NO

02

ABYE GENEL BAKI

T.C. AVRUPA BRL BAKANLII

www.ab.gov.tr

NO

02

ABYE GENEL BAKI

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

indekiler
ABYE GENEL BAKI 1 Avrupa Birlii Nedir? 1

AVRUPA BRLNN KURUMLARI 6 Avrupa Parlamentosu Avrupa Birlii Zirvesi Konsey (Bakanlar Konseyi ya da AB Konseyi) Avrupa Komisyonu Avrupa Birlii Adalet Divan Avrupa Saytay Avrupa Merkez Bankas 6 8 9 12 14 15 16

AVRUPA BRLNDE YASAMA VE KARAR ALMA SRELER 17 ekil 1 Olaan Yasama Usul ekil 2 Danma Usul AVRUPA BRLNN DERNLEME SREC Avrupa Tek Senedi (1986-1987) Maastricht Antlamas (1992-1993) Amsterdam Antlamas (1997-1999) Nice Antlamas (2001-2003) Lizbon Antlamas (2007-2009) AVRUPA BRLNN GENLEME POLTKASI Birinci Genileme kinci Genileme nc Genileme Drdnc Genileme
T.C. AVRUPA BRL BAKANLII Adres: Mustafa Kemal Mah. 2082.Cad. No: 4 06800 Bilkent /ANKARA Telefon: 0 (312) 218 13 00 Faks: 0 (312) 218 14 64 www.ab.gov.tr

19 20 21 22 23 26 27 28 34 35 36 36 37 37 39 50 52

Beinci Genileme YE DEVLETLER, ADAY LKELER, POTANSYEL ADAY LKELER Aday lkeler Potansiyel Aday lkeler

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

AVRUPA BRL NEDR?
kinci Dnya Sava sonrasnda her alanda byk ykma urayan Avrupa, bu durumdan kurtulmak iin bir k yolu aramaktayd. Bunun bir sonucu olarak, Avrupada barn yeniden kurulmas, Avrupa lkelerinin ortak deerler etrafnda bir araya gelmesi ve zellikle refah artracak ekilde ekonomik alanda kuvvetli bir ibirliinin balatlmas fikri her geen gn daha yksek bir sesle dile getirilmeye balanmt. Avrupa apnda barn salanmas ve Avrupa lkeleri arasnda ekonomik bir ibirliinin kurulmas amacndan hareketle, ileride siyasi bir birliin temellerinin atlmas hedefleniyordu. Bu dorultuda, Almanya, Belika, Fransa, Hollanda, talya ve Lksemburg tarafndan 1951 ylnda Avrupa Kmr ve elik Topluluunu kuran Paris Antlamas ile 1957 ylnda Avrupa Ekonomik Topluluunu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluunu kuran Roma Antlamalar imzaland. Gnmze kadar geen sre iinde, Avrupa devletleri, ekonomik, siyasi, sosyal ve kltrel alandaki ibirliklerini glendirdiler. Kurulu yllarnda sadece 6 yeden oluan Avrupa Topluluklar, deiik tarihlerde yeni yelerin katlm sonucu 27 yeden oluan bir Birlik halini ald. Bugn itibariyle ABnin yeleri Fransa, Almanya, talya, Belika, Hollanda, Lksemburg, ngiltere, rlanda, Danimarka, Yunanistan, spanya, Portekiz, Avusturya, Finlandiya, sve, ek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Slovenya, Slovakya, Estonya, Letonya, Litvanya, Gney Kbrs Rum Ynetimi, Malta, Bulgaristan ve Romanyadr.

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

Avrupa Birlii, Avrupann yzyllar boyunca kazand deneyimle ve oluturduu ortak ilkeler temelinde meydana getirildi. Avrupa devletlerinin ortak deneyimlerinin sonucu oluan ilke ve idealler olan kalc barn salanmas, toplumsal refah, dayanma, zgrlk, demokrasi, insan haklar, hukukun stnl, pazar ekonomisi ve giriim zgrl bu yeni btnleme hareketinin temellerini oluturuyor. Avrupa Birliinde ama, ye devletlerin ve vatandalarnn ulusal, kltrel, dilsel, dinsel eitliliini bir potada eritmek deil, bu eitliliin getirdii dinamizmi gce dntrebilmek olarak ifade ediliyor. ABnin deerleri AB Antlamasnn 2. maddesinde yer alr. Bu maddeye gre, Birlik, insan onuru, zgrlk, demokrasi, eitlik, hukukun stnl ve aznlklara mensup kiilerin haklar da dahil olmak zere insan haklarna sayg ilkeleri zerine kurulmutur. Bu deerler, oulculuk, ayrmclk yapmama, hogr, adalet, dayanma ve kadn-erkek eitliinin hakim olduu bir toplumda ye devletler iin ortaktr. Bu deerleri benimseyen ve gelitirme idealine hizmet edebilecek her Avrupa devleti ABye ye olabilir. Avrupa Birlii, Avrupa halklarnn ekonomik, siyasi, sosyal ve kltrel alanlarda birbirleriyle kaynamasn ngren, Avrupa devletlerinin ve vatandalarnn bir araya gelerek oluturduu uluslarst bir yapdr. Bu yap, ye devletler arasnda imzalanan uluslararas antlamalarla kuruldu ve ayn antlamalarla baz alanlarda karar alma ve dzenleme yetkisi ye devletler tarafndan ABye verildi. Bylelikle, dnyada bir benzeri daha olmayan, tm ye devletleri ve vatandalarn ayn anda, ayn ekilde ve ayn lde balayan bir hukuk sistemi meydana getirildi. Bunun yannda kiilerin, mallarn, hizmetlerin ve sermayenin Avrupa Birlii snrlar iinde rahata dolamnn salanmas iin bir i pazar kuruldu. pazarn kurulmasna dayal ekonomik btnlemenin siyasi ve sosyal dier alanlara da yaylmasna ve ortak bir hukuk dzeni kurulmasna dayal Avrupa Birlii, bugn iin serbest dolamdan ortak para birimine ve koordine edilen ekonomi politikalarna, eitimden sosyal politikaya, gda gvenliinden tamacla, evreden tketicinin korunmasna, rekabetten bilim ve teknolojiye, enerjiden fikri mlkiyete, d politikadan vize, g ve snma politikalarna ve snr aan baz sularla ortak mcadeleye dek pek ok alanda ye devletlerin ortak politika retip bunlar birlikte uygulad bir ibirlii ve btnleme niteliinde. AB, bir yandan Avrupa lkelerinde yaayan kiilere bir zgrlk, gvenlik ve adalet alan ile etkili ileyen ve rekabeti bir sosyal piyasa ekonomisi iinde artan refah sunma hedefini gerekletirmeye aba harcarken, te yandan da bir dnya aktr olma hedefini yerine getirmeye ynelik politikalar gelitiriyor. ncelikli amalarndan biri Birlik yesi devletlerin ekonomik kalknmalarn salamak olan Avrupa Birlii, temellerinin atld yllardan bugne kadar ye devletler aras ticaret yoluyla ye devlet ekonomilerinin gelimesinin ve bymesinin salanmas, ye devletler

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

aras ekonomik ibirliinin kuvvetlendirilmesi, Avrupa Birlii vatandalarna i imkanlarnn yaratlmas gibi konularda byk aba gsterdi ve bu abann meyvelerini, gnmzde yaad skntlara ramen byk lde ald. Gerekten, 500 milyona yakn vatanda ve 18 trilyon dolar bulan gayrisafi milli hslas ile Avrupa Birlii, dnyann en byk ekonomisi konumunda. Kresel ekonomik krizden son derece olumsuz etkilenmesine ramen de dnyann pek ok blgesi ile kyaslandnda yine de ekonomik refah dzeyi ve bu refahn paylam bakmndan grece bir baar oluturmaya devam ediyor. Ayn zamanda bugn itibariyle resmi olarak 17 Avrupa Birlii yesi devlet tarafndan kullanlan Avro, dnyada dolar ile birlikte en fazla kullanlan para birimi niteliinde. Ekonomik kalknmay ve dayanmay amalamasnn yannda Avrupa Birlii, bir siyasi ve sosyal kaynama ve dayanma projesidir. Avrupa Birlii, ye devletlerin birbirleri ile her alanda dayanma iinde bulunmas, insan haklarnn korunmas ve ye devletlerin sosyal, siyasi, kltrel kaynamasnn ve ileri geliiminin salanmas iin aba gstermektedir. Avrupa Birliinin temel hedef ve politikalar arasnda; Gl ve etkili bir d politika aktr olmak, AB iinde ve dnda zgrlk, demokrasi, insan haklar ve hukukun stnl deerlerini garanti altna almak ve yaymak, Her trl ayrmclkla mcadele etmek; zellikle her alanda kadn-erkek eitlii iin aba sarf etmek, klim deiiklii ile mcadele etmek, evreyi en st dzeyde korurken ekonomik bymeyi srdrebilmek,

Enerji gvenliini salamak, Yasad g, uluslararas terrizm, insan, silah ve uyuturucu kaakl gibi sularla etkin biimde mcadele etmek ve gerek anlamda bir zgrlk, gvenlik ve adalet alan olmak, AB yesi devletlerde istihdamn ve sosyal korumann artrlmasna katkda bulunmak, AB yesi devletler arasnda ekonomik, sosyal ve blgesel uyumu tevik etmek, Avrupa vatandalarnn en st dzeyde yaam ve kalite standartlarna sahip olmasn salamak gibi hususlar yer alyor. Bu hedeflere ulamann en etkili yolunun birlikte hareket etmek olaca dncesi ye devletleri bir araya getiriyor ve bir arada tutmaya devam ediyor.

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

AVRUPA BRLNN KURUMLARI

Avrupa Birlii, ye devletlerin kendisine verdii yetkileri ne ulusal ne de uluslararas dzeyde bir benzeri olmayan kurumlar aracl ile kullanr. Avrupa Birliinin temel kurumlar unlardr:

Avrupa Parlamentosu
Avrupa Parlamentosu, AB kurumlar iinde dorudan halk tarafndan seilen organdr. AB yesi devletlerin vatandalar olan Avrupa vatandalar be ylda bir yaplan Avrupa Parlamentosu seimlerinde oy kullanabilirler. Son Parlamento seimi 2009 ylnda yapld. Parlamento, bugn iin Avrupa Birliine ye 27 devletin toplamda 736 temsilcisinden oluuyor. Bu rakam, 2014 seimleri sonras 750 ye ve bir Bakan ierecek ekilde 751 olarak belirlendi. Hangi ye devletin ka parlamenter ile temsil edilecei ye devletlerin nfuslarna gre tespit edilir. Tablo 1: Avrupa Parlamentosunda ye devletlere gre ye says
ye Devlet Almanya Fransa Birleik Krallk talya spanya Polonya Romanya Hollanda Belika ek Cumhuriyeti Mevcut Durum 99 72 72 72 50 50 33 25 22 22 2014 Seimleri Sonras ngrlen 96 74 73 73 54 51 33 26 22 22

Yunanistan Macaristan Portekiz sve Avusturya Bulgaristan Danimarka Finlandiya Slovakya rlanda Litvanya Letonya Slovenya Estonya Lksemburg GKRY Malta TOPLAM

22 22 22 18 17 17 13 13 13 12 12 8 7 6 6 6 5 736

22 22 22 20 19 18 13 13 13 12 12 9 8 6 6 6 6 751

Avrupa Parlamentosu, ye devlet vatandalarnn demokratik menfaatlerini ve siyasi grlerini temsil eden bir organdr. Bundan dolay, Avrupa Parlamentosunda yeler lkelerine gre deil, siyasi grlerine gre grup olutururlar. Parlamenterler lkelerini deil, kendilerine oy veren Avrupa vatandalarnn siyasi grlerini temsil ederler. Avrupa Parlamentosunda, bugn iin 7 siyasi parti grubu ve bamsz yeler yer almaktadr. Parlamento Genel Kurulu kural olarak Strazburgda toplanr. Parlamentonun siyasi gruplar ve komiteleri Brkselde toplanr, sekretaryas ise Lksemburgdadr. Parlamentoya grlmek zere gelen konular ncelikle farkl grev alanlarna sahip 24 adet komiteden konuyla ilgili olannda tartlr ve ulalan sonu, bir raporla Genel Kurula sunulur. Genel Kuruldaki grmeler de bu erevede yaplr. Avrupa Parlamentosu, Konsey ile birlikte yasama yetkisini paylar. ye devletleri balayacak hukuki

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

dzenlemelerin kabul edilebilmesi genel kural olarak hem Avrupa Parlamentosu hem de Konseyin onay ile mmkn olur. Baz konularda ise sadece danma organ niteliindedir, grleri balayclk tamaz. Bu alanlarn en nemlisi d politika konulardr. Avrupa Birlii btesini Konsey ile birlikte yapan Avrupa Parlamentosunun dier Avrupa Birlii kurumlar zerinde siyasi denetim yetkisi vardr. Parlamento Komisyona szl ve yazl soru sorabilir, soruturma komiteleri kurabilir, ikayet dilekesi kabul edebilir, Komisyonu gvensizlik oyuyla ve 2/3 ounlukla heyet halinde istifaya zorlayabilir. Komisyon Bakannn ve heyet halinde Komisyonun greve atanmasnda da gvenoyu aranr. Avrupa Ombudsmannn atanmas ve sunduu raporlar araclyla da Birliin kurumlar zerindeki denetim yetkisini kullanabilir.

etmekle grevlidir. Zirve Bakan, ayn anda herhangi bir ulusal grevde bulunamaz.

Konsey (Bakanlar Konseyi ya da AB Konseyi)

Konsey, Avrupa Birlii yesi devletlerin hkmetlerinde grev yapan bakanlardan oluan bir organ konumundadr. Konsey, Avrupa Birlii iinde ye devletlerin ulusal karlarnn temsil edildii organdr. Konsey toplantlarna, karara balanacak konu dorultusunda ye devletleri temsilen ilgili bakanlar katlr. rnein toplantnn konusu ekonomi veya para politikas ile ilikili ise, ye devletlerin ekonomi ve maliye bakanlar toplantya katlr. Konsey bakanl 18 aylk sre iin grev yapacak 3 ye devletten oluan, devamll ve tutarll salamaya ynelik takmlar tarafndan yrtlr. Bylece Bakanlk 6 aylk dnemlerle ye devletler arasnda el deitirir. Konseye almalarnda yardmc olmak zere bata, ye devletlerin Birlik nezdindeki Bykelilerinden oluan Daimi Temsilciler Komitesi (COREPER) olmak zere eitli komiteler ve alma gruplar mevcuttur. Birok konuda tm ye devletleri balayan yasal dzenlemeleri kabul etme yetkisini Avrupa Parlamentosu

Avrupa Birlii Zirvesi

Avrupa Birlii Zirvesi, Avrupa Birliine ye devletlerin babakanlar veya devlet bakanlar ile Avrupa Birlii Zirvesi Bakan ve Avrupa Komisyonu Bakannn katlm ile meydana gelir. Ylda drt defa toplanan Zirve, Birliin gelimesi ve Avrupann btnlemesi dorultusunda ncelikleri ve temel politikalar belirleyen kararlar alr. Avrupa Birlii Zirvesinin herhangi bir yasama yetkisi yoktur. Buna ramen, AB yesi tm devletlerin en st dzey yetkililerinin bir araya geldii ve temel politikalar belirledii kurum olmasndan dolay siyasi bir arlk ve ynlendirme gc tar. ou durumda uzlayla, istisna olarak nitelikli ounlukla karar alr. Zirveye, ye devletler tarafndan 2,5 yllna atanan ve grev sresi bir defa uzatlabilecek olan AB Zirvesi Bakan bakanlk eder. Zirve Bakan, Birlik Dileri ve Gvenlik Politikas Yksek Temsilcisinin yetkileri sakl kalmak kaydyla, Birlii uluslararas alanda temsil

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ile paylaan Konsey, yine Avrupa Parlamentosu ile birlikte bteyi onaylar. Konsey deiik usul erevesinde karar almakta olup bunlar; oybirlii, oy okluu ve nitelikli ounluktur. Lizbon Antlamas sonrasnda Konseyde esas oylama usul nitelikli ounluk olarak dzenlenmi; oybirlii ve basit oy okluunun istisna nitelii tad ortaya konmutur. Ortak D ve Gvenlik Politikas bugn hala byk lde ye devletlerin oybirlii ile karar ald en nemli istisna alann oluturur. Yeni yelerin katlm da yine Konseyde oybirlii aranan bir alandr. Lizbon Antlamas ncesi geerli olan dzenleme erevesinde, nitelikli ounluk ynteminde her ye devletin nfusuna, fiziki ve ekonomik byklne gre belirli oranda oyu bulunmakta olup, sistem arlkl oy esasna dayanr. Nitelikli ounluk yntemine gre karar alnabilmesi iin toplam 345 olan oylarn 255inin olumlu olmas gerektii gibi ye devletlerin yardan fazlasnn da olumlu gr bildirmesi gerekir. Konseyde nitelikli ounlukla karar alnrken, herhangi bir ye devlet gerekli grrse, alnan karara olumlu oy verenlerin, Birlik nfusunun %62sine karlk gelip gelmediinin kantlanmasn talep edebilir. Bu durumda %62 oranna ulalamamsa sz konusu karar kabul edilmemi saylr. Tablo 2: Nice Antlamas Sonras 27 ye Devletin Konseyde Oy Dalmlar
ye Devlet Oy Arlklar

Polonya Romanya Hollanda Yunanistan ek Cumhuriyeti Belika Macaristan Portekiz sve Avusturya Bulgaristan Slovakya Danimarka Finlandiya rlanda Litvanya Letonya Slovenya Estonya Lksemburg GKRY Malta Toplam

27 14 13 12 12 12 12 12 10 10 10 7 7 7 7 7 4 4 4 4 4 3 345

Almanya Fransa Birleik Krallk talya spanya

29 29 29 29 27

Lizbon Antlamas ile getirilen nitelikli ounlua ilikin yntemin uygulanmas 2014 ylna kadar ertelendi. 2017 ylna kadarki dnem iin de bir gei sreci ngrld. Dolaysyla 1 Kasm 2014 tarihine kadar olan srede arlkl oy esasna dayanan sistem uygulanacak. 1 Kasm 2014ten itibaren ise, nitelikli ounluk yntemiyle bir kararn alnabilmesi iin, olumlu oylarn ye devletlerin % 55ini, Birlik toplam nfusunun % 65ini temsil etmesi ve

10

11

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

en az 15 ye devletten gelmesi gerekmekte. Bloke edici aznlk ise, nfus esas dikkate alnmak suretiyle en az 4 ye devlet olarak belirlendi. Konsey, ye devletlerin ekonomik politikalar arasndaki uyumu salar. zellikle ye devletlerin Birliin Ortak D ve Gvenlik politikas alanna ynelik politikalarnn belirlenmesinde, AB Zirvesi ile birlikte yetkilidir. Bunun yannda Konsey, Avrupa Birlii adna nc lkeler ve uluslararas rgtlerle uluslararas anlamalar imzalar.

d politikasn yrtmekten sorumlu Birlik Dileri ve Gvenlik Politikas Yksek Temsilcisidir. Komisyon Bakannn Zirve tarafndan, Avrupa Parlamentosu seimleri dikkate alnmak ve danmalar yaplmak suretiyle nitelikli ounlukla belirlenmesi ve Parlamentoya nerilmesi gerekmekte olup, Bakan aday, Parlamento yelerinin ounluu tarafndan seilecektir. Komisyon Bakannn, Dileri ve Gvenlik Politikas Yksek Temsilcisi ve dier tm komiserler ile birlikte heyet halinde Parlamentonun onayna sunulmas ve Zirve tarafndan nitelikli ounlukla atanmas gerekir. Komisyon yeleri ise ye devletlerin gsterecei adaylarn arasndan Komisyon Bakan tarafndan seilecek, bu seimin ardndan Zirve tarafndan nitelikli ounlukla ve Komisyon Bakannn onayn da alarak atanan Birlik Dileri ve Gvenlik Politikas Yksek Temsilcisi de dhil olmak zere Komisyonun tamam heyet halinde Avrupa Parlamentosunun onayna sunulacaktr. Gerekli gvenoyunun teminini takiben Komisyon, Zirve tarafndan nitelikli ounluk ile atanr. Komiserlerin grev sresi 5 yldr ve bu sre yenilenebilir. Komiserler Avrupa Birlii yesi devletlerin vatandalar olmalarna ve bu devletler tarafndan atanmalarna karn kendi lkelerinin menfaatlerini deil Birliin genel menfaatlerini korumak durumundadr. Komisyon, sorumluluklarn yerine getirirken bamsz hareket eder ve ye devletlerden ya da herhangi bir kurumdan veya makamdan talimat almaz. Komisyon, grev sresi boyunca ye devlet hkmetlerince grevden alnamaz. Avrupa Parlamentosunun da komiserleri tek tek grevden alma yetkisi bulunmamakla birlikte, gvensizlik oyu ile Komisyonu heyet halinde grevden almas mmkndr.

Avrupa Komisyonu
Avrupa Komisyonu, yasama srecini balatan, ayrca Birliin yrtme organ olarak AB mktesebatn, bteyi ve programlar uygulamaktan ve idari denetimden sorumlu kurumdur. Avrupa Komisyonu, her ye devletten bir kiinin yer ald 27 yeden oluur. Bu kiilere komiser ad verilir. Her komiser bir veya daha fazla AB politikasnn yrtlmesinden sorumludur. Komisyon adeta bir Bakanlar Kurulu gibi faaliyet gsterir. Komisyonda komiserlerin yan sra, Avrupa Birlii grevlilerinden oluan 25.000 kiilik bir idari tekilat da mevcuttur. Komisyon bnyesinde, herhangi bir konuda idari dzenlemelerin yapld idari ynetim birimleri olan Genel Mdrlkler bulunur. Her Genel Mdrlk, almalarnn siyasi ve ynetim sorumluluunu stlenen Komisere kar sorumlu bir Genel Mdr tarafndan ynetilir. Genel Mdrlkler mdrlklere (direktrlk), mdrlkler blm ya da birimlere, blm ya da birimler ise, masa efliklerine ayrlmtr. Her masada, masann ilgili konusuna uygun sayda uzman bulunur. Komisyon bakan Avrupa Birlii Zirvesi tarafndan belirlenir ve atamas Avrupa Parlamentosunun onay ile yaplr. Komisyon bakan yardmclarndan biri de ABnin

12

13

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

zme, hukuk yaratma ve boluk doldurma ilevlerini yerine getirir. Divan, her ye devletten bir yargtan, Genel Mahkeme ise yine her ye devletten en az bir yarg olmak zere 27 yargtan oluur. Divana ve Genel Mahkemeye 8 adet Hukuk Szcs, davalar hakknda gr hazrlayarak yardmc olur. Yarglar, ye devlet hkmetlerinin mutabakat ile alt yl iin atanrlar ve yeniden atanmalar mmkndr. Divan yarglarnn bamszlklar, statlerini dzenleyen eitli hkmler araclyla gvence altna alnmtr. Ayrca Divan mzakereleri gizli olup aklanmaz, kararlar oy okluuyla alnsa da tm yarglar tarafndan imzalanr ve kar oylar aklanmaz. Komisyonun merkezi Brkseldedir. Avrupa Birlii yesi devletlerden bamsz bir nitelie sahip olan Komisyon, Birliin yrtme organ konumundadr. Bu dorultuda Birliin btesini ve politikalarn uygulayan Komisyon, AB hukukunun uygulanmasnn idari bakmdan gzetilmesi grevini de stlenmitir. AB hukukunu ihlal ettii iddiasyla ye devletleri Avrupa Birlii Adalet Divan nnde dava edebilir. Komisyonun bir dier nemli grevi ise yasama organn oluturan Avrupa Parlamentosu ve Konseye sunduu yasama ya da karar nerileri ile yasama srecini balatmasdr. Avrupa Birlii Adalet Divan AB hukukundan kaynaklanan bir takm davalara bakmaya yetkilidir. Bunlar genel olarak ye devletlerin ve AB kurumlarnn AB hukukuna uyup uymadnn denetlenmesine ynelik davalar ile ulusal mahkemelerde grlmekte olan davalarn zme balanmas iin gerekli olduunda AB hukukunun yorumlanmasna ilikin davalardr. Avrupa Birlii Adalet Divan Lksemburgda faaliyet gstermektedir.

Avrupa Saytay
Avrupa Saytay, Birliin tm gelir ve giderlerini inceler, ilemlerinin hukuka ve usule uygunluunu temin eder. Saytay denetimi, gelir ve giderlerin hukuka uygunluu ile dzenliliini ve iyi bir mali idareyi salamaya yneliktir. Avrupa Saytay her bir ye devletten birer ye olmak zere 27 yeden olumaktadr. yeler, Konsey tarafndan Parlamentoya danldktan sonra, 6 yllk bir sre iin tayin edilir. Bu yeler, kendi lkelerinde denetim kurumlarnda alan veya alm ve bu grev iin zel nitelie sahip kiilerin arasndan seilir. Saytay yelerinin bamszl ve tarafszl gvence altna

Avrupa Birlii Adalet Divan

Avrupa Birliinin yarg organ olan Avrupa Birlii Adalet Divan, Genel Mahkeme ve uzmanlk mahkemeleri olmak zere l bir yapdan oluur. Adalet Divannn temel amac, Avrupa Birlii hukukunun Avrupa Birlii ierisinde her yerde ayn ekilde yorumlanmasn ve uygulanmasn salamaktr. Divan, Birlik hukukunun yorumlanmasnda ve uygulanmasnda hukuka saygy salama, ulusal hukuk dzenleri ile AB hukuk dzeni arasndaki ilikilerin dzenlenmesi, hukuki denetim, yorum, uyumazlk

14

15

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

alnmtr.

Avrupa Merkez Bankas

Avrupa Merkez Bankas tzel kiilie sahip bamsz bir AB organdr. Grevi, para birimi olarak Avroyu kullanan AB yesi devletlerden oluan Avro blgesinde fiyat istikrarn salamaktr. Bu grevini ye devletlerin merkez bankalar ve Avrupa Merkez Bankasndan oluan Avrupa Merkez Bankalar Sistemi iinde yerine getirir. Bu erevede ABnin para politikasnn tespiti ve uygulanmas, dviz ilemlerinin yrtlmesi, ye devletlerin resmi dviz rezervlerinin tutulmas ve ynetilmesi, deme sistemlerinin dzgn ilemesinin salanmas grevlerini yerine getirir. Avrupa Merkez Bankas Avro blgesi dahilinde kat para basmna izin verme konusunda tek yetkilidir. Merkezi Almanyann Frankfurt kentinde olan Bankann karar alma organlar, Yrtme Kurulu, Ynetim Konseyi ve Genel Kuruldur.

AVRUPA BRLNDE YASAMA VE KARAR ALMA SRELER

Birlik kurumlar, Antlamalarda kendilerine verilen yetkiler erevesinde ve belirlenen usul, art ve amalara uygun olarak hareket eder. Dolaysyla, Birlik snrl yetki ilkesine tabi olup, ancak ye devletler tarafndan aka yetkilendirildii alanlarda dzenleme yapp balayc kural koyabilir, tedbir alabilir. AB kurumsal yaps ierisinde yasama faaliyeti, ayr ayr grevleri bulunan temel kurum olan; Komisyon, Parlamento ve Konseyin ibirlii ile gerekleir. Yasama srecinde her bir kurumun grevi, yetkisi ve sorumluluu birbirinden farkldr. ABde karar alma faaliyeti Olaan Yasama Usul ve zel Yasama Usulleri araclyla gerekletirilir. zel Yasama Usullerinden olan Danma Usul ve Muvafakat Usul istisna niteliindedir. Aksi belirtilmedii takdirde uygulanacak olan usul ise kural olarak Olaan Yasama Usuldr (ekil 1). Avrupa Parlamentosuna karar alma srecinde gerek anlamda yasa koyucuya benzer bir yetki tanyan olaan yasama usulnde Parlamentoya yasama sreci erevesinde Konsey ile ortaklaa karar verme ve veto yetkisi tannmtr. Bu usulde, Komisyon yasama nerisini hazrlar ve yasama ilemi ancak Parlamento ile Konseyin anlamas ile yaplabilir. Parlamentonun bir yasama nerisini reddi veto etkisi dourur. Parlamento bu usulde yasama nerisine deiiklikler de nerebilir ve Konsey tarafndan da benimsenmesi halinde tasarruf bu ekilde yasalaabilir.

16

17

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

Ancak Antlamalarda aka belirtilen hallerde zel Yasama Usullerinin uygulanmas sz konusu olabilir. zel Yasama Usulleri, dierlerinin yan sra zellikle; Danma Usul (ekil 2) ve Muvafakat Usul eklindedir. Danma usulnde Komisyonun hazrlad neri hakknda Parlamento gr bildirir, ama bu gr balayc deildir, Konsey konuyu Parlamentonun grn aldktan sonra bu gre uymadan da karara balayabilir. Muvafakat usulnde ise Parlamentonun Komisyon nerisine ya da Birliin taraf olaca bir anlamaya onay vermesi halinde o tasarruf Konsey tarafndan kabul edilebilir veya ilgili anlama Konsey tarafndan imzalanabilir. Birliin taraf olaca pek ok uluslararas anlama muvafakat usulne tabidir. Yeni yelerin Birlie katlmn salayan katlm antlamalar da Parlamentonun muvafakatini gerektirir. Bundan baka, Antlamalarda, Btenin Onaylanmas Komisyonun Dzenleme Yapmas gibi zel usullerin uyguland karar yntemlerine de yer verilmektedir. ABde yasama faaliyeti yaplrken neri kural olarak Avrupa Komisyonu tarafndan hazrlanr ve Konsey ile Parlamentoya sunulur. Bu erevede Ekonomik ve Sosyal Komite ile Blgeler Komitesi gibi baz danma organlarna da danlmas gerekebilir. Parlamentonun ve Konseyin zerinde anlat neri, Konsey tarafndan nihai olarak karara balanr.

EKL 1 OLAAN YASAMA USUL

Komisyon Konsey

Blgeler Komitesi

Gerekli grlrse

neri

Gerekli grlrse

Ekonomik ve Sosyal Komite

Avrupa Parlamentosu (Birinci Grme)

Gr

AP Tekliflerinin tamamnn kabul=metnin kabul

Konsey

Ortak Tutum

Kabul ya da ay iinde gr bildirmeme halinde

Avrupa Parlamentosu (kinci Grme)

Mutlak ounlukla red=teklif reddedilmi saylr

Mutlak ounlukla deiiklik

Komisyon
Konsey Ortak Tutumu nitelikli ounlukla kabul eder =metnin kabul

Komisyon deiiklii benimsemezse Konseyde oybirliiyle metnin kabul

Konsey

Komisyon deiiklii benimserse Konseyde nitelikli ounlukla metnin kabul

Deiikliin reddi halinde Parlamento-Konsey Uzlatrma Komitesi kurulur

Ortak metin oluursa Parlamento ve Konsey tasary onaylar

Ortak metin olumazsa neri reddedilmi saylr

18

19

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

EKL 2 DANIMA USUL

Komisyon
Ekonomik ve Sosyal Komite

Blgeler Komitesi

Gerekli grlrse

neri

Gerekli grlrse

Avrupa Parlamentosu

Gr

Daimi Temsilciler Komitesi

AVRUPA BRLNN DERNLEME SREC

Avrupa Birliinde derinleme kavram, Birliin kurulduu tarihten itibaren yetki ve faaliyet alanlarnda meydana gelen art ile kurumsal yap iinde meydana gelen reform ve deiiklikleri ifade etmek zere kullanlr. Genel olarak Kurucu Antlama deiiklikleri yntemiyle gerekleen derinleme hareketi, bugne kadar be temel aama geirdi.1 Avrupa Tek Senedi, Maastricht Antlamas, Amsterdam Antlamas, Nice Antlamas ve Lizbon Antlamas bu aamalar oluturur.

Konsey

Karar

1 Derinleme sreci erevesinde ilk admlar olarak, Fzyon Antlamalar ile Avrupa Kmr ve elik Topluluu, Avrupa Ekonomik Topluluu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluunun kurumlar her Topluluk iin iki aamal olarak birletirildi ve Avrupa Topluluklarnn ileyiinin daha etkin bir kurumsal yaplanmaya kavuturulmas amaland. Bunun yan sra, 1970 ve 1975 tarihli Bte Antlamalar ile Topluluk btesinin karara balanma yntemi belirlendi ve Avrupa Saytay kuruldu.

20

21

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

Avrupa Tek Senedi (1986-1987)

Avrupa btnlemesinin temel hedefini, ye devletler arasnda mallarn, igcnn, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolamna dayal bir ortak pazar kurulmas oluturdu. Bu hedefin ilk aamas olan ve mallarn serbest dolamn salamaya ynelik Gmrk Birlii hedefi 1 Temmuz 1968de tamamland. Buna karlk, 1970 ve 80lerde karar alma srelerinde yaanan sorunlar ve uluslararas ekonomik durgunluk nedeniyle ye devletlerin korumac politikalara bavurmalar, mallarn, igcnn, hizmetlerin ve sermayenin ye devletler arasnda tam olarak serbest dolaaca bir Ortak Pazar kurulmas hedefine ulalmasn engelledi. Serbest dolam nndeki

gmrk kontrolleri ve snrlardan kaynaklanan fiziki, ulusal mevzuat farkllklarndan kaynaklanan teknik ve mali engeller bu ynde sorun oluturuyordu. Avrupa Tek Senedi ile gelimi bir Avrupa Tek Pazar ya da Avrupa Pazarnn gerekletirilmesi iin gerekli hukuksal, kurumsal ve siyasal dayanaklar oluturularak Avrupa btnlemesine yeni bir ivme kazandrld. 1 Temmuz 1987 tarihinde yrrle giren Avrupa Tek Senedi ile Ortak Pazar hedefi Tek Pazar ad altnda yeniden tanmland. Tek Pazarn nndeki fiziki, teknik ve mali engellerin kaldrlmas amacyla baz dzenlemelerin yaplmas ve sz konusu dzenlemelerin en ge 31 Aralk 1992 tarihine dek tamamlanarak ye devletler arasnda snrlarn olmad bir ekonomik alan yaratlmas amacna ulalmas ngrld. Tek Senette karar alma mekanizmalar balamnda getirilen deiiklikler ile Konseyde nitelikli ounluk ile karar alma uygulamasna arlk verilmesi, Avrupa Parlamentosunun karar srelerine daha etkin katlmn salamak zere eitli nlemlere yer verilmesi gerekleti. Ayrca, Adalet Divannn artan i ykn hafifletmek amacyla bir lk Derece Mahkemesi kurulmas, 1960lardan beri gayri resmi olarak toplanan ye Devletlerin Hkmet ve Devlet Bakanlar Zirvesinin (AB Zirvesi) antlamalarn yaps iine dahil edilerek resmiyet kazanmas saland. Bu erevede teknolojik aratrma ve gelitirme, evre gibi alanlar ABnin dzenleme yapabilecei alanlar arasna dahil edildi.

Maastricht Antlamas (1992-1993)

Avrupa Tek Senedi ile balayan kkl deiim sreci, derinleme srecinin ikinci aamasn oluturan ve Avrupa btnlemesinin yapsnda bugne dek yaanan en nemli deiiklikleri getiren Maastricht Antlamas

22

23

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ile devam etti. 1992 ylnda imzalanp 1993 ylnda yrrle giren bu Antlama ile Birliin kurumsal yapsna, yetki ve faaliyet alanna ilikin kabul edilen deiiklikler siyasi btnlemenin temellerini oluturdu. Antlama ile kabul edilen en nemli yenilik, Avrupa Topluluklarndan oluan ekonomik btnleme alanna, siyasi btnlemeyi amalayan Ortak D ve Gvenlik Politikas ile Adalet ve ilerinde birlii alanlarnn eklenmesi ve oluturulan bu yeni yapya Avrupa Birlii ad verilmesi oldu. Antlama ile oluturulan Avrupa Birliinin dayand stun yapsnda Avrupa Kmr ve elik Topluluu, Avrupa Atom Enerjisi Topluluu ve Avrupa Topluluu adn alan Avrupa Ekonomik Topluluunun birinci stun altnda yer almalar ve ekonomik btnleme alannda faaliyet gstermeleri ngrld. Tek pazarn gerekletirilmesinin ardndan, tek para birimi ve ortak para politikalar etrafnda ekillenen bir ekonomik parasal birlik kurma aamasna geilmesinin koullar, takvimi ve mekanizmalar da belirlendi. Siyasi btnlemeye ilikin Birlik faaliyetleri ise Ortak D ve Gvenlik Politikas isimli ikinci ve Adalet ve ilerinde birlii isimli nc stun kapsamnda ele alnd. Bu alanlarda Birliin d politikasnn ekillendirilmesi ve uygulanmas ile vize, g, snma politikalar ile, polis ve yarg tekilatlarnn ibirlii gibi alanlarda ortak hareket edilmesinin ilk admlar atld. Stun yapsyla beraber btnlemenin etkinlik alanlar kapsamna, ekonomik ve sosyal uyum, halk sal, tketicinin korunmas, kltr, eitim, Trans-Avrupa alar gibi yeni baz alanlar da dahil edildi. Birliin kurumsal yaps ve ileyii konusunda en nemli deiikliklerden birisi, Avrupa Parlamentosuna baz alanlarda Konsey ile birlikte karar alma mekanizmasna

eit arlkta katlma olana salayan ortak karar usulnn getirilmesiydi. Ayrca, Komisyonun atanmas iin Parlamentonun gvenoyuna bavurulmas zorunluluu da ngrld. Yine Konseyde nitelikli ounluk ile karara balanan alanlarn says artrld. Tek para birimi (Avro) konusunda sorumlu ve yetkili olacak bir Avrupa Merkez Bankas, bir Blgeler Komitesi ve bir Avrupa Ombudsman da Maastricht Antlamas ile btnleme hareketinin kurumsal yapsna dahil edilen kurumlar oldu. Bir dier deiiklik ise, Maastricht Antlamas ile Kurucu Antlamalara kazandrlan katmanl yetki (sbsidiarite) ilkesiydi. Bu ilke uyarnca, hem ABnin, hem de ye devletlerin dzenleme yapabilecei alanlarda, bir konu hangi dzeyde -AB, ye devletler ya da yerel- en etkili ve verimli ekilde ele alnabilecekse gerekli eylemlerin o dzeyde gerekletirilmesi ngrld. Sadece herhangi bir konunun tek bana ye devletler tarafndan zlemedii durumlarda veya toplu olarak giriimde bulunmann daha verimli etkiler dourmasnn mmkn olmas halinde, ilgili konuda ABnin harekete gemesi esas getirildi. Buna karlk, bir konuda lkesel veya blgesel dzeyde daha etkili sonular alnmas sz konusuysa giriimlerin bu dzeyde gerekletirilmesi esas benimsendi. Bu ekilde Avrupa Birliinin yetkilendirildii her alanda mutlaka dzenleme yapmas gerekmeyecei ortaya konarak ye devletlerin bu konudaki hassasiyetleri dikkate alnd. Maastricht Antlamas ile ayrca Avrupa Vatandal kavram getirildi. ye devlet vatandalarnn ayn zamanda Avrupa vatanda statsn tayacaklar ve birbirlerinin lkesinde serbeste dolama, oturma, Avrupa Parlamentosu seimlerinde semen ya da aday olma, yerel seimlerde semen ya da aday olma, nc lkelerde birbirlerinin konsolosluklarndan diplomatik

24

25

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

koruma talep etme, Avrupa Ombudsmanna bavurma ve dileke hakk gibi haklardan yararlanacaklar dzenlendi. Bylece bir siyasi yap olarak ortaya kmaya balayan Avrupa Birlii, kendisi ile vatanda arasnda hukuki ve siyasi bir ba kurarak, siyasi bir Avrupa kimlii ve aidiyeti oluturma ynnde nemli bir adm atm oldu.

aka ifade edildi ve bu deerleri benimseyen Avrupal devletlerin ABye yelik bavurusunda bulunabilecei dzenlendi. Bu deerleri srekli ve ar biimde ihlal eden ye devletlerin yelik haklarnn askya alnmasna ilikin bir mekanizma da meydana getirildi. Bir nceki derinleme hareketi olan Maastricht Antlamas ile karlatrldnda, Amsterdam Antlamasnn, yeni genileme dalgas erevesinde kurumsal yap deiiklikleri ile karar alma mekanizmalarnda yaplmas gerekli reformlarn karlanmas konusunda ihtiyac tam olarak karlayamad grld.

Amsterdam Antlamas (1997-1999)

1997 ylnda imzalanp 1999 ylnda yrrle giren Amsterdam Antlamas derinleme srecinin nc temel aamas oldu. Antlamayla, Avrupa Birliini 2000li yllara ve yeni genileme srecine hazrlamak amacyla deiiklikler getirildi. ABnin yetkisine braklan politika alanlarnda art saland ve Birliin kurumsal yapsnda da baz deiikliklere gidildi. Ayrca, Kurucu Antlamalarda eitli zamanlarda yaplan deiiklikler gzden geirilerek zaman iinde hkmsz kalan maddeler yrrlkten kaldrld, kalan maddeler yeniden numaralandrld. Amsterdam Antlamas ile getirilen deiiklikler arasnda; bir ksm ye devletin aralarnda dierleri dahil olmadan da ortak kararlar alp politikalar gelitirmesine imkan veren Glendirilmi birlii ynteminin Antlamalara geirilmesi, vize, g, snma ve kiilerin serbest dolam ile ilgili baz Adalet ve ilerinde birlii (3. stun) konularnn Avrupa Topluluu Antlamasna aktarlmas ile nc stunun adnn Cezai Konularda Polis ve Adli birlii olarak deitirilmesi, Schengen Protokolnn AB mktesebatna dahil edilmesi, ye devletlerin istihdam politikalarnn koordinasyonu alannda Birlik yetkilerinin artrlmas yer alr. Bundan baka, Amsterdam Antlamas ile Birliin zerine kurulduu deerler zgrlk, demokrasi, insan haklar ve hukukun stnl eklinde ilk kez Antlamalarda

Nice Antlamas (2001-2003)

Derinleme srecinin dier bir aamasn 2001 ylnda imzalanp 2003 ylnda yrrle giren Nice Antlamas oluturdu. Bu Antlama, Merkezi ve Dou Avrupa lkelerinin Birlie katlm srecine, Birliin karar alma mekanizmalarnn hazr hale getirilmesini amalad. Bu erevede 27 yeli bir ABye gerekli kurumsal yapnn nasl ekillenecei, Parlamentodaki sandalye saylar, Komisyonun yaps ve Konseydeki oy arlklar dzenlendi. Adalet Divannn yapsnda ve yetkisinde baz deiikliklere gidildi. Antlamaya eklenen Avrupa Birliinin Genilemesine likin Protokolde kurumsal yapya ilikin deiikliklere genileme sonrasnda yrrle giri tarihleri ile beraber yer verildi. Glendirilmi ibirlii ilkesinin uygulanmasna ynelik yeni dzenlemeler getirilerek Ortak D ve Gvenlik Politikasnn askeri ve savunma konular dnda kalan alanlar da bu kapsama dahil edildi. AB vatandalarnn oturma ve seyahat haklar ile ilgili dzenlemelere yer verildi. Ayrmcln kaldrlmas, temel haklar, vize, snma hakk ve g konularnda, Avrupa Merkez Bankasnn statsnde, ortak ticaret politikas

26

27

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ve sosyal hkmlerde, evre politikasnda, nc lkelerle ekonomik, mali ve teknik ibirlii ilikilerinde, Ortak Gvenlik ve Savunma Politikasnda ve Adalet ve ileri Alannda birlii konularnda baz deiiklik ve yenilikler getirildi. Ulusal yarg mercileri arasnda ibirliini salayarak, sulularnn takibini ve cezalarn icrasn koordine etmek zere 3. Stunda adli ibirlii iin bir Avrupa birimi olan Eurojust oluturuldu. Ayrca 2000 Aralk tarihli Nice Zirvesinde AB Temel Haklar art hazrlanp AB kurumlar olan Komisyon, Konsey ve Parlamento tarafndan imzalanarak ilan edildi.

Bu srete, zellikle 2004-2007 yllarnda tamamlanan byk genileme sonras yeni yelerle ye saysn ikiye katlayacak olan Birliin, daha etkili, daha effaf ve daha demokratik bir yap haline gelmesi, vatandalarna daha yaknlamas amaland. Birliin 21. yzyln frsat ve tehditleri ile baa kabilecek kurumlara, politikalara ve mali aralara, bir baka deyile etkili ileyip sonu reten bir yapya kavuturulmas, ayn zamanda daha ak, effaf, katlmc ve hesap verebilir mekanizmalara sahip klnmas gerekliydi. Bu erevede, Nice Zirvesi ile balayan srete, 2001 Laeken Zirvesinde, antlamalar deitirmek zere 2004 ylnda gerekleecek bir sonraki Hkmetleraras Konferansn hazrlklarnn farkl biimde yrtlmesi ngrld. Birlii 21. yzyln gereklerine hazrlayacak ve vatandalar ile yaknlamasn salayacak bu deiiklik hazrlklarnn mmkn olduunca effaf ve geni katlml olmas amacyla, ye devletler ve aday lkelerden geni katlmla toplanacak bir Avrupa Konvansiyonu oluturuldu. Bu Konvansiyon, ubat 2002-Haziran 2003 tarihleri arasnda almalarn srdrd.

Lizbon Antlamas (2007-2009)

2000 yl Aralk aynda Nice Zirvesinde zerinde uzlalan ve Nice Antlamasnn eki olarak yaynlanan Avrupa Birliinin Gelecei Deklarasyonu ile balatlan, 7 yl sren ve son derece sancl geen bir Avrupa Birlii reform sreci yaand. Bu sancl sre, 13 Aralk 2007 tarihinde Lizbonda imzalanan Lizbon Antlamasnn 1 Aralk 2009 tarihinde yrrle girmesi ile sona erdi.

28

29

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

Birlie ye devlet ve aday lkelerin temsilcilerinin yan sra, ulusal parlamentolarn ve sivil toplumun da etkin katlmnn saland Konvansiyon, Birlii daha demokratik, katlmc, saydam klmay ve Avrupa vatandalarn Birlie daha da yaknlatrmay hedefledi. Konvansiyon almalar Anayasal Antlama metninin oluturulmasna temel tekil etti. Drt blmden oluan Antlama metninde, sonradan pek ou Lizbon Antlamas ile kabul edilen deiikliklerin yan sra; sonradan vazgeilecek Birliin simgeleri niteliindeki bayra, mar, slogan gibi devleti artran unsurlara da yer verilmiti. Sz konusu Antlama metni Avrupa iin bir Anayasa ngren Antlama ad ile 29 Ekim 2004 gn tm ye devletler tarafndan imzaland. Ancak ye devletlerin kendi ulusal anayasalarna gre onaylamasndan sonra Kasm 2006 tarihinde yrrle girmesi ngrlen Antlama, Fransa ve Hollandada gerekletirilen referandumlarn olumsuz sonulanmas zerine yrrle giremedi. Anayasal Antlamann geleceine ilikin 2005-2007 yllar arasndaki dnemde youn olarak yaanan tartmalardan sonra, bu Antlamann ou hkmn ieren ama anayasal nitelikteki Birliin simgeleri gibi unsurlara yer verilmeyen bir tadil antlamas metni hazrlanmas zerinde gr birlii saland ve bylece Lizbon Antlamas sreci balad. 2007 ylnda imzalanp 1 Aralk 2009 tarihinde yrrle giren Lizbon Antlamas, derinleme srecinin bugn iin son aamasn oluturur. Lizbon Antlamasnda, Birliin daha demokratik, daha effaf ve daha etkili ileyen bir yapya kavuturulmas amacyla, kurumsal yapsna, yetki ve faaliyetlerine ilikin hkmlere yer verilerek, hem ekonomik, hem de siyasi btnlemeye ynelik kkl deiiklikler gerekletirildi.

ncelikle Maastricht Antlamasyla getirilen stunlu yap kaldrld ve AB, tzel kiilie sahip tek bir yap haline getirildi. Buna bal olarak, AT Antlamasnn ismi, ABnin leyii Hakknda Antlama olarak deitirildi ve Antlamada kullanlan Topluluk teriminin yerini Birlik terimi ald. AB Antlamas Birliin temel hedeflerinin, temel deerlerinin ve yapsnn yan sra D Eylemlerinin temel esaslarn ve Ortak D ve Gvenlik Politikasn dzenledi. Eski AT Antlamasnn deien ad ile ABnin leyii Hakknda Antlama ise kurumsal yapnn, politikalarn ve karar alma yntemlerinin ayrntlarna yer verdi. Stun yapsnn ortadan kalkmasna ramen, d politika alannn, ulusst AB kurumlarndan ok, ye devletlerin iradeleri ile ekillenen hkmetleraras niteliinin byk lde korunduu da grld. Avrupa Birlii Zirvesine ve Avrupa Merkez Bankasna AB Kurumu stats verildi. ye devletlerin nitelikli ounluk yntemiyle ve bir kereye mahsus yenilenebilen 2,5 yllk sre iin bir AB Zirvesi Bakan atamas ve bu sfata sahip kiinin Zirve toplantlarna bakanlk etmesi ngrld. Konsey Bakanl grevinin ise, Birlik Dileri ve Gvenlik Politikas Yksek Temsilcisi tarafndan yrtlecek Dileri Konseyi haricinde, 18 aylk srelerle 3 ye devletten oluan takmlar halinde rotasyon usulyle yerine getirilmesi dzenlemesi getirildi. ABnin d politika alannda daha gl ve etkili bir aktr olabilmesine ynelik reformlar erevesinde bir AB Dileri ve Gvenlik Politikas Yksek Temsilcisi makamnn oluturulmas ve Avrupa D Eylemler Servisi kurulmas ngrld. Avrupa Parlamentosu ye saysnn Bakan hari 750 yeden oluaca, ye devletlerin Parlamentoda temsil edilecei sandalye saysnn en az 6, en fazla 96 olaca kabul edildi. Parlamentonun uluslararas anlamalara ve

30

31

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

bteye ilikin yetkileri artrlarak ve Komisyon Bakann seecei dzenlenerek Birliin karar alma srecinde daha etkin bir aktr olmas saland. Parlamentonun Konseyle eit gce sahip olduu yasama yntemi olan ortak karar usul olaan yasama usul adn alarak Ortak D ve Gvenlik Politikas hari tm politika alanlarnda genel ilke haline geldi. Antlama ile Avrupa Komisyonundaki Komiserlerin saysnn azaltlmasna ynelik hkm getirildi. Buna gre, 31 Ekim 2014 tarihine kadar Komisyon her ye devletten birer temsilciden, bu tarihten sonra ise ye devletlerin te ikisinden gelen komiserlerden oluacakt. ye devletlerin komiser seimi rotasyona dayanacakt. Ancak bu yndeki dzenlemenin Zirvede alnacak bir karara bal olmas ngrld ve her ye devletten bir komiser eklindeki mevcut uygulamann devam Zirve tarafndan tercih edildi. Konseyde nitelikli ounluk, esas oylama yntemi haline geldi. ye devletlerin says ve sahip olduklar arlkl oya gre tanmlanan nitelikli ounluk yerine, yelerin saylarn ve nfuslarn temel alan bir sistem ngrld ve bu yeni sistemin 2014 ylndan itibaren uygulanaca, ancak 1 Kasm 2014 ile 31 Mart 2017 tarihleri arasnda bir ye devletin talep etmesi halinde eski nitelikli ounluk sistemine bavurulaca belirtildi. ifte ounluk olarak adlandrlan bu yeni sistemde nitelikli ounluk ile karar alnabilmesi iin AB nfusunun en az % 65ini temsil edecek ekilde ye devletlerin en az %55inin onay gerekiyor. Ayrca Konseye, AB mevzuatnn karara balanmas erevesinde yapaca grmeleri ve oylamalar kamuya ak ekilde yapma zorunluluu getirildi. AB vatandalarnn Birliin ileyiine daha etkin katlmn salamak amacyla getirilen Vatanda Giriimi yntemi

araclyla, ABnin yetkisi iindeki alanlarda, birden ok sayda ye devletten vatandalarca toplanacak en az 1 milyon imzal bir dileke ile Komisyonun yasama nerisi sunmaya davet edilmesi imkn tannd. Katmanl yetki (sbsidiarite) ilkesinin denetiminde ulusal parlamentolarn rol glendirilerek ulusal parlamentolara bu ilkeye uygun olmadklarn dndkleri yasama nerilerine itiraz etme yetkisi verildi. Bylece ulusal parlamentolarn Birliin karar alma srecine katlmnn artrlmas amaland. Antlama ile AB Temel Haklar artnn balaycl kabul edildi ve Birliin Avrupa nsan Haklar Szlemesine taraf olmas ngrld. ye devletlerin AB yeliinden ayrlabilecei de ilk kez Antlamalar iinde dzenlendi. yelik bavurusuna ilikin Avrupa Birlii Antlamasnn 49. maddesinde getirilen deiiklikle dolayl da olsa yelik kriterlerine atfta bulunularak bavuru koullarnn hukuki temeli glendirildi ve yelik bavurular konusunda ulusal parlamentolarn bilgilendirilmesi koulu getirildi. Getirdii yenilik ve deiiklikler ile Lizbon Antlamas, daha demokratik, daha effaf, d politika konularnda daha ok sz sahibi, tm eylem ve ilemlerinde hukukun stnln gzeten, ye devletlerin ulusal sistemleri ile daha yakn ibirlii iinde olan ve kurumlar daha etkili ileyen bir Avrupa Birlii oluturma ynnde admlar att. Bylece Birliin hem ekonomik hem de siyasi btnleme srecine ivme kazandrlmaya alld.

32

33

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

AVRUPA BRLNN GENLEME POLTKASI

Bugnk Avrupa Birliinin temellerini, 1951 ylnda Almanya, Fransa, talya, Belika, Lksemburg ve Hollandann imzalad Paris Antlamasyla kurulan Avrupa Kmr ve elik Topluluu ile yine ayn lkelerin 1957 ylnda imzalad Roma Antlamasyla kurulan Avrupa Ekonomik Topluluu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluu oluturuyor. Avrupa btnlemesi birbirini takip eden eitli genileme ve derinleme srelerinden geerek ortak para biriminden, tarm ve g politikalarna kadar pek ok alanda ortak politikalar uygulayan 27 yeli bir Birlie dnt. Bu srete genileme politikas, ABnin en nemli d politika arac oldu. AB yeni ye devletleri bnyesine katarak ekonomik, siyasi ve jeopolitik adan ok daha gl bir Birlik haline geldi ve uluslararas sistemdeki etkinliini artrd. ABnin genileme politikas Avrupa btnlemesine paralel olarak geliti ve deiti. zellikle Merkezi ve Dou Avrupa lkelerinin ye olduu son genileme dalgas, genileme politikasnn ve koulluluk ilkesinin kurumsallamasn salad. 1993 ylnda yaplan Kopenhag Zirvesinde belirlenen kriterler yelik koullarn kesin bir biimde ortaya koydu. Aday lkelerin yelik koullarn karlamak iin yapmakla ykml olduu almalar, Katlm Ortakl Belgesi ve lerleme Raporu gibi belgelerle hem ayrntlandrld hem de dzenli olarak izlenmeye baland. Bylece AB, yaklak yarm yzyllk birikimini korumay ve genileme yznden mevcut politikalarndan geri adm atmamay baard. Genileme sreci, temel olarak 5 dneme ayrlabilir.

Birinci Genileme (ngiltere, rlanda, Danimarka - 1973)

ngiltere, rlanda ve Danimarka 1961 ylnda yelik iin ABye bavurdular. Fransa dndaki dier lkeler, ngilterenin yeliine scak bakarken, dnemin Fransa Cumhurbakan Charles De Gaulle, lkenin Kta Avrupasndan olduka farkl olduu, ekonomik skntlar yaad, Amerika Birleik Devletlerine askeri ve diplomatik adan baml olduu, bu yzden Birliin geliimini engelleyecei gibi gerekelerle bu yelie kar kt. ngiltere 1967 ylnda tekrar bavuruda bulundu ve bavurusu ayn gerekelerle yine kabul edilmedi. Genileme sreci, ancak 1969 ylnda De Gaullen Fransa Cumhurbakanlndan istifa etmesinden sonra balad ve ngiltere, rlanda, Danimarka 1 Ocak 1973te ABye ye oldu.

34

35

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

kinci Genileme (Yunanistan - 1981)

1961 ylnda AB ile Ortaklk Antlamas imzalayan Yunanistan ile ilikiler, Albaylar Cuntasnn 1967 senesinde ynetime el koymasyla askya alnd. 1974 ylnda Askeri Cuntann ynetimi sivillere brakmasyla, demokratik bir ynetime kavuan Yunanistan, 1975 ylnda tam yelik iin ABye bavurdu. Bavuru AB iinde, Yunanistann ye olmaya gerek siyasi gerek ekonomik adan hazr olmad, dier ye devletlerle ortak deerleri paylamad gibi kayglarla karland. Alt yl sren mzakere srecinin ardndan ye devletler Yunanistan darda brakmak yerine, onun demokratiklemesinin Birlik iinde daha etkili salanabilecei grn savunmaya balad ve Yunanistan 1 Ocak 1981de ABye ye oldu.

Drdnc Genileme: (Avusturya, Finlandiya, sve - 1995)

ABnin drdnc genilemesi Souk Sava sonrasnda yaanan gelimelerle yakndan ilgilidir. Sava srasnda tarafszlk politikas izleyen Avusturya, Finlandiya ve sve, Souk Sava sona erdiinde ABye katlmaya karar verdi. Birliin ortak para birimi Avroya gemeye alt ve genilemenin ABnin geliiminde nemli bir ara olarak grld bir dnemde zaten Avrupal olarak addedilen bu lkelerin bavurusu olumlu karland. Avusturya, Finlandiya ve sve 1 Ocak 1995te sessizce AB yesi oldu.

nc Genileme: (spanya, Portekiz - 1986)

ber Yarmadas genilemesi olarak da tanmlanan nc genileme, spanya ve Portekizin 1 Ocak 1986 ylnda ABye ye olmasyla gerekleti. Bu iki lkenin yelii olduka tartmal bir srecin sonucuydu. Bunun nedeni ise spanya ve Portekizin yelie bavuruda bulunduklar 1970lerde hem siyasi hem de ekonomik olarak az gelimi olmalardr. spanya ve Portekizin ABye ye olduklar takdirde gerek tarm alannda gerekse iilerin serbest dolam konusunda ye devletlere ekonomik adan yk oluturabilecekleri endiesi, ABnin gndemini uzunca bir sre megul etti. AB bu dnemde uygulad tarm politikasnn yol at retim fazlas skntlaryla kar karya olduu iin, spanya ve Portekizin yeliine kar ciddi bir muhalefet olutu. Ancak Akdenizin AB asndan jeopolitik nemi ve genileme politikasnn baars tm bu tartmalarn almasn salad.

Beinci Genileme: (Macaristan, Polonya, ek Cumhuriyeti, Slovakya, Slovenya, Letonya, Litvanya, Estonya, Malta, Gney Kbrs Rum Ynetimi - 2004) (Romanya, Bulgaristan -2007)
Souk Savan sona ermesi Avrupa ktas asndan gerek bir dnm noktasdr. Yarm yzyllk blnmln sona ermesi tm Avrupada cokuyla kutland. Kendi iradelerine bal olmadan, Avrupa btnlemesin dnda kalan Merkezi ve Dou Avrupa lkeleri ile Malta ve Gney Kbrs Rum Ynetimi AB yesi olmak iin hemen bavuruda bulunmaya balad. Ancak ilk gnlerin, Avrupann yeniden birlemesi (reunification of Europe) konusundaki heyecannn yerini genilemenin bedeli derinleme olmamal, Birliin edinimleri zayflamamal dncesi ald. Hem aday lkelerin nitelik ve nicelikleri hem de Avrupa btnlemesinin ulam olduu derinlik asndan daha nceki genilemelerden ok farkl olan beinci genileme sreci aday lkeler asndan da AB asndan da olduka sancl geti.

36

37

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

Genilemeyi hazmedebilmesi iin ABnin kurumsal yaps deitirildi ve karar alma mekanizmalar yeniden dzenlendi. Aday lkeler ise yukarda da deinildii zere Kopenhag yelik koullar erevesinde toplumsal yaamn hemen her alann yeniden dzenlediler. Bylece 1998 ylnda Macaristan, Polonya, ek Cumhuriyeti, Slovenya, Estonya ve Gney Kbrs Rum Ynetimiyle, 2000 ylnda ise Bulgaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Romanya ve Slovakya ile balayan mzakereler, Bulgaristan ve Romanya dndaki dier lkelerin 1 Mays 2004te ABye katlmlaryla sonuland. Bulgaristan ve Romanya ise yolsuzlukla mcadele konusundaki eksikliklerini tamamlayarak 1 Ocak 2007de Birlie ye oldu. Bylece, Avrupa Birliinin ye says 27ye ulat. Mays 2011 tarihi itibaryla genileme srecine baktmzda, AB hlihazrda Hrvatistan, Trkiye ve zlanda ile katlm mzakerelerini yrtyor, Makedonya ve Karada aday lke ilan etti, Arnavutluk, BosnaHersek, Srbistan ve Kosovay ise potansiyel aday lkeler olarak gryor. Sonu olarak, her geen gn daha ok alanda ortak mevzuatn ve uygulamann olutuu AB mktesebatnn korunmas ve btnleme srecinde geri adm atlmamas Birliin temel nceliidir. Bu yzden ABnin geliimine paralel olarak genileme politikas ve yelik koular da deimi, yeliin getirdii sorumluluklar arttka, yeni ye olacak lkelerin nndeki engeller ykseltilmitir. Ancak genileme ABnin hla en nemli d politika aracdr ve ABnin uluslararas sistemdeki artan gcnn temel kaynadr.

YE DEVLETLER, ADAY LKELER, POTANSYEL ADAY LKELER

Avrupa Birlii Kurulu Yl ye Devlet Says GSYH Yzlm Nfus Para Birimi 1957 27 11.791 milyar avro 4.324.782 km2 498 milyon Avro

ye Devletler
Almanya Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH Kurucu ye Federal Cumhuriyet Berlin 356.854 km2 82 milyon Avro 2.397 milyar avro

38

39

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

Avusturya
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH 1995 Federal Cumhuriyet Viyana 83.858 km 8,3 milyon Avro 274 milyar avro
2

ek Cumhuriyeti
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH 2004 Cumhuriyet Prag 79.000 km2 10,3 milyon ek Korunas 137 milyar avro

Belika
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH Kurucu ye Federal Anayasal Monari Brksel 11.781 km2 10,9 milyon Avro 382 milyar avro

Danimarka
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH 1973 Anayasal Monari Kopenhag 43.094km2 5,4 milyon Danimarka Kronu 223 milyar avro

Bulgaristan
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH 2007 Parlamenter Demokrasi Sofya 110.993 km 6,6 milyon Leva 92 milyar avro
2

Estonya
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus 2004 Cumhuriyet Tallinn 45.000 km2 1,4 milyon

40

41

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

Para Birimi GSYH

Estonya Kronu 14 milyar avro

Para Birimi GSYH 17 milyar avro

Finlandiya
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH 1995 Cumhuriyet Helsinki 338.000 km 5,3 milyon Avro 171 milyar avro
2

Hollanda
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH Kurucu ye Anayasal Monari Amsterdam 41.864 km2 16,3 milyon Avro 572 milyar avro

Fransa
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH Kurucu ye Cumhuriyet Paris 550.000 km2 60,9 milyon Avro 1.907 milyar avro

ngiltere
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH 1973 Anayasal Monari Londra 242.500 km2 60,4 milyon Sterlin 1.563 milyar avro

GKRY
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus

2004 Cumhuriyet Lefkoa

rlanda
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus 1973 Cumhuriyet Dublin 70.0000 km2 4,2 milyon

42

43

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

Para Birimi GSYH

Avro 160 milyar avro

Yzlm: Nfus Para Birimi

301.263 km2 58,8 milyon Avro 1.521 milyar avro

spanya
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH 1986 Anayasal Monari Madrid 504.782 km 43,8 milyon Avro 1.054 milyar avro
2

GSYH

Letonya
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm: Nfus Para Birimi GSYH 2004 Cumhuriyet Riga 65.000 km2 2,3 milyon Lats 27 milyar avro

sve Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH 1995 Anayasal Monari Stokholm 450.000 km2 9,9 milyon sve Kronu 293 milyar avro

Litvanya
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm: Nfus Para Birimi GSYH 2004 Cumhuriyet Vilnius 65.000 km2 3,4 milyon Litas 19 milyar avro

talya Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Kurucu ye Cumhuriyet Roma

Lksemburg
Birlie Giri Yl Kurucu ye

44

45

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

Ynetim ekli Bakenti Yzlm: Nfus Para Birimi GSYH

Anayasal Monari Lksemburg 2.586 km2 0,5 milyon Avro 38 milyar avro

Polonya
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm: Nfus Para Birimi GSYH 2004 Cumhuriyet Varova 313.000 km2 38,1 milyon Zloty 310 milyar avro

Macaristan Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm: Nfus Para Birimi GSYH Malta
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm: Nfus Para Birimi GSYH 2004 Cumhuriyet Valletta 316 km2 0,4 milyon Malta Liras 6 milyar avro

2004 Cumhuriyet Budapete 93.000 km2 10,2 milyon Forint 93 milyar avro

Portekiz
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm: Nfus Para Birimi GSYH

1986 Cumhuriyet Lizbon 92.072 km2 10,6 milyon Avro 168 milyar avro

Romanya
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm: Nfus Para Birimi GSYH 2007 Cumhuriyet Bkre 238.000 km2 21,6 milyon Avro 116 milyar avro

46

47

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

Slovakya
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm: Nfus Para Birimi GSYH

2004 Cumhuriyet Bratislava 49.000 km2 5,4 milyon Slovak Koruna 63 milyar avro

Yunanistan
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm: Nfus Para Birimi GSYH 1981 Cumhuriyet Atina 131.957 km2 11,1 milyon Avro 233 milyar avro

Slovenya
Birlie Giri Yl Ynetim ekli Bakenti Yzlm: Nfus Para Birimi GSYH

2004 Cumhuriyet Ljubljana 20.000 km2 2 milyon Avro 35 milyar avro

48

49

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

Aday lkeler
Trkiye
Ynetim ekli Bakenti Yzlm: Nfus Para Birimi GSYH Cumhuriyet Ankara 775.000 km2 72,5 milyon Trk Liras 440 milyar avro

zlanda
Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH

Cumhuriyet Reykjavik 103.000km2 0,3 milyon zlanda Kronu 9 milyar avro

Hrvatistan
Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH Cumhuriyet Zagreb 57.000 km2 4,4milyon Kuna 45 milyar dolar

Makedonya
Ynetim ekli Bakenti Yzlm: Nfus Para Birimi GSYH

Cumhuriyet skp 25.713 km2 2 milyon Makedonya Dinar 7 milyar avro (2008 Verisi)

Karada
Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH Cumhuriyet Podgorica 13.812km2 624.000 Avro 2.5 milyar dolar

50

51

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

Potansiyel Aday lkeler

Arnavutluk
Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH Cumhuriyet Tiran 28.748 km2 3milyon Lek 19.0 milyar $

Srbistan
Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH Cumhuriyet Belgrad 77.474 km2 7.4milyon Dinar 78 milyar $

Bosna-Hersek
Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi GSYH Federasyon Saraybosna 51.209 km2 4.6milyon Mark 22.9 milyar $

Kosova
Ynetim ekli Bakenti Yzlm Nfus Para Birimi Cumhuriyet Pritine 10.908 km2 1.8 milyon Avro

52

53

ABYE GENEL BAKI

www.ab.gov.tr

54

T.C. AVRUPA BRL BAKANLII Adres: Mustafa Kemal Mah. 2082.Cad. No: 4 06800 Bilkent /ANKARA Telefon: 0 (312) 218 13 00 Faks: 0 (312) 218 14 64 www.ab.gov.tr