Professional Documents
Culture Documents
Dai Cuong Ve Nam. Basidiomycotina
Dai Cuong Ve Nam. Basidiomycotina
Gio trnh mn Nm hc
CONNEXIONS
Rice University, Houston, Texas
This selection and arrangement of content as a collection is copyrighted by Nguyn Vn Thnh, Cao Ngc ip, Nguyn Vn B. It is licensed under the Creative Commons Attribution 3.0 license (http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/). Collection structure revised: August 14, 2009 PDF generated: February 5, 2011 For copyright and attribution information for the modules contained in this collection, see p. 94.
Table of Contents
1 i cng v nm mc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 Nm roi - nm trng (ngnh ph Chytridiomycotina) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 3 Ngnh ph Nm tip hp (Zygomycotina = lp Zygomycetes) . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 4 Ngnh ph Nm Bt Ton (Deuteromycotina = lp Deuteromycetes) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 5 Ngnh ph nm m (Basidiomycotina = Lp Basidiomycetes) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 6 Ngnh ph Nm Bt Ton (Deuteromycotina = lp Deuteromycetes) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 7 Vai tr hu dng ca nm trong ch bin thc phm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Index . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Attributions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
iv
Chng 1
i cng v nm mc
CHNG 1. I CNG V NM MC
Figure 1.1
Figure 1.2
1.2
Hnh 1.2. Mt s dng khun lc nm (theo Samson v ctv., 1995)
1.2.1 Cu to
T bo nm c cu trc tng t nh nhng t bo vi sinh vt chn hch khc c m t v trnh by nh Hnh 1.3
CHNG 1. I CNG V NM MC
Figure 1.3
Hnh 1.3 Cu to t bo nh si nm Fusarium (theo Howard R J & Heist J R., 1979) (Ch thch: MT: vi ng, M: ty th, SC: b Golgi, V: bng(ti) nh, P: mng sinh cht 4 lp) Vch t bo nm cu to bi vi si chitin v c hoc khng c celluloz. Chitin l thnh phn chnh ca vch t bo hu ht cc loi nm tr nhm Oomycetina. Nhng vi si chitin c hnh thnh nh vo enzim chitin syntaz (Hnh 1.4). ***SORRY, THIS MEDIA TYPE IS NOT SUPPORTED.*** Hnh 1.4. Con ng tng hp chitin T bo cht ca t bo nm cha mng ni mc (endoplasmic reticulum), khng bo (vacuoles), ty th (mitochondria) v ht d tr (glycogen v lipid), c bit cu trc ty th t bo nm tng t nh cu trc ty th t bo thc vt. Ngoi ra, t bo nm cn c rib th (ribosomes) v nhng th khc cha r chc nng. T bo nm khng c dip lc t, mt vi loi nm c ri rc trong t bo mt loi sc t c trng m Matsueda v ctv. (1978) u tin ly trch c v gi l neocercosporin (C29H26O10) c mu tm nm Cercosporina kikuchi. T bo nm khng nht thit c mt nhn m thng c nhiu nhn. Nhn ca t bo nm c hnh cu hay bu dc vi mng i phospholipid v protein dy 0,02 [U+F06D]m, bn trong mng nhn cha ARN v ADN.
5 Theo Alexopoulos v Minns (1979) cho bit nm mc c th pht trin lin tc trong 400 nm hay hn nu cc iu kin mi trng u thch hp cho s pht trin ca chng. Nm mc khng c dip lc t nn chng cn c cung cp dinh dng t bn ngoi (nhm d dng), mt s sng st v pht trin nh kh nng k sinh (sng k sinh trong c th ng vt hay thc vt) hay hoi sinh (saprophytes) trn xc b hu c, cng c nhm nm r hay a y sng cng sinh vi nhm thc vt nht nh. Theo Alexopoulos v Mims (1979) cho bit ngun dng cht cn thit cho nm c xp theo th t sau: C, O, H, N P, K, Mg, S, B, Mn, Cu, Zn, Fe, Mo v Ca. Cc nguyn t ny hin din trong cc ngun thc n v c n gin nh glucoz, mui ammonium... s c nm hp thu d dng, nu t ngun thc n hu c phc tp nm s sn sinh v tit ra bn ngoi cc loi enzim thch hp ct cc i phn t ny thnh nhng phn t nh d hp thu vo trong t bo.
1.4 Sinh sn ca nm mc
Ni chung, nm mc sinh sn di 2 hnh thc: v tnh v hu tnh. Trong sinh sn v tnh, nm hnh thnh bo t m khng qua vic gim phn, tri li trong sinh sn hu tnh nm hnh thnh 2 loi giao t c v ci.
Figure 1.4
CHNG 1. I CNG V NM MC
Hnh 1.5 Bo t ng (theo Samson v ctv., 1995) ***SORRY, THIS MEDIA TYPE IS NOT SUPPORTED.*** Hnh 1.6. Bo t ti (b) Mucor circinelloides, a. cung bo t ti (theo Samson v ctv., 1995) b. Bo t nh (conidium): cc bo t nh khng c ti bao bc ging nm Aspergillus, Penicillium, ... Hnh dng, kch thc, mu sc, trang tr v cch sp xp ca bo t nh thay i t ging ny sang ging khc v c dng lm tiu chun phn loi nm. Cung bo t nh dng bnh c th khng phn nhnh nh Aspergillus (Hnh 1.7) hay dng th phn nhnh nh Penicillium (Hnh 1.8). Bo t nh hnh thnh t nhng cm (cluster) trn nhng cung bo t nh Trichoderma (Hnh 1.9).
Figure 1.5
Hnh 3.3. Cc kiu cung bo t nh ca Aspergillus. a. 1 lp, b. 2 lp, c. phin, d. tia, e. t (theo Samson v ctv., 1995)
Figure 1.6
Hnh 1.8. Bo t nh v cung bo t nh Penicillium chrysogenum (theo Samson v ctv. 1995) ***SORRY, THIS MEDIA TYPE IS NOT SUPPORTED.*** Hnh 1.9. Cung bo t phn nhnh Trichoderma. a. T. viride, b. T. koningii, c. T. polysporum, d. T. citrinoviride (theo Samson v ctv. 1995) ging Microsporum v Fusarium, c hai loi bo t nh: loi nh, ng nht gi l tiu bo t nh (microconidia) (Hnh 1.10 a) , loi ln, a dng gi l i bo t nh (macroconidia) (Hnh 1.11 b)
CHNG 1. I CNG V NM MC
Figure 1.7
c. Bo t tn (Thallospores): trong nhiu loi nm men v nm mc c hnh thc sinh sn c bit gi l bo t tn. Bo t tn c th c nhng loi sau: 1. Chi hnh thnh t t bo nm men: Cryptococcus v Candida l nhng loi bo t tn n gin nht, gi l bo t chi (blastospores) 2. Ging Ustilago c nhng si nm c xut hin t bo c vch dy gi l bo t vch dy cn gi l bo t o (chlamydospores) (Hnh 1. 11 c). V tr ca bo t vch dy si nm c th khc nhau ty loi. 3. Ging Geotrichum v Oospora c si nm ko thng, vung hay ch nht v t bo vch dy gi l bo t t (arthrospores) (Hnh 1.12)
Figure 1.8
10
CHNG 1. I CNG V NM MC
Bo t sinh dc khi hnh thnh c dng ti gi l nang (ascus) v ti ny cha nhng bo t gi l bo t nang (ascospores). Nang v bo t nang l c trng ca nhm Ascomycetes (Hnh 1.14) . Trong nhm Basidiomycetes, 4 bo t pht trin phn tn cng ca cu trc th qu gi l m (basidium) v bo t c gi l bo t m (basidiospores) (Hnh 1.15) Nhm Nm bt ton (Deuteromycetes=Deuteromycotina)) gm nhng nm cho n nay cha bit r kiu sinh sn hu tnh ca chng. ***SORRY, THIS MEDIA TYPE IS NOT SUPPORTED.*** Hnh 3.2.1 Cc kiu hnh thnh tip hp t Mucoraceae. a-f. Rhizopus. g-h. Zygorhynchus, i. Absidia, j. Phycomyces (theo Talbot, 1995)
Figure 1.9
11
Figure 1.10
Hnh 1.14. Cc kiu bo t m. a. Astrea, b. Bovista, c. Agaricales, d. Clavulina, e. Dacrymyces, f. Sistotrema, g. Repetobasidium, h. Xenasma, i-n. bo t m c vch, n. Puccinia. (theo Kreisel, 1995)
1.5 V tr v vai tr ca nm mc
Nm mc c nh hng xu n cuc sng con ngi mt cch trc tip bng cch lm h hng, gim phm cht lng thc, thc phm trc v sau thu hoch, trongch bin, bo qun. Nm mc cn gy h hi vt dng, qun o... hay gy bnh cho ngi, ng vt khc v cy trng. Tuy nhin, cc qui trnh ch bin thc phm c lin quan n ln men u cn n s c mt ca vi sinh vt trong c nm mc. Nm mc cng gip tng hp nhng loi khng sinh (penicillin, griseofulvin), acit hu c (acit oxalic, citric, gluconic...), vitamin (nhm B, riboflavin), kch thch t (gibberellin, auxin, cytokinin), mt s enzim v cc hot cht khc dng trong cng nghip thc phm v y, dc ... c s dng rng ri trn th gii. Ngoi ra, nm cn gi vai tr quan trng trong vic phn gii cht hu c tr li mu m cho t trng. Mt s loi thuc ging Rhizopus, Mucor, Candida gy bnh trn ngi, Microsporum gy bnh trn ch, Aspergillus fumigatus gy bnh trn chim; Saprolegnia v Achlya gy bnh nm k sinh trn c. Nhng loi nm gy bnh trn cy trng nh Phytophthora, Fusarium, Cercospora.... c bit nm Aspergilus flavus v Aspergillus fumigatus pht trin trn ng cc trong iu kin thun li sinh ra c t aflatoxin. Bn cnh tc ng gy hi, mt s loi nm mc rt hu ch trong sn xut v i sng nh nm n, nm dc phm (nm linh chi, Penicillium notatum tng hp nn penicillin, Penicillium griseofulvum tng
12
CHNG 1. I CNG V NM MC
hp nn griseofulvin...), nm Aspergillus niger tng hp cc acit hu c nh acit citric, acit gluconic, nm Gibberella fujikuroi tng hp kch thch t gibberellin v mt s loi nm thuc nhm Phycomycetina hay Deuteromycetina c th k sinh trn cn trng gy hi qua c th dng lm thin ch dit cn trng. Ngoi ra, nhng loi nm sng cng sinh vi thc vt nh Nm r (Mycorrhizae), gip cho r cy ht c nhiu hn lng phn v c kh tan v cung cp cho nhu cu pht trin ca cy trng. Nm cn l i tng nghin cu v di truyn hc nh nm Neurospora crassa, nm Physarum polycephalum dng tng hp ADN v nhng nghin cu khc.
