.12. Foseptik ve kanalizasyon balant yerleri 1.13. Mutfakta LPG tpleri yeri

486

2. GENEL SORULAR: 2.1. Kullanma suyu temini: [ ] ebekeden. [ ] Kuyudan. [ ] Tankerle. 2.2. Su basnlandrma: [ ] Basnl su ebekesi var. [ ] Mevcut depolar ve hidroforlar var. [ ] Mevcut depolar var. [ ] Ofis beton santral ile ortak hidrofor kullanlacak. [ ] Bahe sulama v.b. mahallere de hidrofordan su verilecek. 2.3. Pis su: [ ] Alt yap var. [ ] Foseptik yaplacak. 2.4. Eski antiyelerden gelen kullanlm malzemeler: [ ] Radyatr cinsi, dilim adedi [ ] Boru ve vana: 1 / 2" Galvanizli m, Siyah boru m, vana adet 3/4" m, m, adet 1" m, m, adet 11/2" m, m, adet Dierleri [ ] Kazan adedi , cinsi , kapasitesi [ ] Brlr adedi , cinsi , kapasitesi [ ] Boyler adedi , cinsi , kapasitesi [ ] Hidrofor adedi , cinsi , kapasitesi [ ] Dier malzeme ( adet ve cinsi aklaynz ) 2.5. Beton santrali ve prekast atlyesi: a.Beton santralinin su ihtiyac [m3/gn]. Saatteki max. su ihtiyac [m3 /gn]. b.Kn souk gnlerde beton dklecek mi ? [ ] Hayr . [ ] Evet : gerekli scak su scakl [C] = gerekli scak su miktar [m3 /h]= c. Prekast atlyesi iin buhar ihtiyac var m ? [ ] Hayr. Masa altndaki serpantinlere verilecek buhar miktar [ kg/h ] = Branda altna verilecek ak buhar miktar [k/g] =

d. Scak su temini: [ ] Buhar kullanlarak eanjrle. [ ] Buhar kullanlarak boylerle . [ ] Buhar kullanmadan. e. Toplam buhar ihtiyac. 2.6. i Koular, Ofis ve Tantm Binalar Mimarisi i Koular Ofis Binas Cam cinsi: [ ] Tek cam [ ] Tek cam [ ] ift cam [ ] ift cam Cam boyutlar: x m, x m, Dorama cinsi: [ ] Ahap [ ] Ahap [ ] Alminyum [ ] Alminyum [ ] PVC [ ] PVC Kat ykseklii: m, m, Parapet ykseklii: m, m, D duvar ykseklii: m, m, Deme cinsi: m, m, Yn: m, m, 2.7. i koular, ofis ve tantm binalar shhi tesisat a. Yemekhanede ka kiiye yemek kacak b. Du yapacak ii says c. ilere amar ykama yeri yaplacak m? d. Scak su istenen yerler: [ ] Yemekhanede scak su evyesi. [ ] Dular [ ] ilere amar ykama yeri [ ] ay ofisi [ ] Kou lavabolar [ ] Ofis lavabolar e. Koularda yalak eklinde yaplacak gereler. [ ] Lavabolar [ ] Pisuvarlar f. Alaturka klozetler: [ ] ten ykamal [ ] Jet tipi [ ] Dier g. Prefabrik antiye binalarnda kullanma suyu WC ve ay ofisinde bina dndan: [ ] Kanallarla balanacak [ ] Topraa gml boru ile balanacak 2.8. Proje mdr odas veya baka hacimlere paket klima ve havalandrma isteniyor mu? [ ] Hayr [ ] Evet Klima istenen hacimler = Havalandrma istenen hacimler =

487

2.9. Depolarn stlmas: [ ] Depolar stlmayacak [ ] Depolarn stlmas rutubet etkisine kar paket cihazla nem kontroll olarak yaplacak. [ ] Merkezi sisteme bal olarak stlacak [ ] Sadece depocu odas stlacak 3. UZMAN KARARI GEREKTREN TEKNK SORULAR 3.1. Buhar ve kalorifer kazanlarnda kullanlacak yakt cinsi: [ ] Mazot [ ] Fuel oil [ ] Kmr [ ] LPG [ ] Doal gaz 3.2. Buhar kazan devresinde: a. Buhar kazanna souk suyun girmesinin sakncal olduunu gz nne alarak kondens deposu stlacak m? [ ] Evet [ ] Hayr b. Buhar kazan ile kazan besi pompas arasna n stma eanjr monte edilecek mi? [ ] Evet [ ] Hayr c. Su analizi sonularna gre su yumuatma cihazna ihtiya var m? [ ] Evet [ ] Hayr d. Prekast atlyesinin kapal ksm [ ] Var stlacak [ ] Var stlmayacak [ ] Yok e. Prekast atlyesinde gerekli yakt deposu hacmi = 3.3. i koular kalorifer sistemi [ ] Ofis binalar ile ayn merkezden beslenecek [ ] Ayr bir merkezden beslenecek 3.4. i koular ofis ve tantm binalar kalorifer tesisat a. Boru datm. [ ] Sprgelik zerinden [ ] Tavandan [ ] Deme alt kanaldan b. Radyatr cinsi [ ] Panel [ ] Dkm [ ] Alminyum [ ] elik c. Genleme deposu cinsi [ ] Ak [ ] Kapal d. Genleme deposu yeri e. D hava scakl kompanzasyonlu otomatik kontrol paneli isteniyor mu? [ ] Evet [ ] Hayr 488

3.5. Shhi tesisat a. Kullanma scak suyu boyleri varsa tipi: [ ] Yatk [ ] Dik b. Kullanma scak suyu sirklasyonu isteniyor mu? [ ] Evet [ ] Hayr c. Mutfak davlumbazlarnda fan ile havalandrma isteniyor mu? [ ] Evet [ ] Hayr d. Souk havada mutfak LPG tplerini stma imkan isteniyor mu? [ ] Evet [ ] Hayr e. WClerde egzost aspiratr isteniyor mu? [ ] Evet [ ] Hayr 11.2.6. Teknik Notlar 1. Istma merkezindeki bir kresel vanay kapatp, koularn alma saatleri iinde stlmas salanabilir. 2. Koulardan biri revir gibi kullanlabilir. 3. Koularn vanas kapatldnda, mutfak ve revire ayrca kumanda etmek imkan olmal ve buralar stlmaya devam etmelidir. 4. Borularn depolanmasnda, deponun kapal olmas ve zeminin salam olmas gerekir. 5. Kvetlerin depolanmasnda aadaki nlemler alnr. a. Arka yzeyler antipas ile boyanr. b. Aralarna ondle karton konarak dik durumda korunur. 6. Slyen, antipas, karpit ve asetilen gibi yanc malzemeler mmkn olduu kadar az miktarda depolanmaldr. Bu malzemeler mmknse ayr bir depoda veya yanc olmayan malzemelerle birlikte depolanmaldr. 7. antiye depolar yapldktan sonra yamur yamadan ve deponun su alp almad kontrol edilmeden malzeme konulmamaldr. Rutubetten etkilenebilecek (ofben, aspiratr, cam yn v.b.) malzemeler stlan depolara konulmaldr.

11.3. TESSAT LER BOYAMA L VE RENKLER ( artname rnei ) "Yap leri Makine Tesisat Genel Teknik artnamesi" 1- GENEL ESASLAR: 1.1- Astar boya vurulacak yzeyler, pas, kir, sva artklar, ya v.b. artklardan tmyle temizlenecektir. Bunun iin gerekirse tel fra veya temizleyici solsyon kullanlacak veya pasl yzeyler iin gelitirilmi paskran boya kullanlacaktr. 1.2. Sisli, donma yapacak kadar souk veya yamurlu gnlerde veya, nemli veya terlemi yzeylere boya yaplmayacaktr. 1.3. Boya, damlama, akma veya ylma yapmayacak ekilde yaylm ve iyi fralanm olacaktr. 1.2- Fabrikada boyanm yzeyler ok iyi temizlenecek ve gerekiyorsa kusurlu ksmlar tekrar boyanacaktr. 1.3- Kontrol noktalarn, ikaz iaretlerini, cihaz plakalarn ve demir olmayan malzemeden soutucu akkan borularn boyamamaya dikkat edilecektir. 2- MAKNELER: 2.1. Btn cihazlar (elektrik motorlar, pompalar, eanjrler v.b.) atlyede gri kurun astar boyal olarak depolanacaktr. 3- BORULAR: 3.1. Ankastre veya s yaltml olmayan kiremit altnda, blme iinde, yeraltnda denen btn borular, flanlar, cvatalar, vanalar ve ekleme paralar (dkme demir olanlar hari) ve ak hava etkisinde kalan btn kanallar, borular, ask ve tesbit paralar iki kat asfalt emlsiyonu ile boyanacaktr. Temiz hava emi yerinde veya ok yaknnda bulunan btn madeni yzler (damper hari) iki kat asfalt emlsiyonu ile boyanacaktr. Temiz hava emi ve kirli hava k damperleri iki kat alminyum boya ile boyanm olacaktr. 3.2. Demir boru donatmndan akta olup s yaltm olmayanlarn tamam boru, eklenti paralar, flanlar, vanalar ask ve tespit paralar dahil aadaki gibi boyanacaktr. 3.2.1-D hava etkisinde olanlar bir kat krmz kurun slyeniyle bir kat gri maden boyasyla veya paskran boya ile boyanacaktr. 3.2.2-D hava etkisinde olmayanlar bir kat krmz kurun slyeniyle veya paskran boya ile boyanacaktr.

4- DEMR PARALARI: 4.1. Btn demir paralar en az bir kat krmz slyenle veya paskran boya ile boyanm olacaktr. 5- Astar ve koruyucu boyalarn stne, birim fiyat tariflerinde ve zel artnamelerde belirtildii zere kontrolluun isteine uygun renk ve nitelikte ikinci kat boya yaplacaktr. Fabrika boyas zellikle fra boya olan cihazlar antiyede bozulmu ve paslanm ise tekrar ayn ekilde ve orijinal renginde boyanmaldr. Boyalarda renk seiminde B.B tesisat standart renklerine ve uyar renklerine zellikle uyulacak, bu konuda kontrolluun renk seiminde mteahhit firma yardmc olacaktr. Deiik renkler verilmedii zaman boya renkleri aadaki ekilde olacaktr. - Kazan dairesi duvarlar genellikle beyaz kire badana olacaktr. Tavanlar beyaz veya gri boyanabilir. Duvarlara fayans yaplmasn neririz. Temiz kazan dairelerinde teknisyenlerin de daha dikkatli alt servis kalitesinin artt belirlenmitir. - Demeler ap veya mozaik ve benzeri - Beton kaideler 300 doz beton - Pis su ukurlar skal ap-zgara, ask, konsol, (siyah veya gri) - Kazanlar (gri) - zolasyonlu borular (gri, zel hallerde kontrolluk seimi) - Kazan kapaklar (siyah) - Duman kutusu (siyah) - Duman borusu (izolasyon st gri) - Kaplar (madeni ve gri) - Vanalar (gvde alminyum, siyah) - Yakt tanklar (gri) - Su tanklar (beyaz)
Akkan Su Buhar Hava Yanc Gazlar Yanc Olmayan Gazlar Asitler Bazlar Yanc Svlar Yanc Olmayan Svlar Vakum Grup 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 Renk Yeil Krmz Mavi Sar Sar Oranj Eflatun Kahverengi Kahverengi Gri

Tablo 11.2
489

Tablo 11.1 / ISITMA BORULARI RENK STANDARDI (DIN 2404)

- plak borular (pik siyah, dierleri gri) - Davlumbazlar (turuncu) - Pompalar orijinal renkte, kaideleri siyah. Yukardaki renklerde boyanan tesisatn izolasyon 490 bitim yerlerine bilezik ve uyar oklar (ak ynnde) konacaktr. Istma tesisatnda kullanlacak borularn DIN normuna gre renk standard aadaki Tablo 11.1 ve 11.2de verilmitir.

11.4. DK SICAKLIK ISITMASI Scak sulu merkezi stma sistemlerinde geleneksel su scakl 90/70 C deerindedir. Dolays ile btn tanmlar, diyagramlar,tablolar v.s. bu deerlere gre dzenlenmitir. Bu scaklk deeri klasik sistemler iin optimum kabul edilebilir. Ancak gnmzde stma teknolojisindeki gelimelere paralel olarak dk scaklkta stma giderek nem kazanmaktadr. rnein demeden stmada su scaklklar 55C deerini amaz. Trkiyede kalorifer kazanlar en souk havada 65-70C yi gemeyen scaklklarda almaktadr. Radyatrlerle stmada da son yllarda dk scakla doru bir eilim vardr. zellikle dkm kazan+ doal gaz ifti sz konusu olduunda bu olanak ortaya kmaktadr. Yakt olarak kmr veya fuel oil kullanldnda, asit korozyonu nedeni ile su scaklklar kazanda daha fazla drlememektedir. zellikle elik kazanlarda korozyon duman borularn ok abuk delmekte ve kazan mrn azaltmaktadr. Bu nedenle kazan suyu scakl yksek (90C) tutulmakta, scak havalarda yakt ekonomisi iin veya drt yollu vanalarla dn suyu ksa devre edilerek sisteme gnderilen su scakl drlmektedir. Ancak bu nlemler pahal kontrol sistemlerini gerektirmektedir. Ayrca yksek scaklkta alan kazann baca gaz scakl da ykselecei iin verimi ortalama %4 daha azalacaktr. Halbuki doal gaz yaklmas durumunda yakt kkrt iermediinden asit korozyonu yerine yksek nem oranna bal kondens korozyonu nemlidir. Yeni jenerasyon scak su kazanlar olan ecostream kazanlar dk su scaklklarnda almak iin tasarlanmtr. Ayn zamanda d scaklk ykseldiinde herhangi bir kartrmaya gerek kalmadan kazan su scakl termostatik kontrolla drlerek yakt tasarrufu salanabilir . Bylece daha ucuz fakat daha kusursuz kontrol sistemleri kullanlabilir. Nitekim Buderus tarafndan doal gazl ( veya sv yaktl ) dkm kazanlar iin LOGAMATK ad verilen byle bir kontrol sistemi gelitirilmitir. LOGAMATK kontrollu BUDERUS dkm kazanlar iin 90/70 C yerine 70/55 C scak sulu stma sistemi kullanldnda aadaki avantajlar elde edilir: 1. Dk su scaklna bal olarak kazanda duman gaz ile su arasndaki scaklk fark artmakta, baca scakl dmekte ve kazan verimi artmaktadr. Verimdeki bu art oran

