Dau Mo Boi

http://www.ebook.edu.
vn
Dng Vit Cng

Chng 1
Du bi trn
1.1 Tng quan Du bi trn l vt liu quan trng trong nn kinh t ca mi quc gia. Tt c cc my mc, thit b cc dng v cc kch c khc nhau s khng th thc hin c chc nng ca mnh hiu qu nu khng c cc loi du bi trn thch hp. Do c rt nhiu chng loi t du bi trn c cp cht lng thp n rt cao c dng nhm p ng cc nhu cu s dng t c bit n cc loi du a dng, dng rng r i trong nhiu lnh vc. Cc nc trn th gii sn xut du bi trn theo cc tiu chun, quy nh ring ph hp vi iu kin s dng my mc nc . Thng thng vic bi trn my mc phi s dng du do nh ch to ra chng quy nh. t nc ta sau nhiu nm i mi, cng vi xu th hi nhp quc t din ra nhanh chng, nn hin nay ang s dng rt nhiu my mc do cc nc khc nhau sn xut. Trong thc t, vic tun th cc quy nh v du bi trn m nh ch to ra l rt kh khn. V vy bi trn cc loi my mc, thit b do cc h ng ca nc khc nhau ch to, chng ta c th thay th bng cc loi du bi trn c cc tnh nng tng ng vi du m m cc h ng ch to quy nh. V vy, vic s dng vt liu bi trn ni chung, du m bi trn ni ring v quy trnh bi trn ph hp vi quy nh ca nh ch to thit b, s gp phn rt ln m bo cho my mc, thit b hot ng n nh, gim chi ph bo dng, nng cao tui th s dng v tin cy ca chng trong nn kinh t. - Du m bi trn c bn chc nng c bn, l: + Lm gim ma st, gim cng mi mn, n mn ca cc b mt ma st nhm m bo cho ng c, my mc t cng sut ti a. + Lm sch, chng tt c cc loi mi mn m bo tui th s dng ca ng c. + Lm mt + Lm kn Bi trn l bin php lm gim ma st n mc thp nht, bng cch to ra gia b mt ma st mt lp cht (cht bi trn). Cht bi trn c th dng lng (du nhn hay cn gi l du nht), dng c (m bi trn) hay dng rn...... Trong s chim a phn l cht bi trn dng lng, k n l cht bi trn dng c, sau cng l dng rn. Cht bi trn dng ny thng chim rt t v ch p dng trong mt vi trng hp ring bit nh bi trn cc trc c nhit rt cao hoc trong chn khng, nhng ni ny khng th dng du hay m bi trn c. BM. Lc Ha du
1
Sn phm du m & Ph gia
http://www.ebook.edu.vn
Dng Vit Cng
- m bo cho du bi trn c th thc hin tt cc chc nng nu trn, du bi trn phi c phm cht tt. C th l du bi trn phi c tnh bm dnh tt, phi c nht thch hp, phi c bn ho hc, c hc, sinh hc..., phi c dn nhit tt, khng gy n mn ho hc, ty ra phn tn tt cc cn, mui... sinh ra trong qu trnh s dng ng c, thit b. - Vic la chn, s dng du bi trn thch hp ng vai tr ht sc quan trng trong vic m bo cho du bi trn thc hin c cc chc nng ca mnh mt cch tt nht. C s quan trng la chn du bi trn thch hp l da vo nguyn l bi trn: + i vi cc chi tit lm vic c chuyn ng nhanh cn dng du c nht thp v ngc li. + Khe h gia cc mt tit lm vic cng ln th du bi trn cng cn c nht cao. + Nhit lm vic cao th dng du c nht cao. + S vng quay ln, p sut trn trc nh th dng du c nht thp. + p sut trn trc ln, s vng quay nh th dng du c nht cao. + Phm vi thay i nhit ln th dng du c tnh nhit nht tt (ch s nht cao) + Mi trng lm vic tip xc vi khng kh, kh chy nhit cao th dng du c tnh chng oxy ho v chng n mn. + Mi trng lm vic tip xc vi nc v hi nc th chn du c tnh chng to nh v chng to bt. + Thi gian s dng du lu, chn du c tnh chng oxy ho tt, tnh n nh cao. - Nguyn liu ch yu sn xut du m nhn l du m v du thc vt. Du gc c sn xut t du m thng qua cc qu trnh ch bin c gi l du gc khong v du c ngun gc t thc vt c tng hp qua cc qu trnh tng hp ha hc c gi l du gc tng hp. Thnh phn c bn ca du bi trn l du gc v cc ph gia c pha trn nng cao cht lng ca du bi trn. Bn cht ca du th v qu trnh ch bin s quyt nh tnh cht vt l v ho hc ca du gc to thnh. 1.2 Du gc Du gc khong c s dng pha ch du bi trn thch hp ch yu thu c t qu trnh chng ct chn khng sn phm y ca thp chng ct kh quyn. Du gc khong thng cha cc loi hydrocacbon sau y: - Parafin mch thng v mch nhnh; - Hydrocacbon no n v a vng (naphten) c cu trc vng xyclohexan gn BM. Lc Ha du
2
Dng Vit Cng
vi mch nhnh parafin. - Hydrocacbon thm n vng v a vng ch yu cha cc mch nhnh ankyl. - Cc hp cht cha vng naphten, vng thm v mch nhnh ankyl trong cng mt phn t. - Cc hp cht hu c cha cc d nguyn t, ch yu l cc hp cht cha lu hunh, oxi v v nit. Cc parafin mch thng, di l loi sp rn nn hm lng chng trong du bi trn phi gim ti mc ti thiu, c bit l i vi du bi trn s dng nhit thp. Trong khi , cc parafin mch nhnh li l thnh phn rt tt cho du bi trn v chng c n nh nhit v tnh nhit nht tt. Mch nhnh cng di th c tnh ny cc th hin r rng hn hn i vi cc parafin mch nhnh. Tng t nh vy i vi hydrocacbon vng no v vng thm. C th ni rng cc tnh cht mong mun ny cng c c cc hydrocacbon vng naphten v vng thm, l nhng loi c t l s vng trong phn t thp nhng mch nhnh li di v mang tnh parafin. S vng ngng t cng nhiu m mch nhnh parafin cng ngn th tnh cht nhit nht ca cc hydrocacbon cng km v cng khng thch hp lm du bi trn. p ng yu cu v nng cao cht lng ca du gc, du gc cn c ch bin su khi thu c t cc phn on ca thp chng ct chn khng nh cc qu trnh: chit, tch, hydrotreating.... nhm loi b cc cu t khng mong mun khi du gc. Vic la chn du gc pha ch du bi trn ph thuc vo nht, mc tinh ch, n nh nhit v kh nng tng hp vi cc cht khc nhau (cht ph gia) hoc vt liu m du bi trn s tip xc trong qu trnh s dng. Cng ngh sn xut du gc bao gm cc bc sau: - Chng ct chn khng - Tch nha, asphalten - Tch aromatic - Tch parafin - X l bng hydro Nhn chung, du gc khong l thnh phn ch yu dng pha ch du bi trn, tuy vy cc tnh cht ca du gc khong khng cung cp tnh nng bi trn thch hp cho tt c cc loi ng c, my mc, thit b. V du gc khong v c bn c thnh phn ha hc tng t nhau, iu ny lm hn ch cc tnh cht bi trn ca du gc khong trong nhng iu kin lm vic khc nhau. u v nhc im ca du tng hp so vi du gc khong:
BM. Lc Ha du
Dng Vit Cng
u im: - Cho php iu ch ra cc loi du gc c cc tnh cht nh nh trc v chng c tng hp bng phn ng ha hc t cc cht c phn t lng nh hn. - Cho php to ra cc cht c tnh cht u vit nht dng lm du gc cho du bi trn, v so vi du gc tng hp, du gc khong d c dng nhiu phng php phc tp (x l bng hydro) cng khng th tch c ht cc cu t khng mong mun ra khi hn hp du gc. V vy du gc khong ch c s dng sn xut cc loi du nhn c cc yu cu bi trn trung bnh i din cho cc thuc tnh chnh ca du. Du gc tng hp cn c th to ra cc tnh cht ring bit m du gc khong khng c nh: hon ton khng chy, ha ln vi nc - Du gc tng hp c khong nhit lm vic rng hn nhiu so vi du khong, khong t 550C n 3200C. Nhc im: - Nhc im ln nht ca du gc tng hp l i hi nhiu cng on tng hp ha hc phc tp, do gi thnh du gc cao. - Khng sn xut c vi mt s lng ln nh du gc khong d ngun nguyn liu ln hn nhiu so vi du gc khong. - Khng c cc tnh nng a dng nh du gc khong v trong hn hp ch c mt ca mt s cu t thc hin mt loi chc nng ring bit no . Thnh phn ca du gc tng hp ch yu bao gm cc phn sau: - Hydrocacbon tng hp nh: Oligome olefin, cc polyme, copolyme, cc ankyl ca hydrocacbon thm, polybuten, cc hydrocacbon no mch vng - Este hu c: ch yu l cc este diaxit, este polyol ca axit bo - Polyglycol: Ch yu l cc polyme ca etylen, propylen oxit c trng lng phn t cao hoc c hai. - Este photphat: ch yu l cc este ankyl/aryl photphat 1.2.1 Chng ct chn khng Giai on th nht trong cng ngh sn xut du gc l tch ly cc phn on ring bit c nht khc nhau. Bc u ny l qu trnh chng ct chn khng phn cn cn li ca qu trnh chng ct kh quyn. Do , mc ch ca bc ny l iu chnh nht v nhit chp chy ca du gc. Chng ct chn khng nhm iu chnh nht v nhit chp chy ca du gc.
BM. Lc Ha du
Dng Vit Cng

LVGO Gasoil chn khng nh
Thp chng ct chn khng
MVGO Gasoil chn khng trung bnh
Cn kh quyn
Cn chn khng
Hnh 1: Thp chng ct chn khng sn xut du nhn 1.2.2 Tch nha, asphalten S c mt ca nha, asphalten trong du gc chnh l nguyn nhn lm cho du gc c nht cao, ch s nht (VI_Viscosity Index) thp, c bn oxi ho thp, d gy n mn v lm xu mu du (do thng c cc d nguyn t trong chng), l nguyn nhn xut hin keo lm mt tnh ng nht ca du. tch nha, asphalten thng thng ngi ta dung phng php chit vi dung mi thch hp. Vic la chn dung mi ph thuc vo tnh chn lc ca n, tc l vo kh nng phn tch hai nhm cu t khc nhau v mt ho hc. Dung mi dng phi r, sn c, bn v mt ho hc trong khi s dng, khng gy n mn v d s dng. Ngy nay, ngi ta thng s dng propan lm dung mi cho qu trnh chit tch nha, asphalten. Hiu sut ca qu trnh chit ph thuc vo ba yu t c bn: bn cht ca dung mi, nhit tin hnh v t l dung mi trn nguyn liu. i vi dung mi propan, qu trnh chit thng c tin hnh 40 - 960C vi t l dung mi: nguyn liu l 5 : 8. 1.2.3 Tch aromactic Cc hydrocabon thm c ch s nht thp, nht ln, ng thi chng rt km bn, d b oxi ho lm tng khuynh hng to cc do vy trong qu trnh sn xut du gc ngi ta phi loi cc aromatic. Vic tch aromatic cng c thc hin bng phng php chit. C ba dung mi thng c s dng l furfurol, phenol v n-metyl-2pyrolydon (NMP). Nu em BM. Lc Ha du
5
Dng Vit Cng
dung mi ho trn k vi phn on du sau yn cho hn hp ny tch lng th hai pha hoc hai lp s c to thnh. Pha chit cha hu nh ton b dung mi cng vi cc cu t tan trong m ch yu l cc hydrocabon thm; pha cn li gm mt t cu t khng tan, ch yu l cc hydrocabon no v mt t dung mi. Sau khi tch dung mi, phn chit ra cn li u khng bin i g v mt ho hc.
Rafinat v dung mi
Nguyn liu
Dung mi
Thp chit
phn on chng ct
Ct ct dung mi trong Rafinat
Ct ct dung mi trong phn chit
Phn chit v dung mi Rafinat