Figure 1.11
13 Hnh 1.15 Cy di truyn pht sinh ngnh cho thy nm mc c mi lin h gn vi thc vt (PLANTAE) v ng vt (ANIMALIA) (theo Hawkswort v ctv., 1995) Theo Gwynne-Vaughan v Barnes (1937) chia nm thnh 3 lp chnh: Phycomycetes, Ascomycetes v Basidiomycetes da trn khun ty c vch ngn ngang hay khng v c im ca bo t. Theo Stevenson (1970) phn loi nm trong ngnh Mycota gm 6 lp: Chytridiomycetes, Oomycetes, Zygomycetes, Ascomycetes, Basidiomycetes, v Deuteromycetes. Gn y, Kurashi (1985) nhn mnh n tm quan trng ca h thng ubiquinon trong phn loi nm mc cng nh ng dng k thut sinh hc phn t kho st a dng di truyn v qua mi lin h di truyn phn loi li cho chnh xc hn.
14
CHNG 1. I CNG V NM MC
Chng 2
1 This
15
16
Chng 3
y l nhm nm k sinh trn ng vt, thc vt v c trn nm khc Hu ht nm cho khun ty pht trin v phn nhnh; c mu nu, xm, trng T bo nm cha y cc thnh phn nh ti th, nhn, rib th, ht lipid, mng ni mc Mng t bo ch yu l chitosan chitin. Chitosan c nhiu b Mucorales v Entomophthorales nhng khng c b Zoophagales Nm khng c trung th (centrioles) Sinh sn v tnh vi bo t trong ti hay bc (sporangiospore) cn gi l bo t bt ng (aplanospores), cha rt nhiu bc hay ti bo t (sporangia). S t loi nm sinh sn vi bo t vch dy (chlamydospore), bo t nh (conidia) Sinh sn hu tnh vi s phn chia giao t (2 giao t pht trin t khun ty khc nhau). Hai giao t hp nhau thnh bo t c vch dy gi l bo t tip hp (zygospore) nn gi l lp nm tip hp (lp Zygomycetes). Bo t tip hp chng chu s kh hn v nhng yu t bt li ca mi trng; v bo t c mu c trng nhiu loi nm nht nh.
17
18
Figure 3.1
19 Hnh 3.1. Nm Rhizopus pht trin bnh m c (a), si khun ty nm vi nhiu nhn cng nh tng trng (b) (Sharma, 1998) : khun cn (rhizoids), khun ngang (stolon) v cng mang ti (bc) bo t (sporangiophores)(hnh 3.2). khun cn l khun ty n su vo c cht tng t nh r cy n su vo t nhng chng pht trin cn hn. khun ngang l khun ty nhng pht trin chiu ngang, bn trn mt c cht, chng ni tng nhm nm vi nhau. Cng mang ti bo t l khun ty mc thng ln khng, chng pht trin t trung tm im xut pht ca khun ngang v khun cn, mi cng mang ti bo t pht trin tn cng l ti bo t (sporangium), y l giai on sinh sn v tnh.
3.2.1.1 Cu trc bn trong ca khun ty Khun ty c cu trc hnh ng (hnh 3.1b) vi vch khun ty cu to bng chitin, siu cu trc ca vch khun ty cho thy chng cu to bng vi si (microfibrillar), chy song song bn b mt ni vi nhau bng mng plasma mng; Ht nguyn sinh (protoplast) l nhng ht bao gm nhn, ht d tr, ti th, rib th, mng ni mc v nhng khng bo (vacuole) v nhng ht ny tp trung nhiu nh tng trng hay u khun ty.
20
Figure 3.2
21 khun cn Hnh 3.2. Ba loi khun ty ca nm Rhizopus l khun cn (rhizoid), khun ngang (stolon) v cng bo t (sporangium)(Sharma, 1998) 3.2.1.2 Dinh dng Khun cn tng hp v phng thch nhiu enzym trong c nhng enzym phn hy tinh bt thnh ng n; mi trng vi nhiu nit hu c v v c s gip Rhizopus tng hp nhiu protein hn. 3.2.1.3 Sinh sn v tnh (Asexual reproduction) c tnh ca ging ny l hnh thnh nhng cng mang bc bo t (sporangiophores) v ti (bc) bo t (sporangium). Bo t khng c roi, gn nh trn, ng nht, a nhn nm trong ti mu en gi l ti bo t, mt ti bo t pht trin n c v tn cng ca cng mang bc bo t (hnh 3.2) v bc bo t c mu en nn cn gi l mc en. 3.2.1.4 Sinh sn hu tnh (Sexual reproduction) Bt u giai on sinh sn hu tnh bng s tip hp (conjugation) v kt qu to nn bo t tip hp (zygospore), qu trnh sinh sn hu tnh chia ra 2 trng hp nh sau: D tn (heterothallic) trong 2 ni khc nhau t 2 si nm khc (tm gi l + v - ) kt hp vi nhau ng tn (Homothallic) trong 2 ni kt hp t mt si nm nh trng hp Rhizopus sexualis. Trong nhng loi d tn, hai khun ty khc nhau cho ra 2 bo t khc nhau + v - s kt hp li vi nhau thnh th nh bi (diploid) v pht trin thnh ti giao t non (progametangia) gi l th tip hp (zygophores)(hnh 3.3).
22
Figure 3.3
gametangia = ti giao t Hnh 3.3. Sinh sn hu tnh vi trng hp d tn trong 2 bo t + v - kt hp vi nhau t 2 khun ty nm khc nhau to nn bo t tip hp (Sharma, 1998)
23
Figure 3.4
Columella = li, promycelium = tin khun ty Hnh 3.4. Bo t ny mm cho ra cc tin khun ty v to ra cc bo t c nhn n bi (Sharma, 1998) Bo t tip hp (zygospore) mc mm bng cch ph v v bo t (hnh 3.4) pht trin thnh mt khun ty hnh ng mc thng ln khng gi l tin khun ty (promycelium); Tin khun ty bt u gim phn cho cc nhn n bi (n nhim sc th [NST]) v hnh thnh ti bo t tn ngn v tu bo t ny cha bo t c hai loi + v - . Trong trng hp ng tn (nh Rhizopus sexualis) th th tinh xut pht t mt khun ty (hnh 4.5) v to nn bo t tip hp ring bit kt hp vi nhau. S pht trin tin khun ty nm R. sexualis tng t nh nm R. stolonifer.
24
Figure 3.5
25
Figure 3.6
bc bo t Hnh 3.6. Cng mang bc bo t vi 1 bc bo t (Sharma, 1998) Trong t bo cht cha nhiu nhn nhng bo t ch c 1 nhn, tu bo t i sang mu nu khi bo t trng thnh v d dng v ra phng thch bo t theo gi, nhiu khi bo t dnh vo chn cn trng pht tn ti nhng ngun thc n khc v khi c iu kin thun tin, bo t ny mm cho ra mt khun ty mi. Khng ging nh nhng loi khc trong ging Mucor, Mucor rouxii c bo t ny mm nh nm men trong iu kin k kh, c bit khi c s hin din ca kh CO2; tuy nhin , khi c oxi th bo t ny mm cho ra mt khun ty bnh thung.
26
Figure 3.7
Hnh 3.7. Th mang bc bo t vi nhiu bc bo t sporangial wall = v ti bo t sporangiospores = bo t branched sporangiophore = cng mang bc bo t phn nhnh chlamydospore = bo t vch dy sporangium = bc bo t - Bo t nang ch thnh lp khi khun ty to ra nhng t bo c thnh dy nh trng hp Mucor racemosus (hnh 3.7).
27
Figure 3.8
Hnh 3.8. S sinh sn hu tnh (ng tn) Mucor Progametangium = tin giao t Gametangium = giao t Zygospore = bo t tip hp 3.2.2.2 Sinh sn hu tnh (Sexual reproduction) Trong sinh sn hu tnh, Mucor c nhng c im chung vi Rhizopus, M. genevensis v nhiu loi khc l nhng loi ng tn (tt c sinh ra t mt khun ty v thnh lp bo t tip hp)(Hnh 3.8), tuy nhin, M. mucedo v nhng loi khc li l d tn (hnh 3.9)
28
Figure 3.9
Hnh 3.9. S sinhsn hu tnh (d tn) nm Mucor (Sharma, 1998) Hai ging Rhizopus v Mucor trong h Mucoraceae c nhng im khc bit c bn sau:
29
ging Rhizopus C khun cn C khun ngang Thc n c hp thu t khun cn Cng bo t pht trin ring bit vi khun cn Bo t dnh trn cung bo t v kh phn tn
ging Mucor Khng c khun cn Khng c khun ngang Thc n c hp thu t b mt khun ty Cng bo t pht trin ring bit v khng cng tp hp thnh nhm Bo t d pht tn theo gi
Table 3.1
30
Chng 4
4.1.1 c im chung
- Deuteromycotina c m t bi trn 15.000 loi (Ainsworth, 1973) phn ln sng trn cn; Mt s ln nm bt ton thu sinh (Alatospora, Tricladium, Pyricularia) tm thy trong c mi trng bin v nc ngt, a s cc c th hoi sinh hoc k sinh, l nguyn nhn gy mt s bnh trn thc vt v ng vt. - Ngoi tr dng n bo ging nh nm men ca Blastomycetes, hu ht tt c Deuteromycotina cn li u c h khun ty (mycelium) tht, gm c s pht trin si, phn nhnh v vch ngn si nm (hypha) - H si nm thng c gian bo hoc ni bo v mi t bo cha nhiu nhn. - Vch ngn trn tt c cc loi c kho st hu nh ging vi Ascomycotina,c mt l thng gia mi vch. - Hon ton khng c sinh sn hu tnh, sinh sn ch yu bng dng bo t c bit l bo t nh (conidia); Bo t l bo t nh bt ng, pht trin bn ngoi cung bo t nh, v phn ny th Deuteromycotina ging nh Ascomycotina. Bo t nh c hnh dng, kch thc, mu sc thay i. . . n c th trong sut hoc c mu sc thay i, n nhn hoc a nhn, c vch ngn ngang, dc hoc khng; N c th c hnh trng (oval), thun di, hnh cu, dng sao, dng hi cong, dng si, hnh a, dng cun xon hay nhng dng khc. - Bo t nh c sinh trc tip t cung bo t hoc t mt vi kiu th qu nh; b si bo t (synnema) (hnh 6.1), cm cung bo t (arcevulus) (hnh 6.2), gc cm bo t nh (sporodochium) hoc ti bo t phn (pycnidium). Nhng th qu ny l cc m mm gi trong phm vi ni bo t c sinh
1 This
31
32
ra. Sutton (1973) pht hin ch c 3 kiu th qu l ti bo t phn, cm cung bo t v lp cht m (stroma) - Gii tnh i ng (Parasexuality) (d tnh) c m t trn mt s Deuteromycotina; di hin tng ny, c s hnh thnh cc u tch hp cht nguyn sinh, tip hp nhn v n bi ho ti mt thi im c bit hoc mt v tr c bit trong vng i ca nm. Hin tng ny c cp mt cch gin tip bi Pontecorvo v Roper (1952) v nhng nghin cu b sung ca Pontecorvo (1956,1958), Davis (1966). Mt vi c s bn ngoi ca hin tng ny bao gm s thnh lp ca hai kiu nhn (heterokaryotic) (d hch), si nm; c s tip hp nhn v nhn ln ca nhn lng bi, c s xy ra phn bo gin phn (mitosis), s "tuyn chn" ca nhn lng bi v cui cng l s n bi ho mt vi nhn lng bi trong khun ty.