zerinde aada zellikle durulacaktr. 2. Dk scaklk dolaysyla stmadaki konfor hissi artmaktadr. 3. Toz yanmas sonucu duvar ve perdelerdeki islenme ve kirlenme problemi en aza inmektedir. Buna karlk dk scaklk stmas gerekli radyatr yzeylerini artracandan sistemin ilk yatrm maliyeti artacaktr. Ancak bu ilave yatrm yaplan yakt tasarrufu ile kompanse edilecek ve ilave yatrm kendini bir sre sonra amorti edecektir. 11.4.1. Dk Scaklk Sisteminin Ekonomiklii Dk scaklk 70/55C stmann salad verim artnn belirlenmesi iin teorik bir model kurulmutur. Bu teorik almada ayn sistem 90/70C Logamatik kontroll olarak ve 70/55C yine Logamatik kontroll olarak dizayn edilmitir. rnek alnan bir stma mevsimi iin (1960 yl) saatlik d scaklk deiimleri (meteoroloji blteninden) bire bir dikkate alnarak her iki sistemin bir ylda yakt yakt miktar ve sistemlerin yllk ortalama verimleri hesaplanmtr. Bu hesaplarda, 1. Yapnn proje artlarndaki s kayb 300.000 kcal/h, kazann faydal s gc 315.000 kcal/h ve brlr kapasitesi 355.000 kcal/h alnmtr. Yakt olarak motorin kullanlmtr. 2. Logamatik kontrol dikkate alnm ve her iki hal iin de en uygun deiim erisi seilmitir. 3. Durma srasndaki souk hava kayplar, scak cidar kayplar, her ateleme srasndaki eksik yanma kayplar dikkate alnmtr. 4. Su scaklna bal olarak verimdeki art dikkate alnmtr. Buna gre yaplan hesaplar sonucunda yllk yakt sarfiyat: A.90/70C sistemde 54.977 kg/yl motorin B.70/55C " 50.269 kg/yl " bulunmutur. Sistemin yllk ortalama verimi ise, A.90/70C sistemde % 74,1 B.70/55C " % 81,1 bulunmutur. Buna gre yllk % 7 verim art ile 4.708 kg yakt tasarrufu salanmaktadr. Doal olarak koullar deitike yaplan tasarruf miktar deiecektir. Ancak bu hesap mertebe olarak bir fikir vermektedir. Bu sistemde stc olarak kolonu dkm radyatr kullanld kabul edilirse 90/70C sistem iin gerekli stma yzeyi, 491

F= q/ K.t= 300.000/(7,7.60)= 650 m2 70/55C sistemde scaklk fark, t= (70+55)/2- 20= 42,5C olup, radyatr sl kapasitesindeki dme, q / qo=(t /to)n= (42,5 / 60)1,3 kabul edilir. Buna gre 70/55C sistem iin gerekli radyatr yzeyi, F= 1.000 m2 bulunur. Aradaki gerekli ilave radyatr yzeyi, F= 1.000- 650 =350 m2 olmaktadr. Hesap tarihindeki radyatr fiyat 17,5 $/m2 ve yakt fiyat 0,225 $ / kg alnrsa, 70/55C sistemin ilave yatrm maliyeti: =350x17,5 = 6.125 $ 70/55C sistemin iletme maliyeti tasarrufu; = 4.708 x 0,225 = 1.059 $ YAKLAIK AMORTSMAN SRES= 6125/1059= 5.8 yl SONU: En pahal radyatr kullanlmas halinde bile sistem kendini 5 ylda amorti edebilmektedir. 11.4.2. 70/55C Sistemin Projelendirilmesi 70/55C sistemin projelendirilmesinde esas farkllk stc seimi ile boru aplar hesabnda olacaktr. 70/55C sistem projelendirmesi MMO 84 nolu yayn olan kalorifer proje hazrlama esaslarna dayandrlarak anlatlacaktr. 1. Is kayb hesaplarnda bir deiiklik yoktur. 2. Istc seimi Istcdaki ortalama su scakl ile oda i scakl arasndaki fark, 90/70C sistemde standart olarak 60Cdir. to= (90+70) / 2 20= 60C Bu fark 70/55C sistemde standart olarak daha dk olacaktr. t= (70+55) / 2 20= 42,5C Scaklk farkna bal olarak radyatrlerin sl gc de decektir. tye bal olarak yeni sl g, q= qo ( 42.5 ) = qo.f 60 eklinde ifade edilebilir. Burada, q= Radyatrlerin 70/55C sistemdeki standart s gc qo= Radyatrlerin 90/70C sistemindeki standart s gc, n=s katsays. 492
n

Bu katsay stcnn tipine bal olarak 1,2 ile 1,3 arasnda deiir ve ancak deneyle bulunabilir. Radyatrler iin n=1,3 alnabilir. f= Dzeltme faktr Radyatrler iin dzeltme faktr, fin deeri f= ( 42,5 )1.3 = 0,639 60 olarak bulunur. Radyatr gleri firma kataloglarnda 90/70C sistem iin verildiinden, oda scaklna bal olarak katalogdan okunan deer f faktr ile arplrsa 70/55C sistemindeki radyatr gc bulunur. 70/55C sistemde radyatr dilim saysn belirlemek iin, sz konusu oda s kayb, f deerine blnerek izafi s kayb bulunur. Bu deerde katalogdan seilen radyatr tipinin dilim says okunur. rnein odann s kayb 1000 kcal / h ise ve 221 / 500 kolonlu radyatr seildi ise, zafi s kayb = 1.000 / 0.639 = 1.565 kcal / h Oda scakl 22 C ise gerekli dilim says katalogdan yaklak 11 olarak okunur. Gerekli radyatr miktarlar hesaplandktan sonra, radyatr yerletirilmesi ayndr. 3. Kolon emas ve boru aplar Kolon emas aynen izilir. Boru aplarnn hesabnda ise, kolon emasna her boru parasnn s yk yannda, boru parasndan geen ktlesel debi de yazlr. Ktlesel debi, m= Q c.(tg-t) = Q 1.(70-55) = Q 15 [ kg/h]

bulunur. Burada, Q= Boru parasnn sl yk [kcal/h C] rnek 1.500 kcal/h tayan boruda debi 100 kg/h deerindedir. Kritik devre belirlendikten sonra boru ap hesabnda ve boru hesab cetvelinin doldurulmasnda tek farkllk cetveldeki C stununa akkan debisinin yazlmasdr. Bu konu ilgili blmde anlatlmtr. rnein; 1500 kcal/h s tayan boruda debi 100 kg/h olup, bu borunun ap1/2"ise Tablo 7.68den basn kayb, R= 2,6 mmss/m ve su hz, V= 0,15 m/s okunur. zel diren katsaylarnn ve zel direnlerin bulunmas deimez.

4. Kazan ve kazan dairesi projelendirmesi deimez. 5. Baca hesab deimez 6. Genleme deposu ve gvenlik borular hesab deimez 7. Dolam pompas hesabnda scaklk fark azaldndan pompa debisi artar. Pompa debisi yine ayn formlle hesaplanr. 11.5. VLLALARDA BOYLER NCELKL ISITMA VE KALORFERN GECE KAPATILMASI Scak sulu stma sistemlerinde eitli nedenlerle belirli srelerde stmaya ara verildiinde i ortam scaklndaki azalmann ne kadar olduu pratik adan ok nemlidir. Eer sz konusu kesinti srasnda ortam scakl konfor deerlerinin altna dmyorsa, Herhangi bir sorun olmaz. Ayrca kurulu ve iletme maliyetlerinde ne gibi avantajlar getirdii de incelenmelidir. Scak sulu kalorifer sistemlerinde kesinti ile ilgili en ilgin rneklerden ikisi gece rejimi ve boyler ncelikli sistemlerle ilgilidir. a) Kaloriferin gece kapatlmas zellikle konut uygulamalarnda geceleri kalorifer sistemini belirli bir sre, rnein alt saat, devreden kartmak nemli bir yakt tasarrufuna neden olacaktr. Ancak bu ayn zamanda bir konfor eksiklii oluturacaktr. Buradaki yakt tasarrufunun boyutu ve buna karlk ortaya kan konforsuzluun derecesi ok tartlan bir konudur. D hava scaklnn ok dk olmad gecelerde kaloriferin belirli srelerde kapatlmas, uyku dneminde konforu bozmamaktadr. Bu kesintili alma, ekonomik ve konforlu bir zm oluturmaktadr. Logamatik panel, d hava scakl 5Cnin stnde olduu srece (istenirse daha dk deere ayarlanabilir), gece kazan kapatmaktadr. Ancak d hava scakl ayarlanan deerin (5C nin) altna indiinde ise, Logamatik panel kazan dk eride altrmaya balar. Bylece ok souk havalarda yapnn i scaklnn ok derek konforun bozulmasna izin vermez. Bu konuda bir baka otomatik kontrol yaklam ise, sabah kalklan saatte i scakl istenilen konfor scaklna getirilecek ekilde, d scakla bal olarak sistemin kendiliinden belirli bir zaman nce almaya balamasdr. b) Villalarda boyler ncelikli alma rejimi Bu alma rejimi zellikle villa tipi bamsz stma sistemlerinde kullanlr. Modern scak su sisteminde

otomatik kontrol imkanlarnn salad avantajlardan biri de boyler ncelikli alma rejimidir. Burada scak su kazan hem stma devresinin ihtiyac olan scak suyu temin etmektedir, hem de kullanma scak suyu retimi iin boyleri beslemektedir. Burada iki tip uygulama sz konusudur. Birinci uygulamada boyler ve stma devreleri ayr ayr, ayn anda beslenebilmektedir. (Baknz ekil 11.3) Bunun iin kazan rnein 90/70 C rejiminde almakta, boylere 90Cde su beslenmekte; stma devresinde ise bir yollu motorlu vana ve yardmc elemanlar bulunmakta, bu kartrma vanas yardmyla su istenilen scaklkta stma devresine beslenmektedir. Bu uygulamada kazan kapasitesi stma ve kullanma scak suyu ihtiyalarnn toplamna eit olmaldr. Boyler ncelikli sistemde ise, kazan, stma devresi ihtiyac olan scaklk deerinde almaktadr. Boylerde stma ihtiyac ortaya ktnda, stma devresini kesmekte, kazandaki su scakln ykseltmekte ve boyleri beslemeye balamaktadr. ekil 11.4de tek zonlu, ekil 11.5de ise iki zonlu boyler ncelikli stma sistemi projesi verilmitir. Boylerde kullanma scak suyu ihtiyac bitip, boyler dolduktan sonra tekrar stma rejimine gemektedir. Genellikle bu tip sistemlerde boyler hacmi fazla byk seilmemekte, sadece konforlu ve stabil bir su scakl temin etmek zere bir s volan gibi kullanlmaktadr. Dolaysyla sistem, ani su stclara daha yakn bir rejim iinde almaktadr. Bu nedenle, boyler besleme sreleri scak su kullanmyla snrl kalmaktadr. Bir evde scak su kullanma sresi (banyo, mutfak, amar dahil) gnde toplam 1 saatin altnda olup, kullanm srekli deildir, gn iine dalmaktadr. rnein bir du yaplyorsa, boyler ncelikli alma dolaysyla stmadaki kesinti, sresi du sresiyle snrl kalmaktadr. Bir du banyosunun sresi 12 dakikadr. kinci banyo birinciyi 10 dak. ara ile takip eder. Eer kvet dolduruluyorsa; ihtiya 10 dak. iinde 40Cde 105 lt scak sudur. Dolaysyla bu tip almada, stmadaki kesintiler en fazla 10 dakika ile 20 dakika arasnda olmaktadr. Buradan hareketle, stmada boyler ncelikli alma nedeniyle en fazla yarm saat mertebesinde kesinti olursa, i scaklktaki d hangi mertebede olur? Konforu hangi oranda etkiler? Bunun iin gelitirilen bir bilgisayar modeli zerinde yapnn sl davran simle edilerek, sorularn cevab aratrlmtr. Binalarn Isl davran Simlasyon Program Yaplar tek zon olarak ele alarak, stma sistemlerini ve binann sl davrann simle eden bir program kullanlmtr. Bu program yardmyla rnek bir 493

494

ekil 11.3 / ARTTIRILMI KAZAN KAPASTELER LE ISITMA SSTEM AKI EMASI

495

ekil 11.4 / BOYLER NCELKL ISITMA SSTEM AKI EMASI (TEK ZON)

496

ekil 11.5 / BOYLER NCELKL ISITMA SSTEM AKI EMASI (K ZON)

yapnn, farkl d scaklk koullarnda, kalorifer kapatldndaki davranlar incelenmitir. Ele alnan rnek yap 4 katl, 8 daireli kk standart bir apartmandr. Yapnn zellikleri aada verilmitir. Bina Bina oturma alan, (m ) Toplam i duvar alan, (m2) Toplam pencere alan, (m ) Pencere tipi
2 2

442 2750 168 (ahap,tek caml)

Toplam d duvar alan, (m2) 864

Bu programda benzer programlardaki gibi, zaman adm aralklar 1 saat olarak alnmtr. Buna gre tipik bir gnde, gece saat 1.00dan itibaren kalorifer sndrldnde i scaklklarn 5 saat boyunca deiimi Tablo 11.6da verilmitir. Bu tabloda deien d scaklk deerleri de grlmektedir. Saat 1 2 3 4 5 6 D Scaklk (C) 3,6 3,4 3,3 2,6 1,3 0,7 Scaklk (C) 20 19,4 19,1 18,8 18,4 18

Tablo 11.6 / BE SAATLK KESNT SIRASINDA SICAKLIKLARDAK DME (C) 11.5.1. Gece Kaloriferin Kapatlmas Darda scakln yaklak 2-3 C olduu rnek zmde, gece boyunca olan 5 saatlik kesinti sresince scaklktaki dme 2C olmaktadr. Bu hissedilebilir bir deerdir. Ancak saat 6da yanmaya balayan kalorifer sistemi saat 7de i ortam 19.4 C deerine getirebilmektedir. Bylece sabah kalkldnda nemli bir konforsuzluk hissedilmeyecektir. Sistemin, otomatik kontrol sayesinde, sabah kalk saatinde ortam istenilen scakla getirecek ekilde erken almaya balamas halinde; gece sndrme ilemi konforsuzluk yaratmadan yakt tasarrufu salayan faydal bir ilem olmaktadr. Logamatik panel kullanlmas durumunda, ayrca d hava scakl ayarlanan deerin altnda indiinde, otomatik olarak kazan dk eride altrmak mmkndr. Bylece ok souk havalarda yapnn i scaklnn ok derek konforun bozulmasna izin verilmez.