Hnh 2: S chit cc Aromatic, nha asphalten 1.2.4 Tch parafin (tch sp) Hn hp cc parafin mch thng (sp) c nhit nng chy cao v ho tan km trong du m. V th chng khng c php c mt trong du nhn thnh phn, ngoi tr khi hm lng rt thp, hoc cc loi du c s dng trong nhng iu kin c bit. Trn thc t, hu nh tt c cc loi du gc khong u phi qua qu trnh tch parafin. Tch parafin l mt trong nhng khu quan trng nht v kh khn nht trong qu trnh sn xut du gc. C hai quy trnh chnh hin ang c s dng cho mc ch ny. Quy trnh th nht l lm lnh kt tinh sp; quy trnh th hai l dng qu trnh cracking chn lc b g y phn t parafin to thnh nhng sn phm nh, phng php ny cn c gi l phng php tch parafin dng cht xc tc. 1.2.4.1 Tch sp bng phng php kt tinh Sp du m bao gm nhng hp phn d tch ring do kt tinh khi lm lnh phn on c cha chng. Nh vy bng cch kt tinh c th d dng x l du cha sp thnh du khng cha sp. Qu trnh ny da trn nguyn l lm lnh du kt
Phn chit
BM. Lc Ha du
Dung mi
Dng Vit Cng
tinh parafin rn sau lc hoc ly tm tch ring phn rn ra khi pha lng. Tuy nhin, phng php ny khng lin tc, i hi c p sut cao nhiu khu; nht cao ca du lm cho qu trnh lc rt kh khn c bit vi cc du c nht ln; khng p dng phng php ny vi nhiu loi du c cc loi sp vi tinh th.... Chnh v th, khc phc nhng nhc im trn ngi ta kt hp lm lnh vi vic s dng dung mi. Thng thng ngi ta thng s dng hn hp cc dung mi khc nhau lm tng tnh linh hot ca qu trnh. Hn hp mytyl etyl xeton (MEK) vi metyl izo butyl xeton (MIBK) hoc MEK vi toluen hay c s dng. 1.2.4.2 Qu trnh hydro cracking chn lc Qu trnh hydrocracking chn lc dng tch parafin t du c hai loi: loi th nht ch dng mt loi cht xc tc nhm h nhit ng c; loi th hai dng hai loi cht xc tc va h nhit ng c va tng bn oxi ho ca sn phm. Cht xc tc c s dng l cc zeolit tng hp. Cc cht xc tc ny c th b g y mch hydrocacbon mch thng v hydrocacbon c mch di mt cch chn lc. Phng php ny c nhiu u im hn so vi phng php kt tinh nh hiu sut cao, khng cn c cng on lm sch bng hydro, vn u t thp, cho php sn xut du gc c nhit ng c thp t nhng nguyn liu c hm lng parafin cao. 1.2.5 Lm sch bng hydro Qu trnh tinh ch sn phm du tch parafin l qu trnh cn thit nhm loi b cc cht hot ng v mt ho hc, c nh hng n tnh cht ho l ca du gc. V d cc hp cht cha nit nh hng mnh n mu sc cng nh bn mu ca du gc v th phi loi b chng v chnh l yu cu ca qu trnh tinh ch bng hydro. RSH + H2 --- H2S + RH C5H5N + H2 -- C5H12 + NH3 ....................................... Sau tin hnh tch loi H2S, NH3.... s thu c du gc c bn ho l cao v phm cht tt ph hp hn cho qu trnh sn xut du bi trn thng phm. 1.2.6 Cch gi tn du gc Phn loi du gc - Phn loi theo thnh phn: Cn c vo thnh phn ca cc loi Hydrocacbon no chim u th trong du gc m c th phn du gc thnh cc loi nh: du khong farafin, du gc khong naphten, du gc khong aromatic. Bng 1 cho thy s khc nhau v tnh cht vt l v ha hc ca du bi trn c cu trc khc nhau. Du gc aromat c dn ra bng ny ch so snh m khng c dng sn xut du bi trn. BM. Lc Ha du
7
Dng Vit Cng
Bng 1. c tnh vt l v ha hc ca cc loi du khong khc nhau Tnh cht/ thnh phn ha hc nht 40oC, cSt nht 100oC, cSt Ch s nht T trng 200C Nhit chp chy, oC im anilin, oC Nhit ng c, oC Phn t lng, vc Ch s khc x Phn tch qua t st % hp cht phn cc % thnh phn thm % thnh phn no Loi nguyn t cu trc nhm (phn tch cu trc nhm) % CA % CN % CP Du parafin 40 6,2 100 0,8628 229 107 -15 440 1,4755 0,2 8,5 91,3 Du naphten 40 5,0 0 0,9194 174 73 -30 330 1,5068 3,0 43 54 Du aromat 36 4,0 -185 0,9826 160 17 -24 246 1,5503 6,0 80 14
2 32 66
19 37 44
41 36 23
- Phn loi theo nht: Phn chng ct c s dng lm nguyn liu cho qu trnh sn xut du gc thng nm trong khong 11 n 150 cSt 400C. nht ca cc phn on cn khong 140 n 1200 cSt. Du gc khong c cch gi tn to s khc bit gia cc phn on u chng ct v du cn theo nht: + Cc phn on du gc trung tnh SN (Sovent Neutral) c phn loi theo nht Saybolt (SUS) 1000F: SN 70, SN 150, SN 500 Chng hn, du gc SN 150 l phn on du chng ct c nht 150 SUS 1000F (29 cSt 400C). + Cc phn on cn BS (Bright Stock) c phn loi theo nht Saybolt 0 210 F: BS 150, BS 250 Chng hn, du BS 150 l phn on du cn c nht 150 SUS 2100F (30,6 cSt 1000C). - Phn loi theo ch s nht (VI): + Du c ch s nht cao (HVI): VI > 85, c sn xut t du gc parafin qua cng on tch chit bng dung mi v tch sp. + Du c ch s nht trung bnh (MVI): 30 < VI < 85, c sn sut t c BM. Lc Ha du
8
Dng Vit Cng
hai phn ct naphten v parafin. + Du c ch s nht thp (LVI): VI < 30, c sn sut t phn on du gc naphten v c dng khi ch s nht v oxy ha khng cn thit ch trng lm. Cng ngh hydrocracking c th to du gc c ch s nht cao hn 140, l cc loi du c ch s nht rt cao (VHVI) hoc siu cao (SHVI) hay cn gi l du gc bn tng hp. Du gc bn tng hp l dng trung gian gi du gc khong tiu biu v cc hydrocacbon tng hp, chng to ra du gc c tnh cht tt hn. - Phn loi theo nhm: Ngoi cc h thng phn loi bit, ngi ta cng phn loi du gc theo nhm da vo ch tiu v hm lng lu hunh (S) v ch s nht theo tiu chun API nh bng 2. Bng 2. Phn loi du gc theo nhm HC no (%) Hm lnglu hunh (%) Ch s nht (%) < 90 90 90 > 0,03 0,03 0,03 80 - 120 80 120 > 120
Du gc Nhm I Nhm II Nhm III
1.3 Ph gia 1.3.1 Tng quan Ph gia l nhng hp cht hu c, c kim v v c, thm ch l cc nguyn t, c thm vo cc cht bi trn nng cao cc tnh cht ring bit vn c hoc b sung cc tnh cht cha c ca du gc nhm thu c du bi trn c phm cht tt hn tho m n cc yu cu tnh nng i vi mt mc ch s dng no . Thng mi loi ph gia c dng nng t 0,01 n 5%. Tuy nhin, trong nhiu trng hp mt ph gia c th c a vo khong nng dao ng t vi phn triu n trn 10%. Phn ln cc loi du bi trn cn nhiu loi ph gia khc nhau tho m n tt c cc yu cu tnh nng. Trong mt s trng hp cc ph gia ring bit c pha thng vo du gc. Trong nhng trng hp khc, hn hp cc loi ph gia c pha trn thnh ph gia ng gi, sau s c a tip vo du. C loi ph gia ch c mt chc nng nhng cng c nhiu ph gia c th m nhiu chc nng. Nh ph gia ZnDDP c chc nng chng oxi ho, gim mi mn, c ch n mn. Do vy s c ph gia n chc v ph gia a chc. Cc loi ph gia khc nhau c th h tr ln nhau, gy ra hiu ng tng h,
BM. Lc Ha du
Dng Vit Cng
hoc hiu ng i khng. Trng hp sau c th lm gim hiu lc ca ph gia, to ra nhng sn phm ph khng tan hoc nhng sn phm c hi khc. Nhng tng tc ny do hu ht cc ph gia u l cc ho cht hot ng v th chng tc dng qua li ngay trong ph gia ng gi hoc trong du to ra cc cht mi. Du gc nh hng n ph gia qua hai tnh nng chnh: tnh tng hp v tnh ho tan. Tinh ho tan c trng cho kh nng gi cc ph gia trong du, khng cho chng tch ra ca du gc. Tnh tng hp c trng cho kh nng tng thch ca du gc vi ph gia, khng lm gim hiu lc ca ph gia, c trng cho kh nng bo ton cu trc phn t v hiu qu tc dng ca ph gia. Tnh ho tan v tnh tng hp ph thuc vo bn cht ca du gc. Du gc tng hp c tnh tng hp tt song c tnh ho tan km cn du gc khong th ngc li, c tnh ho tan tt cn tnh tng hp km. Trong qu trnh s dng, du bi trn rt d b bin cht lm gim phm cht cht lng. Cc ph gia c s dng ngn chn cc qu trnh vt l, ho hc xy ra lm gim cht lng ca du bi trn. Cc chc nng chnh ca ph gia l (16): - Lm tng bn oxi ho - Kh hot tnh xc tc ca kim loi - Chng n mn - Chng g - Chng s to cn bm v cn bn - Gi cc tp cht bn dng huyn ph - Tng ch s nht - Gim nhit ng c - Lm du c th trn ln vi nc - Chng s to bt - Ngn chn s pht trin ca vi sinh vt - Lm cho du c kh nng bm dnh tt - Tng kh nng lm kn - Lm gim ma st - Lm gim v ngn chn s mi mn - Chng s kt xc cac b mt kim loi 1.3.2 Gii thiu mt s loi ph gia in hnh 1.3.2.1 Ph gia chng oxi ho du Hu ht cc hp phn ca du bi trn u tc dng nhanh hoc chm vi oxi to thnh qu trnh oxi ho. Kh nng bn oxi ho ca cc hp cht hydrocabon tng dn theo th t: BM. Lc Ha du
10
Dng Vit Cng
Hydrocabon khng no < hp cht d nguyn t < hydrocacbon thm < naphten < parafin. Tc ca qu trnh oxi ho chu nh hng ca nhiu yu t nh bn cht ca du gc, nhit , hiu ng xc tc ca kim loi, s khuy trn, nng oxi trong du. C ch ca phn ng oxi ho l c ch gc xy ra theo 3 giai on: giai on khi mo, giai on pht trin mch v giai on tt mch. Giai on khi mo: 2RH + O2 ---> 2R* + H2O2 Giai on pht trin mch: R* + O2 ---> ROO* ROO* + RH ---> ROOH + R* ROOH --->RO* + O*H RO* + RH ---> ROH + R* OH* + RH ---> H2O + R* 2ROOH ---> ROO* + ROO* + H2O RRHCO* ---> RCHO + R* RRRCO* ---> RRCO + R* ----------Giai on tt mch: cc gc t do kt hp vi nhau to ra cc sn phm bn khc nhau: R* + R* ---> R-R R* + R* ---> R- CH=CH2 + RH 2RO* ---> ROOR 2ROO* ---> ROOR + O2 Mt khc, trong qu trnh s dng trong du bi trn lun c mt cc ion kim loi, y cng l xc tc y nhanh qu trnh oxy ha du. S c mt ca chng ng vai tr nh tc nhn cho qu trnh khi mo v qu trnh pht trin mch: Giai on khi mo: M(n+1)+ + RH ----> Mn+ + H+ + R* Mn+ + O2 ---> M(n+1)+ + O2*Giai on pht trin mch: M(n+1)+ + ROOH ----> Mn+ + H+ + ROO* Mn+ + ROOH ---> M(n+1)+ + OH* + RO* Song song vi qu trnh oxi ho lun xy ra qu trnh polime ho cc hp cht trung gian cha cc lin kt bi to ra nha, asphalten, cn bn... Qu trnh bin tnh ca du lun xy ra c nhit thp v nhit cao. nhit thp l s hnh thnh cc sn phm nh peoxit, ru, andehyt, xeton v nc. Di iu BM. Lc Ha du
11
Dng Vit Cng
kin nhit cao cc dng axit c hnh thnh sau cng ca qu trnh bin tnh du. Du b oxi ha s lm tng nht v kh nng bay hi, to cn bn v du vecni. Mt khc axit cng c hnh thnh t phn ng ca gc t do ankyl peoxit vi andehyt hoc xeton, y chnh l tin ca qu trnh hnh thnh cn bn ca du nhn. - Phn ng to cc axit t xeton v andehyt nhit >1200C.
- Phn ng to cc ngng t aldol t xeton v andehyt nhit >1200C.
Da vo c ch ca phn ng oxi ho, ngi ta chia cc ph gia chng oxi ho theo c ch tc dng ca chng. l ph gia c ch theo c ch gc v ph gia phn hy. - Ph gia c chng oxy ha theo c ch gc l cc cht c kh nng tc dng vi cc gc t do to sn phm bn ngn chn qu trnh oxi ho tip tc xy ra, cc cht c kh nng chng to cn cacbon ph gia loi ny cn c xem nh cc cht chng oxi ha s cp. C ch hot ng ca chng l nhng mt nguyn t H qua cc phn ng vi gc ankyl v/hoc vi cc gc ankyl peoxit lm gin on c ch pht trin mch ca qu trnh oxi ha du. Sn phm to thnh l cc gc bn nh: gc ankyl s thnh HC, gc ankyl peoxit tr thnh hydropeoxit. Cht chng oxi ha s cp c dng pha ch vo trong du nhn l cc dn xut ca phenol v amin thm. Tuy nhin, s chuyn ha ca nguyn t H t nguyn t oxi hoc nguyn t nit n gc c cc dng quinon hoc quinon amin khng th bo v c ht cc gc t do ca chui phn ng. C ch chung ca cc cht chng oxy ha s cp c th c biu din nh sau: R* + InhH ---> RH + Inh* BM. Lc Ha du
12
Dng Vit Cng
Inh* + R* ---> InhR (bn) * C ch hot ng ca ph gia chng oxy ha gc phenol Mt cht in hnh ca ph gia chng oxy ha gc phenol l 3,5-di-t-butyl-4hydroxytoluene (2,6-di-t-butyl-4-methylphenol), gi tt l BHT.
Da vo cc phn ng trn th hng s tc phn ng ca gc ankyl vi oxy to thnh ankyl peoxit ln hn nhiu so vi hng s tc ca gc ankyl vi BHT. iu c ngha trong s c mt ca oxy th phn ng ca gc ankyl vi BHT rt t xy ra. Thay vo BHT v cc dn xut ca phenol khc nhng mt nguyn t H cho gc ankyl peoxit v by chng.
Cn ch rng cc gc dn xut ca phenol l bn bi cc hiu ng khng gian v cu trc cng hng. Cu trc cng hng ca gc Cyclohexadien c th kt hp vi mt gc ankyl peoxit th hai to thnh cyclohexadien ankyl peoxit, cht ny bn nhit nh hn 1200C. Phn ng di y ch ra rng nhit cao hn cyclohexadien ankyl peoxit c th b phn hy thnh gc alkoxy, gc ankyl v 2,6di-t-butyl-1,4-benzoquinon.
BM. Lc Ha du
13
Dng Vit Cng
Hai gc phenol cu trc cng hng c th b thay i giai on tt mch ca phn ng theo c ch gc. Mt gc phenol c th nhng mt nguyn t H cho gc phanol khc to thnh mt phn t BHT v mt phn t metylen cyclohexadien.
* C ch hot ng ca ph gia chng oxy ha gc amin thm. Cht ph gia chng oxy ha gc amin thm thng c s dng l alkylat diphenylamin. C ch phn ng ca cht c ch oxy ha bng alkylat diphenylamin c bt u tht k l vi mt nguyn t H c tch ra bi s c mt ca cc gc ankyl, ankyl peoxit v alkoxyl nh di y.
BM. Lc Ha du
14
Dng Vit Cng
Do s tp trung phn ln ca cc gc ankyl peoxit nn chng c th phn ng c alkylat diphenylamin to thnh mt phn gc amin v phn ln cc ankyl hydropeoxit. Di y l 5 bc xy ra theo c ch c ch oxi ha ca cc amin thm nhit thp (< 1200C).
bc th 2 gc amin phn ng vi mt gc ankyl peroxy th hai to thnh gc nitroxyl v mt gc ankoxy. Gc nitroxyl lun bn qua ba dng cu trc cng hng theo c ch di y:
cc bc 3,4 v 5 cc gc nitroxyl tip tc phn ng vi cc gc ankyl peoxit to thnh hn hp nitroxyl peoxit (bc 3), nitroxyl cyclohexadien (bc 4) v bc 5 nitroxyl cyclohexadien phn hy thnh 1,4 benzoquinon v ankylat nitrosobenzen. nhit thp (<1200C) gc nitroxyl cng c th phn ng vi mt gc ankyl to thnh N-sec-alkoxy diphenylamin trung gian. Cht trung gian ny di tc dng nhit s sp xp li thnh mt xeton v hon nguyn alkylat diphenylamin.
BM. Lc Ha du
15
Dng Vit Cng
Tuy nhin nhit cao (>1200C) , gc nitroxyl c th phn ng vi mt nguyn t H c tch ra t gc ankyl to thnh N- hydroxyl dephenylamin v anken. N- hydroxyl dephenylamin sau c th phn ng vi gc ankyl peoxit hon nguyn gc nitroxyl v mt ankyl hydropeoxit
* Tnh tng h gia cht c ch oxi ha gc amin thm v gc cc dn xut ca phenol. Trong nhiu trng hp khc nhau, gia cc ph gia lun c s nh hng ln nhau th hin qua tnh tng h v tnh i khng. Trong trng hp ny, tnh tng h gia ph gia gc amin thm v ph gia gc dn xut ca phenol c th hin phn ng di y:
- Ph gia chng oxi ho bng cch phn hu cc hydropeoxit (hydropeoxit l mt trong nhng cht sinh ra gc t do thc y qu trnh oxi ho) to sn phm bn
BM. Lc Ha du
16
Dng Vit Cng
c xem nh l cht chng oxy ha th cp hay cn gi l cc ph gia phn hu. Hp cht ca lu hunh v/hoc hp cht ca pht pho thng c s dng nhm gim bt cc hydropeoxit trong phn ng chui gc to thnh cc ancol. Cc cht chng oxi ha th cp thng c s dng l Zinc dialkyldithiophosphate, phosphites, v cc thio khc Km dialkyldithiophosphate (ZDDP) l ph gia c s dng s dng t rt lu v c iu ch bi Herbert C. Freuner thuc hip hi du m California thuc Los Angeles. Theo th ZDDP c tng hp nh sau:
bc u ca phn ng c ch n mn, ZDDP phn ng nhanh vi hydropeoxit to thnh mui baz ZDDP nh di y:
Gc diankyldithiophotphoryl tip tc phn ng vi hydropeoxit to axit diankyl dithiophotphoric, axit ny li tip tc phn ng nhanh vi ROOH to ra cc sn phm l cc cht khng hot ng trong chui phn ng c ch oxi ha. H thng cc phn ng mt chiu s lm gim s c mt ca cc gc hydropeoxit mt cch ng k.
Sn phm ca cc phn ng c ch oxy ha bao gm: disulfide, cc ng ng ca mono v trisulfide v cc hp cht c dng nh: (RO)n(RS)3-nP=S v (RO)n(RS)3-nP=O. Cc sn phm ny cho thy chng rt t hot ng ging nh cc BM. Lc Ha du
17
Dng Vit Cng
cht c ch oxy ha hoc cc cht chng mn khc. Cc nh khoa hc cng pht hin ra s c mt ca cc ion hot ng, nhng ion ny s l tc nhn lm cc axit diakyl dithiophotphoric.
nhng ni c s tp trung ca ZDDP thp, c th s xy ra phn ng thy phn ZDDP thnh mui km trung tnh v axit diakyl dithiophotphoric. nhit cao hn 1250C diakyl dithiophotphoryl disulfide s b phn hy to thnh gc diakyl dithiophotphoryl, nhng gc m sau s phn ng c vi ROOH to ra nhiu axit diakyl dithiophotphoric. V vy, c rt nhiu cch khc nhau c th dng to thnh cc axit diakyl dithiophotphoric. ZDDP trung tnh cng c th phn ng c vi ROOH theo c ch chuyn dch electron, khi s ko theo s n nh (gim kh nng hot ng) ca cc gc hydropeoxit trung gian, kt qu l to ra cc sn phm diakyl dithiophotphoryl disulfide khng hot ng.
BM. Lc Ha du
18
Dng Vit Cng