Figure 4.1
33
Figure 4.2
34
4.2.1 Lp Hypomycetes
4.2.1.1 c tnh chung Phn ln cc c th sng hoi sinh trn thc vt hoc k sinh. Si nm pht trin mnh, c vch ngn v phn nhnh. Ch yu sinh sn bng bo t (Moniliales) nhng mt s ch sinh sn bng phn on (fragmentation) nh Rhizoctonia v Sclerotium. Bo t ca chng kh hoc nhy nht. C ti bo t ln cm cung bo t u khng c trong s sinh sn ca bt k c th no.
4.2.1.2 Phn loi Alexopoulos v Mims (1979) cng nhn 2 b hnh thc (Moniliales v Agromycetales) di phn lp hnh thc Hyphomycetidae, cc c th ca Hyphomycetes sinh ra bo t c t trong b hnh thc Moniliales nhng nhng dng thiu bo t v sinh sn bng phn on si nm th c t vo b hnh thc Agromycetales. 4.2.1.3 c im ca b Moniliales Phn ln c th hoi sinh hoc k sinh v bo t ca chng pht trin trn nhng si nhnh chuyn bit l cung bo t (sporophore) hoc cung bo t nh (connidiospore), chng c ngh thnh 4 h hnh thc (form-class) sau: 1. Moniliaceae: cung bo t tch ra t mt si no hoc khng c; bo t v h si nm trong sut hoc c mu sng, i din Monilia. 2. Dematiaceae: bo t v h si nm mu sm. i din Altenaria, Curvularia, Cercospora, Helminthosporium, Drechslera. 3. Tuberculariaceae: bo t v cung bo t nh c sinh ra t cm cung bo t. i din Fusarium. 4. Stilbellaceae: bo t v cung bo t nh pht trin trong b cung bo t nh. i din Graphium.
35 4.2.1.4 a. Ging ALTERNARIA * c im Nhm nm ny kh ph bin, c nhiu loi hoi sinh v gy cht tng phn cy trng. Alternaria l tc nhn gy nhim chnh trong nui cy trong phng th nghim. Bo t ca chng rt ph bin trong bi bm trong nh, trong khng kh v l tc nhn chnh gy d ng (Hyde v Williams, 1946), mt s bnh v da v vi ri lon nghim trng c th ngi.Nhiu loi Alternaria k sinh trn thc vt. Trn cc c th thuc h Solanaceae (khoai ty), Alternaria cho triu chng bnh r st sm hn l Phytophthora infestans (thuc lp Oomycetes, tc nhn gy bnh r st mun (late-blight) khoai ty), ch ring Alternaria c gi l bnh r st sm. Triu chng sm ca bnh l nhng m nh mu vng nu trn l, sau lan rng to nhng vt hnh nhn ng tm; Ton b phin l, cung l, gn l v thm ch c h thng mch dn cng tn thng t gy do b nhim. Phn cn li ca ng mch c mu nu.
Figure 4.3
Hnh 6.3. Alternaria solani trn khoai ty (Solanium tuberosum)(Sharma, 1998) Alternaria alternata (=A.tenuis) l nguyn nhn gy bnh m en trn la m trong khi A.triticina gy bnh r st (thi kh l) (Bhownik, 1969). A. brassicae v A.brassicicola tn cng trn ht Brascica (h ci bp) cn A.solani (hnh 6.3) gy bnh r st sm trn khoai ty v cc loi khc thuc h Solanaceae; Mt vi loi Alternaria khc (vi k ch ca chng trong ngoc n) l A. citri (trn l h cam qut Citrus sp.), A..helianthi (trn hng dng Helianthus annuus) v A. palandui v A. porri gy chy l trn hnh ty, ti. H si nm Mu nu sng, mnh, phn nhnh mnh, si nm c vch ngn trc ht l gian bo, sau c th tr thnh ni bo.;Mi t bo thng c nhiu nhn. Theo Knox-Davis (1979) th nhng t bo sinh dng ca A.brasicicola cha t mt ti nhiu nhn, u mt t bo si nm c 27 nhn v nhng t bo gi c n 33 nhn. Sinh sn Ging Alternaria ch yu sinh sn bng cch to bo t nh; Giai on hon chnh ca Alternaria l Pleospora infectoria (hnh 6.4) mt loi nm Loculoascomycetous (Webster, 1980).
36
Figure 4.4
Hnh 6.4. Mt nha bo t phng (ascus) ca Pleospora infectoria mt loi nm Loculoascomycetous giai on hon chnh ca Alternaria (Sharma, 1998) Bo t nh pht trin trn cung bo t nh ngn, sm mu v thng v nh hnh; Mt bo t pht trin nh l chi ngn ca t bo nh trn cung bo t nh (hnh 6.5. A-D); N khng pht trin bng cch tht eo v m rng phn cht t bo ca cung bo t. Nhng bo t non c phn cch bng vch ngn ngang (hnh 6.5. E) vi s pht trin ca vnh hnh khuyn vo bn trong (Campbell,1970); Trung tm mi vch ngn c mt l thng ni cht gia cc t bo ca bo t, sau mt s t bo phn cch bi vch ngn dc (hnh 6.5. F). Nhm bo t vi vch ngn v dc nh th c gi l dng qu du (muriform) hoc bo t li (dictyospore), thng th phn chp bo t ny chi v cui cng to thnh si ca bo t (hnh 6.5. G). i khi chi c th pht trin t t bo thp hn hay gn vo bo t to nn nhnh ca si bo t (hnh 6.5. H-I). S m rng thm ca si bo t s ngng khi c s bt kn l nn bo t; Bo t chn l mt qu th nhiu nhn c vch ngang v dc; N c bao quanh bi 2 lp vch, tng ngoi c sc t ca t bo, tng trong trong sut (Campbel, 1969, 1970). Theo Knok-Davies (1979) cung bo t chn cha vi nhn (0-3) trong khi bo t cha 1-2 nhn, Purkayastha v cng s (1980) nghin cu siu cu trc b mt ca 5 loi Alternaria gy bnh (A.longissima, A.cassiae, A.tenuissima, A.raphani v A.sonchi); Cc ht bo t c pht tn nh gi, gp iu kin nhit v m thch hp bo t ny mm to t 5 n 10 ng (hnh thnh si nm)(hnh 6.5. J).
37
Figure 4.5
Conidiophore = cng mang t1ui bo t, bud = chi, conidia = bo t nh, germ tube = ng mm, lateral bud = chi hng, young conidium = bo t nh non Hnh 6.5. A-F s pht trin bo t nh ca Alternaria solani; G, 2 bo t nh thnh chui ca A.brascicae; H, bo t ny chi ca A.brasicicola; I, chui bo t phn nhnh ca A.brascicae; J, bo t ny chi ca A.brasicicola (Sharma, 1998) Kim sot bnh thi li S lun phin ma v l c li v bnh ch yu t t trng; Thuc phun tr nm tt nht l loi c cha ng hoc km, cch khong 15 ngy trong phm vi kim sot d phng. Azariah v cng s (1962) ch trng s dng hn hp Bordeux trong khi Mathur v cng s (1971) th gii thiu phun Zineb v Dithane M-45. 4.2.1.5 b. Ging CERCOSPORA c im Ging nh Alternaria, Cercospora cng l mt chi ln trong h Dematiaceae, c i din bi trn 2000 loi (Ellis, 1971) nhng s ln xut hin rt nhiu v hu nh ng dng (Webster,1980). Cercospora l nguyn nhn gy bnh m l trn c chua, rau dip, khoai ty, bng vi, la, u phng, t, u trng ct
38
(piegon pea - arhar), c ci ng, thuc l. . . v nhiu cy trng kinh t quan trng khc; C. personata l tc nhn gy bnh m gch nu u phng (Arachis hypogea), C.gossypina gy bnh m l trn bng vi (Gossypium herbaceum) v C. oryzae gy bnh gch nu trn la, C. apii gy bnh trn ngi v c th l nguyn nhn gy nhng vt l lot trm trng trn mt trng rt kinh khng. (Emmons v ctv, 1975). H si nm pht trin mnh, phn nhnh v c vch ngn mng, si nm ni bo, gic mt phn nhnh tm thy C. personata; H si nm c bn trong v bn ngoi tm thy C.arachidicola. Vo thi im hnh thnh bo t nh, si nm tp trung thnh khi dy c dng qu cu gi l cht nn (stroma), cht nn pht trin bn di lp biu b trong nhng l hng di kh khu ca l; Bo t nh pht trin trn vch ngn nhng cung bo t mu sm, c nhng bin i rt ln v kch thc ca bo t v cung bo t; Bo t di, mnh, hp, thon nhn v cha rt nhiu vch ngn ngang (hnh 6.6). S pht trin ca nhng cung bo t ghp thnh cm sm mu, cong gp nh u gi, thng chng th ra ngoi cht nn ca t bo l cy ch, s phng thch bo t khi cung bo t nh to vt so nh ni n gn vo, bo t pht tn hiu qu nh cc git ma, gp iu kin nhit v m thch hp, mi bo t ny mm v to nn h si nm mi.
Figure 4.6
Conidiophore = cng mang ti bo t Hnh 6.6. Cung bo t v bo t ca Cercospora beticola (Sharma, 1998)
39 Curvularia tm thy trn la (Benoit v Mathur, 1970) v nhiu cy trng khc. L tc nhn gy bnh m l, bnh r st (thi kh), bin dng ht, bin mu (bc mu) ht v thm ch thi r; Giai on hon chnh c bit l dng loi ca Cochliobolus, mt thnh vin ca Loculoascomycetes. Cung bo t ng thng, si ln (marconematous) v si n (mononematous). Bo t xon thnh vng trn cung bo t. Bo t thng cong. C 3 bo t trn mt l nhiu nht (hnh 6.7); S li ln ca rn ht bo t trn gp mt vi loi nh C.combopogonis, i khi cung bo t pht trin trn cht nn.