11.5.2. Villalarda Boyler ncelikli Istma Sistemi Yukardaki sonulara gre i scaklk ilk 1 saatte 0.6 C dmektedir. Boyler ncelikli alma srasnda en fazla kesinti sresi 1/2 saat alndnda, maksimum scaklk dm 0.3 C olacaktr. Bu ekstrem durum dnda, gndz d scaklk daha yksekse, normal boyler ncelikli almalarda i scaklklardaki dme 0.1C mertebesindedir. Burada rnek olarak alnan bina, s yaltm asndan geerli ynetmeliklere gre kt durumdadr. Isl yaltm yoktur ve tek caml pencere kullanlmtr. Gnmzdeki yaplarda yaltm deeri ok yksektir. rnek yapda m2 kullanm alan bana ortalama norm s kayb 40 kcal/h mertebesindedir. Halbuki bu deer gnmzde bunun yar mertebesine kadar debilmektedir. Doal olarak bu durumda kesinti srasndaki scaklk dm sl yaltmla orantl olarak azalacaktr. Dolaysyla boyler ncelikli alma rejiminde ortaya kan scaklk deiimlerini insanlarn hissetmesi ve almann herhangi bir konforsuzluk yaratmas sz konusu deildir. Klasik oda termostatlar +/- 1C diferans ile almaktadrlar. Dolaysyla Klasik oda termostat olan odadaki dalgalanma boyler nceliinin yaratt dalgalanmadan ok daha fazladr. Ancak gelimi oda scaklk kontrol sistemlerinde diferans azaltlmtr. rnein: ERC duyar elemannda, 0,1 C diferans ile almaktadr. Burada i scakln ani dn nleyen binann sl ktlesi olmaktadr. rnek binann i blmelerinde, eyalar hari tutulduunda ve i-d scaklk fark 20C alndnda, depolanan s Q i,depo = 2.640.000 kcal olmaktadr. D duvarlarda ortalama scaklk alnarak, scaklk fark 10 C kabul edilirse, burada depolanan s ise Q d,depo = 311.000 kcal bulunur. Buna gre depolanm toplam s Q=3 milyon kcal mertebesinde olmaktadr. Halbuki bu binann kalorifer kazan 80.000 kcal/h kapasitelidir. Yapdaki bu byk s volan, s beslenmesindeki kk kesintilerin ve dalgalanmalarn i scaklk zerinde etkili olmasn engellemektedir. 11.5.3. Boyler ncelikli Sistemlerin Avantajlar Boyler ncelikli, sistemler zellikle villa tipi stma uygulamalarnda ok yaygn kullanlmaktadr. Bu sistemler beraberinde nemli avantajlar getirmektedir: 1. ncelikle bu sistemlerde kazan gc belirlenirken, stma gc ve boyler gc toplanmaz. Bu sistemlerde gerekli kazan gcnn toplamdan daha az olmas yeterlidir. Optimum kazan gc hesabyla ilgili blmden yararlanlabilir. Boylerin 497

depolama kapasitesine bal olarak optimum g deiir. Pratik olarak yln byk blmnde ilave kazan gcne gerek kalmakszn, ayn zamanda kullanma scak suyu ihtiyac karlanabilir. Buderus villalarda kendi sistemlerinde boyler stma yklerini dikkate almakszn kazan seilmesini nermektedir. 2. Bu sistemlerin kurulu maliyeti daha dktr. nk sistemde yollu vana ihtiyac ortadan kalkmaktadr, kazan kapasitesi daha dktr, pompa says ikiden bire inmektedir. 3. Sistemin yakt ve iletme giderleri daha azdr. Kazandaki su scakl daha dk tutulabildiinden, bu sistemde kullanma verimi dier sisteme gre daha yksektir. Ayrca kazan daha fazla yklendiinden, ksmi yklerde alma zaman dierine gre daha azdr. Her iki faktr de verim artmasna ve yakt giderinin azalmasna neden olur. 4. Boyler ncelikli sistem daha basit olduu ve daha az yer kapladndan, mimari yerleim asndan avantaj salad gibi, bakm ve servis giderleri de daha azdr. Aada boyler ncelikli sistem ile, stma + boyler sisteminin karlatrlmas bir tablo halinde verilmitir: Sonu Modern kazanlarda kullanlan otomatik kontrol sistemleri deiik ynlerden, ilave yatrm ve iletme maliyeti azalmalarna imkan tanmaktadr. Bu Kriterler Kurulu maliyeti

imkanlardan biri de kazanlarn konfordan fedakarlk etmeden kesintili altrlabilmeleridir. zellikle boyler ncelikli stma sistemlerinin, villa tipi uygulamalarda kullanlmasnn konforu etkilemedii, i scaklklardaki azalmann 1 C deerinin altnda kald (klasik oda termostatlar da +/- 1C tolerans ile oda scakln kontrol eder), buna karlk kurulu ve iletme maliyetinde ciddi avantajlar getirdii gsterilmitir. Bu sistemler herhangi bir rahatszla neden olmadan, Avrupada ve Trkiyede milyonlarca konutta beeniyle kullanlmaktadrlar. Sonu olarak ok iyi bir konfor salanmakla birlikte, binann enerji bilanosu da dengelenmektedir. 11.6. SICAK SULU KALORFER KAZANLARININ PATLAMASI Kmr yakan kalorifer kazanlarnn ounda yanma olay batan sona insan kontrolunda geliir. Kmrl kazanlarda basn ve scaklk gibi byklklerin kontrol edilebilmesi ancak gzle mmkndr. Kmrl bir kalorifer kazannn patlamasna yol aan uygulama ve iletme hatalar aada sralanmtr: a) Scak su Gidi ve Scak Su dn Vanalarnn Kapal Unutulmas Hali: Bu durumda kalorifer kazan yaklmaya devam edilirse, kazan suyu snarak genleir. Ykselen kazan suyu scaklnn karl olan kaynama basnc, kazan iindeki statik basnca ulatnda buhar oluur ve emniyet borular araclyla sistemden dar atlr. Eer emniyet Istma+boyler sistemi Kurulu maliyeti yksektir.

letme (yakt) maliyeti Yer kayb

Boyler ncelikli sistem Daha dktr. nk kazan kapasitesi daha azdr, 3 yollu motorlu vana ve ek elemanlar yoktur ve pompa says azdr. Kazan su scakl daha dk tutulabildiinden, kazan yllk kullanm verimi daha yksektir ve yakt tketimi bu nedenle daha azdr. Daha az yer kaplar.

Arza riski Servis bakm skl Konfor mr Mimari avantajlar

Arza riski azalan eleman saysna bal olarak azalr. Arza riski az olunca, servis bakm daha seyrek gerekir. Istma konforu asndan bir eksiklik grlmemektedir. Gerek alan paralarn azalmas, gerekse, kazandaki sl gerilmelerin azalmas, mr uzatr. Sistem basittir ve grn olarak pek ok para ortadan kalkmtr. Bu mimari avantaj salar.

Pompa, 3 yollu vana ve kollektrler nedeniyle daha fazla yer kaplar. Biraz daha fazladr. Az da olsa daha sktr. Istma konforunda bir kesinti yoktur. Daha zorlanm artlarda alma vardr. Grn asndan ortadaki boru, pompa kollektr ve elemanlar sakncaldr.

498

borular, kk kesitte seilmi veya zerine vana taklm ise oluan buhar tahliye edilemez. Bylece kazann atmosferle olan dorudan balants kesilerek i basnc srekli ykselir. elik satan mamul kazanlarda basn, kazann dayanm snrn atnda kazan patlar. b) Elektrik Kesilmelerinde By-Pass Hattnn Almamas Hali: Bilindii gibi scak sulu stma tesisatlarnda gidi dn kollektrleri ile bu kollektrlerden uygun olannn zerinde biri yedek iki pompa ve kmrl kazanlarda yaplmas zorunlu by-pass hatt bulunmaktadr. Sirklasyon pompalar bir ay biri, bir ay dieri alacak ekilde iletilmelidir. Elektrik kesilmesi halinde scak su sirklasyonu durup, kazan yanmas devam edeceinden yaplacak ilemler ok nemlidir. Bu durumda kaloriferci by-pass vanasn ap, kazan hava klapelerini kapatmaldr. c) Kazann Suyunun Ar Miktarda Eksilmesi veya Kazann Susuz Braklmas Hali: Baz uygulamalarda kalorifer kazannn besleme vanas, dorudan ehir ebeke tesisatna balanmaktadr. Beslenme vanasnn bozulmas ya da ak braklmas sonucunda ehir ebekesinde sularn kesilmesiyle birlikte kalorifer tesisatndaki su, ehir ebeke tesisatna kaabilecek ve kazandaki su tkenecektir. Kazann susuz kalmas sonucunda kazan stc yzey cidar scakl yaklak 900Ca ulaacaktr. Bu durumda ehir ebeke suyunun tekrar gelmesi ile kazann kzgn yzeylerine temas eden su, ok ksa srede buharlaarak kazan i basn dayanm snrnn zerine kacak ve kazan patlayacaktr. Bunu nlemenin yolu ehir ebeke tesisatndan kazana direkt balant yapmamaktr. Hortum kullanarak besleme yapmak en doru zmdr. zellikle at kazan daireleri gibi kazann susuz kalma ihtimali olan yerlerde su seviye emniyet cihaz kullanlmaldr. Uygulamada iletme personelinin kullanm amacyla kazandan scak su aldklar veya dikkatsizlikleri nedeniyle kazana besleme yapmadklar da grlmektedir. d) Kullanm Besi Suyunun Ar Kireli Olmas Hali: Kazanlarn i cidarlarna ar kire birikmesi,

kazan veriminin dmesine ve zellikle yanma odas ksmndaki malzemenin ar derecede kzarmasna neden olacaktr. Ar kzarma sonucu malzeme, dkme dilimli kazanlarda atlamaya, fakat elik kazanlarda ise patlamalara yol aacaktr. Literatrlerde kazan besi suyunun ideal olarak 0.2 Fransz sertlii derecesinde olmas gerektii bildirildiinden, suyu ar kireli yrelerde su yumuatma cihazlarnn kullanlmas zorunludur. Genelde kazanlara sk sk su doldurup boaltlmas kire oluumuna neden olan en byk etkenlerden biridir. Gvenilir sistemler olarak bilinen scak sulu kalorifer tesisatlarnda yaplan teknik uygulama hatalarnn yan sra iletmede oluacak hatalar tesisatn tm gvenliini kaybettirmektedir. Can ve mal kaybna neden olan byle zc durumlara meydan verilmemesi iin; teknik uygulamann kontrolnn yan sra iletme ile uraan personelin bir eitim programndan geirilmesi arttr. 11.7. TESSATTAK BAZI YERLERN ISINMAMA PROBLEM VARSA YAPILACAK LER Istma tesisatlarnda, stc elemanlarda scak suyun tam olarak sirkle edememesi sonucu snamama problemleri ortaya kmaktadr. Aada bu problemin zm ile ilgili olarak izlenmesi gereken yollar belirtilmitir. 1- Tesisattaki su seviyesi kontrol edilmelidir. Eer eksik ise st katlarda sorun yaanacaktr. 2- Sistemdeki vanalar ak m deil mi kontrol edilmelidir. Vanalar ok eski ise volanlar yapm olabilir. Birka defa alp kapatlarak denemeler yaplabilir. 3- Sistemde hava yast oluturabilecek yerler kontrol edilmeli ve mutlaka hava tahliye cihaz konulmaldr. Otomatik hava purjrleri zamanla almamaktadr. Bu adan spirovent hava ayrc konulabilir. Sistemde hava tp varsa, hava tplerindeki boaltma vanalar alarak sistem havas boaltlmaldr. 4- Pompalar tesisatn dn hattnda ise sistem vakumda alabilir. Bu yzden tesisattaki hava vakum altnda daha kolay aa kar ve en st katta birikebilir. Pompalar gidi hattna alnarak sistemde pozitif basn yaratlmaldr. 499

5- Pompalar yedekli ise almayan pompann vanas kapal olmal ya da nnde ek valf olmaldr. Aksi taktirde pompalar kendi iinde by-pass yapabilir. 6- Pompalarn montajnda ok ynne dikkat edilmelidir. Ok her zaman tesisatta gidii gstermektedir. 7- Pompa trifaze ise dn ynne dikkat edilmelidir. Eer faz deiiklii olduysa pompa ters dner ve basma ykseklii nemli lde der. Pompa dn yn kontrol, pompa birka defa durdurulup kaldrlarak yaplabilir. 8- Sistem ak genleme depolu ise genleme deposuna giden havalk borularnda su sirklasyonu olmamas gerekmektedir. Bunu nlemek iin havalk borular toplanarak tek hattan gelmeli ve ucuna bir reglaj vanas konularak sadece hava geiini salayacak kadar kslmal ya da tamamen kapatlmaldr. 9- Sistem ak imbisat depolu ise, gidi ve dn imbisat borularnn tesisata sapland yerler kontrol edilmeli. mbisat gidi borusu pompa nne saplandysa genleme tankndan su sirklasyonu olabilir. 10- Dn imbisat ile gidi imbisat hatlar ters balanm olabilir. Dn imbisat hatt kazan dnne, gidi imbisat hatt kazan kna balanmaldr. 11- Sistem kapal genleme depolu ise sistem statik basnc ile genleme tanknn n basncnn eit olmas gerekmektedir. Sistemdeki su seviyesi, bu basncn min. 0,2 bar daha fazlas olmaldr. 12- Problemin sistemin kuruluundan itibaren mi yoksa daha sonra ki bir zamanda m ortaya kt kullancya sorulmaldr. 13- Eer sistemde herhangi bir deiiklik yaplamadysa tesisatta kullanlan suyun kalitesi aratrlmaldr. Kuyu suyu yada tanker suyu kullanlyorsa sistemde kire veya amurdan dolay tkanmalar olmu olabilir. Bu durumda filtreler sklerek temizlenmeli, kire kaplam elemanlar var ise deitirilmelidir. 14- Eer sorun, sistemin kurulduu gnden itibaren baladysa, incelemeye sistemin projesinden balanmaldr. Sistemde kullanlan elemanlarn hesap edilen boru aplar kontrol edilmeli, pompa seiminin doru yaplp yaplmadna baklmaldr. 15- Problem daha sonradan baladysa (rnek olarak 1-2 yl sonra), sistemde bu zaman iersinde herhangi bir deiiklik yaplp yaplmadna 500