Bng 3: Mt s loi ph gia chng Oxy ho Tn ph gia Cng thc ho hc 2,6 diter butyl paracresol
Loi ph gia
Cc dn xut ca Phenol 4,6 diankyl phenol
Diankylphenylamin Diankylphenyl_ Alphanaptylamin Amin thm Phenyl_ Alphanaptylamin
Diamin thm
Cc Phenol c cha N hoc S
Dn xut ca Ur R = C8 C12 Phenol Sunfua R = C8 C12 v x = 1 hoc 2
Km iankyldithiphotphat (ZnDDP)
ZnDDP
BM. Lc Ha du
19
Dng Vit Cng
1.3.2.2 Ph gia th ng ho kim loi Cc b mt kim loi (Cu, Fe..) l cc cht xc tc l tng cho qu trnh oxi ho, l qu trnh khng mong mun xy ra trong qu trnh s dng du bi trn. Do vy phi v hiu ho hot tnh xc tc ca chng. Cc ph gia th ng ho kim loi bm ln trn b mt kim loi da trn s hnh thnh phc cht (phc Chelat) ngn cn s tip xc trc tip gia b mt kim loi vi du bi trn do vy th ng ho c kim loi. i vi cc ht kim loi trong khi du th cc ph gia ny tc dng vi n hnh thnh phc cht ri lng xung. i vi cc b mt kim loi cc ph gia ny hp ph ln b mt n to thnh mt mng bo v ngn cn hot tnh xc tc ca kim loi. Cc ph gia in hnh l N-salixilidenetylamin hoc N,N disalixilidenetylamin, EDTA (etylendiamin tetra axetic), benzotriazon.... - N-salixilidenetylamin: - N,N disalixilidenetylamin:
1.3.2.3 Ph gia c ch n mn Trong qu trnh lm vic, cc b mt kim loi tip xc vi du bi trn rt d b n mn bi cc tc nhn c tnh axit nh cc axit hu c hoc v c, cc hp cht hot ng cha S, cc peoxit.... do vy du bi trn phi c ph gia c ch n mn. Cc ph gia ny hp ph ln b mt kim loi to thnh mt mng bo v (mng ny cn c tc dng th ng ho kim loi). Mng bo v ny s phi dnh cht ln b mt kim loi trnh b trc ra bi cc cht phn tn hoc ty ra. Cc ph gia in hnh l ZnDDP, limonen sunfua, pinen photphosunfua, benzothiazol..... - Limonen sunfua: - Pinen photphosunfua:
- Benzothiazol:
BM. Lc Ha du
20
Dng Vit Cng
1.3.2.4 Ph gia c ch g Trong qu trnh s dng di iu kin lm vic du c th b ln (hoc trc tip lm vic vi mi trng nc) hoc di s c mt ca cc tp cht du cc b mt kim loi c th b g. Vi st, g l s hnh thnh st hydroxyt, g l mt dng c bit quan trng ca n mn b mt. Cc cht c ch g ngn nc thm qua mng hu c bo v. iu ny t c bng cch s dng cc hp cht phn cc c hp ph chn lc trn b mt kim loi v tc dng nh mng ngn chng m. Ni chung, cc cht c ch g tc dng bng cch ph ln b mt kim loi mt mng y nc. Cc ph gia in hnh c th k tn l axit ankyl suxinic, amin photphat, sunfonat, ankylthioaxetic..... - Axit ankyl suxinic: - Amin Photphat - Sunfonat:
Cc amin hu c v axit ankyl suxinic c dng trong trng hp hm lng trong du nh cn sunfonat kim loi v amin photphat c s dng khi hm lng nc trong du ln. Do khi hm lng nc ln th phn cc ca axit tng lm tng tnh axit s d gy ra hin tng n mn. 1.3.2.5 Ph gia ty ra Du bi trn lm vic di iu kin khc nghit c th xut hin s chy ca nhin liu hay s oxi ho du bi trn. y chnh l nguyn nhn gy ra cc sn phm axit v mt lng ln cn bn... chng c th lm tng nht ca du, gy n mn, lm du mt tnh ng nht, lng ng ln b mt kim loi lm tn hao cng sut.... Chnh v vy, cn phi c ph gia ngn khng cho cc cn bn bm trn b mt kim loi hoc li ko cc cn bn ra khi b mt kim loi v phn tn chng trong du di dng huyn ph. Vi ph gia ty ra, cc ph gia ny s hp ph ln cc cn bn v li ko chng ra khi b mt m chng bm dnh, gi chng trng thi l lng trong khi du. Cn ph gia phn tn hp ph ln cn bn lm cn bn khng t c vi nhau, gim kh nng sa lng, trnh to cn bn. Cc ph gia ty ra thng hay c s dng l canxi sunfonat trung tnh, canxi sunfonat kim v canxi sunfonat kim cao ngoi ra cn c phenolat, salixylat, photphonat.... Cc cht c s dng lm ph gia phn tn c cng thc ha hc
BM. Lc Ha du
21
Dng Vit Cng
chung theo cc dng di y:
a = c = 1 v b = 2 nu M l kim loi kim ha tr 1 a = c = 2 v b= 1 nu M l kim loi kim ha tr 2 Cc ph gia ty ra rt d b thu phn to ra hydroxit khng tan v axit lm gim tr s kim tng ca du: Me2+ + 2HOH ---> Me(OH)2 + 2H+ iu ch mt s ph gia phn tn: - Sunfonat ca kim loi Ca hoc Mg v cu trc Mixen ca ph gia ty ra kim cao:
Trong :
iu ch cc sunfonat ta thng bt u t Benzen hoc cc naphtalen c sunfonic ha bi tc nhn SO3 hoc Oleum
BM. Lc Ha du
22
Dng Vit Cng
T cc axitankyl benzensunfonic ta c th d dng iu ch c cc sunfonat kim loi trung tnh, kim v kim cao:
Sunfonat trung tnh Cc loi sunfonat kim c cng thc nh:
V cc loi Sunfonat kim cao c iu ch nh di y:
BM. Lc Ha du
23
Dng Vit Cng
- Ankyl phenolat: bao gm cc phenolnat bnh thng, phenolat c cu metylen v phenolat c cu sunfua (sunfua ankylphenolat kim loi). iu ch cc Akylphenolat thng c bt u t phenol nh di y:
T ta c th iu ch c cc phenolat trung tnh, kim v kim cao: Cc dng Phenolat kim c cng thc ha hc nh sau:
V cch iu ch cc phenolat kim cao:
BM. Lc Ha du
24
Dng Vit Cng
Hoc nh:
- Ankylsalixylat: c dng nhiu cho du ng c nh cht ty ra v cht chng oxy ha. Chng cho php tha m n phn ln chc nng ty ra. c bit l tnh nng ngn cn cn bm trn pittng ng c diezen. C th iu ch cc Ankylsalixylat nh di y:
Ankylsalixylat trung tnh:
BM. Lc Ha du
25
Dng Vit Cng
Ankylsalixylat kim:
Ankylsalixylat kim cao:
- Photphonat:
BM. Lc Ha du
26
Dng Vit Cng
Cc dng Photphonat:
1.3.2.6 Ph gia phn tn Cc cht phn tn l cc cht c kh nng ngn nga hoc lm chm qu trnh to cn v lng ng trong iu kin hot ng nhit thp. Nh vy chc nng c bn ca cht phn tn l lm yu lc cu kt gia cc tiu phn ring bit vi nhau, to iu kin lm tan r cc kt ta xp v cc khi kt t, do cho php tng tiu phn c th tn ti nh mt thc th ring bit. Ni cch khc, cc cht phn tn c mt i lc mnh vi cc tiu phn gy bn du v chng bao quanh mi tiu phn bng cc phn t tan trong du, nh gi c cc cn ca du khng b kt t v ng cn li trong ng c. Vi ph gia phn tn l ankenyl polyamin suxinimit, ankylhydroxybenzyl polyamin.....Cc ph gia phn tn c cu to gm ba phn c bn: nhm a du v nhm phn cc. Hai phn c ni vi nhau bng nhm ni. BM. Lc Ha du
27
Dng Vit Cng
Nhm a du thng l cc hydrocabon mch di gip cho ph gia c th tan tt trong du gc c s dng. Nhm phn cc thng cha c nguyn t N, O, hoc P Cu trc chung ca cc cht phn tn c m t nh trn hnh 3:
Nhm Phn phn cc ni Hnh 3. Cu trc chung ca cc cht phn tn 1. Cc ph gia ankenyl polyamin suxinimit c iu ch nh sau: - Tng hp cc isobutylen:
Phn a du
- Tng hp gia ankenylsuxinic anhydrit theo c ch chung di y:
C ch ny c gii thch qua hai phn ng ca Diels-Alder v Ene:
BM. Lc Ha du
28
Dng Vit Cng
- Tng hp cc Polyamin theo s di y:
- T cc hp cht iu ch trn ta s tng hp c cc ankenyl polyamin suxinimit di cc dng nh amit, este..
BM. Lc Ha du
29
Dng Vit Cng
Trong : R Ankenyl t polyizobutenyl c trng lng phn t t 500 n 2000 v x = 1 4. Nhng cht phn tn ny c s dng rng r i trong cc du cacte ng c. Chng cng c xem nh nhng ph gia c chc nng c ch g. 2. Cc ph gia ankylhydroxybenzyl polyamin c tng hp nh sau:
BM. Lc Ha du
30
Dng Vit Cng
Trong R nhm polyizobutenyl (PIB) trng lng t 500 2000 v x = 2 5. 3. Cc Este photphonat: Cc cht ny cng c s dng lm cc cht ph gia c ch g, chng c iu ch nh sau:
4. Cc Polyacrylat: Cc cht ny cng cho kh nng phn tn, ngoi ra chng cn c tnh nht nhit tt (cht ci thin ch s nht) nn chng c s dng nh l ph gia phn tn nhiu tc dng, in hnh nh: DOCP, polymetarylat, copolyme
BM. Lc Ha du
31
Dng Vit Cng
C ch hot ng ca polymetarylat nh sau:
Copolyme:
1.3.2.7 Ph gia ci thin ch s nht Trong qu trnh s dng, du bi trn c th b oxi ho, chu nhng tc ng khc nhau lm cho tnh nht nhit ca du bi trn b gim i. ng thi, nhit lm vic ca du c th thay i trong khong rng t nhit rt thp ti nhit rt cao do vy vy trong mt s loi du bi trn cn phi c ph gia ci thin ch s nht. Ph gia ci thin ch s nht lm tng nht ca du nhit cao v hu nh khng lm tng nht ca du nhit thp. Chnh v vy, cc ph gia ci thin ch s nht thng l cc polime tan c trong du v c cu trc dng xon nhit thp (khi du gc l dung mi ho tan km). Khi nhit cao (du gc l dung mi ho tan tt) th cc polime ny dui di ra, tri rng ra v do vy lm tng nht ca du. Cc ph gia ny c trng lng phn t nm trong
BM. Lc Ha du
32
Dng Vit Cng
khong t 10000 n 50000 vC nhng tt nht nm trong khong t 50000 n 150000 do nu trng lng phn t thp qu th khng c cn trng lng phn t ln qu th km bn nhit, km bn c hc. Cc ph gia ci thin ch s nht chia thnh hai dng c bn. Dng hydrocacbon l cc copolyme etylen propylen, polyizobutylen, copolime styren butadien hydro ho....... Cc polime metacrylat, polyacrylat v cc copolime ca este styrenmaleic l cc v d minh ho cho cc ph gia ci thin ch s nht dng este.
Vic la chn ph gia ci thin ch s nht ph thuc vo c tnh ca du gc c dng pha ch cng nh vo loi du thnh phm cn pha ch. Cn phi lu rng: - Vic thm ph gia ci thin ch s nht s lm thay i tnh chy ca du gc, nht ng hc ca du pha ch s thay i vi tc trt. - Trng lng phn t ca ph gia ci thin ch s nht cng tng th chng cng nhy cm vi s thay i ng sut c hc. - ng sut dch chuyn c sinh ra, chng hn gia pittng v thnh xi lanh trong ng c, s dn n qu trnh t g y khng thun nghch ca cc phn t polime thnh cc mch nh hn, qu trnh ny lm cho nht gim i. 1.3.2.8 Ph gia gim nhit ng c Du gc khong c th cha sp. Khi du bi trn c s dng hay bo qun trong mi trng nhit thp sp s kt tinh thnh cc tinh th c cu trc kiu BM. Lc Ha du
33
Dng Vit Cng
li mt co v ngn cn s chy ca du. Chnh v vy trong nhiu loi du bi trn cn c ph gia gim nhit ng c. Cc ph gia lm gim nhit ng c ca du do lm chm qu trnh to thnh cc tinh th sp hon ho bng cch bao bc xung quanh hoc cng kt tinh vi sp. iu ny s thc y qu trnh to thnh cc tinh th nh hn thay cho cc m sp vn xp hnh thnh khi khng c cc ph gia. Cc ph gia gim nhit ng c khng gy nh hng ti nhit kt ta, lng v mng tinh th sp tch ra. Ch hnh dng bn ngoi v kch thc ca tinh th b thay i. Cc tinh th hnh cu c hnh thnh thay cho cc tinh th hnh kim v hnh phin. S bin i nh vy lm gim kh nng ni chng v an ci vo nhau ca cc tinh th to nn nhng khi kt ln ca sp gy cn tr i vi s chy ca du. Hu ht cc ph gia gim nhit ng c l cc polime, trong c mt s ph gia cng c tc dng ci thin ch s nht. Di trng lng phn t ca cc ph gia ny thp hn so vi ph gia ci thin ch s nht thng t 5000 100000 vC. in hnh c th k tn l cc polime ankylmetacrylat, cc polime alphaolefin v cc copolime, naphtalen c ankyl ho, ankylphenol mch di..... Naphten c ankyl ho:
1.3.2.9 Ph gia chng to bt Trong thc t s to bt ca du l mt vn nan gii. Khi xy ra hin tng to bt lm cho du b tht thot nhiu, lm kh khn khi vn hnh h bi trn tribology, ngn cn s lu thng tun hon ca du gy nn bi trn khng y , lm tng thi gian phn hi ca h thu lc. ng thi, s to bt mnh lm tng s BM. Lc Ha du
34
Dng Vit Cng
oxi ho du do khng kh c trn nhiu vo trong du. Kh nng chng li s to bt ca du bi trn khc nhau ng k v ph thuc vo bn cht ca du th, phng php, mc ch bin, v nht ca du. Kh nng ny c th c ci thin bng cch cho thm mt lng nh cc ph gia chng to bt. Cc ph gia to bt hp ph ln bt lm gim sc cng b mt ca bt khin cho cc bt t li vi nhau thnh bt ln ni ln b mt v v ra lm thot khng kh ra ngoi. Cc ph gia chng to bt thng c s dng l cc silicon lng, c bit l polymetylsiloxan: -((CH3)2 Si- O)-n l cht chng to bt hiu qu rt tt. Thng thng cc silicon c pha vi nng t 1 n 20 phn triu. Nu pha vi nng cao hn th c th lm cho du b to bt nhiu hn c mc cha cho ph gia chng to bt nn khng kh li xm nhp vo du nhiu hn. Mt iu cn lu l ph gia phn tn l cht to bt rt tt nn i vi cc du bi trn c pha ph gia phn tn th bt buc phi pha ph gia chng to bt. 1.3.2.10 Ph gia tribology Trong thc t, khi iu kin lm vic tr nn khc nghit hn (ti trng cao, tc thp, rp b mt ln..) th mng lng (du bi trn) se khng th hon ton gnh chu ti trng ln. Cc im nh trn b mt rn s cng gnh chu ti trng vi mng cht lng. Ch bi trn chuyn t mng lng sang ch bi trn mng mng hn hp ri sau chuyn sang ch bi trn gii hn. S tip xc gia cc b mt rn sinh ra mi mn, tng ma st v hin tng hn dnh cc im mp m. Chnh v th m cc ph gia tribology c cp ti lm gim ma st, mi mn v ngn cn s h hi ca b mt tip xc. Ph gia tribology pht huy tc dng hai ch bi trn: bi trn mng mng hn hp v bi trn gii hn. Ph gia tribology l mt nhm cht cc k quan trng c pha vo hu ht cc du bi trn, c bit l du bnh rng v du ng c. Chng c chc nng lm bin tnh ma st (ph gia bin tnh ma st FM), gim mi mn (ph gia chng mi mn AW) v chu ti trng cao (ph gia cc cp EP). a. Ph gia chng mi mn, AW (Anti-Wears) Trong thc t c ba dng mi mn chnh: mi mn dnh (s tip xc trc tip kim loi vi kim loi), mi mn ht (mi mn do s c mt ca cc ht) v mi mn ho hc (do s tn cng ca cc cht gy n mn, cc cht c tnh axit). - S mi mn dnh trong h thng bi trn xy ra khi cc iu kin ti trng, tc v nhit cao, mng du bi trn tr nn mng n mc cc ch mp m trn b mt tip xc vi nhau. Do vy l mi mn do vt liu chuyn t b mt ny sang b mt kia trong khi hai b mt chuyn ng tng i vi nhau dn ti
BM. Lc Ha du
35
Dng Vit Cng
qu trnh hn dnh pha rn. S tip xc kim loi vi nhau c th ngn cn c khi cho hp cht to mng vo du bi trn v nh c s hp ph vt l hoc phn ng ho hc m thng b bin dng do chy do dn ti s phn b ti trng khc i m n bo v c b mt kim loi. ZnDDP (Km iankydithiophotphat), cc hp cht c photpho nh tricresyl photphat v cc hp cht ca lu hunh nh sunfua, disunfua, molipden dithiocacbonat.... l cc ph gia chng mi mn dnh rt tt. - S mi mn ht l do cc ht mi, cc tp cht t bn ngoi a vo hoc do cc phn t t mi mn dnh gy ra. C ch ch yu ca s mi mn vt liu l s ct vi m ca cc vt cng. Mi mn ht c th ngn cn c bng cch lc tch cc ht rn, cng ra khi du. - Mi mn ho hc do c cc phn ng ho hc xy ra trn b mt kim loi kt hp vi tc ng c xt lm cho ch kim loi b n mn b ct tch ra. Cc axit mnh c to thnh trong qu trnh s dng du bi trn c th tn cng vo b mt kim loi to ra cc hp cht m chng d b bc ra khi c s ch xt. Dng mi mn ny c th hn ch c bng vic s dng cc cht ty ra dng kim cao do c tc dng trung ho cc sn phm mang tnh axit tn ti trong du. b. Ph gia cc p EP (Extreme pressure) Ph gia cc p ngn nga hin tng kt xc, hn dnh gia cc b mt kim loi khi ang hot ng di p sut cc ln (chu ti trng rt nng). Cc ph gia cc p tc dng vi cc b mt kim loi ma st to ra cc hp cht mi c ng sut ct thp hn kim loi gc nn lp ph mi hnh thnh chu trt ct trc tin v nhiu hn so vi kim loi. Trong thc t, ph gia cc p thng ch c tc dng tt khi xy ra phn ng ho hc. iu ny cng ng ngha vi vic gia tng kh nng mi mn ho hc. Cc ph gia cc p c s dng rng r i l cc loi du bo c sunfua ho, cc este, cc hydrocacbon nh polybuten, dibenzyl disunfua, dibutyl disunfua...... - Hydrosunfua:
- Sunfua olefin:
BM. Lc Ha du
36
Dng Vit Cng
- Este cha lu hunh:
- Tricesyl photphat: OPO3(R-CH3)3 c. Ph gia bin tnh ma st FM (Friction Modifiers) Ph gia bin tnh ma st c m t nh l cht lm gim h s ma st v t c s trt phng nhn hoc lm tng h s ma st t c s dng trt. Thng thng ph gia ny lm tng bn ca mng du v nh gi cho b mt kim loi tch ri nhau v ngn khng cho lp du b ph hu. Ph gia FM m lm gim h s ma st s bo tn c nng lng. Chng c s dng ch yu trong du ng c v du bnh rng truyn ng ng c. Ni chung chng c s dng khi cn to ra chuyn ng trt m khng c rung ng v khi cn c h s ma st nh nht. Ph gia thuc loi ny bao gm cc hp cht cha O, N, S, Mo, Cu v mt s nguyn t khc. Cc ph gia ny lm tng bn ca mng du ch yu do hin tng hp ph vt l nh lm gim ma st. bn ca mng du do tc dng ca ph gia lin quan ti di ca mch ankyl trong phn t ph gia FM. Do cc hp cht ph gia FM mch di nh axit bo, este bo hoc amin, amit bo c s dng. dy v hiu qu ca mng du
BM. Lc Ha du
37
Dng Vit Cng
bo v ph thuc vo di ca mch cacbon (mch cng di th dy cng ln), phn cc ca nhm chc, cu trc, du gc, kim loi hc v nhit . Cc cht ph gia loi ny thng c s dng l:
1.3.2.11 Ph gia to nh, kh nh Khi du bi trn phi lm vic trong mi trng bt buc c s c mt ca nc th ph gia to nh hoc kh nh s phi c s dng. Cht to nh l nhng cht hot ng b mt phn tn nc trong du hoc du trong nc. T h nc trong du ta thu c h thu lc chng chy, cht bi trn dng trong khoan v mt vi loi mi trng dng trong ko si kim loi. Cc cht to nh thng dng l cc ankenyl suxinimit, cc mui sunfonat, cc axit bo v mui ca axit bo, polyankylen glycol, etanol amin...... C ba nhm cht to nh: cht to nh anion, cht to nh cation v cht to nh khng ion. Cc cht kh nh bao gm triankyl photphat, polyetylen glycol, ankyl amin, axit cacboxylic. Ngoi cc ph gia nu trn, trong du bi trn thng phm cn c th c ph gia dit khun, c cc tc nhn bm dnh, tc nhn lm kn......
BM. Lc Ha du
38
Dng Vit Cng
1.4 Mt s tnh cht ha l in hnh ca du nhn v cch xc nh
Trong thi gian s dng, du phi m nhim cc chc nng nh c cp v phi chu tc ng ca cc yu t nh: - Nhit cc b phn khc nhau. - nh hng ca ti trng. - Tip xc vi oxy khng kh. - nh hng xc tc ca cc b mt kim loi. - Nhim bn do nhin liu, cc sn phm chy, bi bn, nc V vy trong qu trnh s dng, du ng c thng c phn tch nh gi theo cc tnh cht ha - l sau: + nht ng hc + Ch s nht + Tr s kim tng + Nhit chp chy + Hm lng nc + Hm lng cn + Hm lng kim loi + Hm lng tro sunfat + Khi lng ring 1.4.1 nht - ASTM D 445 nht l mt ch tiu quan trng v c bn ca du bi trn, n l mt tnh cht quyt nh dy mng du, n lm gim ma st v mi mn gia hai b mt tip xc. N c nh hng n kht, tn hao cng ma st, kh nng chng mi mn, kh nng chng to cn, kh nng lm mt cc chi tit lm vic Trong ng c, nht ng vai tr quyt nh lng tiu hao nhin liu, kh nng tit kim du v hot ng ca ng c. i vi mt s loi ng c, c bit l ng c t cng nh hng ti khi ng v tc trc khuu. nht qu cao s lm gim tc ca trc v do lm tng lng nhin liu tiu hao (k c sau khi ng c khi ng). nht qu thp s dn ti chng mi mn v tng lng tiu hao du. V vy cn phi chn nht ph hp vi tng ng c v iu kin hot ng ca chng. V vy nht c ly lm c s cho h thng phn loi du nhn (Theo cp nht SAE). nht l s o kh nng chng li s chy ca du nhn, c xc nh bng t s gia ng sut trt v tc trt. ng sut trt l lc trt trn mt n v din tch vung gc vi phng thng ng. Tc trt l s chnh lch tc trn mt n v khong cch theo phng thng ng. Ni chung cc phng tin ti trng nng, tc thp th s dng cc du bi trn c nht cao. Ngc li nhng phng tin ti trng nh, tc cao th dng du c nht thp. BM. Lc Ha du
39
Dng Vit Cng
Cc nguyn nhn lm thay i nht du ng c trong khi ng c hot ng ht sc a dng. C hai dng thay i nht lin quan n s mt nht ca cc loi du cha ph gia polyme. Dng th nht l s mt nht tm thi do tnh cht ca dng chy khng Newton. Dng th hai l s mt nht vnh vin do cc phn t polyme trong ph gia ci thin ch s nht b b gy thnh cc phn t nh hn. Cng c hai qu trnh b gy polyme: b gy do oxy ha v b gy do nhit. Cc qu trnh ny cng dn n s thay i nht vnh vin v chng khng c tnh thun nghch. Bng 4: Nhng thay i nht c kh nng xy ra i vi du ng c trong qu trnh hot ng: Nguyn nhn ca s thay i nht nh hng ti nht ng sut trt ca cc loi du khng Newton Gim nht Phn hy cc ph gia polyme Gim nht Du b bay hi Tng nht Du b ln nhin liu Gim nht Qu trnh oxy ha cc thnh phn du gc Tng nht Du b ln nc Tng nht Du cha b hng Tng nht * Quy trnh xc nh nht khi dng nht k mao qun: - Chn nht kt ph hp vi nht ca du sao cho tc chy khong 200 giy. - Np vo dng c o (nht k) mt lng du thch hp. - n nh nhit ti mt nhit nht nh trong khong thi gian (30 pht), dng ng h bm giy o thi gian chy ca lng du trn t vch ny n vch kia ca dng c o, ph thuc vo hng s nht k (k) ta tnh c nht ng hc ca du theo cng thc sau y: = k.t (7) Trong : : nht ng hc (cSt); k: hng s nht k (cSt/s); t: thi gian chy (s).
Hnh 3: B xc nh nht
BM. Lc Ha du
40
Dng Vit Cng
1.4.2 Ch s nht ASTM D 2270 Ch s nht (VI) l mt ch s chuyn dng nh gi s thay i nht ca du bi trn theo nhit . Thng thng khi nhit tng nht s gim. Du nhn c coi l du bi trn tt khi nht ca n t b thay i theo nhit , y l loi du c nht cao (cc loi du naphten). Ngc li nu nht thay i nhiu theo nhit , c ngha l du c ch s nht thp (cc loi du parafin). Ch s VI l mt gi tr bng s nh gi s thay i nht theo nhit da trn c s so snh khong thay i tng i v nht ca hai loi du chn lc chuyn dng, hai loi du ny khc bit nhau rt ln v ch s nht VI.
nht ng hc
L (VI = 0) U
H (VI =100) 40 Nhit , oC 100
Hnh 4. S thay i nht ca du bi trn theo nhit . Trong : L - nht ca du c VI = 0 (du c VI thp du naphten) H - nht ca du c VI = 100 (du c VI cao du parafin) U - nht ca du cn phi tnh ch s nht Da vo nht ng hc 400C v 1000C ca tng loi du tnh ch s nht (VI) tng ng ca chng theo tiu chun ASTM D 2270. Tiu chun ny a ra hai cch xc nh: cch th nht p dng cho cc sn phm du m c gi tr VI < 100; cch th hai p dng cho cc sn phm du m c VI > 100.
BM. Lc Ha du
41
Dng Vit Cng
+ Cch th nht: Ch s nht VI c tnh theo cng thc sau:

VI =
(L U ) 100 (L H )
(2)
Trong : L nht ng hc 400C ca mt loi du c VI = 0 v c cng nht ng hc 1000C vi du m ta cn tnh VI, cSt; U nht ng hc 400C ca du ta cn phi tnh ch s nht, mm2/s; H- nht ng hc hc 400C ca mt loi du c VI = 100 v c cng nht ng hc 100oC vi du m ta cn tnh VI, cSt; Nu nht ng hc ca du 1000C nh hn hay bng 70 cSt th cc gi tr tng ng ca L v H cn phi tra bng trong ASTM D 2270. Nu nht ng hc 1000C li nh hn 70 cSt, th gi tr L v H c tnh nh sau: L = 0,8353 Y2 + 14,67 Y 216 (3) H = 0,1684 Y2 + 11,85 Y 97 (4) Vi Y l nht ng hc 1000C ca du tnh ch s nht, cSt. + Cch tnh th hai: Ch s nht c tnh theo cng thc sau: VI = [ (antilogN 1)/0,00715] + 100 (5) Trong N = (logH logU)/logY (6) Gi tr H c tnh nh cch tnh th nht. Ngoi ra, cc bng trong tiu chun ASTM DS 39B cho php c trc tip ch s nht ca cc loi du m. Da vo ch s nht ngi ta c th la chn loi du thch hp vi iu kin lm vic ca my. Trong nhiu trng hp, nu nhit ca my t thay i th ngi ta cng t quan tm n ch s nht. Cn trong trng hp nhit chy my thay i trong mt khong rng, nh ng c t, th cng vi tnh nng khc, ch s nht cng rt c coi trng. nng cao ch s nht ca du trong iu kin nht nh, ngi ta hoc pha thm vo du khong ph gia ci thin ch s nht, hoc s dng nhng loi du gc tng hp hoc bn tng hp. Trong qu trnh s dng du c biu hin thay i ch s nht th l do du b nhim bn bi c ln sn phm khc. i khi, qu trnh oxy ha l nguyn nhn lm tng ch s nht trong qu trnh s dng. Vic gim ch s VI cng c th do c nhng lc ph v cu trc phn t ca cc ph gia polyme c mt trong du bi trn.
BM. Lc Ha du
42
Dng Vit Cng
1.4.3 im chp la - ASTM D 92 im chp la ca du c nh ngha l nhit thp nht m ti du c nung nng bc ln to vi khng kh mt hn hp kh le chy mt lt khi ngn la a vo. Nhit thp nht m hi du nung nng bc ln to vi khng kh chy lin tc trong 5 giy khi c ngn la i vo trong iu kin ca phng php th tiu chun c gi l im bt chy. im chp la v im bt chy ca du mi thay i theo nht. Du c nht cao s c im chp la v bt chy cao hn. Thng thng th im chp la v im bt chy ca du ph thuc vo loi du th. Du naphten thng c im chp la v im bt chy thp hn du parafin c cng nht. Quy lut chung l i vi cc hp cht tng t nhau th im chp la v im bt chy s tng khi trng lng phn t tng. Thng im bt chy cao hn im chp la khong 30oC. Du nhn thng c xc nh im chp la cc h theo ASTM D 29 v cc kn theo ASTM D 93. Du mi c im chp la thp hn gi tr m n cn phi c, th l du hiu ca s c mt loi du c nht thp, c phn on nh, dung mi d bay hi hay xy ra qu trnh cracking du, do lm vic nhit cao. im chp la c gi tr cao hn trung bnh bo hiu s pha trn du c nht cao hn. * Quy trnh xc nh: mt lng du theo mc cho php, t vo my o chp chy, ni my vi bnh ga, sau chnh ngn la c ng knh 3,2 n 4,8 mm v iu chnh nhit ca mu sao cho t 14oC n 170C /pht. Khi nhit ca mu thp hn im chp la d on 560C gim tc xung cn 5-60C /pht, cho n khi nhit d on xung cn 28oC th gim xung 20C chm la 1 ln. C th cho n khi pht hin v kt thc nhit chp chp chy. 1.4.4 im ng c - ASTM D 97 im ng c l nhit thp nht m du bi trn gia c tnh linh ng iu kin cho. y l ch tiu cho bit tnh cht chy nhit thp, xc nh tnh linh ng ca du nhn. Khi nhit gim xung th nht ca du tng ln t ngt lm cho tnh linh ng gim. Khi t ti nhit ng c n s ng c li hoc khng chy c lu di tc dng ca trng lc. BM. Lc Ha du
43
Dng Vit Cng
Hu ht du nhn u cha mt s sp khng tan v khi du c lm lnh, nhng sp ny bt u tch ra dng tinh th an ci vi nhau to thnh mt cu trc cng, gi du trong cc ti nh ca cc cu trc . Khi cu trc tinh th ca sp ny to thnh y th du khng lun chuyn c na. gim nhit ng c ngi ta dng ph gia h nhit ng c. i vi mt s loi du khng cha sp, nht ca chng tng ln khi nhit gim i v n mt nhit no th du mt tnh linh ng. Ngi ta khng th dng ph gia h im ng c h thp nhit ng c ca cc loi du ny v cc ph gia ch c tc dng ngn cn s ln ln v bao bc ca cu trc tinh th sp. Chnh v vy mt s loi du khng cha sp th c im ng c gii hn. im ng c cho bit gii hn thp nht m du c th s dng c. * Quy trnh xc nh: Trc tin ngi ta phi un nng mu ln m bo cho cc cu t trong du tan hon ton, sau lm lnh theo tc quy nh, c sau 3 pht li kim tra tnh linh ng ca du mt ln. Kt qu nhit ng c ca du c xc nh l ly nhit m ti du khng linh ng na khi ta nghing bnh ng n trong 5 giy, sau cng thm 30C. 1.4.5 Tr s kim tng TBN - ASTM D 2896 kim trong du nhn c biu th bng tr s kim tng (TBN) , cho bit lng axit clohydric hay percloric, c quy chuyn sang KOH tng ng cn thit trung ha ht cc hp cht mang tnh kim c mt trong 1g mu. Hin nay, nhiu loi ph gia s dng nhm nng cao phm cht du bi trn. Cc hp cht c coi l c tnh kim bao gm: cc cht kim v c v hu c, cc mui ca cc kim loi nng, cc ph gia, c bit l cc ph gia c dng trong iu kin khc nghit, nh ph gia ty ra Rt nhiu loi ph gia hin nay s dng cho du ng c c cha cc hp cht kim, nhm trung ha cc sn phm axit ca qu trnh chy, lng tiu tn cc thnh phn kim ny l mt ch s v tui th s dng ca du. Du c kim cao th kh nng chng n mn tt. Khi TBN gim n mt gi tr gii hn no th du ng c cn phi c thay mi. Khi kim qu thp hay khng cn th du khng c kh nng bo v cc chi tit ng c khi n mn. Phng php ASTM D 2896 thng c dng xc nh cc hp cht kim trong cc sn phm du m. * Quy trnh xc nh: Phng php ca tiu chun ASTM D 2896 l phng php chun in th. Cc tin hnh nh sau:
BM. Lc Ha du
44
Dng Vit Cng
- Cn mt lng mu theo quy nh ph thuc vo lng TBN d on: Lng mu m(g) = 10/TBN d on. - Ln lt cho 40 ml Cloruabenzen v 20 ml axit acetic vo mu - a mu ln my np s liu sn v ch my chy n kt thc quy trnh chun , my s t ng cho kt qu.
Hnh 6: My o tr s kim tng
1.4.6 Hm lng tro sunfat - ASTM D 847 Tro sunfat l phn cn cn li sau khi than ha mu, sau phn cn c x l bng H2SO4 v nung nng n khi lng khng i. Hm lng tro sunfat dng ch nng ph gia cha kim loi trong du mi. Phng php ny ch xc nh hm lng tro sunfat thp ti 0,005% i vi du cha ph gia v khng p dng cho du ng c ph thi, du cha ch, du khng c ph gia. Thng hm lng tro sunfat lin quan n tr s kim ca du ng c. Ni chung hm lng tro sunfat ln th gi tr tr s kim ln v ngc li. Hm lng tro sunfat l gm c tro ca cc ph gia a vo lm tng tnh nng ca du, cn khi ta thy lng tro tng qu mc th l do s c mt ca cc tp cht nh cc cht bn, cn do mi mn v cc loi tp khc. Lng ph gia cho vo du nhn c khi ln ti 20% khi lng v cc ph gia thng l sunfunat, phenolat, salisilat ca cc kim loi kim (Ba, Ca, Na). iu ny gii thch v sao hm lng tro sunfat ca du ng c cao. * Quy trnh xc nh: Nung chn s nhit 700 - 8000C trong khong 3045 pht, ngui trong bnh ht m n nhit phng (khong 45 pht) v cn vi chnh xc ti 0,1 mg. Cn chnh xc lng mu th (khong 5 - 10g) vo chn nung c giy lc bng xanh khng tro lm lt chn, sau dng ng giy lc lm phu trn lp du, phu thm ht du ta cho chn mu ln bp ri chm ngn la t t t n khi ch li tro v cn cacbon khi chy ht. chn mu sau khi cho ho v nhit phng th dng axit sunfuaric c nh tng git lm m ton b cn, ri nung tip tc trn bp n khi c khi trng bc ln th cho vo l nung 775250C khong 45 - 60 pht, ly chn ra lm ngui cng thi gian ban u ca chn khng ri cn n trng lng khng i.
BM. Lc Ha du
45
Dng Vit Cng
1.4.7 T trng ASTM D 1298 T trng l t s gia khi lng ring ca mt cht cho nhit quy nh so vi khi lng ca nc nguyn cht nhit quy nh . T trng c xc nh theo ASTM D 1298 bng phng php t trng k. Ch tiu t trng c th thy s ln sn phm khc vo du khi thy mt gi tr bt thng ca khi lng ring. Vic xc nh ny cng cn thit chuyn i gia trng lng v th tch, hn th n cng c ch trong vic nhn bit loi sn phm du, nu bit thm khong nhit chng ct hay nht. * Quy trnh xc nh: Rt mu nh nhng vo ng ong loi 500 ml sao cho trnh to bt v trnh bay hi mt phn nh, t trng k ni v c c s . Sau t ng cha mu thng ng, th t t t trng k thch hp vo mu th sao cho khng chm thnh ng v yn. Sau khi ch cho mu v t trng k n nh th tin hnh c kt qu. 1.4.8 Cn khng tan ASTM D 893 Trong qu trnh ng c lm vic du lun b bn do nhiu sn phm khc nhau tch li trong du nh: nc, m hng, nhin liu, cc ht mui than, bi, cc ht do mi mn, cc sn phm oxy ha, x phng kim loi S pha trn ca du b bn ni trn trong iu kin nht nh s dn ti to thnh mt cht dnh sn st tch t du ra v lng xung y cacte du, hp supap, trong ng ng dn du, trong h thng bi trn v cc bu lc. Hin tng tch cn trong ng c c th lm ng c hot ng mt bnh thng v lm hng ng c nh: - Cn c th lm tc r nh du, ng du v cc bu lc, do c th xy ra nng chy bc lt , kt c trc khuu v c th gy ra s c. - Cn c th lm cho du mi gim phm cht ngay sau khi mi cho vo ng c Thnh phn ca cn thng ph thuc vo iu kin sinh ra n. Thng cn gm 50 n 70% du v 5 n 15% nc, cn li c nhin liu, sn phm oxy ha v cc ht rn. nht ca du tng ln th kh nng to cn gim i. Cc loi du khng n nh i vi hin tng oxy ha s to cn nhanh hn v khi lng cn nhiu hn. Cc loi du c ph gia chuyn dng s t c khuynh hng to cn v chng gip cho du gi c cc tp cht khng ha tan v kh nng chng oxy ha mnh hn. Nh vy, s to cn trong qu trnh hot ng ca ng c l mt trong BM. Lc Ha du
46
Dng Vit Cng
nhng yu t chnh lin quan ti cht lng du nhn. Cc cn ny bao gm: - Lp vecni mng vng chc, khng tan c, ng trn cc chi tit chuyn ng trong ng c xng. - Cn lc ng trn cc chi tit chuyn ng trong ng c diesel. - Cn bn l loi cn mm, tch t trn b mt cc chi tit khng chuyn ng trong ng c. Vecni, cn lc l loi cn nhit cao, cn cn bn l loi cn nhit thp. C th phn bit v xc nh: - Cn khng tan trong dung mi khng cc (pentan): l cn c hc v lng nha ng thc t. - Cn khng tan trong dung mi c cc (toluen): l cn c hc Do phn tn ca du trng ti nng dng cho ng c diesel ph thuc vo cc tnh nng ca sn phm, nn cn phi da vo kinh nghim nh ra gii hn cn khng tan, m ti du phi thay. Thng ngi ta cng quan tm n ngun gc ca du bi trn v tnh nng ca ng c. Vi du ng c c phn tn cao, th lng cn khng tan c t n 3 - 4% vn chp nhn c. * Quy trnh xc nh: Cn khong 10 gam mu gia nhit khong 600C cho u mu, cho vo ng ly tm ra sch sy kh 10050C n trng lng khng , cho tip khong 100 ml dung mi pentan (ln 1) v toluen (ln 2), nt ng ly tm li v cho vo my ly tm theo ch t trc. C th lc li 2 n3 ln cho cn sch du, ri cho vo sy 1050C n trng lng khng i. Nu du trong pentan v toluen kho tch c, ngi ta phi dng ch ng t v lp li nh trn. 1.4.9 Hm lng kim loi ASTM D4628 Kim loi c trong du nhn di cc dng sau: - Dng phn tn trong du s dng di cc ht mi mn v cc ht g, ht n mn. - Dng ha tan c trong du nhn l kim loi trong cc hp cht c kim ca ph gia. Nhiu loi du bi trn c pha ch vi cc ph gia c cha kim loi, cc ph gia ny c tc dng nh l cc cht ty ra, cc tc nhn chng mi mn, cc cht c ch oxy ha, cc cht chng g Mt vi loi ph gia ng gi c cha khng ch mt m nhiu kim loi nh: canxi, magi, km. Vic phn tch cc nguyn t trong du mi v du s dng thng c tin hnh bng cc phng php phn tch cng c nh quang ph hp th nguyn t, quang ph pht x v quang ph hunh quang tia X. Php phn tch nguyn t l
BM. Lc Ha du
47
Dng Vit Cng
rt cn thit gip cho vic khng nh hm lng ph gia, nhn ra cc h thng b mi mn v xc nh nhim bn. * Quy trnh xc nh: Theo Phng php ASTM D4628 Dng cht chun c nng chun dng ng chun. Mu chun c pha lo ng bng du ho tinh khit, ta thit lp mt ng chun bng ba mu chun trong gii hn pht hin ca my. Mu du cn phn tch cng c ch ha bng cch pha lo ng nh ng chun v phi nm trong ng chun. Sau nhng dung dch ny c em phn tch bng cch t chng trong ngn la axetylen/oxy khng kh ca my quang ph hp th nguyn t. T ta xc nh hm lng kim loi c trong mu du.
Hnh 7: My hp th nguyn t xc nh hm lng kim loi 1.4.10 Hm lng nc ASTM D 95 Hm lng nc ca du l lng nc c tnh bng phn trm theo trng lng th tch hay theo ppm (phn triu). Hm lng nc trong du bi trn l mt c trng quan trng i vi mt s loi du nh du thy lc, du t, du bnh rng cng nghip c bit l n cc k quan trng i vi du bin th. S c mt ca nc trong du bi trn y nhanh qu trnh gy n mn, g chi tit my, tng qu trnh oxy ha du v cn gy to nh lm mt tc dng ca ph gia cha trong du. Trong mt vi trng hp, nc cn lm thy phn cc ph gia, to nn nhng bn mm xp. V vy, hm lng nc trong du mi cng nh du ang s dng phi c khng ch rt nghim ngt. Vi nhng loi du c bit nh du bin th chng hn, khng c php c mt ca nc. khng ch lng nc trong du iu kin my ang lm vic ngi ta phi cho vo du nhng ph gia c tnh kh nh tch nc nhanh ra khi h thng.
BM. Lc Ha du
48
Dng Vit Cng
1.5 Cc php th tnh nng p ng yu cu bi trn nhiu loi my mc khc nhau, cc cht bi trn cn phi khng nhng c mt ph rng v thuc tnh vt l v ho hc, m cn phi tri qua cc php th tnh nng. Php th tnh nng ng vai tr quan trng, gip sn xut ra nhng sn phm ng nht. Vic th nghim tin hnh trong iu kin thc t l bin php tt nht nh gi tnh nng ca du bi trn v l vic nh gi cui cng i vi mt loi du mi hay mt n pha ch mi c a vo th trng. Mt khc, vic th tnh nng trn hin trng ngay bc u ca vic nghin cu du bi trn l khng kh thi v n i hi thi gian di v khng kinh t. Chnh v vy, cc phng php th nghim trong phng th nghim di cc iu kin th nghim tng t nh iu kin lm vic thc t ca du bi trn c la chn. 1.5.1 Php th chng mi mn v chu p cao Thuc tnh chng mi mn ca du bi trn thng c tin hnh bng my bn bi theo tiu chun ASTM D4172 (c tnh chng mi mn ca cc cht lng bi trn). Phng php th ny c th xc nh tnh chng mi mn ca du bi trn trong tip xc trt nhng iu kin nh trc. ng knh bn vin bi l 12,7 mm Lc tc dng ln vin bi trn cng l 147N hoc 392 N Nhit ca qu trnh th nghim c duy tr 750C Vin bi trn cng c cho quay vi tc 1200 vng/pht. Thi gian th nghim l 60 pht. Du bi trn c rt vo cc c cha cc vin bi c nh. iu quan trng l phi m bo du ngp cc phn tip xc ca cc vin bi th nghim. Cc loi du bi trn c so snh vi nhau bng cch cn c vo kch thc trung bnh ca ng knh vt mi trn ba vin bi c nh. - Thuc tnh chu p cao Thuc tnh chu p cao cng c xc nh bng my bn bi theo tiu chun ASTM D2783 (xc nh chu p ca cc cht lng bi trn). Phng php ny xc nh tnh chu ti ca cc loi du bi trn, k c t s ti trng mi mn v ti trng gy hn dnh. V c bn phng php ny tng t i vi phng php xc nh thuc tnh chng mi mn ca du bi trn, ch khc ch trong phng php ny ti trng F c tng dn t thp ti cao cho ti khi xut hin hin tng hn dnh th dng li. Ch s ti trng mi mn lin quan ti kh nng gim mi mn ti mc nh BM. Lc Ha du
49
Dng Vit Cng
nht mt ti trng nht nh ca mt cht lng bi trn. im hn dnh l ti trng nh nht lm vin bi quay hn dnh vo ba vin bi c nh th hin mc p sut ti a m cht lng bi trn chu c.
E B
A
Bin dng n hi
Hnh 8: th biu din s ph thuc ca ng knh vt xc vo ti trng ABE: ng b chnh; B ti trng cc i m cha kt my, BC: vng gy ra kt my; CD: vng kt my tc thi; D: ti trng hn dnh Ngoi cc phng php nu trn cn c cc phng php xc nh mi mn cho tng loi du bi trn nht nh nh phng php ASTM D2882 l phng php o mi mn dng bm Vicker xc nh tnh mi mn ca cc cht bi trn thu lc..... 1.5.2 Php th n mn tm ng Du th c th cha cc hp cht cha lu hunh, phn ln cc hp cht ny c loi ra khi du trong qu trnh ch bin. Tuy nhin, cc hp cht lu hunh cn li trong du bi trn thnh phm se gy n mn nhiu kim loi khc nhau, Theo phng php ny tm ng c nh bng v ngm ngp trong mu du cn th nghim. Ngi ta gia nhit n mt nhit nht nh v gi trong mt thi gian nht nh, tu thuc vo tng loi du. Khi php th kt thc, tm ng c ly ra, ra sch v em so vi bng tiu chun ASTM v n mn tm ng.
BM. Lc Ha du
50
Dng Vit Cng