Figure 4.7
40
Massarina, mt nm Loculascomycetes c gii thiu nh giai on hon chnh ca Pyricularia aquatica, trong khi giai on hon chnh ca P.grisea l Magnaporthe grisea li l nm Pyrenomyceteous.
Figure 4.8
Conidia = bo t nh, conidiophore = cng mang ti bo t Hnh 6.8. Cung bo t v bo t ca Pyricularia oryzae (Sharma, 1998)
41
4.5.1 Sinh sn
Fusarium sinh sn v tnh trung bnh gia 3 kiu bo t v tnh l bo t nh ln (Macroconidia), bo t nh nh (Microconidia) v bo t vch dy (hu bo t - Chlamydospores).Macroconidia di, nhiu nhn, hnh lim hoc thn cong sinh ra t cung bo t. u v cui bo t ln thun nhn (hnh 6.9 C); Mt vi loi bo t ln tch ri v khng gn trn cung bo t, nhng t bo sinh bo t ln gi l th bnh (phialide) (hnh 6.9.B). Tiu bo t nh thng n nhn i khi 2 ngn, hnh cu hoc hnh trng c sinh ra t mt th bnh hay nhng cung bo t phn nhnh hoc khng phn nhnh (hnh 6.9 D); Tiu bo t nh thng c gi trong mt nhm nh v tiu bo t nh ca Fusarium rt ging bo t ca Cephalosporium v th giai on ny thng c qui vo nm Cephalosporium. Bo t vch dy (hnh 6.9 E) hnh trn hoc hnh trng, vch dy, nm tn cng hoc chen gia cc si nm gi. Chng c th pht trin n hoc thnh chui, chng tch ra v mc cc ng mm nu bo t gp iu kin thun li, Hu bo t hay bo t vch dy rt bn v tn ti c lp trong thi gian di.
Figure 4.9
Hnh 6.9. A, Fusarium udum gy bnh ho l (trn u sn Cajanus cajan); B, cung sinh bo t v bo
42
t nh ln; C, i bo t nh (macroconidia); D, tiu bo t nh (microconidia); E, bo t vch dy (hu bo t)(Chlamydospore)(Sharma, 1998) Lp Coelomycetes c tnh chung 1. 2. 3. 4. 5. Nhm ny k sinh v hoi sinh trn thc vt c mch trn cn. Mt s k sinh bc hai trn nm khc. Tn l th qu tht, h si nm c vch ngn. Khng c t bo chi. Bo t v cung bo t sp xp trn ti bo t hoc cm cung bo t. Ti bo t b mt hay nm su bn trong, hnh cu, tri phng hoc hnh da, mt vch to nhng t bo cng ng knh. 6. Cm cung bo t nm bn trong cht nn thiu phn bn v trn vch (Sutton,1973) 7. Bo t n bo, rng sm, trong sut hoc c sc t t bo. Phn loi Sutton (1973) ngh Coelomycetes vo 2 b: 1. Melanconiales: th qu kiu cm cung bo t. 2. Sphaeropsidales: th qu kiu ti bo t phn. c im b Melanconiales 1. 2. 3. 4. Cc c th k sinh hoc hoi sinh trn thc vt Th qu kiu cm cung bo t. M cht nn gii hn c s ca th qu. Th qu di lp cutin, di biu b, hoc di chu b v v ra bi s rn nt ca m vt ch.
Melanconiales c mt h Melaconiaceae (Sutton, 1973) vi ging Colletotrichum c m t y. c im b Sphaeropsidales 1. 2. 3. 4. Tnh cht ch yu l th qu dng ti bo t phn. C th c kch thc hin vi k sinh hoc hoi sinh. Mng bao quanh th qu l nhu m gi. Bo t nh dng t cc vch ngn.
43 Ni sinh, si nm mnh, phn nhnh, khng mu, c vch ngn, si nm c ni bo v gian bo; Nhiu ht du c sn xut trong mi t bo ca h si nm; Khi chn si nm tr nn sm mu v bn xon li thnh dng cht nn nh di lp ngoi cng. Sinh sn Colletotrichum ch sinh sn v tnh bng bo t nh, bo t nh pht trin trn cung bo t trong dng th qu l cm cung bo t (hnh 6.11 A-C); Cm cung bo t c dng a phng, mt sau c cu trc phn mn, mi cm cung bo t gm lp cht nn, b mt sn sinh cung bo t trong sut (hnh 6.11.C). Cung bo t khng c vch ngn ko di n bo, dng lim, cong, bo t trong sut. Cng vi bo t v cung bo t l cc lng cng trn mi cm cung bo t, lng di cng, thun nhn, khng phn nhnh v a bo cu trc nh t cng (hnh 6.11.A-B) v Frost (1964) m t mt vi loi ca Colletotrichum c hoc khng c lng cng c th c kim sot bi s thay i m.
Figure 4.10
Hnh 6.10. Colletotrichum falcatum. A, cm bo t trong thn; B, cm bo t trn l (Sharma, 1998) S hnh thnh mt s ln ca bo t gy nt gy trn biu b vt ch, gp iu kin thun li, mi bo t mc t mt n nhiu ng mm hnh thnh h si nm (Hnh 6.11.D); a bm l dng ca Colletotrichum trong nui cy (Sutton, 1962, 1968) Si nm gi i khi hnh thnh vch dy, mu nu sm, hnh cu hoc khng u gi l hu bo t (Chlamydospores), N c th tn cng hoc chen gia si nm v tn ti trong thi gian di v khi tch ra chng cng mc mm hnh thnh si nm mi. Theo von Arx (1957) Sclerotia cng l mt dng c bit ca Colletotrichum,
44
Figure 4.11
Chng 5
5.2.1 Khun ty bc 1
Chng pht trin t s ny mm ca mt m bo t, gm nhng t bo n nhn cn gi l ng nhn (homokaryon), tuy nhin trong giai on khun ty a nhn sau phn chia cc vch ngn ngang thnh
1 This
45
46
47
Figure 5.1
48
Hnh 5.1. Qu trnh nhn kp nm m (A - F), khun ty th cp to ra M v BO T M (Sharma, 1998) Nhn kp ho trong ngnh ph Basidiomycotina c th xy ra t s hp nhn ca: 1. 2. 3. 4. 5. 6. t bo dinh dng ca hai khun ty xut pht t khun ty bc 1 ca hai dng khc nhau (hnh 5.1) Hai m bo t ca hai dng khc nhau Mt bo t vch mng ca dng A v mt t bo ca khun ty bc 1 ca dng B Mt bo t m ny mm v mt t bo n bi ca mt m Hai t bo n bi ca mt m Hai m hnh thnh t s ny mm ca bo t than (smut spore) ca dng A v dng B
T bo nhn kp ca khun ty bc hai phn chia to ra nhng t bo nhn kp t s phn ct ng thi ca hai nhn; m pht trin t nhng t bo nhn kp ca khun ty nhn kp.
5.2.3 Khun ty bc 3
Khun ty bc 2 ca mt s nm m tin ho s to ra m nang (basidiocarps) gi l khun ty bc 3.
5.4 M (Basidia)
5.4.1 Cu trc
m l mt b phn, c quan hay mt t bo nm; mang mt s bo t m trn b mt ca n. S bo t m ny c hnh thnh cc buc sau: hp t bo cht v hp nhn (karyogamy) ri gim phn v s bo t m l 4. Tuy nhin, chi Dacrymyces v Calocera c mi m ch cha 2 bo t m. Theo Talbort (1954), mi m c th chia lm 3 phn: TIN M (Probasidium), ni nhn s phn chia M M (Metabasidium), ni nhn s gim phn TA CUNG (Sterigma), phn trung gian gia hai trn Thng thng M c dng bu dng hay hnh thn (hnh 5.3)
49
Figure 5.2
50
Figure 5.3
5.4.2 Cc loi m
C hai loi m c cc nh khoa hc cng nhn, l: TON M (Holobasidium) : m khng c vch, ch l mt t bo n c VCH M (Phrabmabasidium) l mt m c nhiu t bo ko di, khng c vch ngn Mi vch m cha mt 1 v tr u tin phn chia gi l SINH M (Hypobasidium) v sau ny l NGOI M (Epibasidium)
51
Figure 5.4
m hnh thnh v pht trin trong th c mt lp bao bn ngoi gi l BO TNG (Hymenium) (hnh 5.4) Hnh 5.4. Cc giai on pht trin ca mt TON M (Sharma, 1998) Mt s t bo ca bo tng pht trin thnh mt M, thng thng t bo s to nn mt mu ri ko di ra sau nhn tip hp s tin hnh gim phn cho ra 4 nhn n bi v pht trin thnh 4 m bo t.
52
5.5 BO T M (Basiospore)
5.5.1 Hnh thi
Bo t m c cu trc n bi nhng c mt s ging li cha n 2 nhn v trng h Dacrymytaceae, bo t m khng c vch ngn (Reil, 1974). Bo t m c hnh cu, bu dc, chai.... vi nhiu mu sc khc nhau nh vng, xanh, tm, nu, hay khng mu v vch trn lng. S lng bo t m c to ra t mt qu th rt ln v d nh nm Agaricus campertris c n 1,8 t bo t m trong 2 ngy hay trung bnh 40 triu bo t/gi.
53
Figure 5.5
Hnh 5.5. M hnh tiu biu ca mt BO T M ct ngang (Sharma, 1998) Phn gc y ca mt bo t m gi l T (hilum)(hnh 5.5), k bn trn l PH T (hilar appendix). Theo Pegler v Young (1975) vch bo t m gm c 5 lp: NGOI B BO T (ectosporium), NGOI K B BO T (perisporium), TRUNG B BO T (exosporium), NI K B BO T (episporium), v NI B BO T (endosporium). Lp ngoi th sn si, lp gia khng mu v bo t m non ch c 2 lp: NGOI B v NI B n khi trng thnh th pht trin 5 lp.
54
5.7 Lp Teliomycetes
Tiu biu cho lp ny l nm R st (rust) v mui than (smuts) k sinh trn thc vt
5.8 B Uredinales
H Puccinaceae (bo t ng [teliospore])
55
Figure 5.6
Hnh 5.6. Cc m r st trn l v thn la m (A v B) trn l du (C v D)(Sharma, 1998) ** Chu k sinh trng ca nm Puccinia gramini Puccinia graminis gy ra r st trn l v thn la m ch l k ch 1 v cy du tm (Berberis vulgaris) l k ch 2. Chu k sinh trng c 5 giai on trong 3 giai on trn la m v 2 giai on sau cy du tm. trn la m ch gm khun ty nh bi, khun ty pht trin trn l v thn la m s to ra cc bo t ng (teliospore), c vch dy v lng thung c dng gn trn v pht tn trong khng kh cng nh sng st kh lu. Khi bo t ng ny mm cho ra cc m bo t xut pht t on sinh m (hypobasidia) ri to ra hnh ng di gi l NGOI M (epibasidia), nhn nh bi di chuyn vo ngoi m ri phn chia
56
thnh 4 nhn n bi trong m bo t v pht tn trong khng kh nhng n khng th ny mm trn la m v ch ny mm trn cy du tm v trn l ca cy du c cht dinh dng cn thit cho bo t m ny mm v pht trin. trn cy du tm, bo t m to thnh ci ti bo t phn (spermaforium).