16-

17-

18-

19-

20-

21-

baklmal, eer yapldysa deiikliklerin sisteme ilave ne kadar diren getirdii kontrol edilmelidir. zellikle doal gaz dnm yaplm bir tesisat ise, sistemde eski kazandan kalan pompalar kullanlm olabilir. Doal gaz dnm yaplm tesisatlara, eski sistemde olmayan, yollu vana, nt pompa, filtre ve daha bir ok vana eklenmi olabilir. Bu durumda eski pompann basma yksekliinin sistem direncini karlayp karlamad kontrol edilmeli, Eer pompa yetersiz ise deitirilmelidir. Yine doal gaz dnm yaplan tesisatlarda kazandan gidi kollektrne kadar olan boru hatt kazan k apndan daha kk ya da yollu vana balant hatlar yollu vana ap kadar ekilmektedir. Oysa kazan kapasitesi hesap edilerek boru ap karlmal ve kazan k min. kazan k ap ya da daha byk olmaldr. Gidi kollektrne kadar bu ap deimemeli yollu vana ve pompa girileri redksiyon ile yaplarak klar yine redksiyon ile bytlmeli ve hesaplanan ap kadar devam etmelidir. Eer sistemde sadece bir kolon hattnda problem var ise bu kolon hattndaki elemanlar kontrol edilmelidir. rnek olarak kosva vanalarda zamanla pislik toplanabilmekte ve o hatta ciddi direnler yaratabilmektedir. Eer bir tesisat elemannda dier tarafa hi su geii yok ise o elemanda ciddi bir tkanklk olabilir. rnek olarak flanlarn, vanalarn ya da pompalarn plastik tapalarnn karlmas unutulabilmektedir ya da vana contalar montaj srasnda kayarak geii daraltm olabilir. Bu durumda bu elemanlar sklerek kontrol edilmelidir. Su sistemde en az diren bulduu hatlardan dolaacak, yksek direnli hatlara gitmek istemeyecektir. Bu durumda su sirklasyonun fazla olduu kolon hattndaki vana kslarak suyun kolonlara eit ekilde datlmas salanabilir. Ayn kolon zerinde en st kattaki radyatrler az snyor alt kattakiler daha fazla snyorsa alt kattaki radyatrlerin vanalar kslarak reglaj yaplmaldr. Reglaj yaplrken vanalar alt kattan st kata doru almaldr. Sistemin projesi yapldktan ve uygulandktan sonra, zamanla binada oturanlar radyatrlerin saysn ya da eidini deitirdiyseler sistemdeki direnler de deimitir. Bu durumda dairelerdeki radyatr says ve tipi projeye gre kontrol edilmelidir.

11.8. ISITMA TESSATINDA SES VE TTREM Istma tesisat projelendirmesi ve yapmnda ses genellikle ikinci derece neme sahiptir. ou zaman stma tesisat projelerinde sesle ilgili en kk bir ize rastlanmaz. Oysa iletme srasnda kullanc asndan ses en azndan iyi snma kadar nemlidir. Hele s merkezine komu hacimlerde ve iyi yaplmam bir tesisatta ses, iyi snamamaktan daha rahatsz edici olabilir. Doal gaz kullanlan kazan dairelerinde Buderus Atmosferik tip kazan semekle, aadaki ses sorunlarndan kurtulmak mmkndr: Burada scak sulu stma tesisatndaki ses ve titreim kaynaklar ve nlenmesi zerinde durulacaktr. Istma tesisatnda alnabilecek nlemler ekil 11.7de grlmektedir. Bu nlemler aada srayla saylmtr: - Ses kaynann ses enerji iddeti az olmaldr. Brlrlerin ve pompalarn mekanik elemanlarnda oluan ses, kaliteli bir cihazda daha az olacaktr. - Brlrde oluan yanma sesi yanma hcresinin tasarm ile ilgilidir. Bu sesin etrafa yaylmamas iin iyi bir baca balant kanalna ve iyi dizayn edilmi ift cidarl bacaya gereksinim vardr. - Brlr zerine iyi bir susturucu hcresi (zel hcre) yaplmas ve duman kanal zerine iyi bir susturucu montaj, brlr sesini %80 azaltacaktr. (ekil 11.7) - ekil 11.7de 2 numara ile gsterilen brlr susturucusu, brlr tamamen kapayan bir kabin oluturur. Hava girii iin labirent biiminde bir az braklmtr. Bu kabinlerde yaklak kazan dairesinde 10-12 dA ses snm gerekleir. - ekil 11.8de ise baca susturucusu (Dikdrtgen kesitli) lleri verilmitir. - Kazan ile baca susturucusu arasnda en az 400 mm uzunlukta dz boru paras bulunmaldr. Bu susuturucularda kabaca 10-15 dA ses dm salanabilir. Baca susturucusu gaz akna diren oluturmamaldr. - Kalorifer kazan gaz taraf direnci dkse, alma srasndaki titreim, sarsnt ve grlt de dktr. - Pompalarda ise motor devir says, motor ve rulman kalitesi ses asndan en nemli etkenlerdir. - Bir ortamdan dier ortama sesin az gemesi iin, aradaki duvar malzemesinin younluunun ve kalnlnn fazla olmas gerekir. rnein, stdyo duvarlarn iine kurun levhalar

konulmaktadr. Kazan dairesi duvarlar delikli tula yerine dolu tuladan, kaplar ift cidarl sactan yaplmaldr. 11.8.1. Sesle lgili Ksa Bilgi Sesi tanmlayan iki ana zellii basn dzeyi ve frekansdr. nsan kulann sese olan duyarll sesin basn dzeyi kadar frekansna da baldr. Ayn dzeyde fakat farkl frekansta iki ses kulakta farkl etki brakr. Doada karlalan sesler tek bir frekansta deildir. Geni bir frekans spektrumuna sahiptir. Doadaki sesin dzeyi de deiik frekanslarda farkldr. Normal olarak bir sesin basn dzeyi frekansa bal olarak deien bir eri olarak verilebilir. Pratikte ses dzeyini tek bir deer olarak verebilmek iin frekansa gre deien dzeylerin toplam alnr. Genellikle bu toplama lineer deil arlkl toplamadr. Arlklarn deerine gre bulunan deer deiir. Tesisat ilerinde kullanlan arlkl toplama ses basn dzeyi dA ile gsterilir. Standartlarda ve artnamelerde yaam mahallerindeki almamas gerekli ses basn dzeyleri bu mahallerin kullanm amacna bal olarak dA cinsinden ifade edilebilir. Ayn ekilde, ses kaynaklarnn iddeti, bu kaynaktan belirli bir mesafede dA cinsinden llen ses basn dzeyi ile ifade edilebilir. 11.8.2. Istma Tesisatnda Ses Kaynaklar Scak sulu bir stma tesisatnda boru aplar uygun seilmise, su ak sesi rahatsz edici deildir. Bu durumda tek ses kayna kazan dairesidir. Kazan dairesinde oluan ses ve titreim iki ana yolla komu hacimlere ular ve rahatsz eder. Bunlardan birincisi hava yolu iledir. Kazan dairesindeki dolam pompalar ve brlrleden kaynaklanan ses kazan dairesini evreleyen duvarlardan, deme veya tavandan geerek komu hacimlere ular. kinci yol ise zellikle pompann yaratt titreimlerin bina yaps ve tesisat scak su borular vastas ile btn yapya datlmasdr. O halde ses ve titreimi ayrmal ve her ikisi iin alnacak nlemleri ayr ayr ele almaldr. 11.8.3. Pompa ve Brlrlerin Ses iddetleri Brlrlerin cinsine ve devir saysna bal olmakla birlikte, 1m mesafede llen ses basn dzeyi normal brlrde, L = 12,5 log Q + 20 [dA] olarak verilmitir. Burada Q[W] cinsinden brlrn sl gcn gstermektedir. 501

ekil 11.7 / KAZANLAR N ALINABLECEK SES ZOLASYONU NLEMLER

Baca Balants Kazandan

Tavana aslarak veya yere desteklenerek tespit ediler.

Arma ls D ap Toplam Uzunluk Gvde Uzunluu Balant Uzunluu

ekil 11.8 / DKTRTGEN BACA SUSTURUCULARI

502

ekil 11.9 / SES KAYNAI VE GE YOLLARI Dolam pompalar iin ise, L = 77 + 10 logP [dA] fadesi verilmitir. Burada P pompann [HP]olarak motor gcdr. Tablo 11.10da standard motorlarn dA olarak 1 m mesafede ses basn dzeyleri verilmitir. Kazan dairelerinde izin verilen ses seviyeleri, Kazan gc 100 kwdan kkse 65 70 dA 100 500 kw aras 70 75 dA 2 500 1000 kw aras 75 80 dA deerindedir. Kazan dairelerinde sesin azalmas iin alnabilecek tek nlem ses kaynaklarn izole edilmesidir. ekil 11.7de kazann ses izolasyonu ile ilgili eitli nlemler gsterilmitir. Burada grld gibi brlrler iin, kazan retici firma tarafndan retilen, zel susturucu kapaklar kullanlmaktadr. Ancak esas nemli olan kazan dairesindeki sesin komu yaam mahallerine gemesinin nlenmesidir. Bu amala gerektiinde kazan dairesi duvar, tavan ve demesini ses yutucu elemanlarla kaplamas gerekir. Bununla ilgili ok ideal bir rnek konstrksiyon ekil 11.9da verilmitir. Komu hacimlerde ses iddeti seviyesi 40 dA deerini genelde gememelidir.
Motor Gc motorlar [kW] 0,37 0,55 0,75 1,1 1,5 2,2 3,0 4,0 5,5 7,9 11 15 18,5 22 30 3000 d/d 2 kutuplu motorlar [DB] 58 57 57 57 65 65 65 88 72 73 80 81 81 81 93 1500 d/d 4 kutuplu motorlar [DB] 42 42 43 47 48 50 50 55 55 63 64 67 71 71 75 60Hz 3000d/d 2 kutuplu [DB] 62 62 62 62 71 71 71 71 73 78 84

Tablo 11.10 / POMPA ELEKTRK MOTORLARINDA SES GC SEVYELER (Kaynaktan 1 m mesafede llen) 503

11.8.4. Titreim zolasyonu ve Kaideler Istma tesisatnda sesten daha nemlisi, titreimlerin izole edilmesidir. Tesisattaki en nemli titreim kayna dolam pompalardr. Eer stma tesisatnda boruya monte edilen cinsten pompalar kullanlyorsa, doru montaj yapldnda bu pompalarn yaratt ve boru tesisatna geen ses ve titreim genellikle nemsizdir. Esas problem byk tesislerde kullanlan ve bir kaideye monte edilen santrifj dolam pompalarnda sz konusudur. Pompa ile motor arasndaki kavrama ve milin yataklanmasnda olabilecek eksen kaklklar ve pompa arkndaki balansszlklar ana titreim kaynaklardr. Bu adan dey milli dolam pompalar daha byk avantaj salamaktadr. Yatay millere gre daha az ses ve titreim yaratmaktadrlar. Pompann yaratt titreimlerin yapya gememesi iin izole edilmesi gerekir. Bu amala hem pompa kaidesi yap demesinden izole edilmelidir, hem de pompa ile boru balants ve borularn yapya balant noktalar izole edilmelidir. Bu konuda rnek ekil 11.11de grlebilir. Kaide boyutlandrmas ve izolatr seimi iin ASHRAE Handbook HVAC Application Volume kullanlabilir. Herhangi bir hesap yaplmakszn beton kaidenin altna belirli kalnlkta mantar konulmas sureti ile yaplan izolasyon etkisiz olabilir ve ou zaman yetersizdir.

Minimum kaide kalnlnn 22 kw gce kadar 15 cm, 55 kw gce kadar 20 cm, 75 kw ve daha zerinde ise 30 cm yaplmas nerilir. elik veya beton kaideler, genellikle ekipman dzenli bir biimde muhafaza etmek iin kullanlrlar. Kaideler, a. Dkme demir pompa kaidesi gibi mevcut kaidenin kuvvetlendirilmesi b. Santrfj kompresrler gibi uzun cihazlarn stabil hale getirilmesi c. Uzun ve bir ok blmden oluan stma havalandrma nitelerini bir arada tutmak iin kullanlr. Burada sz konusu olan kaideler cihazlar kir, toz ve sudan korumak iin demeden ykselten beton kaidelerden farkldr. Bu kaidelerin grevi cihazlarn zerine konulduu bir ykseklik olarak tanmlanamaz. Bu kaideler titreim izolasyonu grevi stlenmilerdir. Beton veya elik kaide olabilir. Bir ok durumda beton yerine elik kaide kullanlr. Beton kaide ile karlatrldnda hafiflii ve hazr olmas ile avantaj salar, deme betonunun salamlatrlmasna gerek kalmaz. elik kaideler kullanlmas halinde cihaz tayabilmesi iin yeterince rijit olmasna ve doal frekanslarnn tadklar cihazn tahrik frekansndan uzak olmasna dikkat edilmelidir. En iyi yntem kaide elemanlar olarak elik profillerin

ekil 11.11 / SANTRFJ POMPAYA TTREM ABSORBER MONTAJI 504

kullanlmasdr. Profil derinlikleri kaidenin uzun kenarnn en az onda biri kadar olmaldr. zellikle gl cihazlar iin ilave bilezikler kullanlmaldr. Yzer (titreim izolasyonlu) beton kaideler zellikle pompalar iin tavsiye edilmektedir: a. Pompa iin gerekli olan ekstra salamlk ve aplanm yzey gibi zellikler yzer beton kaidelerde mevcuttur. b. Ayn zamanda beton kaide kullanmann; titreim izolasyonu iin gerekli ktleyi yaratmak asndan da yarar vardr. Beton kaidenin salaml ve gerekli ktlenin yaratlabilmesi iin beton derinlii kaidenin uzun kenarnn 1/12si kadar olmaldr. Beton kaidenin arl cihaz reticilerinin dengelenmemi kuvvet bilgilerine gre hesaplanr. rnein hava kompresr (genellikle 350 d/d alr) kaidesi arl, cihaz arlnn 5-7 kat olmaldr. Beton kaideler, fan itme kuvveti gibi d kuvvetlere kar da dayankldr. Fan itme kuvveti ve ters vakum vb. cihazlar yerinden oynatacak kuvvetler sz konusu olduunda da beton kaidelerin kullanlmas gerekir. Bu durumda kaide arl, cihaz arlnn 1-3 kat mertebesinde olmaldr. Basit elik kaideler, beton dolu kaidelere gre daha ekonomik olmalarna ramen, ou artnamelerimiz daha kolay uygulama metodu olan beton kaidelerle ilgilidir. Vibrasyon boru hatlar (ve kanallar) boyunca ok uzak mesafelere iletilir. Bu yzden bina iindeki btn borularn (ve yksek basnl kanallarn) titreime kar yaltlmas gerekir. Kanallar (veya borular) cihazdan 15-20 m mesafeye kadar yaklak 25 mm kmeli ask yaylaryla yaltlmaldr. Titreim izolasyonlu kaide zerindeki cihazlar kauuk genleme paralaryla borulara (veya kanallara) balanmaldr. Bu paralar ses kprsn ve gerilme aktarmn nlemek iin kullanlrlar. Yksek scaklk ve basnlarda kauuk yerine paslanmaz elik veya bronz metalik hortumlar kullanlr. Fleksibl metalik hortumlar, boru hatlarndaki ses geiine kar ok az koruma salarlar. Kauuk balant paralar ise ses kprlerini ve borudaki gerilimi birlikte azaltr. Titreim iletimini azaltmaz. Kompansatr seiminde ve montajnda pompa kndaki basnca ve uygun yataklamaya dikkat edilmelidir. Kk gl pompalarda lastik hortum balantlar da kullanlabilir. Titreim nleyici kompansatr montajnda nemli