M t a. Da cam nht hu nh ging vi tm ng mi nh bng. b. Da cam ti a. ru vang b. Mu xanh nht pha hi (mu Lavender) c. Nhiu mu vi mu xanh nht pha hi hoc c hai b che ph bi mu ru vang d. Bc e. ng thau hoc vng a. Mu ti c ph trn tm ng b. Nhiu mu v xanh nhng khng c mu xm a. en chuyn tip xm en hoc mu nu vi mu xanh hi bic r rt b. Mu n than ch d. Mu en bng
Bng 4: nh gi mc n mn tm ng Phn loi 1 Ch nh Hi m
M trung bnh
M ti
n mn
Mc n mn 1a l thp nht (n mn t nht) v mc n mn 4c l cao nht (n mn nhiu nht). 1.5.3 Php th c tnh to bt Vic nh gi kh nng to bt ca du ht sc quan trng. Bt c th lm thc y qu trnh oxi ho du, lm mt tnh ng nht ca du, gim hiu sut bi trn ca du, gy hng hc cc h thng c hc, gy ra cc hin tng n mn.... Bn cht ca bt l mt lng khng kh nh c bao quanh bi mt mng du bi trn cc mng, bt c hnh thnh trong iu kin du b khuy trn (mnh) khi tip xc trc tip vi khng kh (nu khng tip xc vi khng kh th d khuy trn mnh th no cng khng to bt). Tiu chun ASTM D892 (c tnh to bt ca du bi trn) a ra nhng c trng to bt ca du mi, t l du cha b bn. Kt qu thu c s l khng tng ng nu du b ln cc cht khc nh hi nc m, cc cn g rt mn... v nhng cht ny lm tng kh nng to bt ca du. Nguyn tc ca phng php th ny l ngi ta sc khng kh vo mu du nhit , thi gian nht nh sau o to bt V2, 10 pht cho bt xp bt o bn ca bt V2 v th tch ban u ca mu du l V1. Thng thng ngi ta xc nh c tnh to bt ca du bi trn theo ba giai BM. Lc Ha du
51
Dng Vit Cng
on: giai on 1 xc nh to bt 240C, giai on 2 xc nh to bt 940C v giai on 3 xc nh to bt 240C. * Quy trnh xc nh: Cho 180 ml du mi vo ng ong loi mt lt, sau ngm ng ong c du vo b gia nhit theo mt nhit cho php, trong khong thi gian nht nh. Sau dng khuych tn ngm trong 5 pht, ri ni khuych tn vi ng dn kh vo v iu chnh tc kh n 945ml, buc khng kh kh sch i qua khuych tn trong 5 pht 3 giy, thi gian tnh t bong bng u tin ri khi vin . Khi ngng 5 pht thi kh l ta phi ghi ngay th tch bt t mc du cho ti nh ca bt v theo di sau 5 pht tip theo (hoc 10 pht k t lc thi kh) th tch bt cn li bao nhiu.
V2 V2
Khng kh
V1
Hnh 9. Xc nh c tnh to bt ca du 1.5.4 Php th c tnh to nh ca du Trong rt nhiu trng hp cc loi du bi trn thng ln nc. S d c nc ln vo du nh vy l do nc c trong khng kh ngng t hay do du tip xc vi hi nc nh trong trng hp du tuabin hi nc. Nu lng nc khng nhiu v khng hon ton tch ra, th nh s c to thnh v nc c gi trong du dng nh tng, phn nc ny tip xc vi cc b phn bng st ca thit b c bi trn v lm han g cc b phn ny. Nh cng lm tng qu trnh oxi ho du bi trn v gim kh nng bi trn ca du. Phng php ASTM D 1410 v D2714 cho php o khuynh hng to nh vi nc ca du. Phng php ASTM D1410 (kh nng tch nc ca cc cht lng du m v tng hp) l php o kh nng tch nc ca du bi trn. Mc d ngi ta xy dng phng php ny l cho ring cc loi du tuabin hi nhng n cng c th dng cho cc loi du bi trn khc vi nhng nht khc nhau. Php o ny c tin hnh nh sau: vo mt ng ong hnh tr 40ml mu du v 40 ml nc ct , ri khuy mnh trong 5 pht 540C, mc tch nh c ghi li theo tng thi gian. i vi hu ht cc loi du i hi sau 30 pht, lp nh ch c cn li t hn 3 cm3. Nu sau 1h vic tch hon ton nh khng xy ra, th phi ghi li th tch du, th tch nc v th tch nh. BM. Lc Ha du
52
Dng Vit Cng
1.5.5 Php th bn oxi ho Oxi ho l qu trnh khng mong mun xy ra i vi du bi trn. bn oxi ho ca du bi trn l mt c trng quan trng ca du. c bit nhng my tuabin v bin th i hi nhng loi du dng lu m khng bi hng. S oxi ho du bi trn ph thuc vo nhit , lng oxi cha trong du v hiu ng xc tc ca nhng kim loi. Phng php xc nh bn oxi ho hay c s dng l ASTM D943 (c tnh oxi ho ca cc loi du khong c cha cc cht c ch), phng php ny c th p dng cho hu ht cc loi du bi trn, c bit l cc loi du cha ph gia chng oxi ho. Tuy nhin, phng php ny c xy dng ch yu cho du tuabin hi nc nn n c bit coi trng vic xc nh bn oxi ho i vi du bi trn c ln nc. Quy trnh th nghim ca phng php ny nh sau: du cn th c ng trong mt ng nghim c cha nc ct v mt cun dy ng st lm cht xc tc. Ti u ng nghim c b phn lm lnh bng nc gi li cc thnh phn hi. Mt dng oxi c tc quy nh c sc vo hn hp du nc k trn nhit 950C cho n ch s trung ho bng 2,0; theo tiu chun quy nh th thi gian th nghim c gi l thi gian sng ca qu trnh oxi ho Ngoi ra ngi ta cn c th dng phng php ASTM D2893 ( bn oxi ho ca du bi trn chu p): mu du c gi 950C vi s c mt ca khng kh kh trong vng 312h. Sau du c em xc nh ch s kt qu v s tng ca nht ng hc. 1.5.6 Php th kh nng chng g Trong nhiu trng hp du bi trn c th b ln nc do vy trong qu trnh s dng n c th gy ra hin tng g. Phng php ASTM D665 (nhng c tnh chng g ca du c cht c ch khi c mt nc) c dng rng r i nh gi kh nng chng g ca du bi trn. Phng php ny gm hai phn: mt quy trnh (A) s dng nc ct v mt quy trnh (B) s dng nc bin nhn to. Mt mu thp th c ngm trong hn hp du vi nc ct hay nc bin nhn to. Hn hp ny c khuy lin tc trong qu trnh th, thng qu trnh ny ko di trong 24h. Cn lu rng rt kh nh gi thuc tnh chng g ca du bi trn. Qu trnh g st l qu trnh phn ng ho hc nn khi n xy ra rt kh ngn chn chng, bi vy khi ta chun b mu cho php th ny cn trnh ti a s tip xc ca mu vi khng kh hay hi m t trnh mu vt b g trc khi th nghim. Ngay c khi tin hnh th nghim ht sc cn thn, php th ny thng t khi cho kt qu c tnh lp li cao. BM. Lc Ha du
53
Dng Vit Cng
1.6 Pha ch du nhn Mi loi du bi trn c cp nht cng nh cp phm cht API khc nhau th n pha ch ca mi loi du l khc nhau. c mt loi du bi trn mi, ngi ta tin hnh qu trnh pha ch du da trn cc n pha ch. n pha ch c hnh thnh da trn cc kt qu ca qu trnh nghin cu v th nghim. Cc nh ch to thit b da vo cu to v tnh nng hot ng ca thit b m a ra cc yu cu v cht bi trn. Da vo cc yu cu ny, cc nh nghin cu v sn xut du bi trn la chn nguyn liu cho qu trnh pha ch. Bao gm du gc v cc loi ph gia tng hp tt vi nhau theo mt t l no p ng yu cu bi trn cho thit b cn c bi trn. Trc ht, ngi ta pha th trong phng th nghim mt du bi trn nh d nh trn v tin hnh o cc thng s ha l, cc thng s ca cc php th tnh nng; Tip theo l tin hnh th trn cc thit b trong phng th nghim, m cc thit b ny c ch hot ng tng t nh cc thit b cn bi trn bn ngoi. Nu kt qu th nghim tt, th du c a ra th hin trng. Sau khi th nghim hin trng cng cho kt qu tt th mt n pha ch cho loi du bi trn c lp ra. Vy mun nh gi pha ch mt mu du nhn ta phi tin hnh kho st v la chn hai yu t cn bn, quyt nh l: du gc v cc loi ph gia. 1.6.1 La chn du gc Du gc l hp phn ch yu ca du nhn, bn thn du gc m nhim c cc chc nng theo cc yu cu bi trn. La chn du gc chnh xc s gip cho ng c hot ng mt cch trn chu khi ng c hot ng cc iu kin khc nhau, chng loi khc nhau. Bng 5, 6, 7 a ra mt s ch tiu c bn ca mt s loi du gc thng c s dng pha ch du nhn Vit Nam. Du bi trn thng c kt hp t nhiu thnh phn khc nhau. Do to ra mt loi du c nht nh mong mun ta phi xc nh nht ng hc nhit no ca tng thnh phn to nn hn hp . Tiu chun ASTM 341 a ra phng php xc nh thnh phn phn trm th tch ca tng loi du gc. S dng theo biu hnh 10 v 11. Trc honh biu din nhit (0C), trc tung biu din nht ng hc (cSt). Cn c vo nht du cn pha ch (v d y l 15 cSt), loi du gc, k ng thng song song vi trc honh c tung l nht ng hc, tm cc im tng ng cho du SN 150, SN 500 v BS 150. Trong Du SN 150 ng 1, du BS 150 ng 2 v du SN 500 ng 3. Ni hai im ca mi loi du li ta c ng thng nhit nht ca loi du . ng thng nm ngang ny ct ng 1 ti N, ct ng 2 ti M, ct ng 3 ti K v ct ng thng ng i qua im 1000C ti I. BM. Lc Ha du
54
Dng Vit Cng
V d 1: Hn hp du gc trong mu s 1 (gm BS 150 v SN 500): Phn th tch ca du c nht ng hc cao (BS 150) cn pha vo hn hp l: VBS 150% = (KI/KM).100 = (1,12/3,48).100 = 32,18% Vy phn th tch ca du c nht ng hc thp (SN 500) l: VSN 500% = 100 32,18 = 67,82%
30 500 400 300 200 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 500 400 300 200 150
kinematic viscosity, centistokes
150 100 75 50 40 30
(2) (3)
100 75 50 40 30
20 15
20
i k
15
10 9.0 8.0 7.0 6.0 5.0 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130
10 9.0 8.0 7.0 6.0 5.0
temprature, degrees, celcius
Hnh 10: Biu xc nh thnh phn ca hn hp BS 150 v SN 500 ( 100C tng ng vi 1 n v di) V d 2: Hn hp du gc trong mu s 2 (gm BS 150 v SN 150): Phn th tch ca du c nht ng hc cao (BS 150) cn pha vo hn hp l: VBS 150% = (NI/NM).100 = (4,15/6,51).100 = 63,75% Vy phn th tch ca du c nht ng hc thp (SN 150) l: VSN 150% = 100 63,75 = 36,25%
BM. Lc Ha du
55
30 500 400 300 200 40 50 60 70 80 90 100
Dng Vit Cng