57
Figure 5.7
Hnh 5.7. L v thn la m nhim nm Puccinia graminis vi cc m bo t ng (A-C), mt vi m bo t ng (urediniospore) ny mm vi mt ng mm xuyn vo nhu m l lu m (D - F)(Sharma, 1998)
58
Figure 5.8
Hnh 5.8. Triu chng nhim bnh mui than do Ustilago gy ra trn la m (A - B), trn bp (C), trn la kiu mch [oat](D), trn la mch (E), trn c ch [Cynodon dactylon](F), trn ma ng (F)(Sharma, 1998) Khun ty phn nhnh, c vch ngn ngang, c 2 loi khun ty: khun ty s cp l nhng khun ty hnh thnh t s ny mm ca m bo t vi nhng t bo ch cha mt nhn n bi v vy khun ty ny cn gi l khun ty n bi (monokaryotic mycelium), chng chuyn sng khun ty th cp hay l cht, khun ty th cp cha nhn nh bi v thng gp k ch, khun ty ny cn gi l khun ty nh bi (dikaryotic mycelium). Qu trnh chuyn t khun ty n bi sang khun ty nh bi cn gi l hin tng nh bi ho (diploidization = dikaryotization) trong 2 nhn ca 2 dng khc nhau trong t bo n bi bt cp thnh t bo nh bi, qu trnh ny xy ra di nhiu hnh thc sau:
59 1. 2. 3. 4. 5. 6. Phi Phi Phi Phi Phi Phi hp hp hp hp hp hp gia 2 khun ty s cp ca 2 dng khc nhau (hnh 5.9) nh trng hp Ustilago maydis gia 2 ng t 2 m bo t ny mm nh trng hp U. anthearum gia 2 t bo n bi ca mt m bo t ca 1 dng v 1 ng mm t 1 dng khc nh trng hp U. hordei 2 m bo t t ti m bo t phn nh trng hp U. nuda gia 1 m bo t v 1 t bo m bo t t dng khc nh trng hp U. violacea
Figure 5.9
Hnh 5.9. Nhng trng hp nh bi ho ca Ustilago nh U. maydis [A], U. anthearum [B], U. hordei [C-D], U. nuda [E], U. violacea [F](Sharma, 1998) ** Sinh sn Ustilago maydis (gy bnh than bp) Khun ty nh nh bi trn bp tip tc ny chi trn tri bp to thnh cc khi u (hnh 5.10), khi cc khun ty th cp pht trin cc m bo t ng hnh thnh vi cc dng cu, trn vch dy, hai nhn n bi hp thnh mt nhn nh bi sau cc bo t ny ny mm cho ra mt ng di gi l TIN KHUN TY (promycelium), nhn nh bi di chuyn vo trong tin khun ty v phn chia thnh 4 nhn n bi, nhn ca mi t bo tin khun ty phn chia thnh 2 nhn con, mt i vo chi bn cnh v mt vn cn li t bo ch, chi s pht trin thnh m bo t, cn nhn trong t bo ch tip tc phn chia cho chi th hai, th ba..... m bo t trn, bu dc, v mng cha mt nhn n bi v khi ny mm cho mt khun ty n bi.
60
Cc than bo t d b nc nng lm h, ch cn nc m 26oC n 30oC trong 4 - 5 gi hay 54oC trong 10 pht s lm cc bo t mt ny mm (cht) v vy cn ngm ht ging trong nc m, sch phng nga cc loi nm ny. Ngoi ra cn th dng bin php k kh cc bo t khng th h hp v mt kh nng ny mm.
5.11 Lp Hyphomycetes
y l lp ln nht trong ngnh ny, bo m pht trin tt nht. a s cc loi trong lp ny l hoi sinh, mt s rt t l k sinh. Bo t m chnh l bo t banh (ballstopore) Lp ny chia lm 2 lp ph sau: 1. Lp ph Holobasidiomycetidae 2. Lp ph Phegmabasidiomycetidae
61
Figure 5.10
62
CHNG 5. NGNH PH NM M (BASIDIOMYCOTINA = LP BASIDIOMYCETES) Hnh 5.10. Chu k sinh trng ca nm Ustilago maydis (Sharma, 1998) Lp ph Holobasidiomycetidae c 6 b trong b Agaricales l quan trng nht.
5.12 B Agaricales
B ny c nhng c im nh c vi di (pileus) khc nhau (hnh 5.11); trong sinh sn v tnh vi nhng m v bo t m hin din trong mt qu th gi l bo m (basidiocarp), tuy nhin s phn nhnh vi nhng rnh (gill) v cng c nhng vng (ring) v ni vi phn cui ca cng c mt bao (volva).
Figure 5.11
Hnh 5.11. Cu trc ca bo m ca mt s loi thuc b ny nh Coprinus atramentarius (A), Agaricus compestris (B), m hnh tiu biu ca mt bo m vi bao c m (Sharma, 1998) Nm c 2 loi n c v khng n c; loi nm n c c nhiu cht dinh dng vi nhiu protein v vitamin cng thm nhng hng v c trng.
5.13 H Agaricaceae
5.13.1 Ging [Chi] Agaricus campestus
Khun ty s cp l khun ty ngn, khng vch ngn, bo t m n bi ny mm cho ra nhng khun ty nhiu nhn. S phi hp 2 khun ty s cp ca 2 dng khc nhau to ra khun ty th cp (hnh 5.12), chng pht trin thnh N (knots) vi nhng khun ty dng r (rhizomorph) bn di v t y chng pht trin thnh qu th . Khun ty th cp bc 1 c th thnh khun ty th cp bc 2 v tim sinh trong t rt lu. * Sinh sn v tnh: rt him
63
64
Figure 5.12
65 Hnh 5. 12. Vng i ca nm Agaricus campestus (Sharma, 1998) Vng tr (trama) gm nhng khun ty b cht theo mt chiu nht nh v tn cng l phn d (pileus) Vng gia (subhymesium) ca rnh, y khun ty c nhiu nhn nh bi Vng ngoi (hymenium) ca rnh, cha mt hay nhiu lp t bo c nhn nh bi v tn cng gm nhng t bo sinh sn gi l M (hnh 5.13)
66
Figure 5.13
67 Hnh 5.13. Cu to bn trong ca bo m ca Agaricus campestus (Sharma, 1998) M l nhng t bo n nhn nh bi do s kt hp t nhn n bi sau gim phn thnh 4 nhn n bi v s phn chia 2 gii khc nhau giai on ny vi 2 bo t m l dng + v 2 l dng - , tn cng ca m l s pht trin thnh 4 cng (sterigmata) v nhn n bi di chuyn vo 4 cng ny v cui cng cng s pht trin thnh 4 bo t m theo nguyn tc PHNG THCH N v bo t m ny mm cho ra 1 khun ty s cp ca dng + hay dng - .
68
Chng 6
6.1.1 c im chung
- Deuteromycotina c m t bi trn 15.000 loi (Ainsworth, 1973) phn ln sng trn cn; Mt s ln nm bt ton thu sinh (Alatospora, Tricladium, Pyricularia) tm thy trong c mi trng bin v nc ngt, a s cc c th hoi sinh hoc k sinh, l nguyn nhn gy mt s bnh trn thc vt v ng vt. - Ngoi tr dng n bo ging nh nm men ca Blastomycetes, hu ht tt c Deuteromycotina cn li u c h khun ty (mycelium) tht, gm c s pht trin si, phn nhnh v vch ngn si nm (hypha) - H si nm thng c gian bo hoc ni bo v mi t bo cha nhiu nhn. - Vch ngn trn tt c cc loi c kho st hu nh ging vi Ascomycotina,c mt l thng gia mi vch. - Hon ton khng c sinh sn hu tnh, sinh sn ch yu bng dng bo t c bit l bo t nh (conidia); Bo t l bo t nh bt ng, pht trin bn ngoi cung bo t nh, v phn ny th Deuteromycotina ging nh Ascomycotina. Bo t nh c hnh dng, kch thc, mu sc thay i. . . n c th trong sut hoc c mu sc thay i, n nhn hoc a nhn, c vch ngn ngang, dc hoc khng; N c th c hnh trng (oval), thun di, hnh cu, dng sao, dng hi cong, dng si, hnh a, dng cun xon hay nhng dng khc. - Bo t nh c sinh trc tip t cung bo t hoc t mt vi kiu th qu nh; b si bo t (synnema) (hnh 6.1), cm cung bo t (arcevulus) (hnh 6.2), gc cm bo t nh (sporodochium) hoc ti bo t phn (pycnidium). Nhng th qu ny l cc m mm gi trong phm vi ni bo t c sinh
1 This
69
70
ra. Sutton (1973) pht hin ch c 3 kiu th qu l ti bo t phn, cm cung bo t v lp cht m (stroma) - Gii tnh i ng (Parasexuality) (d tnh) c m t trn mt s Deuteromycotina; di hin tng ny, c s hnh thnh cc u tch hp cht nguyn sinh, tip hp nhn v n bi ho ti mt thi im c bit hoc mt v tr c bit trong vng i ca nm. Hin tng ny c cp mt cch gin tip bi Pontecorvo v Roper (1952) v nhng nghin cu b sung ca Pontecorvo (1956,1958), Davis (1966). Mt vi c s bn ngoi ca hin tng ny bao gm s thnh lp ca hai kiu nhn (heterokaryotic) (d hch), si nm; c s tip hp nhn v nhn ln ca nhn lng bi, c s xy ra phn bo gin phn (mitosis), s "tuyn chn" ca nhn lng bi v cui cng l s n bi ho mt vi nhn lng bi trong khun ty.
Figure 6.1
71
Figure 6.2
72
6.2.1 Lp Hypomycetes
6.2.1.1 c tnh chung Phn ln cc c th sng hoi sinh trn thc vt hoc k sinh. Si nm pht trin mnh, c vch ngn v phn nhnh. Ch yu sinh sn bng bo t (Moniliales) nhng mt s ch sinh sn bng phn on (fragmentation) nh Rhizoctonia v Sclerotium. Bo t ca chng kh hoc nhy nht. C ti bo t ln cm cung bo t u khng c trong s sinh sn ca bt k c th no.
6.2.1.2 Phn loi Alexopoulos v Mims (1979) cng nhn 2 b hnh thc (Moniliales v Agromycetales) di phn lp hnh thc Hyphomycetidae, cc c th ca Hyphomycetes sinh ra bo t c t trong b hnh thc Moniliales nhng nhng dng thiu bo t v sinh sn bng phn on si nm th c t vo b hnh thc Agromycetales. 6.2.1.3 c im ca b Moniliales Phn ln c th hoi sinh hoc k sinh v bo t ca chng pht trin trn nhng si nhnh chuyn bit l cung bo t (sporophore) hoc cung bo t nh (connidiospore), chng c ngh thnh 4 h hnh thc (form-class) sau: 1. Moniliaceae: cung bo t tch ra t mt si no hoc khng c; bo t v h si nm trong sut hoc c mu sng, i din Monilia. 2. Dematiaceae: bo t v h si nm mu sm. i din Altenaria, Curvularia, Cercospora, Helminthosporium, Drechslera. 3. Tuberculariaceae: bo t v cung bo t nh c sinh ra t cm cung bo t. i din Fusarium. 4. Stilbellaceae: bo t v cung bo t nh pht trin trong b cung bo t nh. i din Graphium.
73 6.2.1.4 a. Ging ALTERNARIA * c im Nhm nm ny kh ph bin, c nhiu loi hoi sinh v gy cht tng phn cy trng. Alternaria l tc nhn gy nhim chnh trong nui cy trong phng th nghim. Bo t ca chng rt ph bin trong bi bm trong nh, trong khng kh v l tc nhn chnh gy d ng (Hyde v Williams, 1946), mt s bnh v da v vi ri lon nghim trng c th ngi.Nhiu loi Alternaria k sinh trn thc vt. Trn cc c th thuc h Solanaceae (khoai ty), Alternaria cho triu chng bnh r st sm hn l Phytophthora infestans (thuc lp Oomycetes, tc nhn gy bnh r st mun (late-blight) khoai ty), ch ring Alternaria c gi l bnh r st sm. Triu chng sm ca bnh l nhng m nh mu vng nu trn l, sau lan rng to nhng vt hnh nhn ng tm; Ton b phin l, cung l, gn l v thm ch c h thng mch dn cng tn thng t gy do b nhim. Phn cn li ca ng mch c mu nu.
Figure 6.3
Hnh 6.3. Alternaria solani trn khoai ty (Solanium tuberosum)(Sharma, 1998) Alternaria alternata (=A.tenuis) l nguyn nhn gy bnh m en trn la m trong khi A.triticina gy bnh r st (thi kh l) (Bhownik, 1969). A. brassicae v A.brassicicola tn cng trn ht Brascica (h ci bp) cn A.solani (hnh 6.3) gy bnh r st sm trn khoai ty v cc loi khc thuc h Solanaceae; Mt vi loi Alternaria khc (vi k ch ca chng trong ngoc n) l A. citri (trn l h cam qut Citrus sp.), A..helianthi (trn hng dng Helianthus annuus) v A. palandui v A. porri gy chy l trn hnh ty, ti. H si nm Mu nu sng, mnh, phn nhnh mnh, si nm c vch ngn trc ht l gian bo, sau c th tr thnh ni bo.;Mi t bo thng c nhiu nhn. Theo Knox-Davis (1979) th nhng t bo sinh dng ca A.brasicicola cha t mt ti nhiu nhn, u mt t bo si nm c 27 nhn v nhng t bo gi c n 33 nhn. Sinh sn Ging Alternaria ch yu sinh sn bng cch to bo t nh; Giai on hon chnh ca Alternaria l Pleospora infectoria (hnh 6.4) mt loi nm Loculoascomycetous (Webster, 1980).
74
Figure 6.4
Hnh 6.4. Mt nha bo t phng (ascus) ca Pleospora infectoria mt loi nm Loculoascomycetous giai on hon chnh ca Alternaria (Sharma, 1998) Bo t nh pht trin trn cung bo t nh ngn, sm mu v thng v nh hnh; Mt bo t pht trin nh l chi ngn ca t bo nh trn cung bo t nh (hnh 6.5. A-D); N khng pht trin bng cch tht eo v m rng phn cht t bo ca cung bo t. Nhng bo t non c phn cch bng vch ngn ngang (hnh 6.5. E) vi s pht trin ca vnh hnh khuyn vo bn trong (Campbell,1970); Trung tm mi vch ngn c mt l thng ni cht gia cc t bo ca bo t, sau mt s t bo phn cch bi vch ngn dc (hnh 6.5. F). Nhm bo t vi vch ngn v dc nh th c gi l dng qu du (muriform) hoc bo t li (dictyospore), thng th phn chp bo t ny chi v cui cng to thnh si ca bo t (hnh 6.5. G). i khi chi c th pht trin t t bo thp hn hay gn vo bo t to nn nhnh ca si bo t (hnh 6.5. H-I). S m rng thm ca si bo t s ngng khi c s bt kn l nn bo t; Bo t chn l mt qu th nhiu nhn c vch ngang v dc; N c bao quanh bi 2 lp vch, tng ngoi c sc t ca t bo, tng trong trong sut (Campbel, 1969, 1970). Theo Knok-Davies (1979) cung bo t chn cha vi nhn (0-3) trong khi bo t cha 1-2 nhn, Purkayastha v cng s (1980) nghin cu siu cu trc b mt ca 5 loi Alternaria gy bnh (A.longissima, A.cassiae, A.tenuissima, A.raphani v A.sonchi); Cc ht bo t c pht tn nh gi, gp iu kin nhit v m thch hp bo t ny mm to t 5 n 10 ng (hnh thnh si nm)(hnh 6.5. J).
75
Figure 6.5
Conidiophore = cng mang t1ui bo t, bud = chi, conidia = bo t nh, germ tube = ng mm, lateral bud = chi hng, young conidium = bo t nh non Hnh 6.5. A-F s pht trin bo t nh ca Alternaria solani; G, 2 bo t nh thnh chui ca A.brascicae; H, bo t ny chi ca A.brasicicola; I, chui bo t phn nhnh ca A.brascicae; J, bo t ny chi ca A.brasicicola (Sharma, 1998) Kim sot bnh thi li S lun phin ma v l c li v bnh ch yu t t trng; Thuc phun tr nm tt nht l loi c cha ng hoc km, cch khong 15 ngy trong phm vi kim sot d phng. Azariah v cng s (1962) ch trng s dng hn hp Bordeux trong khi Mathur v cng s (1971) th gii thiu phun Zineb v Dithane M-45. 6.2.1.5 b. Ging CERCOSPORA c im Ging nh Alternaria, Cercospora cng l mt chi ln trong h Dematiaceae, c i din bi trn 2000 loi (Ellis, 1971) nhng s ln xut hin rt nhiu v hu nh ng dng (Webster,1980). Cercospora l nguyn nhn gy bnh m l trn c chua, rau dip, khoai ty, bng vi, la, u phng, t, u trng ct
76
(piegon pea - arhar), c ci ng, thuc l. . . v nhiu cy trng kinh t quan trng khc; C. personata l tc nhn gy bnh m gch nu u phng (Arachis hypogea), C.gossypina gy bnh m l trn bng vi (Gossypium herbaceum) v C. oryzae gy bnh gch nu trn la, C. apii gy bnh trn ngi v c th l nguyn nhn gy nhng vt l lot trm trng trn mt trng rt kinh khng. (Emmons v ctv, 1975). H si nm pht trin mnh, phn nhnh v c vch ngn mng, si nm ni bo, gic mt phn nhnh tm thy C. personata; H si nm c bn trong v bn ngoi tm thy C.arachidicola. Vo thi im hnh thnh bo t nh, si nm tp trung thnh khi dy c dng qu cu gi l cht nn (stroma), cht nn pht trin bn di lp biu b trong nhng l hng di kh khu ca l; Bo t nh pht trin trn vch ngn nhng cung bo t mu sm, c nhng bin i rt ln v kch thc ca bo t v cung bo t; Bo t di, mnh, hp, thon nhn v cha rt nhiu vch ngn ngang (hnh 6.6). S pht trin ca nhng cung bo t ghp thnh cm sm mu, cong gp nh u gi, thng chng th ra ngoi cht nn ca t bo l cy ch, s phng thch bo t khi cung bo t nh to vt so nh ni n gn vo, bo t pht tn hiu qu nh cc git ma, gp iu kin nhit v m thch hp, mi bo t ny mm v to nn h si nm mi.
Figure 6.6
Conidiophore = cng mang ti bo t Hnh 6.6. Cung bo t v bo t ca Cercospora beticola (Sharma, 1998)
77 Curvularia tm thy trn la (Benoit v Mathur, 1970) v nhiu cy trng khc. L tc nhn gy bnh m l, bnh r st (thi kh), bin dng ht, bin mu (bc mu) ht v thm ch thi r; Giai on hon chnh c bit l dng loi ca Cochliobolus, mt thnh vin ca Loculoascomycetes. Cung bo t ng thng, si ln (marconematous) v si n (mononematous). Bo t xon thnh vng trn cung bo t. Bo t thng cong. C 3 bo t trn mt l nhiu nht (hnh 6.7); S li ln ca rn ht bo t trn gp mt vi loi nh C.combopogonis, i khi cung bo t pht trin trn cht nn.
Figure 6.7
78
Massarina, mt nm Loculascomycetes c gii thiu nh giai on hon chnh ca Pyricularia aquatica, trong khi giai on hon chnh ca P.grisea l Magnaporthe grisea li l nm Pyrenomyceteous.
Figure 6.8
Conidia = bo t nh, conidiophore = cng mang ti bo t Hnh 6.8. Cung bo t v bo t ca Pyricularia oryzae (Sharma, 1998)
79
6.5.1 Sinh sn
Fusarium sinh sn v tnh trung bnh gia 3 kiu bo t v tnh l bo t nh ln (Macroconidia), bo t nh nh (Microconidia) v bo t vch dy (hu bo t - Chlamydospores).Macroconidia di, nhiu nhn, hnh lim hoc thn cong sinh ra t cung bo t. u v cui bo t ln thun nhn (hnh 6.9 C); Mt vi loi bo t ln tch ri v khng gn trn cung bo t, nhng t bo sinh bo t ln gi l th bnh (phialide) (hnh 6.9.B). Tiu bo t nh thng n nhn i khi 2 ngn, hnh cu hoc hnh trng c sinh ra t mt th bnh hay nhng cung bo t phn nhnh hoc khng phn nhnh (hnh 6.9 D); Tiu bo t nh thng c gi trong mt nhm nh v tiu bo t nh ca Fusarium rt ging bo t ca Cephalosporium v th giai on ny thng c qui vo nm Cephalosporium. Bo t vch dy (hnh 6.9 E) hnh trn hoc hnh trng, vch dy, nm tn cng hoc chen gia cc si nm gi. Chng c th pht trin n hoc thnh chui, chng tch ra v mc cc ng mm nu bo t gp iu kin thun li, Hu bo t hay bo t vch dy rt bn v tn ti c lp trong thi gian di.
Figure 6.9
Hnh 6.9. A, Fusarium udum gy bnh ho l (trn u sn Cajanus cajan); B, cung sinh bo t v bo
80
t nh ln; C, i bo t nh (macroconidia); D, tiu bo t nh (microconidia); E, bo t vch dy (hu bo t)(Chlamydospore)(Sharma, 1998) Lp Coelomycetes c tnh chung 1. 2. 3. 4. 5. Nhm ny k sinh v hoi sinh trn thc vt c mch trn cn. Mt s k sinh bc hai trn nm khc. Tn l th qu tht, h si nm c vch ngn. Khng c t bo chi. Bo t v cung bo t sp xp trn ti bo t hoc cm cung bo t. Ti bo t b mt hay nm su bn trong, hnh cu, tri phng hoc hnh da, mt vch to nhng t bo cng ng knh. 6. Cm cung bo t nm bn trong cht nn thiu phn bn v trn vch (Sutton,1973) 7. Bo t n bo, rng sm, trong sut hoc c sc t t bo. Phn loi Sutton (1973) ngh Coelomycetes vo 2 b: 1. Melanconiales: th qu kiu cm cung bo t. 2. Sphaeropsidales: th qu kiu ti bo t phn. c im b Melanconiales 1. 2. 3. 4. Cc c th k sinh hoc hoi sinh trn thc vt Th qu kiu cm cung bo t. M cht nn gii hn c s ca th qu. Th qu di lp cutin, di biu b, hoc di chu b v v ra bi s rn nt ca m vt ch.
Melanconiales c mt h Melaconiaceae (Sutton, 1973) vi ging Colletotrichum c m t y. c im b Sphaeropsidales 1. 2. 3. 4. Tnh cht ch yu l th qu dng ti bo t phn. C th c kch thc hin vi k sinh hoc hoi sinh. Mng bao quanh th qu l nhu m gi. Bo t nh dng t cc vch ngn.
81 Ni sinh, si nm mnh, phn nhnh, khng mu, c vch ngn, si nm c ni bo v gian bo; Nhiu ht du c sn xut trong mi t bo ca h si nm; Khi chn si nm tr nn sm mu v bn xon li thnh dng cht nn nh di lp ngoi cng. Sinh sn Colletotrichum ch sinh sn v tnh bng bo t nh, bo t nh pht trin trn cung bo t trong dng th qu l cm cung bo t (hnh 6.11 A-C); Cm cung bo t c dng a phng, mt sau c cu trc phn mn, mi cm cung bo t gm lp cht nn, b mt sn sinh cung bo t trong sut (hnh 6.11.C). Cung bo t khng c vch ngn ko di n bo, dng lim, cong, bo t trong sut. Cng vi bo t v cung bo t l cc lng cng trn mi cm cung bo t, lng di cng, thun nhn, khng phn nhnh v a bo cu trc nh t cng (hnh 6.11.A-B) v Frost (1964) m t mt vi loi ca Colletotrichum c hoc khng c lng cng c th c kim sot bi s thay i m.
Figure 6.10
Hnh 6.10. Colletotrichum falcatum. A, cm bo t trong thn; B, cm bo t trn l (Sharma, 1998) S hnh thnh mt s ln ca bo t gy nt gy trn biu b vt ch, gp iu kin thun li, mi bo t mc t mt n nhiu ng mm hnh thnh h si nm (Hnh 6.11.D); a bm l dng ca Colletotrichum trong nui cy (Sutton, 1962, 1968) Si nm gi i khi hnh thnh vch dy, mu nu sm, hnh cu hoc khng u gi l hu bo t (Chlamydospores), N c th tn cng hoc chen gia si nm v tn ti trong thi gian di v khi tch ra chng cng mc mm hnh thnh si nm mi. Theo von Arx (1957) Sclerotia cng l mt dng c bit ca Colletotrichum,
82
Figure 6.11
Chng 7
Nm mc
Nm men
Vi khun
C cht
sn phm
s dng
ngun gc
1 This
83
CHNG 7. VAI TR HU DNG CA NM TRONG CH BIN THC PHM u h Endomyces spp. Hyphopichia spp. Zyg. rouxiiTorulopsis spp. Zyg. rouxii, Zyg. soyzae, Hansennula spp., Torulopsis spp., Candida spp. Pediococcus go (khng spp.Enterococcus nu) spp. Tetragenococcus u nnh halophila; + go/la Ent. faecalis mch Lactobacillus u nnh delbrueckii, + la m + Tet. mui halophilaPed. damnosus go nu chao Ragi thc m phm Trung Quc, VN Phng ng
ging chng lm ru
Miso
gia v
Phng ng Phng ng
Nc tng
gia v
A. oryzae
Sak
ru
Nht
Monascus purpureusM. rubber,M. pilosius Penicillum roqueforti P. camemberti Yarrowia lipolytica Leuconostoc spp.
go nu
cht to mu, gia v,thnh phn b dng thc phm m, gia v thc phm m, gia v thc m phm
Bnh sa (hoa sa p)
Php
Candida BrevibacteriumBnh sa spp.Kluyveromyces linensLc. (hoa sa p) spp.Torulopsis lactis ssp spp cremoris Mirococcus tht spp.Staphylococcus xch) spp.Pediococcus spp.Lactobacillus spp. (xc
Php
P. nalgiovenseP. chrysogenum
u Chu A
85 Rh. oligoporusRh. chinensis,Rh. oryzae,Mucor indicus Trichosporon Klebsiella u nnh beigelii,Clavispora pneumolusitaniniaeEnase,Yar. terobaclipolytica ter cloacae,Lactobacillus spp.
Table 7.1
Tempeh
Indonesisa
thc phm ln men nm a ging chng, s kch thch t cht chuyn ho bi s phn gii tng h ca c cht hoc bi s phng thch ca cc sn phm phn gii; hoc s c ch bi s cnh tranh s to thnh ca cht khng sinh hoc cht trao i khng vi sinh l cc yu t quan trng ca s cn bng ca cc qun th vi sinh vt (Nout, 1995). Theo tnh t nhin vt l ca c cht, s ln men c th c phn bit thnh ln men b su hay ln men chm (liquid fermentation) v ln men b mt (solid-state fermentation). Trong ln men b su, cht lng phc v nh mt mi trng cho s phn b ng nht ca vi sinh vt v cho s truyn nhit v truyn khi. Ln men b su c s dng cho vic ch bin nc gii kht v nc st (sauces). Bng 1 lit k vi thc phm ln men trong nm ng mt vai tr thit yu. Thm vo , vt liu th ca chng, vi sinh vt ln men i din, kiu ca h thng ln men (b su hoc b mt) v lin h n nhm h vi sinh vt cho s ln men thnh cng cng c lit k. vng n i, tht lm chn bi nm mc v ph-mt l chim u th bi Aspergillus v Penicillium spp. Nm men ng vai tr trong cc sn phm nng v nc gii kht c cn. nhng vng nhit i v cn nhit i, thc phm ln men nm chim u th ng v ng nam chu . Rhizopus, Amylomyces, Mucor, Neurospora, and Monascus spp. thng c tm thy nh h vi sinh vt chc nng. Cc sn phm ln men bi nm men t vng nhit i bao gm thc n nhanh v nc gii kht c cn. Sau y l mt vi thc phm ln men chn lc.
7.2.1 Ru
S a dng ca ru khng ch v nhiu hn 5.000 loi nho (Vitis vinifera) m cn c bit n iu kin trng trt (a im, t, kh hu) v iu kin ln men. Nguyn tc c bn ca lm ru c tm tt hnh 7.1 Nho phi l khng b ln mc, tr phi s ch bin ca ru ngt Sauterne loi ny i hi mc Botrytis cinerea. Ru th thng thng ln men trn lp v. Thng th SO2 c thm vo 100-150mg/lt c ch s pht trin ca nm men biu sinh (Candida, Hanseniaspora, Kloeckera, Pichia, Rhodotorula, Saccharomyces, Torulopsis spp.) iu ny s thc y s chim u th tt ca nm men ru chn lc (Saccharomyces cerevisae thng ng hnh vi Torulopsis stellata) (cho vo sp x 106/ml dch nho. Lu rng nm men to mi (hng v) l cn bng vi nm men chc nng cho s ln men ru. Khi tt c ng ln men cn kit th s ln men ru dng li v nm men c ly ra ngn cn s mt mi t s t phn gii ca nm men. ru axit cao, vi khun axit lactic (Oenococcus oeni) c chng bin i axit malic thnh axit lactic, v th cho ra ru v ngt hn.
CHNG 7. VAI TR HU DNG CA NM TRONG CH BIN THC PHM u ti b mt ph-mt trong sut giai on . V cng ca ph-mt Camembert th mng v trng. Cc dng mc chng khc nhau c mu sc trong khong t xm lc nht ti trng tinh. Bn trong ca ph-mt phi l vng nht vi trung tm mu trng rn chc. Trong qu trnh chn, cc phn ho t (enzim) thu phn m v cht bo ca P. camemberti khuych tn vo trong ph-mt. 86
Figure 7.1
Hnh 7.1. Qui trnh lm ru nho Nhng tnh xp mm l v pH tng ln gy ra bi s phng thch ca NH3, nm men, c bit l Debaryomyces hansenii, thng hin din trong ph-mt v cng gp phn lm tng pH bi v s tiu th ca axt lactic. Cc phn ng thu phn m v hot ng ca enzim aminotransferase ng gp phn ln vo s pht trin hng v. Thng thng sn phm c tiu th sau 3-5 tun. Kim nh ging thun chng, tt c cc dng P. camemberti c bit l c kh nng sn xut ra c t nm (mycotoxin) axit
87 cyclopiazonic (CPA). Cht ny xem ra mang c tnh bn bi v cc dng thu thp nui cy lu khng mt i kh nng to ra CPA. Nhiu n lc tin hnh t c cc dng t bin CPA m tnh v cc ging chng c tuyn chn theo tiu chun ny. C hi ri ro ca vic ng c l rt nh. Ch mc rt thp ca CPA c th c pht hin ra ph-mt Camembert. iu ny c gii thch bi s khng n nh v ho hc ca n trong s hin din ca cht amines v s khuych tn ngho nn t v cng vo bn trong. Hn na, CPA th kh c to ra ti nhit bo qun <15 C.
CHNG 7. VAI TR HU DNG CA NM TRONG CH BIN THC PHM vt qu 25 C, cc mc khc v d nh Mucor hiemalis hoc Rhizopus chinensis c s dng nhit cao hn. Sau vi ngy khi u h c bao ph vi mt lp dy ca si nm nh bng gn. Sn phm trung gian c gi l pehtze-u h ln mc. Pehtze tr thnh mt ngun enzim thu phn m, v m u nnh phn ln c phn ct. Bc k tip mui v ngm nc mui vi mc ch bo qun sn phm trong khi cho php s trng thnh v mt enzim m cui cng s cho ra cu trc mm, mi v v nng theo yu cu. S l u tin vi mui (ht, bt) vi mc ch l lm tng ln nhanh chng hm lng mui khong 15%. Bc k tip cc pehtze mui c t vo cc keo/l v bm y vi nc mui hoc hn hp nc chan chao chn . Thnh phn ca nc mui chao chn nh hng mnh m n tnh cht ca sn phm cui cng. N lun cha 10-12% NaCl, v ru go 10% hm lng ethanol. Sn phm rt ni ting l chao , trong nc ngm chao ny c cha ang-kak (xem Bng 8.1). Ang-kak khng ch cho sc t cam v m cn cha ng nhiu phn ho t (enzim) tch cc gp phn vo s phn ct v to hng v ca chao. Chao c th c s hin din ca vi khun Tetragenococcus halophila. Sau nhiu thng chn, cc keo c lm sch bn ngoi, dn nhn v phn phi cho vic tiu th. 88
7.2.4 Tempeh
Tempeh c ngun gc t Java, Indonesia nhng cng c ph bin H Lan v n t c th trng u v c. Tempeh l mt bnh c th thi (ct) c, thu c bi phng tiu th ng k M, chu A php ln men b mt vi nm ca nhng ht u, ng cc hoc vt liu ph hp khc sau khi ngm ri nu. C cht c dng nhiu v ph bin nht l u nnh (Nout and Rombouts, 1990; Wood, 1998). Tempeh cung cp mt ngun m thc vt r tin giu dinh dng d tiu ho v an ton. N thng c n ch khi sau khi nu hoc rn/chin trong du. Qui trnh ch bin truyn thng c trnh by Hnh 7.3. u nnh c ngm v tch v, hoc tch v kh trc ri ngm (c gii ho nh H lan). Trong qu trnh ngm s ln men lactic t nhin din ra lm h thp pH ca u, lm cho chng ph hp hn cho s pht trin ca nm mc v chng li vi khun gy h hng v cc mm bnh. Sau khi nu si v lm ngui, u c chng ging truyn thng usar (Rhizopus spp. hin din trn l cy Hisbiscus, hoc ging thun chng trong bt go hoc bt khoai m. Mc chc nng chnh yu l Rhizopus oligosporus v R.oryzae, chng ny mm nhanh 37 C v s pht trin si nm nhanh ca chng m bo s chim u th v ln t cc dng tm nhim khc nh Aspergillus spp. trong vng 30 gi cc u ri rc c kt cht li nhau to thnh khi rn. R.oligosporus c kho st l thm nhp khong 2mm vo su bn trong u nu. Hot ng enzim ca Rhizopus spp. bao gm enzim thu phn protein, enzim thu phn cht bo, enzim thu phn cc hp cht cc-bon v phosphatase. Nh hot ng ca cc enzim ny, mt phn cc c cht mch di b thu phn thc y cho s tiu ho d dng. Qui trnh mi ci tin c bo co bao gm tin trnh bn lin tc cho ln men tempeh vi nhit c iu khin trong thng ln men xoay vng.
89
Figure 7.2
CHNG 7. VAI TR HU DNG CA NM TRONG CH BIN THC PHM Giai on 2 ln men trong nc mui din ra trong m nc mui 22-25% NaCl vi sinh vt gy h hng khng th pht trin nhng s phn ct enzim vn din ra. Tuy nhin, trong 2 thng u 1520 C, vi khun axt lactic (Tetragenococcus halophila) v nhng thng tip theo 30 C, nm men a mui (Zygosaccharomyces rouxii) s pht trin, vo khong thi gian chn, nhng sn phm trao i cht ca chng thm vo thnh phn hng v thc cht thm ngon ca nc tng. 90
Figure 7.3
91 ng bi s thay i iu kin mi trng (thong kh, m , nhit ). Qu th c to thnh trong s ca s ny mm vt qu khong 1-2 tun. Sau 4-5 t thu hoch, sn lng gim xung v vng i bt u li vi c cht ti mi. C cht c dc s dng nh thnh phn thc n gia sc giu protein. Qu th ln k l ca Basidiomycete, Ustilago maydis c thu thp v tiu th nh nm rm, v ph bin chu M Latinh.
CHNG 7. VAI TR HU DNG CA NM TRONG CH BIN THC PHM tin (b nho, tinh bt, mt r ng), Mucor javanicus v M. rouxii c th pht trin trong mi trng nui cy chm sn lng axt linolenic 0,33g/l. Nhng trng hp nh th hm lng lipid l 7-11% ca sinh khi kh v axt linolenic chim 17-37% trng lng lipid (Lindberg and Hansson, 1991). c. Phn ho t (enzim) Trong s nhng phn ho t enzim c to ra bi s ln men, chim a s l enzim thu phn m (proteases) v enzim thu phn hp cht cac-bon (carbonhydrases). Enzime thu phn m thu c t Aspergillus oryzae, Penicillium roquefortii v Mucor spp. c ng dng trong cht ty ra, v trong ch bin thc phm nh lm nhanh chn ph-mat, lm bnh m, s lm mm tht. Enzim thu phn hp cht carbon bao gm enzim thu phn tinh bt (-amylase, glucoamylase) c to ra bi Aspergillus oryzae v A. niger v c ng dng trong lm bnh m, bia ru, v bnh ko. Nhng carbonhydrases khc l cellulase c tit ra bi A. niger, Penicillium spp. v Trichoderma reesei; enzim thu phn pectin (pectinases) c to ra bi Aspergillus spp.; v glucanase c to ra bi A. niger, Penicillium spp. nhng enzim ny c ng dng thc y s tiu ho ca thc phm c si, s tinh lc nc tri cy v bia. . . Nhng enzim quan trng khc bao gm enzim thu phn cht bo (lipases) c to ra bi Mucor spp. v A. niger ng dng cho s pht trin hng v cc sn phm t sa. Glucose oxidase c to ra bi A. niger c nhiu ng dng trong thc phm v y hc. . . Mt khc, c s phong ph ca nhng c cht c th c to ra bi nm, bao gm axt amin, cc hp cht ng, cc sinh t vitamins, phm mu v cc thnh phn hng v. . . 92
INDEX
93
94
ATTRIBUTIONS
Attributions
Collection: Gio trnh mn Nm hc Edited by: Nguyn Vn Thnh, Cao Ngc ip, Nguyn Vn B URL: http://cnx.org/content/col10923/1.1/ License: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/ Module: "i cng v nm mc" By: Nguyn Vn B URL: http://cnx.org/content/m30247/1.1/ Pages: 1-13 Copyright: Nguyn Vn B License: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/ Module: "Nm roi - nm trng (ngnh ph Chytridiomycotina)" By: Cao Ngc ip, Nguyn Vn B URL: http://cnx.org/content/m30105/1.1/ Page: 15 Copyright: Cao Ngc ip, Nguyn Vn B License: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/ Module: "Ngnh ph Nm tip hp (Zygomycotina = lp Zygomycetes)" By: Cao Ngc ip, Nguyn Vn B URL: http://cnx.org/content/m30255/1.1/ Pages: 17-29 Copyright: Cao Ngc ip, Nguyn Vn B License: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/ Module: "Ngnh ph Nm Bt Ton (Deuteromycotina = lp Deuteromycetes)" By: Cao Ngc ip URL: http://cnx.org/content/m30258/1.1/ Pages: 31-44 Copyright: Cao Ngc ip License: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/ Module: "Ngnh ph nm m (Basidiomycotina = Lp Basidiomycetes)" By: Cao Ngc ip URL: http://cnx.org/content/m30252/1.1/ Pages: 45-67 Copyright: Cao Ngc ip License: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/ Module: "Ngnh ph Nm Bt Ton (Deuteromycotina = lp Deuteromycetes)" By: Cao Ngc ip URL: http://cnx.org/content/m30898/1.1/ Pages: 69-82 Copyright: Cao Ngc ip License: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
ATTRIBUTIONS Module: "Vai tr hu dng ca nm trong ch bin thc phm" By: Nguyn Vn Thnh URL: http://cnx.org/content/m30069/1.1/ Pages: 83-92 Copyright: Nguyn Vn Thnh License: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
95
Gio trnh mn Nm hc Nhm mc ch cung cp thm nhng kin thc c bn sinh vin hc tp tt mn L thuyt NM HC, Gio trnh c son theo th t phn loi ca ngnh NM v c nhng v d c th nhng loi nm tiu biu ca tng ngnh ph (hay lp) trong m t tng i y nhng c im sinh hc ca mi nhm nm thng qua nhng dng khun ty, cng mang ti (bc) bo t, cc loi bo t, tm tt nhng vng i vi nhng c tnh sinh sn hu tnh.... tiu biu v nu ln nhng khc bit r rt gia cc ngnh ph (lp) sinh vin c th so snh v nhn bit s khc nhau gia cc ging trong mt h hay gia cc lp trong ngnh. Gio trnh NM HC c son tng i chi tit sinh vin i hc v c hc vin Cao hc cc ngnh hc lin quan tham kho nhng thng tin cn thit n ngnh hc. Chng ti mong rng gio trnh s ng gp c nhng thng tin c th v mn hc ny v chc chn gio trnh s cn nhng thiu st, chng ti hy vng cc ng nghip gp cho gio trnh ngy cng hon thin hn. Ngoi ra, c nhng t c dch t cc t in Sinh hc Anh - Vit s gy s ng nhn, chng ti ch thch phn ting Anh. TM. Nhm bin son PGs. Ts. Cao Ngc ip
About Connexions Since 1999, Connexions has been pioneering a global system where anyone can create course materials and make them fully accessible and easily reusable free of charge. We are a Web-based authoring, teaching and learning environment open to anyone interested in education, including students, teachers, professors and lifelong learners. We connect ideas and facilitate educational communities. Connexionss modular, interactive courses are in use worldwide by universities, community colleges, K-12 schools, distance learners, and lifelong learners. Connexions materials are in many languages, including English, Spanish, Chinese, Japanese, Italian, Vietnamese, French, Portuguese, and Thai. Connexions is part of an exciting new information distribution system that allows for Print on Demand Books. Connexions has partnered with innovative on-demand publisher QOOP to accelerate the delivery of printed course materials and textbooks into classrooms worldwide at lower prices than traditional academic publishers.