notlar: 1. Krk serbest konumda iken krk ksm ince bir sa veya alminyum ile sarlarak kaynak srasnda delinmesi nlenmelidir. 2. Titreim nleyici krk montajnda daha sonra krn iki flan arasna karlk iki noktadan 1/2 boru veya 20 demir ubuk ok zayf olarak puntalanmaktadr. Krk bylece montaj uzunluunda sabitlenmi olur. 3. Bu durumda krk cihaza monte edilir. 4. Krkden sonra yaklak 20 cm uzunlukta iki ucu flanl boru paras (makara) monte edilir. 5. ekvalf, vana ve boru montaj ask elemanlar nceden yaplarak monte edilir. 6. U veya I profilden yaplacak masa iskeleti eklinde bir konstrksiyona, cihazn boru giri ve kndaki titreim nleyiciden sonraki makaralar salam ekilde balanp, sabitletirilir. 7. Bunun kaynak ve montaj ileri bittikten sonra, titreim nleyici zerindeki puntolar krlp sabitleme demir veya boru paras karlr. Borularn yapya balantsnda ise eitli tipte izoleli boru asklar ve manetleri kullanlabilir. Daha basit zm ise boru ve kelepe arasnda lastik vs. gibi izolatrler konulmasdr. Ayrca yine borularn duvar ve deme geilerinde aradaki boluun esnek malzeme ile doldurulmas faydaldr. 11.9. YAPILARDA ISI YALITIMI nsanlar scakln az deitii ortamda rahat ederler. Bu nedenle; s yaltm, nce konfor (yaz ve k), sonra iletmede ekonomi ve en sonda az yakt kullanld iin temiz evre salayacaktr. Is yaltm iin yaplan yatrm kendini ok ksa dnemde (1 yldan az srede) amorti edebilmekte ve daha sonraki dnemlerde byk karllklar salamaktadr. Belirli enerji politikalar retebilen bat lkelerinde s yaltm devlet tarafndan zendirilmektedir. Konutlarda tketilen enerji, toplam tketimin yaklak te biridir. Bu oran Trkiyede ve Dnyada geerli bir deerdir. Konutlarda tketilen enerji ise asl stmaya ve soutmaya harcanmaktadr. Piirme, aydnlatma ve dier ev ileri iin harcanan enerji ok kktr. Is yaltm ile bu enerji harcamasn ciddi oranlarda azaltmak mmkndr. Is yaltm ve sistem verimlerinin artrlmas ile Almanyada 20 yl ncesine gre %70 505

tasarruf salanm ve bu tasarrufu %25 daha artrmak zere yeni programlar uygulamaya konulmutur. Benzer bir program ve politikann kararllkla Trkiyede de yrrle konulmas gerekir. Bu ynde zaman iinde gelien ve ilerde anlatlacak nlemler lkemizde de getirilmeye allmakla birlikte, bunlar lke gereklerini ve menfaatlerini bilimsel yntemlerle deerlendirerek oluturulan bir devlet politikasnn rn deildir. zellikle yakt fiyatlarnn yksek olduu dnemlerde s yaltm daha ne kmaktadr. Petrol fiyatlarnn 1999 yl ba varili 9 dolardan 2000 sonuna doru 32 dolara trmand dikkate alnrsa yaltmn nmzdeki dnemde daha fazla konuulaca tahmin edilebilir. Buna gre s yaltm 2 yl iinde3-4 misli daha ekonomik hale gelmitir. Konunu konfor ve evre maliyetlerini ekonomiklik hesaplarnda parasal olarak deerlendirmek ok zordur. Ancak bu etkiler de gz ard edilemez. evresel etkiler daha ok ynetmeliklerle dzenlenmekte ve yaptrmlar getirilmektedir. Daha sonraki ksmda ele alnacaktr. Yanma rnleri zararl maddeler her eyden nce yaklan yakt miktar ile orantldr. Basit bir mantkla ne kadar az yakt yaklrsa, zararl emisyonlar ayn oranda az olacaktr. Dier emisyonlar yanmada alnacak nlemlerle ve bacada filtre ederek azaltlabilmektedir. Ancak yanma rn karbondioksit gaz hibir ekilde azaltlamaz. Karbondioksit retiminin azaltlmas iin yakt yanmas azaltlmaldr. Bu gazn, sera etkisi nedeniyle, retimi uluslararas bir giriimle drlmeye allmaktadr. Trkiye zerinde bu ynde basklar vardr. Bu adan da yaltm en etkin nlemlerin banda gelmektedir. Son olarak sl konfor blmnde anlatld gibi, konfora temel oluturan hissedilen scaklk, oday evreleyen yzey scaklklar ile i hava scaklnn ortak bir fonksiyonudur. Konforlu bir ortamda mekan evreleyen yzeyler arasnda scaklk fark minimum olmaldr. Bunu oluturmann tek yolu yine d yzeylerin yaltmndan gemektedir. 11.9.1. Trkiyede Durum Trkiyede 1972 ylndan itibaren bir dizi ynetmelik ve standart yaynlanm ve bunlar vastasyla enerji tasarrufu ynlendirilmeye allmtr. Bu ynetmelik ve standartlar aadaki gibi sralanabilir: a- Mevcut binalarda s yaltm ile yakt tasarrufu salanmas ve hava kirliliinin azaltlmasna dair 506

b-

cd-

e-

ynetmelik, 9 Kasm 1984, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Baz belediyelerin imar ynetmeliklerinde deiiklik yaplmas ve bu ynetmeliklere yeni maddeler eklenmesi hakknda ynetmelik, 16.01.1985 Bayndrlk ve skan Bakanl Binalarda s yaltm kurallar, TS 825 Nisan 1985 Binalarda Is Yaltm Kurallar TS 825, 14 Haziran 1999 (14 Haziran 2000de mecburi standart niteliini kazanmtr) Bayndrlk Bakanl Is Yaltm Ynetmelii, 8 Mays 2000 1. Bu ynetmeliklerin herbiri farkl bakanlk ve kurulularca karlmtr. Son ikisi hari, aralarnda koordinasyon yoktur ve elikiler vardr. 2. deal bir kontrol mekanizmas kurulmas zerinde titizlikle durulmamtr. 3. Malzemelerin istenilen kalitede ve bildirilen deerlerde olduu ciddi bir biimde denetlenmemektedir. 4. Ynetmelikler ileriye dnk ciddi politikalarn sonucu deildir. Birok faktr gznne alnmamtr. 5. En nemlisi s yaltm iin hibir zendirici madde yoktur.

11.9.2. Binalarda Is Yaltm 8 Mays 200 tarihli ynetmelik, mecburi standart olan TS 825e dayanmaktadr ve ciddi boyutlarda yaltm mecburiyeti getirmektedir. Ynetmeliin yrtlmesi ise belediyelere braklmtr. Ynetmelie gre Trkiye drt s blgesine ayrlmtr: Her bir blge iin yeni yaplacak binalarda yllk stma enerjisi kullanm snrlandrlmtr. Her bir blgede yeni binalarn yllk stma enerjisi tketimi Tablo 11.12deki deerleri amamaldr. Yllk stma enerjisi limitleri, binann m2 kullanm alan bana ve m3 kullanm hacmi bana olmak zere iki ekilde tabloda yer almaktadr. Binann toplam d yzey bl brt hacim oran bir dier parametredir. Yap ylesine yaltlmaldr ki, sonuta TS 825te verilen standart hesap yntemine gre yllk s tketimi hesaplandnda, zgl s kayb Tablo 11.12de verilen deerleri amamaldr. Bu yaltmla ilgili snrlama yoktur. Ancak Tablo 11.13de verilen yap elemanlarnn s geirgenlik deerleri tavsiye edilmektedir. Bu deerlere ulaldnda ancak istenilen artn yerine getirilmesi mmkn olabilmektedir. Ynetmelik hesap

yntemi ve data iin TS 825i refere etmektedir. Bu amala yetkili makine mhendisi tarafndan bir s yaltm projesi hazrlanacak ve ruhsat aamasnda tesisat projesiyle birlikte kontrole verilecektir. Bu projede, 1. Binann zgl s kayb hesab, 2. Bina s kaybeden elemanlarnn U deerleri, 3. Havalandrma tipinin belirtilmesi, 4. Is kaybeden yzeylerde youma tahkiki istenmektedir. Sonuta ise projeci ve uygulamac tarafndan doldurulup, imzalanacak Is ihtiyac kimlik belgesi belediyece onaylanarak; yap kullanma izin belgesine AN ile ilikili Q= 46,62 A/V + 17,38 [kwh/m2]

eklenecektir. Bir kopyas ynetici dosyasnda olacak ve bina giriine aslacaktr. 1990 ylnda yaplan bir aratrmaya gre stanbulda %53 Ankarada %24 zmirde %84 Orannda yeni yaplm bina eski ynetmelie bile uygun deildir. Eski ve yeni TS 825 arasndaki U katsaylar asndan getirilen iyiletirme Tablo 11.14te grlmektedir. Arada nemli bir fark grlmektedir. Yeni TS 825in deiik lkelerle karlatrlmas ise Tablo 11.15de verilmitir. Buna gre Avrupa ile ayn mertebelerde yaltm zorunluluu getirildii grlmektedir. 11.9.3. Yaklak Is Kaybn Belirlenmesi Konutlar ve iyerleri iin m2 kullanma alan bana yaklak s kayb deerleri ekil 11.16da verilmitir. Bu deerler Almanya iin geerli olmakla birlikte standartlarmzn genellikle Alman standartlarna dayand dikkate alnrsa Trkiye iin de fikir vermektedir. Yaplarn yaklak s kayb aadaki forml daha duyarl deerler vermektedir. Q = ( K A + 0,25 . n) V. (Ti - Td) [W] V Bu ifade, K = Ortalama s gei katsays[W/m2K] A = Toplam bina d yzeyi [m2] Trkiye 1981 1,05-1,75 0,36-0,82 0,65-1,25 Trkiye 1998 0,40-0,80 0,25-0,50 0,40-0,80 yiletirme Oran %62-64 %30-40 %38-35

1. Blge V brt ile ilikili Q= 14,92 A/V + 5,56 [kwh/m3] AN ile ilikili Q= 68,59 A/V + 32,30 [kwh/m2] 2. Blge V brt ile ilikili Q= 21,95 A/V + 10,34 [kwh/m3] AN ile ilikili 3. Blge 4. Blge Q= 67,29 A/V + 50,16 [kwh/m2]

V brt ile ilikili Q= 21,74 A/V + 16,05 [kwh/m3] AN ile ilikili Q= 82,81 A/V + 87,70 [kwh/m2]

V brt ile ilikili Q= 26,50 A/V + 28,06 [kwh/m3]

Tablo 11.12 / BLGELERE GRE A/V ORANLARINA BALI OLARAK YILLIK ISITMA ENERJS (Q)HTYACI SINIR DEERLER UD UT Ut UP* (W/m2K) (W/m2K) (W/m2K) (W/m2K) 0,80 0,50 0,80 2,8 0,60 0,40 0,60 2,6 0,50 0,30 0,45 2,6 0,40 0,25 0,40 2,4

1. Blge 2. Blge 3. Blge 4. Blge

DUVAR TAVAN TABAN

Tablo 11.13 / BLGELERE GRE TAVSYE EDLEN ISIL GERGENLK KATSAYILARI

(*): Up olarak verilen s iletim katsaylar tabloda bir cam tr iin verilmitir. Dier kap ve pencere trleri iin s iletim katsaylar TS 2164den alnarak hesaba katlr.

Tablo 11.14 / ESK VE YEN TS 825 STANDARDI ARASINDAK U KATSAYILARI BAKIMINDAN YAPILAN YLETRMELER NGLTERE 1995 0,45-0,45 0,20-0,25 0,35-0,45 SVRE 1992 0,25-0,30 0,25-0,30 0,25-0,30 KUVEYT 1980 0,57-0,30 0,25-0,30 0,25-0,30

TRKYE 1981 DUVAR TAVAN TABAN 0,40-0,80 0,25-0,50 0,40-0,80

ALMANYA 1995 0,40-0,60 0,18-0,25 0,35-0,45

Tablo 11.15 / YEN TS 825 STANDARDINDAK ISIL GERGENLK KATSAYILARININ BAZI LKELERN KATSAYILARIYLA KARILATIRILMASI 507

V = Toplam bina hacmi [m3] n= Saatteki hava deiimi= saatte 0,5 1,0 deiim Ti, Td = Sras ile i ve d scaklklar (C) Yukardaki K deeri iin ekil 11.17den yararlanlabilir. Bu ekildeki deerler Almanya iin verilmitir. 11.9.4. D Duvarlarn Is Yaltm Yaplarda d duvarlarn s yaltm 1. ten yaltm 2. ki duvar arasnda (sandvi duvar) yaltm 3. Dardan yaltm olarak ekilde yaplabilir. Sadece d duvarn kendisi ele alndnda her uygulama da s yaltm asndan edeerdir. Ancak d cephe btn olarak ele alndnda ve yaltm performans deerlendirildiinde, dtan yaltm en stn zelliklere sahiptir. ki ekstrem olarak dtan ve iten yaltm karlatrldnda, dtan yaltmn stnlkleri aadaki gibi sralanabilir: 1. Dtan yaltm s kprs oluturmaz ve btn d duvar yzeyi kaplanr. Halbuki ekil 11.18 ve 11.19de grld gibi iten izolasyonda, deme betonu bir kanat gibi alarak, ierideki sy dar tar. zerinde hibir nlem yoktur. 2. ten izolasyonda betonarme demenin duvara komu blmlerinde, d duvarn i yzeylerinde (izolasyonun altnda) youma meydana gelebilir. Bu izolasyonun mrn azaltt gibi hijyen asndan da sakncaldr. 3. zolasyon malzemesinin i hacimde bulunmas i hava kalitesi asndan uygun deildir. eitli gaz

ve buharlar i hacme geerek insan salna etki ederler. Ayn ekilde bir yangn halinde oluabilen zehirli dumanlar, hacme dolar. 4. Net i kullanm alannda iten yaltm bir azalma yaratacaktr. 5. Duvardaki sl gerilmeler iten yaltm halinde artar. D duvar tamamen d scaklk deiimlerine aktr. Dtan yaltm halinde, yaltm tabakas duvardaki scaklk deiimini engeller. Buna karlk iten yaltmn en nemli avantaj kolay uygulanabilmesidir. D duvar yaltmnda levha halinde malzemeler tercih edilir. Bunlar prefabrik olup, birbirine geme veya birleme zelliine sahiptir. ten yaltmda yanmayan malzeme olarak kaya yn tercih edilmelidir. Dtan yaltmdaki izolasyon levha alternatifleri daha fazladr. Dtan yaltm uygulamas D duvarn dtan yaltmda uygulama ten da doru aadaki tabakalardan oluur: 1. Tula duvar veya beton perde 2. Yaptrc malzeme 3. zolasyon levhas 4. Levhay salamlatrc dubeller 5. Sva tutucu plastil file veya a malzeme 6. Birinci kat sva 7. Kelere mukavemet profilleri 8. kinci kat sva 9. D cephe kaplamas D duvarn iten yaltmnda uygulama dtan ie doru aadaki tabakalardan oluur;

ekil 11.16 / KONUTLAR N KULLANMA ALANI BAINA YAKLAIK ISI KAYBI 508

1. Tula veya beton perde 2. Yaptrc malzeme 3. zolasyon levhas 4. Salamlatrc dubeller 5. Sva filtresi 6. Birinci kat sva 7. Al sva Sandvi duvar uygulamas daha zordur. ki duvar rlerek arada boluk braklr. Bu boluk battaniye kaya yn ile doldurulabilecei gibi, yine levha malzeme kullanlabilir. Levha halinde arada hava boluu da yaratlabilir. Her iki duvar zellikle

deprem dayanm asndan ankrajlarla birbirine balanmaldr. Ankraj ubuklar yaklak m2ye 5 adet gelecek ekilde yerletirilir. Bunlarn birer s kprs oluturmamas gerekir. 11.9.5. Yaplarda Kullanlan Is Yaltm Malzemeleri ve Karlatrlmas Trkiyede toplu konut retimi nemli boyutlara ulamtr. Bu tip konut retimi uygulamalarnda, ou zaman d yzey elemanlar beton olmakta ve s yaltm amac ile de d duvarlarn i yzeylerine, yaltm malzemeleri uygulanmaktadr. D duvar i yzeylerinde kullanlan s yaltm malzemeleri arasnda camyn, polistren kpk ve poliretan kpk saylabilir. Polistren kpk malzeme yangn srasnda zehirli gaz kartp lme neden olduu iin kullanlmamaldr. Duvarn i yzeyine bu yaltm malzemesi uygulandktan sonra, yaltmn odaya bakan i yzeyleri al, sva veya benzeri hasr maddelerle kaplanarak boyanmaktadr. eitli izolasyon malzemeleri sl performans, uygulama kolayl, fiyat, mr gibi konular bakmndan, birbirleri ile karlatrlabilir. Bu karlatrmada zerinde durulmas gerekli en nemli konu insan hayatdr. Bu malzemelerin yangn halinde gvenlik ve tehlike potansiyeli karlatrmas, ekonomik ve teknik karlatrmadan nce gelmelidir. 11.9.5.1. Yangn Gvenlii Duvar s yaltm malzemelerinin yangn testleri, ISO standardlarna gre yangn odalarnda yaplmaktadr. Mineral ynler, polistren ve poliretan s yaltm

ekil 11.17 / BNA YZEY/HACM (A/V) ORANINA BALI OLARAK DI KABUK ORTALAMA ISI GE KATSAYISI

ekil 11.18 / ERDEN ISI YALITIMI YAPILDIINDA OLUAN ISI KPRLER

ekil 11.19 / ISI KPRSN NLEYEN DIARIDAN ISI YALITIMI 509

malzemeleri iin svete yaplan test sonularnn video kaytlar incelendiinde, bu maddelerin yarattklar yangn tehlikesinin boyutlar aka grlmektedir. Bu s yaltm malzemeleri, zerinde herhangi bir kaplama malzemesi olmadan, sra ile standard byklkte bir odaya kaplanmakta ve kap girii karsndaki kede bulunan bir brlrle ak alev oluturulmaktadr. Brlrn gc 10 dakika boyunca 100 kw, daha sonraki 10 dakika boyunca 300 kw deerinde tutulmaktadr. Mineral yn malzeme ile yaplan 20 dakika sreli test sonucunda herhangi bir yangn ve duman oluumu gzlenmemektedir. Polistren malzeme ile yaplan deneyde, 72 saniye sonunda btn odaya yaylan ve kapdan dar fkran yangn ve youn duman oluumu grlmtr. Poliretan malzemede ise, hemen ortaya kan sar bir duman ve 19 saniye sonunda youn bir yangn ve duman grlmtr. Sonular bakmndan ok arpc olan bu deneylerde polistren ve polietilen malzemenin byk bir yangn tehlikesi potansiyeli tad ve yanma halinde youn bir duman yayd aka grlmektedir. Ortaya kan dumann zehirleyici ve boucu etkisi, insanlar iin alevlerden daha zararldr ve yap iin de ok daha byk tehlike oluturmaktadr. Dolays ile, bu malzemelerin yaplarda s yaltm amac ile kullanlmas halinde, bu durum dikkate alnarak gerekli nlemler alnmaldr.

11.9.5.2. Dier zellikler Is yaltm malzemelerinin dier ilgin zellikleri ve kullanmdaki avantajlar Tablo 11.20de verilmi ve aada sralanmtr: 1. Polistren malzemede hacim sabit deildir. retim tarihinden yaklak 2-2,5 yl sonra sabit hacim deerine ular. Bu sre iinde boyutta ksalma 10 mm/m kadardr. Deiim zamana gre eksponensiyeldir. Ancak bir ay bekletilmi kpk malzemede bile, 3-5 mm/m boyut deiimi beklenir. Yaplan aratrmalar yksek dozajl olmamak kouluyla sva, har ve betonun ancak 0,2 mm/m deerine kadar boyut deitirmelerini hasarsz karlayabildiini ortaya koymutur. 2. Polistren malzemelerin yalanma zellii vardr. Polistren ve poliretan gibi petrol trevi malzemeler gne klaryla kar karya kaldklarnda, mor tesi a kar duyarldr. Mor tesi k etkisi ile molekl yapsnda deiiklik olur ve yzeylerde toz halinde dklmeler balar. 3. Polistren ve poliretan malzemeler yksek scaklklara kar duyarldr. DIN 18164e gre polistren uygulamasnda evre artlar 78 - 80C ile snrlandrlmtr. Poliretan iin ise, kullanma scakl st snr 110C olarak Trk standardlarnda ifade edilmitir.
Birim Hacim Ktlesi [kg/m3] 360-460 570 >15 >30 >30 8 - 200 15 - 200 100 - 150 80 - 160 > 160 - 250 >250 - 500 150 - 200 Is letkenlii Hesap Deeri [kcal/mhC] 0.08 0.13 0.034 0.030 0.034 0.034 0.040 0.050 0.039 0.043 0.047 0.050

Sra No

Malzeme veya Bileenin eidi

10. 10.1 10.2 10.2.1 10.2.2 10.2.3 10.3 10.4 10.5 10.6

Is yaltm malzemeleri odun tala levhalar (TS 305) levha kalnl >25 mm =15 mm Sentetik kpk malzemeleri Polistren sert kpk levhalar TS 7316 Poliretan sert kpk levhalar TS 2193 Fenol reinesinden sert kpk levhalar Mineral ve bitkisel liflerden s yaltm malzemeleri (TS 901) Bitkisel liflerden s yaltm malzemeleri (TS 901) Cam kp levhalar Mantardan s yaltm levhalar TS 304)

10.7

Kamtan hafif levhalar

Tablo 11.20 / TRK STANDARTLARINDAN ALINAN ISI YALITIM MALZEMELER VE YALITIM ZELLKLER 510

Bu malzemelerin yukardaki nedenlerle teras ve atlarda kullanm tavsiye edilmez. 4. Polistren ve poliretan kimyasal baz zclere kar duyarldr. Bu zcler arasnda benzin, gazya, baca gazlar, metan grubu, ester, eter, amin gruplar, HNO3 saylabilir. 5. Kpk yaltm malzemeleri organik kaynakl olduundan baz canllar iin gda oluturmaktadr. Fare, karnca, yaban arlar ve dier kanatl zararllar bu maddelerin bnyesinde yuvalanabilmektedir. Ayrca bu maddelerde mikro organizmalar yaayabilmektedir. 6. Polistren nemlenerek s iletkenlik direncini kaybeder. Buhar geirgenlik katsays = 20-70 olup ahaptan daha dktr. Kapal gzenekli olduundan bnyesine difzyon yolu ile yerleen buhar, younlaarak bnyede suya dnr. Kapiler tama dk olduundan ve kuruma olay malzeme derinliinden yzeye su hareketi ile olacandan, kuruma gereklemeyecek ve birka k mevsimi sonunda polistren snger gibi dolu bir hale dnecektir. Bu duruma gelmi bir malzemenin s yaltm zellii kalmamtr. Suya doymu polistrenin nemi hacim olarak %30 olup, her %1 hacim nem miktar iin s iletkenlik deeri %3 bozulmaktadr. 7. Polistrenin ses yaltm yetersizdir. yi s tutucular ayn zamanda iyi ses tutucu olmamaktadr. Ses yaltmnda en nemli rn zellii; malzeme yapsndaki boluklar aralarnda balantl ve d hava ile temasta olmaldrlar. Bu ekilde gelen ses enerjisi havann bnyedeki hareketi srasnda s enerjisi ve deformasyona dnerek yutulmaktadr. Polistrende ise bnyedeki boluklar kapal hava ile dolu ve hava balants kesik olduunda, darbe sesi, hava sesi ve ses absorbasyonu yaltm deerleri camynnden dktr. Sonu: Is yaltm asndan stn zellikleri olan kpk malzemelerin konut inaatnda duvar yaltm malzemesi olarak kullanmnda yangn ve baz teknik zellikleri asndan nemli sakncalar bulunmaktadr. zellikle yangn srasnda kardklar zehirli

gazlarn lme neden olmalar, insanlarn yaad kapal hacimlerde, genellikle konutlarda kullanlmasn sakncal klmaktadr. Toplu konutlarn ounlukla yksek bloklardan olutuu dnlrse, can gvenlii birinci tasarm kriteri olmaldr. Bu nedenle ok ynl bir aratrma ile hzl retilen betonarme toplu konut inaatlar iin en gvenli ve en uygun duvar konstrksiyonlar belirlenmeli ve inaatlarda ancak bu gvenli alternatif tiplerden biri seilebilmelidir. Konut inaatlarnda beton perdelerde s yaltm iin, al levhalara yaptrlm plaka camyn uygulamas insan sal ve gvenlii asndan uygun zm olarak grlmektedir. zolasyonun dtan bohalama biiminde yaplmas ok faydaldr. Polistren malzeme ise bina d yzeyinde yaplacak s yaltmnda zel koullarda kullanlabilir. 11.9.6. Is zolasyonu Pratik Notlar 1- Is yaltm nemi bilinen bir konudur. Enerji ekonomisi yannda d duvarlarn i yzey scaklklarn artrdndan i ortamn radyasyon scakl artar, yani souk cidar etkisi azalr. Bu konforu artrd gibi i ortam scaklklarn azaltma imkan da verir. Bylece ilave bir yakt tasarrufu imkan yaratr. Burada zellikle s yaltmnn iten veya dtan yaplmasnn fayda ve mahzurlar zerinde durulacak ve dinamik olarak hesap yapldnda ayn yaltm deerine sahip olan duvarlarn iten ve dtan yaltmlarna bal olarak s ykne katklarnn farkl olaca vurgulanacaktr. a. Is yaltm iten olduunda en nemli saknca kat betonlarnn oluturduu s kprleridir. Bu kprler hem s kaybna neden olurken, hem de d duvar deme birleme noktalarnda youmaya neden olabilmektedirler. b. Buna karlk iten yaltm d duvarn sl atalet etkisini (yani s depolamasn) geni lde engeller. Dolays ile kesintili alan yerlerde, rnein hafta sonu evlerinde nemli bir avantaj salar. c. Srekli kullanlan binalarda, ev ve iyerlerinde s yaltmnn dtan yaplmas idealdir. Deme, kolon ve beton perde birleim yerlerinde s kprleri olumaz. Buralardan olan s kayplar ortadan kalkar, enerji tasarrufu salanr. d. Aslnda en iyi zm yaltmn hem iten hem 511