110 120 130 500 400 300 200 150
kinematic viscosity, centistokes
150 100 75 50 40 30
(2)
100 75 50 40 30
20 15
(1) m N I
20 15
10 9.0 8.0 7.0 6.0 5.0 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130
10 9.0 8.0 7.0 6.0 5.0
temprature, degrees, celcius
Hnh 11: Biu xc nh thnh phn ca hn hp BS 150 v SN 150 ( 100C tng ng vi 1 n v di)
BM. Lc Ha du
56
Dng Vit Cng

Phng php Nhn mt thng ASTM D 445 ASTM D 445 ASTM D 2270 ASTM D 1298 ASTM D 1298 ASTM D 95 ASTM D 1401 ASTM D 892 ASTM D 92 ASTM D 1500 ASTM D 130 ASTM D 524 GOST 981-75 n v cSt cSt kg/l kg/l %V ml/ml/ml/ph ml/m 0 C % Kt qu Trong 29,13 5,01 95 0,8738 0,8648 Vt 40/40/3/12 30/0 230 1,0 1a 0,14 5,36 0,36 1,12 0,112
Bng 5: Kt qu cc ch tiu ha l ca du gc SN150 TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Tn ch tiu Cm quan nht ng hc 400C nht ng hc 1000C Ch s nht (VI) Khi lng ring 150C Khi lng ring 300C Hm lng nc kh nh to bt 93,50C Nhit chp chy mu n mn tm ng Hm lng cn cacbon Kh nng OXH: - nht ng hc 1000C sau khi oxh - Axit tan trong nc - Axit tan trong du - Tng hm lng cn
cSt mg KOH/g mg KOH/g %
BM. Lc Ha du
57
Dng Vit Cng
Bng 6: Kt qu cc ch tiu ha l ca du gc SN500 TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Tn ch tiu Cm quan nht ng hc 400C nht ng hc 1000C Ch s nht (VI) Khi lng ring 150C Khi lng ring 300C Hm lng nc kh nh to bt 93,50C Nhit chp chy mu n mn tm ng Hm lng cn cacbon Kh nng OXH: - nht ng hc 1000C sau khi oxh - Axit tan trong nc - Axit tan trong du - Tng hm lng cn Phng php Nhn mt thng ASTM D 445 ASTM D 445 ASTM D 2270 ASTM D 1298 ASTM D 1298 ASTM D 95 ASTM D 1401 ASTM D 892 ASTM D 92 ASTM D 1500 ASTM D 130 ASTM D 524 GOST 981-75 n v cSt cSt kg/l kg/l %V ml/ml/ml/ph ml/m 00C % cSt mg KOH/g mg KOH/g % Kt qu Trong 98,50 10,93 95 0,8844 0,8755 Vt 40/40/0/6 40/0 260 1,0 1a 0,12 11,59 0,54 1.45 0,1226
BM. Lc Ha du
58
Dng Vit Cng
Bng 7: Kt qu cc ch tiu ha l ca du gc BS150 TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Tn ch tiu Cm quan nht ng hc 400C nht ng hc 1000C Ch s nht (VI) Khi lng ring 150C Khi lng ring 300C Hm lng nc kh nh to bt 93,50C Nhit chp chy mu n mn tm ng Hm lng cn cacbon Kh nng OXH: - nht ng hc 1000C sau khi oxh - Axit tan trong nc - Axit tan trong du - Tng hm lng cn Phng php Nhn mt thng ASTM D 445 ASTM D 445 ASTM D 2270 ASTM D 1298 ASTM D 1298 ASTM D 95 ASTM D 1401 ASTM D 892 ASTM D 92 ASTM D 1500 ASTM D 130 ASTM D 524 GOST 981-75 n v cSt cSt kg/l kg/l %V ml/ml/ml/ph ml/m 0 C % cSt mg KOH/g mg KOH/g % Kt qu Trong 467,60 30,94 96 0,9002 0,8909 Vt 40/40/3/17 35/0 305 4,5 1a 0,45 32,23 0,16 0,91 0,0091
1.6.2 La chn ph gia Ph gia dng pha ch du bi trn phi c c cc tnh cht chung nht c th c a mt cch hiu qu vo du gc, nhng tnh chung l: - Tan hon ton trong du gc - n nh ha hc. - Khng c hi - C tnh tng hp - bay hi thp - Hot tnh c th khng ch c - Tnh linh hot Du ng c thng cha h ph gia a thnh phn, bao gm: Ph gia ci thin ch s nht, ty ra phn tn, tribology, c ch oxy ha, chng to bt
BM. Lc Ha du
59
Dng Vit Cng
Cc ph gia ny c th tng tc vi nhau trn b mt, lm nh hng xu ti chc nng ca du. V d: Ph gia phn tn, ty ra tng tc vi c ZDDP ln ph gia cc p lm xu i kh nng chng oxy ha v tnh gim mi mn ca du. Mt khc, cn lu l chc nng ca ph gia thng ph thuc vo kh nng tan c chng trong cht bi trn. do m ZDDP c kh nng tch khi khi cht bi trn v bm vo b mt chi tit my c bi trn lmf gim mi mn. Trong ph gia ng gi c cha ph gia phn tn th n c th ko gi ZDDP li trong dung dch v v th m ngn cn tc ng ca ZDDP. Mt khc, cc ph gia hot ng b mt c th cnh tranh ln nhau. V d c ZDDP v mt s ph gia chng g, th ng ha kim loi u hp ph ln b mt kim loi v chng cnh tranh nhau trn cng b mt. Hu qu l ph gia chng g c th thay th ph gia chng mi mn trn b mt v c hi cho s c ch mi mn. Tng t nh vy phuj gia chng mi mn c th th ch ph gia chng g. Thng thng ph gia to kh nng phng nga cn thit cho du khi s dng nhit cao, p sut cao v tc cao. Trong khi bn cht ca ph gia c th nh nhau i vi cc loi cht bi trn khc nhau th loi ph gia c th c la chn ph thuc vo mc ch s dng ca du bi trn v c tnh ca du gc. iu ny lin quan n kh nng tan ca ph gia v s phn ng li ty theo thnh phn ca du gc. Bng 8 a ra cc loi ph gia c dng pha ch cc loi du bi trn khc nhau. 1.6.3 iu chnh hm lng kim loi, tr s kim tng trong qu trnh pha ch du nhn. Khi iu chnh nht, nu s iu chnh y lm cho nng cc ph gia trong du tng ln hoc gim i, iu c th dn n hm lng kim loi, tr s kim tng nm ngoi vng quy nh. Lc phi phi hp iu chnh sao cho c nht, TBN cng nh hm lng kim loi u phi nm trong vng quy nh. C nhng m pha ch tuy khng phi iu chnh nht nhng khi phn tch cc ch tiu trn cng cho kt qu nm ngoi vng cho php th cn phi iu chnh sao cho cc ch s ny tr v trong khong gii hn quy nh. Song cng nh trn vic iu chnh lun lun phi phi hp sao cho c nht, TBN v hm lng kim loi u phi nm trong vng cho php. i vi nhng loi ph gia mang tnh kim, nh ph gia ty ra l cc hp cht cha Ca, Mg th kt qu xc nh TBN v kt qu phn tch hai kim loi trn bng quang ph hp th nguyn t c th h tr kim tra ln nhau. V vy vic iu chnh s tnh ton nh sau: Nu TBN v hm lng kim loi Ca, Mg thp hn vng BM. Lc Ha du
60
Dng Vit Cng
quy nh th phi tnh ton thm mt lng ph gia ty ra. Nu TBN v hm lng kim loi cao th ta phi thm mt lng du gc thch hp vo sao cho nht ca du gc thm vo tng ng vi nht ca du cn iu chnh. Bng 8: Cc loi ph gia c dng pha ch cc loi du bi trn khc nhau Loi du bi trn Ph gia Du ng c Cht ci thin ch s nht Cht c ch oxi ha Cht phn tn - ty ra Cht c ch n mn Cht c ch g Cht Chng mi mn Cht chng to bt Ph gia Tribology Cht ci thin ch s nht Cht c ch oxi ha Cht chng to bt Ph gia Tribology Cht c ch g Cht c ch oxi ha Cht chng to bt Ph gia Tribology Cht c ch g Cht c ch n mn Cht c ch g Ph gia Tribology Cht c ch oxi ha Cht c ch n mn Cht c ch g Cht to nh, kh nh
Du thy lc
Du bnh rng
Du cng c
Du tuabin hi nc
i vi nhng ph gia khng mang tnh kim, nh cc ph gia chng mi mn Diankydithiophotphat km th tr s kim tng v hm lng kim loi khng lin quan g vi nhau. Do kt qu phn tch kim loi khng tham kho cho kt qu ca TBN. Trong trng hp ny khi iu chnh phi ph thuc vo tng thnh phn m c s iu chnh khc nhau tt c kt qu u t nh mong mun.
BM. Lc Ha du
61
Dng Vit Cng
1.7 Mt s loi du bi trn
Trong thc t, du bi trn c chia thnh hai loi c bn: du ng c v du cng nghip. Trong tng loi du, gip cho vic s dng du mt cch thch hp, ngi ta tip tc chia thnh cc loi du khc nhau da vo cc ch tiu k thut hoc da vo mc ch s dng. 1.7.1 Du ng c Du ng c l du bi trn c s dng bi trn cc ng c. Du ng c l nhm du quan trng nht trong cc loi du bi trn. Tnh trong bnh, chng chim khong 40% tng cc loi du bi trn trn th gii. Ti Vit Nam hin nay du ng c chim khong 70% lng du bi trn. Ti cc nc ang pht trin khc tnh hnh cng tng t. Mi loi ng c yu cu mt loi du bi trn thch hp tng ng. Tuy nhin, d cho l ng c nh th no th du bi trn vn phi m bo thc hin c cc chc nng: bi trn, lm mt, lm kn v lm sch. Mc t c cc chc nng ny ti u ph thuc vo loi du c la chn ph hp vi c tnh thit k ban u ca ng c, nhin liu c s dng, iu kin vn hnh. Cht lng bo dng ng c cng rt quan trng, n lin quan ti c tui th ng c ln chu k thay du. Vic phn loi du ng c hin nay c kh nhiu phng php, trong ph bin nht l phn loi du ng c da trn cp nht v phn loi theo tiu chun cht lng. 1.7.1.1 Phn loi du ng c theo cp nht SAE (Society of Automotive Engineers) i vi phng php ny ngi ta chia du ng c thnh ba loi c bn: du ma ng, du ma h v du bn ma. Du ma ng c k hiu l SAE SW: l loi du c nht c xc nh ti 180C. Du ma h c k hiu l SAE n (n l s hiu v d 50, 60.... s c trnh by c th trong phn tip theo): l loi du ng c c nht c xc nh ti 1000C. Du bn ma c k hiu l SAE SW/n: l loi du c cp nht tng ng vi du SAE SW khi xc nh nht 180C v tng ng vi du SAE n khi xc nh nht 1000C. V d: Du bn ma c k hiu l SAE 50W/60 ngha l du ny c cp nht l 60 khi vn hnh iu kin ma h v cp nht l 50W khi vn hnh trong ma ng. BM. Lc Ha du
62
Dng Vit Cng
Bng 9: Cp nht SAE ca du ng c Cp nht nhit (0C), mPa.S, max nht 1000C, mm2/s nht SAE Khi ng Kh nng bm Min Max OW 3250 30 30.000 35 3,8 5W 3500 -25 30.000 -30 3,8 10W 3500 -20 30.000 -25 4.1 15W 3500 -15 30.000 -15 5.6 20W 4500 -10 30.000 -15 5.6 25W 6000 -5 30.000 -10 9.3 20 5.6 <9.3 30 9.3 <12.5 40 15.5 <16.3 50 16.3 <21.9 60 21.9 <26.1 Tuy nhin cch phn loi trn ch tp trung phn loi du bi trn trong phm vi nht, m khng cp hoc bao hm cc tnh cht khc ca du. 1.7.1.2 Phn loi theo tiu chun API (American Petroleum Institute) Theo phng php ny du ng c c chia thnh bahm chnh: - Nhm S: du ng c c s dng cho ng c xng - Nhm C: du ng c dng cho ng c diesel - Nhm S/C: du ng c dng cho c ng c diesel v ng c xng i vi nhm S v nhm C ngi ta s dng cc ch ci biu hin mc cht lng ca du ng c. SA, SB, SC, SD, SE, SF, SJ theo th t ny mc cht lng ca du ng c xng tng dn. Tng t, CA, CB, CC, CD, CE, CF theo th t ny cht lng ca du ng c diesel tng dn. Du c s dng cho c ng c xng v ng c diesel tng ng vi tng mc cht lng khi s dng cho ng c xng v ng c diesel c k hiu l SD/CF.
BM. Lc Ha du
63
Dng Vit Cng
Bng 10: Phn loi du ng c theo tiu chun API i vi ng c xng Cp SA SB Phm vi s dng ng c kiu c, hot ng trong cc iu kin nh nhng v khng cn thm bt c ph gia no. Dng cho cc ng c ti trng cc nh, ch cn mt lng ph gia bo v ti thiu chng oxy ha, g, mn , chng kt xc. Cp du ny dng cho cc loi xe sn xut trong thi gian 1964-1976. Du c kh nng hn ch cn, n mn, chng g v mi mn nhit cao hoc thp. Cp du ny dng cho cc loi xe sn xut trong thi gian 1968-1970. Du c kh nng chng to cn trong ng c nhit cao cng nh nhit thp; chng mi mn, chng g v chng n mn. Du ti trng nng, dng cho cc ng c i 1972. Du c kh nng cao hn chng li s oxy ha du, s to cn nhit cao, chng g v n mn. Du ti trng nng, dng cho cc i ng c i 1980-1988. Du c pha ch t n nh oxy ha v tnh chng mi mn cao hn. Du ti trng nng, c tng cng kh nng chng oxy ha, chng to cn v chng n mn ng c. Du cp SG cn bao gm c cp CC, CD. Du ti trng nng, c tng cng kh nng chng oxy ha, chng to cn v chng n mn ng c. Dng cho ng c i 1994. Du ti trng nng, dng xng khng ch, dng cho ng c i 1996.
SC
SD
SE
SF
SG
SH
SJ
BM. Lc Ha du
64
Dng Vit Cng
Bng 11: Phn loi du ng c theo tiu chun API i vi ng c diesel Cp Phm vi s dng CA Dng cho ng c ti nh n trung bnh, s dng nhin liu c cht lng cao, t lu hunh. CB Dng cho ng c ti trung bnh, khng c tng p, s dng nhin liu c cht lng thp hn. Du c kh nng chng mi mn v chng to cn. CC Dng cho c ng c xng v diesel ti trng nng c tng p va. CD Du ti trng nng s dng cho ng c tng p, lm vic trong nhng iu kin khc nghit, s dng nhin liu c khong cht lng rng c hm lng lu hunh cao. Do , cn khng ch cht ch s mi mn v to cn. CE Du dng cho ng c c tng p ti trng rt nng, sn xut t 1983 tr li, hot ng trong iu kin: tc thp, ti nng v tc cao, ti nng. CF Du dng cho ng c diesel kiu bm nhin liu gin tip, c hoc khng c tng p, s dng nhin liu c hm lng lu hunh cao. CF4 Dng cho i ng c 1990, gim tiu th du v tng cng kh nng chng ng cn. CG4 Du dng cho nhng ng c ti nng, tc cao cng nh tc thp, du c kh nng kim sot tt kh nng ng cn pittng nhit cao. CH4 Du dng cho nhng ng c ti trng nng, du c kh nng kim sot tt kh nng ng cn pittng nhit cao. 1.7.1.3 Phn loi theo c chng du ng c Phn loi du nhn theo c chng ng c thng c p dng cho qun i khi NATO nh: M, Anh, Php, c Bng 12. Phn loi theo c chng du ng c: Du Chc nng ca du nhn nht 100oC c chng hoc tng ng SAE Mi1-1Du nhn cho ng c xng v 2104A diesel trong iu kin lm vi khc 10 W nhau. Mi1-1Dng bo qun ng c xng BM. Lc Ha du
65
Dng Vit Cng