2-

3-

4-

5-

6-

7-

8-

de dtan uygulanmasdr ki bugn iin pahal bir zmdr. Ancak bu durumda hem ortam scakln drmek ve hem de konforu arttrmak mmkndr. Is yaltmnn ieriden ve/veya dardan yaplmas farkl avantaj ve dezavantajlara sahiptir. Panjur yuvalar gibi s kprlerine dikkat edilmelidir. Panjur yuvalar hem s yaltmn zayflatr ve s kprs olutururlar , hem de hava kaana neden olurlar. Yaplarda bir baka youn s kayb blgesi ise radyatr arkalarndaki d duvar alanlar olmaktadr. Bu alanlarn zellikle yaltlmas gereklidir. Iscam (ift cam) kullanlmas s kaybn azaltt gibi dardaki sesin ieriye gemesini (veya tersini) de nler. Ancak ift cam uygulamasnda iki camn kalnlklarnn farkl seilmesi (Farkl frekanstaki seslerin gemesini nledii iin) ses iletimini azaltacaktr. Cam kalnlklarnn (Herbirinin farkl kalnlkta olmas kaydyla) arttrlmas geen sesi azaltacaktr. ten yaltlm betonarme binalarda; s yaltmnn yaplmad i perde betonlarda s kprs olutuu iin, d duvara yakn yerlerinde youma olmaktadr. Betonarme perdenin cepheden balayarak stanbulda 30 cm, Ankarada 50 cm, Erzurumda 70 cmlik blmnde s yaltm yaplmaldr. Yeni TS 825 s yaltm kurallar uygulanmal, hatta daha iyisi yaplmaya allmaldr. Binalarda s yaltm iin iki duvar arasna monte edilen (veya zeri al ile svanan) strapor ve dier polistren tipi malzemeler, yangn annda zehirli gaz karttklar iin lme neden olmaktadr. Ayrca belirli bir sre sonra malzeme, zelliini yitirmektedir. Bina i yzeyinde yaplacak s yaltmnda camyn, kayayn gibi malzemelerin kullanlmasn neririz. Bayndrlk Bakanl 10 apn altndaki tm borularda prefabrike boru izolasyonunu kullanlmasn zorunlu klyor. deal izolasyon kalnl iin k dizayn artlarnda d duvarda i yzey scaklnn 17 C olmas yeterlidir. Bu art salayacak ekilde izole edilen d duvar, yazn soutma halinde de yeterli yaltm deerine sahiptir. Hafta sonu evlerini iten, srekli yaanan binalar dtan izole etmek daha iyidir. ten

izolasyon halinde rejime girme hzl olur. Ancak youma ve s kprleri probleminin tam zm dtan izolasyonla mmkndr. Dtan izolasyon binay dtan bohalamaldr. Bu ilem srasnda binann at parapetleri, ats (veya teras) ve hatta toprak altndaki d perdeleri dtan bohalanmaldr. 9- Her ikisini birletiren mkemmel zm hafta sonu evlerin hem iten, hem de dtan izolasyonudur. Klima tesisat yaplan binalarda nem izolasyonu gereklidir. Bu nedenle s yaltmnn nne ve arkasna mutlaka nem izolasyonu gereklidir. 10- Dtan bohalanarak izole edilen binalarda kazan kapasitesi iin m2 bana 70 kcal/h alnabilir. 11.10. YAPILARDA TESSAT LETME PROJES VE MALYET Istma sistemlerinin seimlerinde ilk yatrm maliyetlerinden daha nemli olan iletme maliyetidir. Kalorifer kazanlarnn yllk yakt tketimleri kk kazanlarda kazan bedeli mertebesinde, 250.000 kcal/hden byk kazanlarda ise kazan bedelinin katlar mertebelerine ulamaktadr. yi bir stma sisteminin iletme maliyetinin %30 - %50 daha az olabilecei dnlrse, kazan kurulu ve maliyetinin tamamn bir yla yakn srede bile amorti etmek mmkn olabilmektedir. Ayrca servis, yedek para, tamir ve bakm maliyetleri ve ekonomik mr faktrleri kazan ve sistem seerken mutlaka dikkate alnmaldr. Bir stma sistemi seimi yaplyorsa ncelikle iletme projesi adn verebileceimiz bir maliyet hesab yaplmaldr. Ancak, bu hesabn sonunda kullanlacak yakt cinsi, kazan tipi, kontrol sitemi gibi konularda karar verilmelidir. Detayl bir hesap yntemi ile yllk sistem maliyetinin nasl bulunduu aada anlatlmtr. Bu yntem uygulanarak yaplan deerlendirmeden, yllk maliyetler asndan ana enin yakt maliyeti olduu, hatta yatrm maliyetlerinden bile fazla yer tuttuu grlmtr. Ayrca yakt maliyetlerinin olumasnda, yakt fiyatndan ok sistemin ve yaktn iyiliinin rol oynad grlmtr. Yllk yksek iletme verimine sahip sistemlerin pahal yakt kullanlsa bile daha ucuz olabilecei ortaya kmtr. Istma sistemi maliyeti 3 ana blmden oluur. 1. Yatrmn geri dnme (amortisman) maliyeti

512

2. Yakt maliyeti 3. Bakm ve iletme maliyeti Bu maliyetlerin incelenmesi sonucu, tek bana kazan fiyatnn toplam yllk maliyeti belirlemede tek faktr olmad ortaya kmaktadr. Burada esas nemli faktr, sistemin toplam yllk verimi diye isimlendirebileceimiz verimdir. Bu verim deeri kazann sl verimi, sistemin tasarm, kullanlan otomatik kontrol sistemi, yaktn temizlii ve yanma zellikleri gibi ok sayda parametreyi iermektedir. Verimi yksek olan bir sistemde daha pahal yakt yaklsa bile yllk maliyet daha dk olabilmektedir. 11.10.1. Amortisman Maliyeti Istma sistemi ilk yatrm maliyeti M ise, yllk yatrm (amortisman) maliyeti, M [TL/yl] a olarak bulunur. Burada a amortisman maliyeti faktr olup, K1 = 1a= i olarak verilir. Burada, i = Yllk enflasyon oran %60 = 0,60 n = Cihaz mrdr. 11.10.2. Yakt Maliyeti Yukardaki maliyet iinde en nemli olan budur. Bu maliyetin hesab aadaki admlardan oluur. Yllk Is htiyac Gznne alnan binann DIN 4071e gre hesaplanan saatlik norm s kayb QN ile gsterilirse, yllk s kayb Qa ile gsterilirse, yllk s kayb, Qa = bv . QN (kwh/yl) veya (kcal/yl), eklinde bulunabilir. Burada bv tam ykte alma halinde yllk s ihtiyacnn ka saatte karlanacan gsterir. bv = f.24G / t max (saat/yl) olarak tarif edilir. Burada G = Hesaplanan yer iin derece gn deeridir. t max = scaklkla, d hesap scakl arasndaki fark. f= Btn verimsizlikleri gznne alan bir faktrdr. f= f0.f1.f2.f3.f4.f5.f6.f7.f8.f9.f10 olarak tarif edilir. 1 (1+i)n

f0 = DIN 4701e gre hesap yapld ise deeri = 1.07 f1= Gneten ve i kaynaklardan olan s kazanlar faktrdr. Deeri 0.78 alnabilir. f2= Enfiltrasyon e zaman faktrdr. Hesap DIN 4701e gre yapld ise, f2= 1 alnabilir. f3= Istclarn (radyatrlerin) iyilii ile ilgili faktr f3= 0.85 1.00 f4= Ksmen stlan odalarn (yatak odas gibi) etkisi, f4= 0.70 0.95 f5= Oda scaklnn hesap deerine gre deitirilmesi, f5= 0.80 (3C indirme) f5= 1.20 (3C artrma) f5= Is izolasyonunun etkisi, f6=0.90-1.0 f7= Otomatik kontrol sisteminin iyilii, Orta kalite kontrol f7=1.05-1.15 yi bir sistem kontrol, f7=0.80-0.85 f8= Kazan duman yzeylerinin kirlenme faktr, Kmr iin f8=1.40 Sv yakt iin f8=1.20 Doal gaz iin f8=1.00 f9 = Kullanma zaman Tablo 11.21den alnacak. f10= Kirelenme faktr, zel nlem alnm kazanlarda, f10= 1.00 normal kazanlarda, f10=1.10 Yllk Yakt htiyac Yllk yakt ihtiyac kazan ve sistem verimleri dolays ile yllk s ihtiyacndan byktr. Yllk brt s ihtiyac, Qa (kg/yl) veya (m3/yl) K. B. v olarak bulunabilir. Bu ifadelerdeki verim deerleri sra ile aada tanmlanmtr. K= Kazan anma sl verimi olup, imalat kataloglarndan alnabilir. v= Datm s kayplardr. Bunlarn izolasyon durumuna gre deeri, 0.94-0.98 arasnda alnabilir. B= Durma kayplarn gznne alr. Kazann durmas srasnda, sirklasyon nedeniyle souk hava kazanda stlarak bacadan dar atlr. Bu kayp, Qa = 513

B =

.
Yap Cinsi Okul Bro Villa Apartman Hastane

( b -1) q+1 bk eklinde tanmlanr. Burada, q= Durma srasndaki s kayb yzdesi, Byk modern kazanlarda %1-2 Modern kk kazanlarda %2-3 Boylerli kazanlarda %3-4 Kt durumdaki eski kazanlarda %6-8 b= stma mevsimi boyunca kazann altrld saat saysdr. Istma mevsimi 250 gn ise ve kazan 24 saat altrlyorsa, b= 250x24 = 6000 saat bk= kazann yl boyunca fiilen alt zamandr. bk = b.QN . V.QK olarak bulunabilir. Burada QK kazann anma gc, QN sistemin anma s kaybdr. B deerini ykseltmek iin baz nlemler alnabilir. 1. Baca kapama cihaz kullanarak bu kayp teorik olarak sfra indirilebilir. 2. Dk scaklk stmas yaplabilir. 90/70 (80C) scak su sistemi yerine, 55/45 (50C) sistem kullanldnda bu kayp yarya der. 3. Gece kazan 8 saat tamamen durdurarak veya atei ksarak b deeri azaltlabilir. Bu yolla yaplacak yakt tasarrufu yapnn ar veya hafif olmasna baldr. Hafif yaplarda kazan = %10-15 Ar yaplarda kazan = %5-10 Baz kazan tipleri iin fikir vermek zere, a = K .B deeri Tablo 11.22de verilmitir. Yllk yakt ihtiyac ise, Ba = Qa1 / Hu olarak bulunabilir. Burada Hu yaktn alt sl deeridir. Yllk Yakt Maliyeti Yllk yakt maliyeti, K2 =Ba . P [TL/yl] Olarak bulunur. Burada P kilogram veya metrekp bana yakt fiyatdr. 11.10.3. Bakm ve letme Maliyeti kinci ana gider grubu budur. Buradaki maliyet 514

Kullanma zaman faktr Yapnn Istma Sresi Hafta sonu Hafta sonu (saat) alma kapama 12 0.91 0.87 9 0.87 0.84 15 0.94 16 0.95 24 1.00 -

Tablo 11.21 / KULLANMA ZAMANI FAKTR (fg)

Kazan Gc Kmr Fuel-oil Doal gaz KW Atmosferik flemeli <50 74 - 76 81 -83 82 - 84 83 - 85 50 - 120 87 - 79 84 - 86 85 - 87 86 - 88 120 - 350 82 86 88 350 - 1200 83 86 88 -

Tablo 11.22 / ORTALAMA KAZAN YILLIK KULLANIM VERM, a

faktrlerinin hesabn matematiksel olarak aklamak gtr. Bu maliyet faktrleri tek tek deerlendirilmelidir. Deerlendirmeye esas olacak bakm ve iletme maliyet faktrleri: 1. letmeci ici cretleri 2. letme enerji giderleri: a) Brlr fan motoru b) Istc c) Dier cihazlarn enerji tketimi 3. Normal bakm giderleri: a) ilik b) Malzeme 4. Arza bakm giderleri 5. Baca temizlii 6. Depo temizlii 7. Yakt tama giderleri 8. Kl atma giderleri 9. Kazan temizlii 10. Dier giderler letme enerji giderleri, K= bk.We.Pe olarak hesaplanabilir. Burada, We = Cihazn anma elektrik gc [kW] Pe = Elektrik fiyatdr. [TL/kwh] Bakm ve iletme maliyetleri toplam yakt maliyetinin yzdesi cinsinden aklanrsa bu deer Recknagelde, Kmrle stmada %10-15

Tablo 11.23 / YAKITIN KARILATIRMALI YAKIT MALYETLER Gazla stmada %7-10 Sv yaktla stmada %8-12 olarak verilmitir. Yllk amortisman maliyeti = Yllk yakt maliyeti = Yllk bakm ve iletme maliyeti = Toplam eklinde bulunur. Yukardaki hesaplar bir fy ekline getirilerek, ekil 11.23de sunulmutur. Bu fy hesaplanmak istenen 515

11.10.4. Toplam letme Maliyeti Buna gre stma sisteminin toplam iletme maliyeti,

sistem iin doldurularak, sistemin toplam yllk maliyeti bulunabilir. 11.10.5. rnek Hesap Verilen yntemin kullanmna rnek oluturmak zere, stanbul iin 210.000 kcal/h s kayb hesaplanan bir binann kmr, fuel oil ve doal gazla stlmas yllk maliyeti ekil 11.23deki fy doldurularak bulunmutur. Bu rnekte kazan gleri 250.000 kcal/h olmak zere kmrde yar silindirik, fuel oilde radyasyon tipi elik ve doal gazda dkm kazan esas alnmtr. Yatrm maliyeti iin Bayndrlk Bakanl Birim Fiyatlar %44 artrlarak alnm, dier deerlerde ise Recknagele bavurulmutur. letme maliyetleri ise yaklak olarak alnmtr. Sonu Hesap sonularna gre yakt maliyetleri toplam maliyette en nemli paya sahiptir.Ayrca tek bana yakt fiyat, yaktlarn karlatrlmas asndan nemli deildir. Yaktn herhangi mkemmellikte yakld, sistemde uygulanan kontrol sisteminin iyilii, yaktn zelliklerine bal kanlmaz iletme ve bakm giderleri, ksaca sistemin toplam yllk verimi gerek yakt maliyetini oluturmaktadr. Bu adan doal gazn nemli avantajlar olduu aka grlmektedir. 11.11. ISITMA TESSATI VE EVRE Yaktlarn yanmas sonucu oluan ve duman gazlar ile atmosfere yaylan en nemli zararl maddeler ve zellikleri aada ksaca zetlenmitir. Bu maddeleri a- Sala zararl ve zehirli emisyonlar b- Sera etkisi yaratan doal gazlar olarak ikiye ayrmak mmkndr. kinci gruba giren yanma rnleri CO2 ve subuhardr. Her iki madde de normalde atmosferde bulunur ve insan salna zararl deildir. Yaratm olduklar sera etkisiyle son yllarda gndeme gelmilerdir. s ve kat partikller: nsanlarda zellikle solunum yollar hastalklarna neden olur. Ayn ekilde, bitkilerde yapraklar kaplayarak solunumu engeller. evreyi kirletir. zellikle kalitesiz kmr yaklmas sonucu oluur. Kkrtdioksitler (SO2): nsanlar iin zehirleyici etkisi vardr. Bitkilerde klorofil retimini engelleyerek lmelerine neden olur. Su ile birleerek asit tekil eder ve yaplarda ve metal yzeylerde korozyona neden olur. 516

Azotoksitler (NOx): Cierleri tahrip eder, belirli lde nce bronite, daha yksek dozda alndnda lme neden olur. Gne yardm ile atmosferde reaksiyonlara neden olur ve mevcut ozon dengesini bozar. Bitki rtsne, aalara zarar verir ve l etkisi yaratr. Karbonmonoksit (CO): Kandaki alyuvarlar tahrip ederek lme neden olur. ok zehirleyici bir maddedir. Karbondioksit (CO2): Atmosferde sera etkisi yaratarak dnyann snmasna neden olur. Almanyada konutlarda ve kk birimlerde stma amac ile yakt kullanmndan doan zararl madde miktarlar, kazan sl gcne bal olarak ve yakt cinslerine gre Tablo 11.24de verilmitir. Bu tabloda verilen deerlerin yksek bir teknoloji ile retilen kazanlarda sz konusu olduunu ve zellikle kmr olarak kaliteli yakt kullanld dikkate alnmaldr. Trkiyede hem genel ortalama kazan kaliteleri ve yakma teknolojisi dktr ve hem de dk kaliteli yakt kullanlr. Dolaysyla Trkiye artlarnda doal gaz hari, birim enerji bana zararl emisyon miktarlar daha fazladr. 11.11.1. Zararl Madde Emisyonuna Getirilen Snrlamalar nsan ve evre sal bakmndan birok ileri lkede baca gaz emisyonlarna snrlamalar getirilmitir. Bu snrlamalarda iki nemli l bulunmaktadr. Birinci l yer seviyesindeki zararl maddelerin konsantrasyonudur. kinci l ise, baca gazlar iindeki zararl madde deriikliidir. Her iki deer arasnda baca ykseklii, rzgar hz vs gibi parametrelere bal karmak bir iliki vardr. Almanyada yer seviyesinde havadaki zararl madde deriiklii ile ilgili baz snrlama rnekleri Tablo 11.25de verilmitir. Ayrca tabloda grlen uzun sreli deer, yllk ortalamay; ksa sreli deer 1/2 saatlik ortalamay ifade etmektedir. Trkiyede bu konudaki yasal dzenlemelerin banda Babakanln yaynlad 2 Kasm 1986 tarihli hava kalitesinin korunmas ynetmelii gelmektedir. Bu ynetmelik greceli olarak eski olmasna karn hayata fazla gememitir. Ancak son yllarda endstriyel tesislerde uygulanmaya balamtr.

Bu ynetmelie gre yer seviyesindeki hava kalitesi iin uzun (UVS) ve ksa (KVS) vadeli snr deerler Tablo 11.26da verilmitir. Bu tablonun 2. blmnde ise byk kazanlar iin yine ayn ynetmelik tarafndan getirilen emisyon snrlar verilmitir. Bu emisyon snrlar yakt cinsine gre baca gaz ierisinde bulunmasna izin verilen zararl madde deriikliklerinin st limitlerini ifade etmektedir. Avrupa ve Almanyada stma amal kazan + yakc grubu iin getirilen snrlamalar ise ok daha aadadr ve zamanla bu limitler aa ekilmektedir. Tablo 11.27de Almanyadaki ve Tablo 11.28de Avrupadaki baz emisyon snrlar verilmitir. Kazan ve brlr reticileri Almanyada evre dostu rnler iin bir Mavi Melek amblemi ortaya koymulardr. Mavi Melek amblemini alabilmek iin rnlerin ok daha dk deerleri salamas gerektii Tablo 11.27de grlmektedir. Giderek azalan deerlere uymak reticiler asndan nemli bir rekabet ortam yaratmaktadr. Sz konusu limitlerin tutturulabilmesi iin, a. Yakt cinsiyle ilgili b. Yanmayla ilgili c. Kazan knda bacada alnabilecek nlemler vardr. zellikle kazan + brlr kombinasyonu kalitesi asndan nemli olan,
Emisyon Miktarlar (mg/kcal) Yakt Cinsi Ta Kmr Fuel Oil Mazot Doal Gaz CO 26.7 0.04 0.21 0.25 SO2 2.10 2.04 0.54 0.01 NOX 0.42 0.75 0.21 0.21 s 1.04 0.12 Organik Bileen 1.04 0.03 0.04 0.01

yanma ile ilgili alnacak nlemlerdir. yi bir yanma teknii ile yukarda verilen limitleri salamak mmkndr. Buderus atmosferik brlrl kazanlardaki emisyon deerleriyle ilikili gelime asndan CO ve NOx emisyon deerleri Tablo 11.30da verilmitir. Buderus sv yaktl kazanlarda kullanlan mavi alevli brlr emisyon deerleri ise Tablo 11.29da grlmektedir. 11.11.2. CO2 gaz ve Sera Etkisi Atmosferde bulunan CO2 gaz ve su buhar gneten gelen ksa dalga boylu nmn gemesine izin verirken, dnyann yapm olduu uzun dalga boylu nmn gemesine izin vermemektedir. Bylece gneten olan s kazanc ile dnyann dar kaybettii s arasndaki denge bu gazlarn atmosferdeki younluuna baldr. CO2 gaz ve su buhar doal kaynaklardan ve insan eliyle (zellikle yanma sonucu) retilir. Son yzylda insan eliyle retilen CO2 ok yksek bir dzeye kmtr. nsan etkisiyle son yllarda kritik dzeye ulaan atmosferdeki CO2 konsantrasyonu dnya iklimini etkilemektedir. Yukarda aklanan nedenle dnya giderek snmaktadr. Global Isnma dnyay tehdit edecek duruma gelmitir. Her fosil yakt yanmas CO2 oluumu anlamna gelir. eitli enerji kayna yaktlarn ve elektriin birim enerji bana yaratt CO2 miktarlar ekil 11.31de gsterilmitir. Buna gre birim enerji bana en dk CO2 retimi doal gazdadr. Linyite gre yar yaryadr. Bu durum karsnda uluslar aras bir giriimle sera etkisi olan gazlarn emisyonlarnn snrlandrlmas karar alnmtr. Trkiyenin de iinde bulunduu lkeler grubu 2005 ylna kadar CO2 emisyonlarn 1990 yl CO2 emisyon deerinin altna ekeceklerdir. Almanya gibi lkeler 2005 ylnda CO2 emisyonunu 1990 ylnn %25 altna ekme sz vermilerdir. Trkiye iin bunu gerekletirme imkan grlmemektedir.
Yeni Kazanlarda Emisyon Limitleri (50 - 100 MW) Kmr 250 2000 800 150 Fuel Oil 170 1700 800 170 Doal Gaz 100 100 10

Tablo 11.24 / BRM ENERJ RETM N EMSYON DEERLER

Yer Seviyesinde Hava Kalitesi Madde CO SO2 NO2 s Byklk mg/m3 mg/m3 mg/m3 mg/m3 Ksa Sreli 0.30 0.40 0.30 0.30 Uzun sreli 0.10 0.14 0.08 0.15

Tablo 11.25 / EMSYON LMTLER (ALMANYA)

Yer Seviyesinde Hava Kalitesi Madde Birimi CO (mg/m3) SO2 (mg/m3) NOx (mg/m3) Partikl (mg/m3) UVS Uzun Sreli 0.200 0.150 0.300 0.150 KVS Ksa Sreli 0.600 0.400 0.900 0.300

Tablo 11.26 / HAVA KALTES SINIR DEERLER 517

Ancak bu konuda nlem almak zorundadr. Bunun gerekletirilmesi yaplarda ve stma sistemlerinde alnabilecek nlemler unlardr: CO2 retmeyen gne enerjisi gibi enerji kaynaklarndan yararlanmak Doal gaz gibi daha az CO2 reten yaktlara ynelmek Binalarn daha iyi s izolasyonu D duvarlarn iyi s izolasyonu Bina d gvdesinin hava szdrmaz olmas ve s kprlerinin bulunmamas Binalarn kompakt yap ve konstrksiyonu Sistem teknii ile havalandrma s kayplarnn azaltlmas Istma, havalandrma ve kullanma suyu stmas iin yksek verimli modern sistemler kullanlmas Gne enerjisinden pasif yararlanma Emisyon artnamelerinde belirtilen deerleri salayan sv ve gaz yaktl stma sistemlerinin
Ulusal Ynetmelikler, Normlar ve Tevik Programlar Sv Yakt (Motorin) A-Luft 4) DIN 4702 Ksm 1 08.90 Kazan 2MW DIN 4702 Ksm 1-6 08.90 Mavi Melek evre koruma amblemi alabilmek iin, Kazanlar 120 kW Sobalar 11 kW BlmSchV 5) Tasar 01.96 Hamburg Tevik Program 95ten itibaren Gaz Sv Yakt (Motorin) Doal Gaz Doal Gaz LPG (3. gaz grubu) 1) Doal Gaz Btan Gaz 2) Motorin Brlr Sv Yakt Brlr-Kazan Atmosferik Brlrl Gaz Yakt Kombi ve ofben flemeli Gaz Brlrl-Kazan Youmal Kazan-Gaz Yakt Doal Gazl Soba Sv Yakt Gaz Yakt Doal Gazl Youmal Kazan Kullanm Alan

planlanmas ve montaj Sadece %92lik minimum verim deerini salayan kazanlarn kullanlmas Devir kontrol sirklasyon pompas kullanm Termostatik vanasz radyatr kullanlmamas Btn stma tesisatlar d hava kompanzasyonlu deiken, dk scaklkta zaman kumandal iletilmesi

Brlr Tipi G 115 URE G 205 URE

NOx (mg/kWh) 95 115

CO (mg/kWh) 20 25

Tablo 11.29 / BUDERUSTA KULLANILAN MAV ALEVL SIVI YAKIT BRLR EMSYON DEERLER

Deiik Birimlerde Zararl Madde Snr Deerleri NOx mg/kWh 250 200 140 260 150 200 300 200 300 RAL-UZ 9 RAL-UZ 46 RAL-UZ 39 RAL-UZ 40 RAL-UZ 41 RAL-UZ 61 RAL-UZ 71 120 kW 120 kW 120 120 80 60 80 65 150 120 80 60 26 ppm O2=%0 3) 142 114 80 148 85 114 179 114 179 68 68 45 34 45 37 85 68 45 45 15 20 17 17 15 170 100 94 110 100 100 120 100 150 80 80 60 60 60 50 100 mg/kWh CO ppm O2=%0 3) 159 93 87 102 93 93 118 93 147 74 74 56 56 56 47 93

Sv Yaktl Normal ve Youmal Kazan

Not: (mg/kWh) biriminde verilen deerler, ayn zamanda (%3 O2 baz alnarak) mg/Nm3 birimi cinsinden deerleri de gstermektedir. Sadece LPG iin bu geerli deildir. LPG halinde, 1) NOx = 315 mg/Nm3 , CO = 126 mg/Nm3 2) NOx = 315 mg/Nm3 , CO = 158 mg/Nm3 Dier Notlar: 3) Baca gaz iinde llen O2 oran %0a indirgenmi halde. 4) Hava temizlii iin teknik talimatlar. 5) Almanya emisyon koruma kanunu.

Tablo 11.27 / OCAK 1996 TBARYLE ALMANYADA GEERL EMSYON SINIR DEERLER 518

Avrupa Ynetmelikler, Normlar ve Tevik Programlar Steiermark 4) Hava Temizlii Ynetmelii Steier 5) Doal Gaz Tevik Program svire Hava Temizlii Ynetmelii LRV 92 NOx - Besluit Hollanda

Kullanm Alan

Deiik Birimlerde Zararl Madde Snr Deerleri NOx mg/kWh ppm O2=%0 3) 72 62 80 18 68 68 68 45 89(119) 40(51) 60(80) 57 40 60 40 60 60 57 60 57 57 mg/kWh 72 74 84 21 150 100 100 mg/m3 CO ppm O2=%0 3) 67 67 87 49 140 93 93 snr vardr. -

Sv Yakt (Motorin, Fuel oil) Doal Gaz Btan Gaz (LPG) Gaz Kk Tketiciler (Evler) Motorin flemeli Brlr (Her kademede) Motorin Atmosferik Brlr Doal Gaz Atmosferik Brlr Doal Gaz Btn Brlrler Doal Gaz Atmosferik Brlr Doal Gaz n Karml Brlr Doal Gaz flemeli Brlr Doal Gaz Atmosferik Brlr Doal Gaz n Karml Brlr 12 KW 12 kW 900 kW 900 kW 900 kW 2250 kW 31.5 kW 31.5 - 595 kW 31.5 kW 31.5 - 595 kW Doal Gaz flemeli Brlr 595 kW 595 - 900 kW 900 - 2250 kW 2250 kW

120 108 140 32 120 120 120 80 157(210) 2) 70(90) 105(140) 100 70 100 70 105 105 105 100 100 100

Geskeur - SV 3) Hollanda

Belika Flaman Blgesi iin

Sv Yakt Kazan Doal Gaz Kazan

Hepsi 100 kW 4)

Sadece SO2 iin 1700

1) NOx snrlar iin Hollanda kanunlar, 2) Birinci deer DIN 4702 T.NBye benzer biimde tarif edilen yllk emisyon deerleri, parantez iindeki ikinci deer NOx emisyonlarnn mutlak maksimum deeri 3) Hollandann istee bal emisyon hedefleri, 4) Belika tasars kararname snrlarn zamanmzda 300 kWtan itibaren gazl kazanlarla telemeyi tartmaktadr. 5) Avusturyada bir blge.

Tablo11.28 / OCAK 1996 TBARYLE AVRUPA LKELERNDE GEERL EMSYON SINIR DEERLER
Kazan Tipi Logamak GB 112 Logano GE 115 Logano GE 215 Mazot: < 120 Doalgaz: < 80 Mazot: < 120 Doalgaz: < 80 Mazot: < 120 < 70 60 Doalgaz: < 80 Mazot: < 120 Doalgaz: < 80 Mazot: < 120 Doalgaz: < 80 Mazot: < 120 Doalgaz: < 200 Mazot: < 250 Doalgaz: < 100 Mazot: < 170 < 60 10 NOx (mg/kWh) 20 < 110 Doalgaz: < 80 CO (mg/kWh) 15 <60

Logano GE 515 Logano GE 615 Logano GE 234 Logano GE 334 Logano GE 434 Logano SE 425 Logano SE 625 Logano SE 725 Logano S 815

ekil 11.31 / ETL ENERJ KAYNAKLARININ SPESFK CO2 EMSYONLARI

Tablo 11.30 / BUDERUS KAZANLARIN EMSYON DEERLER 519

CO2 oluumu kg / kwh

Logano GE 315