30 W Min 5,4 cSt 11,9 n 14,5 cSt
21260B Mi19000F Mi1-146152A
(loi 1) v ng c diesel (loi 2). Dng cho ng c diesel tu thy v tu ngm. Dng cho ng c diesel tu thy ln
Ngoi ra cn c cc cch phn loi du nhn ng c khc nh: phn loi theo tiu chun Nga; phn loi theo tnh nng (cp phm cht) 1.7.2 Du bi trn cng nghip Du bi trn cng nghip bao gm mt s rt ln cc sn phm chuyn dng trong s cc cht bi trn. Do vy, tr mt s nhm nh cht lng thu lc, ngi ta kh c th phn loi du bi trn cng nghip mt cch r rng nh i vi du ng c. Phn ln cc du bi trn cng nghip c phn loi da theo cp nht ISO 3448, v i vi chng, nht l tiu chun quan trng trong vic la chn du s dng. Tuy nhin, phng php ny kh phc tp v kh nh. V th ngi ta thng t tn du bi trn cng nghip theo mc ch s dng. Theo phng php ny, du bi trn cng nghip c cc loi c bn nh sau: - Du bi trn trc - Du bnh rng (du bi trn bnh rng) - Du my nn - Du (cht lng) thu lc - Du tuabin - Du bi trn my cng c - Du bi trn ct gt kim loi ..v.v.......
BM. Lc Ha du
66
Dng Vit Cng

Chng 2 M bi trn
2.1 Tng quan Nh trong phn trc cp, du bi trn (cht bi trn dng lng) c s dng nhiu nht trong cc loi cht bi trn. Tuy nhin, c nhng trng hp khng th s dng c du bi trn m phi s dng cc cht bi trn dng c hoc dng rn. M bi trn trong nhiu trng hp th hin c u im so vi du bi trn. Chng hn bi trn cc cm ma st kh c iu kin xem xt, ni thi hn s dng cht bi trn cn ko di; bi trn cc v tr nm nghing thm ch l thng ng, bi trn bi ln c np che kn ti ni sn xut, s dng nhng ni c s tip xc vi nc.v.v... 2.2 Thnh phn ho hc M bi trn l loi sn phm c nhiu dng t rn cho ti bn lng do s phn b ca cc cht lm c, cht bi trn v cc tc nhn khc c a vo to nn cc c tnh ca m. Thnh phn cu to ca m bi trn gm 3 hp phn c bn. Du bi trn, thng l du khong hoc du tng hp, c nhim v bi trn. Cht lm c c nhim v gi du v chng chy du, cht lm c c th l bt c vt liu no m khi phi hp vi loi du c la chn s to ra mt cu trc rn hoc bn rn. Thng cht lm c l cc x phng kim loi. Cht lm c c pha trn vo du vi t l thch hp thng t 6 - 25% khi lng. Hp phn th ba ca m bi trn l cc ph gia. Cc ph gia c s dng ci thin cc c tnh vn c ca m hoc lm cho m c thm cc c tnh mi cn thit. V c bn, ph gia cho m bi trn ging vi ph gia c s dng cho du bi trn. 2.3 Tnh cht ho l c trng 2.3.1 Nhit nh git Nhit nh git l nhit m ti git m u tin t chn th nghim ri khi l trong iu kin th nghim c quy nh bi tiu chun ASTM D566 hoc TCVN 2697-78. Nhit nh git th hin c tnh chu nhit ca m bi trn. Vic xc nh c nhit nh git s gip ngi s dng s dng hp l v hiu qu m bi
BM. Lc Ha du
67
Dng Vit Cng
trn. Nu nhit lm vic ln hn nhit nh git th tnh nng hon ho ca m bi trn b gim, m s chuyn sang th lng. ng thi, nhit nh git cng c ngha trong qu trnh bo qun m cng nh trong qu trnh nng cao phm cht ca m. Dng c xc nh nhit nh git bao gm: - Nhit k nh git thng l mt b gm 2 khong o t 0 - 1500C v t 00 2500C. - Chn nh lm bng kim loi hoc thu tinh c kch thc v cu to tun theo tiu chun. - B phn gia nhit 2.3.2 xuyn cn ( ln m) xuyn cn l ln su ca mt thit b hnh cn (chp) kim loi c khi lng v kch thc quy nh theo tiu chun vo khi m th nghim 250C trong thi gian 5 giy. Tu iu kin th nghim m ngi ta chia thnh ba loi xuyn cn: xuyn cn nguyn bn, xuyn cn khng hot ng v xuyn cn hot ng. xuyn cn nguyn bn l xuyn cn c o ngay trong hp ng m, m cha c ly ra s dng. xuyn cn nguyn bn c ngha trong qu trnh bo qun m bi trn. xuyn cn khng hot ng: xuyn cn biu hin cng, mm ca m bi trn. xuyn cn cng ln chng t m cng mm v ngc li. ng thi, xuyn cn cn c s dng lm tiu chun phn loi m bi trn. Dng c xc nh xuyn cn bao gm: a. Dng c o xuyn - B phn thng bng dng c - Thit b hnh cn bng kim loi v tr gi c trng lng chnh xc theo tiu chun. - C cu h m m cho thit b hnh cn chuyn ng - ng h ch xuyn cn - Mm nng h cc mu a mt m chm vo mi thit b hnh cn. - Cc ng mu bng kim loi hoc thu tinh. b. Chu nc v nhit k iu chnh nhit m trong cc o v 250C. c. ng h bm giy. d. Ci gi m
BM. Lc Ha du
68
Dng Vit Cng
2.3.3 kim t do Do trong m bi trn khng c ph gia ty ra phn tn nn m bi trn phi c kim t do nht nh c th trung ho cc hp cht c tnh axit sinh ra trong qu trnh s dng m. xc nh kim t do ngi ta s dng phng php chun th tch vi cht ch th mu hoc chun in th. Cht chun l HCl 0,1N, cht ch th mu l phenolphtalein v dung mi l hn hp xng v cn. kim t do c quy i v lng NaOH cn thit trung ho ht lng axit dng trong phng php chun nu trn. 2.4 Phn loi m bi trn Hin nay, ngi ta thng s dng 3 phng php sau phn loi m bi trn: phn loi theo chng loi cht lm c, phn loi theo NGLI (national lubricating grease institute) v phn loi theo chc nng 2.4.1 Phn loi theo chng loi cht lm c Da vo cht lm c ngi ta phn loi m thnh: M x phng l loi m c cht lm c l cc loi x phng; Trong m x phng c th c chia nh hn thnh m x phng ca kim loi kim, m x phng ca kim loi kim th, m x phng ca cc kim loi khc M bi trn gc sp (gc hydrocabon rn). Nhm m ny c cht lm c l cc hydrocabon rn c nhit nng chy cao nh cc parafin, sereizin, cc loi sp t nhin hoc sp tng hp khc nhau..... M gc sp c tnh n nh tt nn thng c dng lm m bo qun (phn loi theo chc nng). M bi trn gc v c: cht lm c l cc cht v c c phn tn cao. Ph thuc vo loi cht lm c ngi ta cn phn ra cc loi m nh m silicagen, m nhn t st, m nhn bentonit, m graphit.... Loi m ny c n nh kh cao thng c dng lm m chuyn dng. M bi trn gc hu c: nhm m ny c cht lm c l cc cht hu c rn c b mt ring kh ln, chu nhit cao v chu nc kh tt.
BM. Lc Ha du
69
Dng Vit Cng
2.4.2 Phn loi theo NLGI (national lubricating grease institute) Phng php phn loi ny da vo xuyn cn. xuyn cn Dng ngoi STT Cp NGLI 250C/0,1 mm 445 475* Na lng 400 430* Cc mm 355 385 Rt mm 310 340 Mm 265 295 Mm va 220 250 Rn va 175 205 Rn 130 160 Rt rn 85 115 Cc rn Bng 13: Phn loi m bi trn theo NGLI 2.4.3 Phn loi theo chc nng (TCVN 5688 - 1992) C cc loi chnh: - M chng ma st - M lm kn - M bo qun - M chuyn dng Bng 14. Gii thiu mt s loi m ti Vit Nam c tnh v cng dng STT Nh n hiu (1) (2) (3) I. Cng ty PVPDC - L m a dng gc x phng liti, c kh nng chu nhit v chu 1. Grease MU 2
nc tt. M c dng rng r i cho c m bm v m lp. Loi m ny do cng ty thng t sn xut nc ngoi theo cng thc v tiu chun ca m Agip MU-2 - L m gc Liti vn nng do cng ty thng nhp t nc ngoi. C tnh chu nc, chu nhit v n nh ho hc. Thch hp cho cc thit b cng nghip v vn ti. - M Cana1 13 l m gc x phng hn hp canxi v natri. Dng bi trn trc ln, trc ca ng c in, may t v cc b phn chu ma st tng t - M phn ch s 4 l m tng hp gc canxi, chu m cao, c cha 9 11% graphit. Dng bi trn nhp t, tu ho, my ko, cc hp bnh rng c ti trng ln; hu mi mn v va p mnh
1 2 3 4 5 6 7 8 9
000 00 0 1 2 3 4 5 6
2.
Lithium EP 2
3.
Cana 1 13
M phn ch s 4
BM. Lc Ha du
70
Dng Vit Cng
BM. Lc Ha du
71

Dau Mo Boi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dau Mo Boi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

http://www.ebook.edu.

Dng Vit Cng

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Thp chng ct chn khng

MVGO Gasoil chn khng trung bnh

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Ct ct dung mi trong Rafinat

Ct ct dung mi trong phn chit

Phn chit v dung mi Rafinat

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Du gc Nhm I Nhm II Nhm III

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

- Phn ng to cc ngng t aldol t xeton v andehyt nhit >1200C.

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Cc dn xut ca Phenol 4,6 diankyl phenol

Diankylphenylamin Diankylphenyl_ Alphanaptylamin Amin thm Phenyl_ Alphanaptylamin

Cc Phenol c cha N hoc S

Dn xut ca Ur R = C8 C12 Phenol Sunfua R = C8 C12 v x = 1 hoc 2

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

chung theo cc dng di y:

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

Sunfonat trung tnh Cc loi sunfonat kim c cng thc nh:

V cc loi Sunfonat kim cao c iu ch nh di y:

Sn phm du m & Ph gia

Dng Vit Cng

V cch iu ch cc phenolat kim cao: