Professional Documents
Culture Documents
Qly Chat Luong Nuoc Dai Hoc Bach Khoa
Qly Chat Luong Nuoc Dai Hoc Bach Khoa
,
_
175
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
Trai ngc vi ThOD, Nhu cau oxy hoa hoc (Chemical
Oxygen Demand COD), la mot ai lng o ma no
khong oi hoi phai biet ro thanh phan hoa hoc cua
cac vat chat trong nc. Trong xet nghiem COD, mot
chat oxy hoa manh (axt chromic) c hoa tron vi mot
mau nc va sau o c un soi. S chenh lech gia
lng chat oxy hoa trc khi th nghiem va lng con
lai sau khi ket thuc th nghiem chnh la c s e tnh
toan COD.
Neu viec oxy hoa mot hp chat hu c c thc hien
bi cac vi sinh vat ma chung s dung vat chat hu c
nh la mot nguon thc an, th khi o lng oxy tieu thu
c goi la Nhu cau oxy sinh hoa (Biochemical Oxygen
Demand BOD). Gia tr BOD thc luon thap hn ThOD do
mot phan carbon c tieu ton e hnh thanh nen cac
te bao vi khuan mi. Viec xet nghiem BOD la mot
xet nghiem sinh hoc (Bioassay) ma o ngi ta s
dung cac vi sinh vat trong nhng ieu kien tng t nh
trong nguon nc t nhien e o trc tiep lng vat
chat hu c co kha nang phan huy sinh hoc hien dien
trong mau th. Xet nghiem sinh hoc co ngha la c
o bang cac bien phap sinh hoc. Mot mau nc c
tiem vi khuan vao o va vi khuan nay tieu thu cac
vat chat hu c co kha nang phan huy sinh hoc e
co c nang lng can thiet cho cac hoat ong song
cua no. Bi v cac vi sinh vat cung s dung oxy trong
qua trnh tieu thu chat thai, do o qua trnh c goi
la phan huy hieu kh (aerobic decompo-sition). S tieu
thu oxy c o mot cach de dang. Lng vat chat
hu c hien dien trong mau cang nhieu th lng oxy
c s dung cang ln. Xet nghiem BOD la mot phep
o gian tiep vat chat hu c bi v chung ta ch thc
s o c s thay oi ve nong o oxy hoa tan do cac
vi sinh vat gay ra. Mac du khong phai la tat ca vat
chat hu c eu co kha nang phan huy sinh hoc va
cac thu thuat xet nghiem tren thc te khong am
bao tnh chnh xac tuyet oi, nhng xet nghiem BOD
van la phng phap c s dung pho bien nhat e
anh gia mc o o nhiem hu c cua cac dong thai
do moi tng quan trc tiep gia BOD va s suy giam oxy
trong cac nguon nc tiep nhan.
176
Phan I NHNG VAN E CHUNG
Ch nhng trng hp het sc ac biet, ThOD, COD
va BOD mi bang nhau. Neu thanh phan hoa hoc cua
tat ca cac vat chat trong nc c biet va chung
co kha nang c oxy hoa hoan toan bi ca hai qua
trnh oxy hoa hoa hoc va sinh hoc, khi o 3 phep o nhu
cau oxy mi nh nhau.
Khi mot mau nc co cha vat chat hu c co kha
nang phan huy sinh hoc c at trong mot bnh kn va
c tiem vi khuan vao o, s tieu thu oxy dien ra theo
mau c minh hoa tren Hnh 6-1. Trong vai ngay au,
toc o giam oxy dien ra nhanh chong do vat chat hu
c hien dien nong o cao. Khi nong o vat chat
hu c giam th toc o tieu thu oxy cung giam theo.
phan cuoi cua ng cong BOD, s tieu thu oxy phan
ln c lien ket vi s thoi ra vi khuan ma chung
a c tang trng manh giai oan au cua tien
trnh xet nghiem. Ngi ta thng cho rang toc o tieu
thu oxy t le thuan vi nong o chat hu c co kha
nang phan huy sinh hoc con lai moi thi iem.
ng cong BOD tren Hnh 6-1 co the c bieu dien
ve mat toan hoc nh la mot phan ng bac mot:
A
t
r
dt
dL
Trong
:
L
t
= ng lng oxy cua cac chat hu c con lai
thi iem t, mg/l
r
A
= kL
t
k = Hang so toc o phan ng, ngay
1
177
(6-1)
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
Hnh 6-1. Cac moi quan he gia BOD va ng
lng oxy
Phng trnh 6-1 co the c bieu dien lai di dang:
kdt
L
dL
t
t
t
0
L
L
t
t
dt k
L
dL
o
kt
L
L
ln
o
t
Hoac
kt
o t
e L L
Trong o: L
o
= ng lng oxy thi iem t = 0.
Ngoai L
t
, ieu ma chung ta quan tam hn la lng oxy
c s dung e tieu thu cac chat hu c (BOD
t
). T
Hnh 6-1, de dang nhan thay rang, BOD
t
khac nhau gia
gia tr ban au cua L
o
va L
t
, nh vay:
BOD
t
= L
o
L
t
BOD
t
= L
o
L
o
e
kt
BOD
t
= L
o
(1 e
kt
)
L
o
thng c xem nh la BOD cuoi cung, o la s
tieu thu oxy ln nhat co the co c khi chat thai a
c phan huy hoan toan. Phng trnh 6-3 c goi la
phng trnh van toc BOD va thng c viet lai
dang:
BOD
t
= L
o
(1 10
Kt
)
178
(6-3)
(6-4)
(6-2)
Phan I NHNG VAN E CHUNG
Lu y rang k c s dung cho hang so toc o phan
ng tren c so e va K c s dung cho hang so toc
o phan ng tren c so 10. Gia chung co moi quan
he rang buoc: k = 2,303 K.
V du 6-2. Neu BOD
3
cua chat thai la 75 mg/L va hang so
toc o phan ng K = 0,150 ngay
1
, BOD cuoi cung la bao
nhieu?
Giai. e y rang hang so toc o c cho tren c so 10
(K ch khong phai la k). Thay cac gia tr a cho vao
Phng trnh 6-4 va giai phng trnh nay oi vi L
o
:
75 = L
o
(1 10
(0,150)(3)
) = 0,645 L
o
Hay L
o
= 75/0,645 = 116 mg/L
Tren c so e:
k = 2,303 (K) = 0,345; va
75 = L
o
(1 e
(0,345)(3)
) = 0,645 L
o
Nh vay: L
o
= 116 mg/L
Can phai lu y rang, BOD sau cung (L
o
) c xac nh
nh la BOD ln nhat c s dung bi chat thai. No
c bieu th bang ng nam ngang tren Hnh 6-1. V
rang BOD
t
tiem can dan en L
o
, cho nen kho co the
an nh c mot thi gian chnh xac e at en BOD
sau cung. Thc vay, tren c s Phng trnh 6-1, no ch
at en mot gii han khi t dan en vo cc. Tuy nhien,
tren quan iem thc te, chung ta co the chap nhan
rang, BOD sau cung at c khi ng cong BOD xap x
vi ng nam ngang pha tren. Tren Hnh 6-1, chung ta
nhan thay rang, thi gian e at c BOD sau cung
khoang 35 ngay. Trong tnh toan, chung ta s dung quy
tac ngon tay rang, neu BOD
t
va L
o
can bang khi lam
tron en 3 con so co ngha, th khi o thi gian e at
en BOD sau cung coi nh a at c. Kinh nghiem a
ch cho thay, co nhng bat thng trong viec xet
nghiem BOD, o la nhng trng hp khong the lam
tron en 2 con so co ngha.
Trong luc BOD sau cung bieu th tot nhat nong o vat
chat hu c co kha nang phan huy sinh hoc, th t
179
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
ban than no cung khong ch ra c rang oxy se b
suy giam trong nguon tiep nhan mot cach nhanh chong
nh the nao. S suy giam oxy co lien quan en ca hai
yeu to: BOD sau cung va hang so toc o BOD (k). Khi
BOD sau cung tang t le thuan vi nong o vat chat
hu c co kha nang phan huy sinh hoc, gia tr bang
so cua hang so toc o phu thuoc vao cac yeu to
sau:
1. Ban chat cua chat thai;
2. Kha nang s dung chat thai (hay con goi la kha
nang ong hoa chat thai) cua cac sinh vat trong
he thong t nhien;
3. Nhiet o.
Ban chat cua chat thai
Qua that la co hang ngan hp chat hu c c tm
thay trong t nhien, nhng khong phai tat ca chung
eu co the c phan huy nh nhau. Cac loai ng
n va tinh bot co kha nang phan huy mot cach
nhanh chong va do o chung co hang so toc o BOD
rat ln. Ngc lai, kha nang phan huy cua cellulose (v
du nh giay ve sinh) th rat thap va toc o phan huy
rat cham; con long, toc va mong tay th hau nh
khong co kha nang phan huy sinh hoc trong th
nghiem BOD hoac trong x ly nc thai thong thng.
Cac hp chat khac th nam gia cac nhom ke tren.
Hang so toc o BOD oi vi mot chat thai hon tap
phu thuoc rat nhieu vao ty le tng oi cua cac
thanh phan khac nhau co trong chat thai. Mot vai
hang so toc o BOD ien hnh c uc ket trong
Bang 6-2. Cac hang so toc o BOD oi vi nc cong
a c x ly th thap hn so vi nc cong cha x
ly, o la v cac chat hu c co kha nang phan huy
sinh hoc mot cach de dang th c loai bo triet e
hn so vi cac chat hu c co kha nang phan huy
sinh hoc kem khi x ly nc thai.
Bang 6-2. Cac gia tr ien hnh oi vi hang so
toc o BOD
180
Phan I NHNG VAN E CHUNG
Loai mau K (20
o
C), ngay
1
k (20
o
C), ngay
1
Nc cong cha x ly
Nc cong a c x
ly tot
Nc song b o nhiem
0,15 0,30
0,05 0,10
0,05 0,10
0,35 0,70
0,12 0,23
0,12 0,23
Nang lc ong hoa chat thai cua cac sinh vat
Bat c mot vi sinh vat nao cung eu b gii han ve
kha nang cua no trong viec s dung (ong hoa) cac
hp chat hu c. Nhieu hp chat hu c co the b
phan phan huy ch nh vao mot nhom nho cac vi
sinh vat. Trong mot moi trng t nhien ma o tiep
nhan cac cac chat thai hu c mot cach lien tuc,
quan the sinh vat co kha nang s dung cac chat
thai nay mot cach co hieu qua nhat se chiem u
the. Tuy nhien, so lng vi khuan c dung e cay
trong viec xet nghiem BOD co the ch cha mot so
rat t cac sinh vat ma chung co the phan huy cac
hp chat hu c ac thu trong chat thai. Van e nay
ac biet pho bien khi phan tch cac chat thai cong
nghiep. Cac ket qua a ch cho thay rang, hang so
toc o BOD khi xet nghiem trong phong th nghiem thap
hn so vi trong nc t nhien. ay la mot ket qua
khong mong muon. Do o, viec xet nghiem BOD nen
c tien hanh vi cac vi sinh vat ac hieu ma chung
a c thch nghi vi chat thai e am bao rang
hang so toc o c xac nh trong phong th nghiem
co the sanh c vi hang so thc trong song.
Nhiet o
Phan ln cac qua trnh sinh hoc dien ra manh me khi
tang nhiet o va cham lai khi nhiet o giam thap.
Bi v viec s dung oxy la do s trao oi chat cua cac
vi sinh vat, nen toc o s dung oxy b anh hng bi
nhiet o mot cach tng t nh tren. Mot cach ly
tng, hang so toc o BOD phai c xac nh bang
thc nghiem trong ieu kien nhiet o thc cua nguon
tiep nhan. Co 2 kho khan vi ieu ly tng nay.
Thong thng, nhiet o cua nc trong nguon tiep
181
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
nhan thay oi xuyen suot ca nam, do o oi hoi phai
tien hanh rat nhieu th nghiem e xac nh hang so
k. Mot kho khan na o la nhiem vu nang ne at ra
cho viec oi chieu cac d lieu thu thap c t nhieu
v tr co nhiet o khac nhau.V vay viec xet nghiem
trong ieu kien phong th nghiem c tien hanh
nhiet o chuan la 20
o
C, va hang so toc o BOD c
hieu chnh oi vi nhiet o cua nguon tiep nhan
bang cach s dung he thc thc nghiem sau:
k
T
= k
20
()
T 20
Trong
:
T = Nhiet o xem xet,
o
C
k
T
= Hang so toc o BOD nhiet o xem xet,
ngay
1
K
20
= Hang so toc o BOD c xac nh nhiet
o 20
o
C, ngay
1
=
He so nhiet o. = 1,135 nhiet o trong
khoang t 4 20
o
C va = 1,056 nhiet o
trong khoang 20 30
o
C
V du 6-3. Mot chat thai c thai vao mot con song co
nhiet o 10
o
C. Ty le oxy tieu thu toi a trong 4 ngay la
bao nhieu neu nh hang so toc o BOD c xac nh
trong phong th nghiem di cac ieu kien chuan la 0,115
ngay
1
(c so e)?
Giai. Xac nh hang so toc o BOD oi vi chat thai
nhiet o song bang cach s dung Phng trnh 6-5:
K
10
= 0,115 (1,135)
10 20
= 0,032 ngay
1
Thay gia tr nay cua k vao trong Phng trnh 6-3 e tm ty
le oxy tieu thu toi a trong 4 ngay:
BOD
4
/L
o
= 1 e
(0,032) (4)
= 0,12
6.3.3.Xac nh cac hang so BOD bang o th
Co nhieu phng phap co the c s dung e xac
nh k va L
o
t cac d lieu thc nghiem BOD. Phng
182
(6-5)
Phan I NHNG VAN E CHUNG
phap n gian nhat va chnh xac nhat la dng o th
BOD theo thi gian. ieu nay a en mot ng cong
hyperbol bac I cua dang a c minh hoa tren Hnh 6-1.
BOD sau cung c xac nh t ng tiem can cua
ng cong. Phng trnh van toc c s dung e giai
oi vi k. Tren thc te, thng gap kho khan trong
viec thiet lap mot ng hyperbol chnh xac t nhng
d lieu c thu thap mot cach thng xuyen. Cac
phng phap tuyen tnh hoa d lieu a c a ra. oi
vi cac phan ng bac nhat, cac phng phap o th
thong thng khong the s dung c bi v o th
ban logarit oi hoi phai biet c nong o ban au,
ma trong trng hp nay, no lai la mot trong nhng
hang so ma chung ta ang can phai xac nh, o la
L
o
! e thao g nhng rac roi nay, mot phng phap
n gian a c biet en vi ten goi la Phng phap
o th Thomas. Phng phap nay da vao s giong nhau
cua viec khai trien 2 chuoi ham sau ay:
kt
1
e 1 F
va
( )
3
2
kt
6
1
1 kt F
,
_
+
Khai trien cac chuoi ham nay, ta c:
( )
1
]
1
+ + ... ) kt (
24
1
) kt (
6
1
) kt ( 5 , 0 1 kt F
3 2
1
( )
1
]
1
+ + ... ) kt (
9 , 21
1
) kt (
6
1
) kt ( 5 , 0 1 kt F
3 2
2
Ro rang la 2 so hang au tien trong khai trien cac
chuoi ham tren la giong het nhau, ch co so hang
th ba la co khac nhau mot t. Thay the Phng trnh 6-8
bang Phng trnh 6-9 vao trong phng trnh toc o BOD
ta c phng trnh gan ung sau ay:
3
o t
] kt ) 6 / 1 ( 1 [ ) kt ( L BOD
+
183
(6-6)
(6-7)
(6-8)
(6-9)
(6-10)
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
Bang cach sap xep lai va khai can bac 3 ca hai ve,
Phng trnh 4-10 co the c chuyen oi thanh:
) t (
) L ( 6
) k (
) kL (
1
BOD
t
1/3
o
2/3
1/3
o
1/3
t
+
,
_
mg/L 128
) 0145 , 0 ( ) 30 , 0 ( 6
1
L
2
o
185
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
Hnh 6-2. Phng phap o th Thomas bieu dien
(t/BOD
t
)
1/3
theo t
6.3.4.o Nhu cau oxy sinh hoa (BOD) trong phong th
nghiem
e co c tnh chac chan cang nhieu cang tot, ieu
quan trong la phai tieu chuan hoa cac thao tac th
nghiem khi tien hanh o BOD. Trong nhng phan di
ay, viec xet nghiem BOD theo ung tieu chuan chu
trong nhieu en ly do cho moi bc tien hanh hn la i
sau vao cac chi tiet. Cac thu thuat xet nghiem chi
tiet co the c tm thay trong Standard Methods for the
Examina-tion of Water and Wastewater
(*)
.
Bc 1
Mot chai BOD 300 mL chuyen dung (Hnh 6-3) c o ay
hoan toan vi mot mau nc ma no a c pha
loang thch hp va a c tiem cac vi sinh vat. Sau o
chai c ong nut chat e ngan chan cac bot khong
kh. Cac mau oi hoi phai pha loang bi v ch co oxy
la co the dung c e cho cac sinh vat b phan huy
trong nc. Phan ln oxy ma no co the phan huy la
khoang 9 mg/L, cho nen BOD cua mau a c pha
loang can phai nam trong khoang t 2 en 6 mg/L. Cac
mau c pha loang vi mot loai nc pha loang ac
biet co cha tat ca cac nguyen to vi lng can thiet
( *)
American Public Health Association, Standard Methods for the
Examination of Water and Wastewater, 19
th
ed., Washington, DC, 1995.
186
Phan I NHNG VAN E CHUNG
cho s trao oi chat cua vi khuan e cho s phan huy
vat chat hu c khong b gii han bi s thieu vang
vi khuan tang trng. Nc pha loang cung co cha
mot chat e tiem chung cho cac vi sinh vat e cho tat
ca cac mau c xet nghiem trong cung mot ngay
cha khoang chng ay loai va so lng vi sinh vat.
Ty so gia mau khong c pha loang va mau a
c pha loang c goi la c mau (sample size), thng
c bieu th bang phan tram, trong khi o moi tng
quan ngc lai c goi la he so pha loang. Ve mat
toan hoc, ieu o c bieu dien nh sau:
100
loang pha c a mau cua tch The
loang pha c cha mau cua tch The
(%) mau C
(%) mau C
100
loang pha c cha mau cua tch The
loang pha c a mau cua tch The
loang sopha He
Hnh 6-3. Cac chai BOD chuyen dung
C mau thch hp e s dung co the c xac nh
bang cach chia 4 mg/L (iem gia cua khoang BOD c
187
(6-16)
(6-17)
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
pha loang ma chung ta mong muon) cho nong o BOD
a c c tnh trong mau a i xet nghiem. Sau o,
mot the tch thch hp cua mau cha c pha loang
c la chon cho phu hp vi c mau nay.
V du 6-5. BOD cua mot mau nc thai c c oan
la 180 mg/L. The tch cua mau cha c pha loang can
phai cho vao chai 300 mL la bao nhieu? C mau va he so
pha loang bang cach s dung the tch nay la bao nhieu?
Gia s rang 4 mg/L BOD co the b tieu thu trong chai BOD.
Giai. c tnh c mau can thiet:
% 22 , 2 100
180
4
mau C
c tnh the tch cua mau cha c pha loang can thiet
e cho the tch cua mau a c pha loang la 300 mg/L:
The tch mau cha c pha loang = 0,0222 300 mL = 6,66
mL
Nh vay mot the tch mau thch hp phai la 7,00 mL.
Tnh toan lai c mau va he so pha loang thc s:
% 33 , 2 100
mL 300
mL 7,00
mau C
42,9
mL 7,00
mL 300
loang pha so He
Bc 2
Cac mau trang (blank) ch co cha nc pha loang a
c tiem cung c cho vao chai BOD va ay kn nap
lai. Cac mau trang la can thiet e anh gia lng
oxy b tieu thu bi chat e tiem chung c them
vao trong trng hp khong co mau.
Bc 3
Cac chai BOD a c ay kn nap co cha cac mau
a c pha loang va mau trang c u trong bong
toi 20
o
C trong mot so ngay mong muon. Trong a so
cac trng hp, thi gian u c s dung la 5 ngay.
188
Phan I NHNG VAN E CHUNG
e xac nh BOD hoan toan va hang so toc o BOD,
can phai keo dai thi gian u lau hn. Cac mau c
u trong bong toi la nham e ngan nga s quang hp
t viec a them oxy vao nc va s lam cho mat
hieu lc tieu thu oxy. Nh a e cap pha trc, viec
xet nghiem BOD c tien hanh nhiet o chuan 20
o
C
e loai tr anh hng cua nhiet o len hang so toc
o BOD va e thong nhat ve ket qua xet nghiem
gia cac phong th nghiem.
Bc 4
Sau khi so ngay mong muon troi qua, cac mau va mau
trang c a ra khoi phong u va tien hanh o nong
o oxy hoa tan trong moi chai. BOD cua mau khong
c pha loang c tnh toan bang cach s dung
phng trnh sau:
BOD
t
= (DO
tr,t
DO
m,t
) he so pha loang
Trong
:
DO
tr,t
= Nong o oxy hoa tan trong mau trang sau t
ngay u, mg/L
DO
m,t
= Nong o oxy hoa tan trong mau sau t ngay
u, mg/L
V du 6-6. BOD
5
cua mau nc thai trong V du 6-5 la bao
nhieu neu nh cac gia tr DO cua mau trang va mau a
c pha loang sau 5 ngay la 8,7 va 4,2 mg/L?
Giai. Thay cac gia tr thch hp vao Phng trnh 6-18:
BOD
5
= (8,7 4,2) 42,9 = 193 mg/L
6.3.5.Cac iem lu y ve nhu cau oxy sinh hoa
Mac du BOD nam ngay (BOD
5
) a c chon nh la
mot ch tieu c ban e anh gia mc o o nhiem
va kiem soat o nhiem oi vi hau het cac loai nc
thai, nhng thc ra th BOD sau cung mi la mot ch
189
(6-18)
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
tieu tot nhat e phan anh mc o o nhiem tong
cong cua chat thai. oi vi bat ky mot loai chat
thai nao cung eu co mot hang so toc o BOD xac
nh, t le gia BOD toan phan va BOD
5
la hang so, v
the BOD
5
phan anh nong o tng oi cua chat thai.
oi vi cac loai chat thai khac nhau co BOD
5
nh nhau,
BOD toan phan may ra ch co the giong nhau neu nh
cac hang so toc o BOD la nh nhau. ieu nay c
minh hoa tren Hnh 4-4 oi vi mot loai nc thai o
th co hang so toc o K = 0,15 ngay
1
va mot loai
nc thai cong nghiep co K = 0,05 ngay
1
. Mac du ca
hai loai nc thai nay eu co BOD
5
= 200 mg/L, nhng
nc thai cong nghiep th co gia tr BOD toan phan
ln hn nhieu va co the co tac ong manh en oxy
hoa tan trong song. oi vi nc thai cong nghiep,
mot phan nho hn cua BOD a c s dung trong 5
ngay au do co hang so toc o thap hn.
Viec hieu (the hien) chnh xac cac gia tr BOD
5
cung
co the c minh hoa bang cach khac. Chung ta hay
xem xet mot mau nc song a b o nhiem co tr
so BOD
5
= 50 mg/L va K = 0,115 ngay
1
. BOD toan phan
c tnh toan t Phng trnh 6-4 la 68 mg/L. Tuy nhien, v
nhiet o nc song la 10
o
C, nen gia tr cua K trong
song ch la 0,032 ngay
1
(xem v du 6-3). Nh a the
hien bang o th tren Hnh 6-5, gia tr BOD
5
trong ieu
kien phong th nghiem anh ga qua cao s tieu thu oxy
thc te trong song. Mot lan na, mot phan nho hn
cua BOD a c s dung trong 5 ngay khi hang so toc
o BOD thap hn.
BOD
5
a c chon nh la gia tr chuan oi vi hau
het cac muc ch bi v viec xet nghiem a c phat
minh ra bi cac ky s ve sinh moi trng Anh, ni ma
cac dong song co thi gian chuyen tai ra bien ngan
hn 5 ngay, v vay khong nhat thiet phai xem xet en
nhu cau oxy cac thi gian dai hn 5 ngay.
190
Phan I NHNG VAN E CHUNG
Hnh 6-4. Anh hng cua K len BOD hoan toan cua
hai loai nc thai co BOD
5
nh nhau
Hnh 6-5. Anh hng cua K len BOD
5
khi BOD hoan
toan la hang so
6.3.6.S Oxy hoa cac hp chat cua Nit
Cac quan niem trc ay cho rang ch co carbon trong
vat chat hu c b oxy hoa. Thc ra, nhieu hp chat
hu c, chang han nh cac protein, trong thanh phan
cua chung ro rang la co cha nguyen to nit, nhng
no van co the b oxy hoa cung vi s tieu thu oxy
phan t. Tuy nhien, bi v cac c che va toc o cua
qua trnh oxy hoa nit co s khac biet so vi qua trnh
oxy hoa carbon, cho nen hai qua trnh nay can phai c
xem xet rieng biet. Mot cach hp ly, s tieu thu oxy do
191
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
qua trnh oxy hoa carbon c goi la BOD carbon (C-BOD),
trong khi o s tieu thu oxy do qua trnh oxy hoa nit
c goi la BOD nit (N-BOD).
Cac vi sinh vat ma chung oxy hoa carbon trong cac hp
chat hu c e tao ra nang lng can thiet cho qua
trnh song th khong the oxy hoa nit trong cac hp chat
o. Thay vao o, cac hp chat nit thng i vao
nguon nc dang ammonia (NH
3
). nhng gia tr pH
bnh thng, ammonia nay thc ra ton tai dang
ammonium cation (NH
4
+
). Ammonia c phong thch vao
nguon nc t cac hp chat hu c, cong them t
cac nguon khac nh nc thai cong nghiep va nc
ra troi t noi ong (chu yeu la t phan bon hoa
hoc), b oxy hoa thanh nitrate (NO
3
) nh mot nhom vi
khuan ac hieu, c goi la qua trnh nitrate hoa
(nitrification). Phan ng tong quat cua qua trnh oxy hoa
ammonia nh sau:
+ +
+ + + H 2 O H NO O 2 NH
2 3
vat sinh vi Cac
2 4
T phan ng nay, N-BOD ly thuyet co the tnh nh sau:
N /g O g 4,57
14
16 4
hoa oxy c nit gam So
dung s c oxy gam So
BOD N
2
Gia tr N-BOD thc te thng thap hn so vi gia tr N-
BOD ly thuyet do s hp nhat mot so nit vao trong
cac te bao vi khuan mi, tuy nhien s chenh lech nay
ch vao khoang mot vai phan tram.
V du 4-7. Tnh N-BOD ly thuyet cua mot loai nc thai
cha 30 mg/L ammonia theo nit (NH
3
-N). Neu ket qua phan
tch mot mau nc thai cho biet nong o ammonia (NH
3
)
la 30 mg/L th N-BOD ly thuyet se la bao nhieu?
Giai. Trong phan au cua bai toan, lng ammonia c
cho dang NH
3
-N. Do o, chung ta co the s dung Phng
trnh 6-19 e tnh N-BOD ly thuyet:
N-BOD
ly thuyet
= (30 mg N/L) (4,57 mg O
2
/mg N) = 137 mg O
2
/L
192
(6-19)
Phan I NHNG VAN E CHUNG
e tra li cau hoi th hai, chung ta can phai chuyen
oi mg/L ammonia thanh NH
3
-N bang cach nhan vi ty so
cua trong lng phan t gam cua N va NH
3
:
N/L mg 24,7
NH g 17
N g 14
/L) NH mg (30
3
3
,
_
:
G
n
= Tai lng DO trong nc thai, g/s
G
s
= Tai lng DO trong nc song, g/s
Q
n
= Lu lng nc thai, m
3
/s
Q
s
= Lu lng nc song, m
3
/s
C
n
= Nong o oxy hoa tan trong nc thai, g/m
3
C
s
= Nong o oxy hoa tan trong nc song, g/m
3
Hnh 6-9. S o can bang vat chat truyen thong
oi vi s xao tron DO
Tai lng DO trong song sau khi hoa tron can bang vi
tong tai lng DO cua 2 dong nc song va nc
thai:
198
(6-20)
(6-21)
Tai lng DO trong
nc thai
Tai lng
DO trong
nc song
Tai lng DO trong
nc song sau khi
hoa tron
Phan I NHNG VAN E CHUNG
Tai lng DO sau khi hoa tron = Q
n
C
n
+ Q
s
C
s
Tng t oi vi BOD toan phan:
Tai lng BOD sau khi hoa tron = Q
n
L
n
+ Q
s
L
s
Trong o: L
n
= BOD toan phan cua nc thai, mg/L
L
s
= BOD toan phan cua nc song, mg/L
Nong o cua DO va BOD trong nc song sau khi xao
tron tng ng bang tai lng cua DO va BOD sau khi
xao tron chia cho tong lu lng cua nc thai va
nc song:
s n
s s n n
Q Q
C Q C Q
DO
+
+
s n
s s n n
a
Q Q
L Q L Q
L
+
+
Trong o L
a
= BOD toan phan au tien sau khi xao tron.
V du 6-8. Mot khu o th thai moi ngay thai ra song
17.360 m
3
nc thai a c x ly co BOD
5
= 12 mg/L va
co hang so toc o BOD la k = 0,12 ngay
1
nhiet o
20
o
C. Song co lu lng 0,43 m
3
/s va BOD toan phan la 5,0
mg/L. DO cua nc song la 6,5 mg/L va DO cua nc thai
sau khi x ly la 1,0 mg/L. Tnh DO va BOD toan phan au
tien sau khi xao tron.
Giai. DO sau khi xao tron c cho bi Phng trnh 6-24.
e s dung phng trnh nay, chung ta can phai chuyen
oi lu lng nc thai sang n v tng thch, tc la m
3
/s:
/s m 20 , 0
s/ngay 86.400
/ngay m 17.360
Q
3
3
n
DO sau khi hoa tron:
mg/L 75 , 4
/s m 43 , 0 /s m 20 , 0
mg/L) 6,5 ( ) /s m (0,43 mg/L) (1,0 /s) m 0,20 (
DO
3 3
3 3
+
+
199
(6-22)
(6-23)
(6-24)
(6-25)
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
Trc khi chung ta xac nh BOD toan phan au tien sau
khi xao tron, chung ta can phai xac nh BOD toan phan
cua nc thai. Giai Phng trnh 6-3 oi vi L
o
:
mg/L 6 , 26
) 55 , 0 1 (
12
) e - (1
mg/L 12
) e 1 (
BOD
L
(5) (-0,12) kt
5
o
:
H
tt
= Nhiet lng tieu ton e lam nong cac vat
the
H
t
= Nhiet lng thu c do lam nguoi cac vat
the
S thay oi enthalpy hoac ham nhiet cua mot khoi
lng vat chat co the c xac nh bi phng trnh:
H = mC
p
T
Trong
:
H = S thay oi enthalpy, J
m = Khoi lng vat chat, g
C
p
=
Nhiet dung rieng ap suat khong oi, J/gK
T
= S thay oi nhiet o, K
200
(6-26)
(6-27)
Phan I NHNG VAN E CHUNG
Nhiet dung rieng cua nc thay oi khong ang ke
theo nhiet o. oi vi nc t nhien, no co gia tr
gan ung la 4,19. S dung phng trnh can bang
nhiet, chung ta co the viet:
(m
n
) (4,19) T
n
= (m
s
) (4,19) T
s
Nhiet o sau khi xao tron tm c bang cach s dung
phng trnh nay oi vi nhiet o sau cung bang cach
tha nhan rang T moi ve cua phng trnh la khac
nhau gia nhiet o cuoi cua nc song (T
c
) va nhiet
o ban au cua nc thai va nc song, tc la:
s n
s s n n
c
Q Q
T Q T Q
T
+
+
:
D = o thieu hut oxy, mg/L
DO
bh
= Nong o bao hoa cua oxy hoa tan, mg/L
DO = Nong o thc te cua oxy hoa tan, mg/L
Gia tr bao hoa cua oxy hoa tan phu thuoc manh vao
nhiet o cua nc thai no giam xuong khi nhiet o
tang len. Gia tr DO
bh
oi vi nc sach c cho trong
Bang A-2 Phu luc A.
201
(6-28)
(6-29)
(6-30)
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
o thieu hut ban au
Khi au cua ng cong dien tien DO la iem ma
tai o dong thai c xao tron vi nc song. o
thieu hut ban au c xem nh la s khac biet gia
nong o DO bao hoa va nong o DO sau khi xao tron
(Phng trnh 6-24):
s n
s s n n
bh a
Q Q
C Q C Q
DO D
+
+
Trong
:
D
a
= o thieu hut ban au sau khi nc song va
chat thai c xao tron, mg/L
DO
bh
= Nong o bao hoa cua oxy hoa tan nhiet
o cua nc song sau khi xao tron, mg/L
V du 6-9. Tnh o thieu hut ban au cua mot dong song
sau khi hoa tron vi nc thai t mot khu o th (cac
d lieu a c cho trong V du 6-8). Nhiet o cua nc
song la 10
o
C va nhiet o cua nc thai cung la 10
o
C.
Giai. Tng ng vi nhiet o cua nc song, gia tr
bao hoa cua oxy hoa tan (DO
bh
) co the c xac nh
bang cach tra bang t Phu luc A. 10
o
C, DO
bh
= 11,33
mg/L. Do chung ta a tnh toan c nong o DO sau khi
xao tron la 4,75 mg/L (V du 6-8), cho nen o thieu hut ban
au sau khi xao tron la:
D
a
= 11,33 mg/L 4,75 mg/L = 6,58 mg/L
Bi v nc thai thng co nhiet o cao hn nc
song, ac biet la vao mua ong, cho nen nhiet o
cua dong thai chay ra song thng cao hn nhiet o
cua dong chay ngc. V rang chung ta a quan tam
en cac ieu kien cua dong chay xuoi, nen ieu
quan trong la chung ta phai s dung nhiet o cua
dong chay xuoi khi xac nh nong o bao hoa cua
oxy hoa tan.
202
(6-31)
Phan I NHNG VAN E CHUNG
Phng trnh dien tien DO
Mot s o can bang vat chat cua DO trong mot khuc
song nho a c the hien tren Hnh 6-10a. ay la
mot can bang vat chat toan dien ma no a xem xet
en tat ca cac au vao va au ra. Nh a e cap
tren, chung ta se gii han van e cua chung ta
en mo hnh Streeter-Phelps co ien
(*)
. S o can bang
vat chat a c n gian hoa c the hien tren
Hnh 6-10b. Phng trnh can bang vat chat khi o nh
sau:
RDO
v
+ W + A M RDO
r
= 0
Hnh 6-10. S o can bang DO trong khuc song nho (a)
va can bang vat chat a c n gian hoa
oi vi mo hnh Streeter-Phelps (b)
Chu
g
i
a
i:
RDO
va
o
= Khoi lng DO chay vao khuc song
RDO
ra
= Khoi lng DO chay ra khuc song
W = Khoi lng DO trong nc thai chay vao
khuc song
A = Khoi lng DO i vao t kh quyen
P = Khoi lng DO i vao t cac san pham co
cha oxy do s quang hp cua tao
( *)
H. W. Streeter and E. B. Phelps, A Study of the Pollution and Natural
Purification of the Ohio River, U.S. Public Health Service Bulletin No. 146,
1925.
203
W A P
RDO
va
o
B M N R
RDO
r
a
W A
RDO
va
o
M
RDO
r
a
(a) (b)
(6-32)
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
B = Khoi lng DO b tieu thu bi nhu cau cua
sinh vat ay
M = Khoi lng DO b kh bi s phan huy sinh
hoc cua C-BOD
N = Khoi lng DO b kh bi s phan huy sinh
hoc cua C-BOD
R = Khoi lng DO b tieu thu bi s ho hap
cua tao
Trong Phng trnh 6-32 chung ta co the giai thch cho
RDO
vao
+ W. Muc ch cua chung ta la tm RDO
ra
dang
khoi lng tren mot n v the tch (mg/L). Chung ta tam
thi bo qua A va M trc khi giai phng trnh can bang
vat chat.
Toc o ma o DO bien mat t dong chay do hoat
ong cua vi khuan (M) ung bang toc o gia tang o
thieu hut oxy hoa tan. Vi gia thiet rang gia tr DO
bao hoa van la hang so [d(DO
bh
)/dt = 0], lay vi phan
Phng trnh 6-30 ta c:
0
dt
dD
dt
) DO ( d
+
va
dt
dD
dt
) DO ( d
Toc o ma o DO bien mat xay ra ong thi vi
toc o ma o BOD b phan huy, cho nen:
dt
) BOD ( d
dt
dD
dt
) DO ( d
Nh rang BOD
t
c xac nh bi:
BOD
t
= L
o
L
t
va lu y rang L
o
la mot hang so, chung ta co the
noi rang s thay oi BOD theo thi gian la:
dt
dL
dt
) BOD ( d
t
204
(6-33)
(6-34)
(6-35)
Phan I NHNG VAN E CHUNG
ieu nay ch ra cho chung ta thay rang toc o thay
oi o thieu hut thi iem t do BOD la mot phan
ng bac nhat t le vi ng lng oxy cua cac chat
hu c con lai:
t
kL
dt
dD
:
dD/
dt
= S thay oi o thieu hut oxy (D) tren n v
thi gian, mg/L.ngay
k
d
= Hang so toc o kh oxy, ngay
1
L = BOD hoan toan cua nc song, mg/L
k
r
= Hang so toc o nap kh, ngay
1
205
(6-36)
(6-37)
(6-38)
(6-39)
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
D = o thieu hut oxy trong nc song, mg/L
Bang cach lay tch phan Phng trnh 6-39 vi cac ieu
kien bien: thi iem t = 0: D = D
a
va L = L
a
, va
thi iem t = t, D = D va L = L, ta c phng trnh dien
tien DO:
) e ( D ) e e (
k k
L k
D
t k
a
t k t k
d r
a d
r r d
+
Trong
:
D = o thieu hut oxy trong nc song sau khi s
dung BOD theo thi gian, mg/L
L
a
= BOD hoan toan luc ban au sau khi nc song
va nc thai c xao tron (Phng trnh 6-25),
mg/L
K
d
= Hang so toc o kh oxy, ngay
1
k
r
= Hang so toc o nap kh, ngay
1
D
a
= o thieu hut ban au sau khi nc song va
nc thai c xao tron (Phng trnh 6-31),
mg/L
Khi K
r
= K
d
, Phng trnh 6-30 c viet lai thanh:
) e ( ) D tL k ( D
t k
a a d
d
+
Hang so toc o kh oxy
Hang so toc o kh oxy khac hang so toc o BOD
bi v co nhng s khac biet ve mat vat ly va sinh
hoc gia mot dong song va mot chai BOD. Nhn chung,
BOD c s dung nhanh hn trong song do s xao tron
hon loan, mot so lng ln cac sinh vat mam, va s
kh BOD bi cac sinh vat tren long song cung nh
cac vi sinh vat l lng trong nc. ac biet khi k co
gia tr ln hn 0,7 ngay
1
, k
d
co the len en 7 ngay
1
oi vi nhng dong chay nong va co o doc ln.
206
(6-40)
(6-41)
Phan I NHNG VAN E CHUNG
Tuy nhien, oi vi nhng con song sau va co toc o
dong chay cham, gia tr k
d
thng rat thap hn so vi
k.
Bosko
(*)
a a ra mot phng phap xac nh k
d
thong
qua k bang cach s dung cac ac trng cua dong
chay:
+
H
v
k k
d
Trong
:
k
d
= Hang so toc o kh oxy 20
o
C, ngay
1
v = Toc o trung bnh cua dong chay, m/s
k = Hang so toc o BOD c xac nh trong
phong th nghiem nhiet o 20
o
C, ngay
1
H = o sau trung bnh cua dong chay, m
:
k
r
= Hang so toc o nap khong kh 20
o
C, ngay
1
v = Van toc trung bnh cua dong chay, m/s
( *)
D. J. OConnor and W. E. Dobbins, Mechanism of Reaeration in Natural
Streams, American Society of Civil Engineers Transactions, vol. 153, p. 641,
1958.
208
(6-43)
Phan I NHNG VAN E CHUNG
H = o sau trung bnh cua dong chay, m
Lu y rang he so 3,9 tnh en mot tha so chuyen
oi e co c so hang co th nguyen cua phng
trnh. Hang so toc o nap khong kh cung b anh
hng bi nhiet o va co the c ieu chnh theo
nhiet o thc te cua mot con song bang cach s
dung Phng trnh 6-5 nhng vi he so nhiet o =
1,024. oi vi nhieu dong chay, k
r
co the thay oi t
0,05 en ln hn 18 ngay
1
.
e lien he thi gian di chuyen vi khoang cach vat
ly xuoi dong, can phai biet van toc dong chay trung
bnh. Mot khi a tm c gia tr cua D tai mot iem
bat ky cua dong chay xuoi, chung ta co the tm c
DO t phng trnh 6-30. Lu y rang khong the dung
cac bien phap vat ly nao e lam cho DO thap hn
khong. Neu nh o thieu hut tnh toan c t Phng
trnh 6-40 ln hn gia tr DO bao hoa, th khi o toan bo
oxy se b tieu hao mot so thi gian sm hn va DO
bang khong. Neu cac ket qua tnh toan dan en cac
gia tr DO am th phai xem nh DO = 0 bi v no khong
the nao nho hn khong.
iem thap nhat cua ng cong lom DO (c goi la
iem ti han) la ieu ma chung ta quan tam nhieu
nhat v no ch ra nhng ieu kien toi te nhat trong
song. Thi gian e at en iem ti han (t
gh
) co the
c xac nh bang cach lay vi phan Phng trnh 6-40,
gan cho no bang khong, va giai oi vi t bang cach
s dung cac gia tr cua c so e oi vi k
r
va k
d
:
1
1
]
1
,
_
a d
d r
a
d
r
d r
gh
L k
k k
D 1
k
k
ln
k k
1
t
Hoac khi k
r
= k
d
:
,
_
a
a
d
c
L
D
1
k
1
t
o thieu hut ti han (D
gh
), sau o c xac nh bang
cach s dung thi gian ti han trong Phng trnh 6-40.
209
(6-44)
(6-45)
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
Trong mot so trng hp, ng cong DO co the khong
b vong xuong. Gia tr DO thap nhat co the dien ra
ngay trong vung xao tron. Trong nhng trng hp o,
Phng trnh 6-44 se khong cho c mot gia tr hu ch.
V du 6-11. Xac nh nong o DO tai mot iem khoang
cach 5 km so vi mieng xa nc thai theo chieu dong
chay (Cac v du 6-8, 6-9, 6-10). ong thi xac nh DO ti
han va khoang cach so vi mieng xa theo chieu dong
chay ma o xay ra DO ti han.
Giai. Tat ca cac d lieu thch hp a c cung cap t
3 v du trc. Tr thi gian di chuyen, t, va toc o nap
khong kh, cac gia tr can thiet e giai cac Phng trnh
6-40 va 6-44 a c tnh toan trong cac V du 6-8, 6-9 va 6-
10. Bc au tien la hay tnh k
r
:
1
5 , 1
5 , 0
o
r
ngay 0604 , 0
) m 0 , 5 (
) m/s 03 , 0 ( ) 9 , 3 (
C 20 k
Gia tr k
r
trong tnh toan tren tng ng vi nhiet o 20
o
C,
nhng v nhiet o cua nc song la 10
o
C, do o can phai
hieu chnh theo nhiet o bang cach s dung Phng trnh
6-5:
k
r
10
o
C = (0,0604 ngay
1
) (1,024)
10 20
= 0,04766 ngay
1
Thi gian di chuyen t c tnh toan thong qua khoang
cach theo chieu dong chay va toc o cua dong chay:
ngay 929 , 1
s/ngay) (86400 (0,03m/s)
) m/km 1000 ( ) km 5 (
t
Mac du khong c minh chng bang cac hnh anh co y
ngha trong viec tnh toan, chung ta van co the chon ra 4
hnh anh tieu bieu bi v nhng anh hng cua viec cat
bt gia tr tren may tnh.
o thieu hut c xac nh bang cach s dung Phng
trnh 6-40:
[ ] [ ]
mg/L 73 , 6 hoac 9 729 , 6 D
e 58 , 6 e e
03442 , 0 04766 , 0
) 86 , 11 )( 03442 , 0 (
D
) 929 , 1 ( ) 04766 , 0 ( ) 929 , 1 ( ) 04766 , 0 ( ) 929 , 1 ( ) 03442 , 0 (
va nong o oxy hoa tan la:
DO = 11,33 6,73 = 4,60 mg/L
210
Phan I NHNG VAN E CHUNG
Thi gian ti han c tnh toan bang cach s dung
Phng trnh 6-44:
ngay 45 , 6 t
) 86 , 11 ( ) 03442 , 0 (
03442 , 0 04766 , 0
58 , 6 1
03442 , 0
04766 , 0
ln
0342 , 0 04766 , 0
1
t
gh
gh
'
1
]
1
S dung t
gh
nh la mot yeu to thi gian trong Phng trnh
6-40 e tnh toan o thieu hut ti han nh sau:
[ ] [ ]
mg/L 85 , 6 D
e 58 , 6 e e
03442 , 0 04766 , 0
) 86 , 11 )( 03442 , 0 (
D
gh
) 45 , 6 ( ) 04766 , 0 ( ) 45 , 6 ( ) 04766 , 0 ( ) 45 , 6 ( ) 03442 , 0 (
gh
va DO ti han la:
DO
gh
= 11,33 6,85 = 4,48 mg/L
DO ti han xay ra khoang cach:
km 7 , 16
m/km 1000
1
) m/s 03 , 0 ( ) s/ngay 86400 ( ) ngay 45 , 6 (
,
_
+
va
C 20 ngay 067198 , 0
) 00 , 4 (
) 100 , 0 ( 7 , 1
K
o 1
5 , 1
5 , 0
r
'
1
]
1
,
_
Bang cach s dung gia tr nay cho t trong Phng trnh 6-40
(tren c so 10 bi v cac gia tr K la c so 10), chung
ta co the tnh c o thieu hut iem ti han:
[ ] [ ]
mg/L 23 , 8 D
10 98 , 2 10 10
0685 , 0 0757 , 0
0 , 20 0685 , 0
D
gh
) 07 , 5 ( ) 0757 , 0 ( ) 07 , 5 ( ) 0757 , 0 ( ) 07 , 5 ( ) 0685 , 0 (
gh
DO iem ti han c xac nh bang cach giai phng
trnh 6-30 oi vi DO va thay the gia tr gia tr gan ung
cua DO bao hoa t Bang A-2 cua Phu luc A:
DO = DO
bh
D = 8,38 8,13 = 0,25 mg/L
Nh vay, DO thap nhat oi vi to hp AX la 0,25 mg/L,
va no xay ra mot thi iem di chuyen la 5,07 ngay
theo chieu dong chay xuoi t mieng xa cua Nha may A.
Bi v toc o dong chay cua song X la 0,100 m/s, nen
khoang cach ve thi gian tren se tng ng vi:
km 8 , 43
m/km 1000
) s/ngay 86400 ( ) ngay 07 , 5 ( ) m/s 100 , 0 (
215
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
Cac ket qua tnh toan cua nhng to hp khac c tong
hp lai nh sau:
Thong so tnh
toan
AX AY BX BY
K
d
0,0685 0,0714 0,0422 0,045
1
K
r
0,0757 0,107 0,0757 0,107
t
gh
5,07 3,99 5,93 4,44
D 8,14 6,93 6,27 5,31
DO 0,25 1,47 2,13 3,08
Ro rang rang, tot nhat la nen xay dng nha may B
tren song Y (to hp B-Y).
Bang cach s dung chng trnh ien toan, chung ta a
tao ra c cac gia tr cua o thieu hut oi vi mot
chuoi thi gian cho moi to hp va the hien cac ket qua
tnh toan bang o th nh tren Hnh 6-11. T hnh ve nay,
chung ta co the co mot so nhan xet chung nh sau:
1. Tang toc o nap khong kh, trong khi gi nguyen cac
yeu to khac th se giam o thieu hut va chuyen dch
ngc dong iem ti han;
2. Giam toc o nap khong kh, trong khi gi nguyen cac
yeu to khac th se tang o thieu hut va chuyen dch
xuoi dong iem ti han;
3. Tang toc o kh oxy, trong khi gi nguyen cac yeu to
khac th se tang o thieu hut va chuyen dch ngc
dong iem ti han;
4. Giam toc o kh oxy, trong khi gi nguyen cac yeu
to khac th se giam o thieu hut va chuyen dch xuoi
dong iem ti han.
BOD Nit (N-BOD)
en iem nay, mi ch co BOD carbon (C-BOD) c
xem xet trong ng cong dien tien DO. Tuy nhien, trong
nhieu trng hp, BOD nit t ra cung co anh hng
manh en cac mc oxy hoa tan. Cac nha may x ly
nc thai hien ai co the at c chat lng nc
thai sau x ly vi C-BOD
5
thng xuyen nho hn 30
mg/L. Mot dong nc thai au ra tieu bieu cung co
216
Phan I NHNG VAN E CHUNG
cha khoang 30 mg/L nit, tng ng vi khoang 137
mg/L N-BOD neu nit c thai ra dang ammonia (xem V
du 6-7). BOD nit co the c ket hp chat che vao
ng cong dien tien DO bang cach a them mot so
hang bo sung vao trong Phng trnh 6-40:
( ) ( ) ( )
t k t k
n r
n n t k
a
t k t k
d r
a d
r n r r d
e e
k k
L k
e D e e
k k
L k
D
+ +
Trong
:
k
n
= he so kh oxy do nit, ngay
1
L
n
= N-BOD hoan toan sau khi chat thai c xao
tron vi nc song, mg/L
Cac so hang khac co y ngha giong nh a c
xac nh trc ay
ieu quan trong can phai lu y la vi so hang bo sung
them cho N-BOD, chung ta khong the tm c thi gian
ti han bang cach s dung Phng trnh 6-44. e thay
the, no phai c tm bang cach giai th Phng trnh
6-46 vi nhng sai so nhat nh.
217
(6-46)
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC 218
Phan I NHNG VAN E CHUNG
Anh hng cua cac yeu to khac en mc DO
trong song
ng cong dien tien DO co ien gia thiet rang ch
co mot nguon iem thai chat thai vao song. Tren
thc te, rat hiem co trng hp nay. Cac nguon thai
phan tan co the c quan ly bang cach chia con
song ra thanh nhng oan ngan hn vi mot nguon
iem phan au cua moi oan song. Mot oan song
c ch nh ro bi mot hoac mot nhom ngi
chuyen mon da tren c s tnh ong nhat cua no,
o la, hnh dang kenh, thanh phan ay, o doc, v.v
o thieu hut oxy va BOD tha co the c tnh toan
phan cuoi cua moi oan song. Cac gia tr nay, sau
o c s dung e xac nh cac gia tr mi cua D
a
va L
a
iem au cua oan song tiep theo. S o
nhiem t cac nguon khong iem cung co the c
quan ly bang cach nay neu nh cac oan song c
chia ra u nho. S o nhiem t nguon khong iem
cung co the c ket hp trc tiep vao phng trnh
dien tien DO oi vi mot s phan tch tinh vi hn. Viec
phan chia con song ra thanh cac oan nho cung can
thiet moi khi co nhng thay oi ve che o dong
chay, v khi o he so nap khong kh cung se thay oi.
Trong cac con song nho, ghenh thac ong vai tro chu
yeu trong viec duy tr cac mc DO cao trong song. Viec
loai bo ghenh thac bang cach nao vet hoac ap ap
mot con song co the gay ra nhng tac ong rat xau
en DO, du rang DO co the ot ngot tang cao trong
dong chay tran t ap xuong do s hon loan cua
dong nc ri.
Mot so con song co cha ng nhieu tram tch vat
chat hu c trong bun lang. Chung co the la cac
tram tch t nhien cua cac la cay hoac cac thc vat
nc b chet hoac co the la cac tram tch cua bun
t cac loai nc thai t c x ly hoac khong c
x ly. Trong trng hp o, s phan huy vat chat
hu c nay at ra them mot ganh nang cho cac
nguon oxy cua dong chay. Khi nhu cau oxy cua sinh vat
ay nay la ang ke so vi nhu cau oxy trong cot
219
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
nc, no can phai c xem xet en mot cach nh
lng trong phng trnh dien tien DO.
Cac thc vat nc cung co the co anh hng ln
en cac mc DO. Vao ban ngay, cac hoat ong quang
hp cua chung san sinh ra oxy ma chnh lng oxy nay
co vai tro bo sung them s nap kh va tham ch co the
dan en s qua bao hoa oxy. Tuy nhien, cac thc vat
cung tieu thu oxy cho cac qua trnh ho hap. Mac du
co san sinh ra oxy, nhng s ho hap cua thc vat co
the dan en nhng mc DO thap hn rat nhieu vao
ban em. S tang trng cua thc vat thng cao nhat
vao mua he khi ma cac dong song co lu lng thap
va nhiet o cao, v the nhng nhu cau ho hap ve ban
em xay ra ong thi vi nhng trng hp toi te
nhat cua s suy giam oxy t viec s dung BOD. Hn
na, khi cac thc vat nc b chet va lang xuong
ay, chung lai lam tang nhu cau oxy cua sinh vat ay.
Theo le thng, s tang trng manh cua cac thc vat
nc la bat li cho viec duy tr mot mc DO thch hp.
6.3.8.Anh hng cua cac chat dinh dng len
chat lng nc song
Mac du cac chat thai co nhu cau ve oxy ro rang la
cac chat o nhiem song quan trong nhat tren bnh dien
chung, cac chat dinh dng cung co the gop phan
lam giam chat lng nc trong cac con song do s
tang trng thc vat qua mc. Cac chat dinh dng
la cac nguyen to ma cac thc vat can thiet cho s
phat trien cua chung. Trong mo thc vat bao gom rat
nhieu nguyen to nh: carbon, nit, phospho, va nhieu
yeu to vi lng. Khi co u so lng cua tat ca cac
chat dinh dng san co e dung, s tang trng cua
thc vat la hoan toan co the. Bang cach han che s
co the co c cua bat ky mot chat dinh dng nao,
s tang trng them na cua thc vat se b km ham.
Mot so s tang trng cua thc vat lai la ieu mong
muon, v rang cac thc vat tao ra cai nen cua chuoi
thc an va nh vay se nuoi dng quan xa ong
vat. Tuy nhien, s tang trng qua mc co the gay
nen mot so ieu kien phien phc nh tao thanh cac
220
Phan I NHNG VAN E CHUNG
lp nhn day tren be mat cac hon a ngap nc
va nhng s phat trien qua mc cua cac loai rong
nc.
Tnh san co e dung cua cac chat dinh dng khong
ch la can thiet cho s tang trng cua thc vat.
Trong nhieu con song, o uc c gay nen bi cac
hat at b xoi mon, vi khuan, va cac yeu to khac
ngan can anh sang mat tri xam nhap sau vao
nc, do o lam han che s tang trng tong cong
cua thc vat di lp nc sau. Minh chng cho ly do
nay la nhng s tang trng chat nhn tren be mat
cac hon a ngap nc thng dien ra trong nc
nong. Cac luong nc manh cung ngan can cac thc
vat bam re vao nhng vat co nh, va do o han
che s tang trng cua chung oi vi nhng vc
nc yen tnh, ni ma cac luong nc b yeu va nc
u can e cho anh sang xuyen qua.
Cac anh hng cua nit
Co 3 ly do tai sao nit la bat li cho mot nguon tiep
nhan:
1. nhng nong o cao, NH
3
-N oc oi vi ca;
2. NH
3
, nhng nong o thap, va NO
3
co vai tro nh
la cac chat dinh dng cho s tang trng qua mc
cua tao;
3. S chuyen hoa NH
4
+
thanh NO
3
) va i vao
ho t cac nguon ben ngoai theo ng chay vao cua
cac dong suoi hoac t nc ngam. Khi c s dung
cho s tang trng cua tao, nit b kh bang con
ng hoa hoc thanh amino-nit (NH
2
) va c gan ket
vao cac hp chat hu c. Khi tao chet b phan huy,
nit hu c c phong thch vao nc dang ammonia
(NH
3
). Sau o ammonia b oxy hoa tr lai thanh nitrate
bi vi khuan trong qua trnh nitrate hoa tng t nh qua
trnh a c e cap en trc ey trong cac he
thong song.
Cac chu trnh nit t nitrate en nit hu c, thanh
ammonia, va quay tr lai nitrate dien ra trong ieu kien
hieu kh. Tuy nhien, trong bun lang yem kh, va trong
tang hypolimnion cua cac ho phu dng (eutrophic), khi
ma s phan huy tao lam suy giam nguon cung cap
oxy, nitrate b kh bi cac vi khuan k kh thanh kh nit
(N
2
) va b bien mat khoi he thong trong mot qua trnh
c goi la qua trnh kh nitrate hoa (denitrification).
Qua trnh kh nitrate hoa lam giam thi gian trung bnh
ma nit con trong he thong ho. Phan ng kh nitrate
hoa dien ra nh sau:
O H CO N c hu carbon NO 2
2 2 2 3
+ + +
+ H
+
+H
2
O
6.2. Cac te bao vi khuan c ac trng bi cong thc hoa
hoc la C
5
H
7
NO
2
. Tnh nhu cau oxy ly thuyet gia s rang
cac phan ng dien ra nh sau:
C
5
H
7
NO
2
+ 5O
2
5CO
2
+ 2H
2
O + NH
3
NH
3
+ 2O
2
NO
3
+ H
+
+H
2
O
6.3. Neu BOD
5
cua mot chat thai la 220,0 mg/L va BOD hoan
toan cua chat thai o la 320,0 mg/L th hang so toc o
BOD la bao nhieu (c so 10)?
ap so: K = 0,101 ngay
1
6.4. Neu BOD cua nc thai o th cuoi 7 ngay la 60,0
mg/L va BOD hoan toan cua nc thai nay la 85,0 mg/L
th hang so toc o BOD la bao nhieu (c so 10)?
6.5. Chuyen oi hang so toc o a tm c Cau hoi 6-3
sang c so e.
ap so: k = 0,233 ngay
1
6.6. Chuyen oi hang so toc o a tm c Cau hoi 6-3
sang c so e.
237
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
6.7. Gia s rang cac so lieu trong Cau hoi 6-3 c xac
nh nhiet o 20
o
C. Hay tnh hang so toc o nhiet
o 15
o
C.
ap so: K = 0,0536 ngay
1
6.8. Gia s rang cac so lieu trong Cau hoi 6-4 c xac
nh nhiet o 25
o
C. Hay tnh hang so toc o nhiet
o 16
o
C.
6.9. C mau (tnh bang %) nao la can thiet cho BOD
5
= 350,0
mg/L neu oxy b tieu thu b gii han 6,00 mg/L?
6.10.Neu BOD hoan toan cua hai chat thai co cac gia tr K
= 0,0800 ngay
1
va K = 0,120 ngay
1
la 280,0 mg/L, th BOD
5
cua moi chat thai la bao nhieu?
ap so: oi vi K = 0,08 ngay
1
, BOD5 = 169 mg/L;
oi vi K = 0,12 ngay
1
, BOD5 = 210 mg/L.
6.11.Neu BOD
5
cua hai chat thai co cac gia tr K = 0,080
ngay
1
va K = 0,120 ngay
1
la 280,0 mg/L, th BOD hoan
toan cua moi chat thai la bao nhieu?
6.12.Ve cac ng cong BOD t cac ket qua trong Cau hoi
6-10. BOD hoan toan xay ra khoang thi gian nao?
Kiem tra ap so cua ban bang cach s dung Phng
trnh 6-4.
ap so: BOD hoan toan xay ra t = 34,5 ngay.
6.13.Ve cac ng cong BOD t cac ket qua trong Cau hoi
6-11. BOD hoan toan xay ra khoang thi gian nao oi
vi moi mot chat thai? Kiem tra ap so cua ban bang
cach s dung Phng trnh 6-4.
6.14.Bang cach s dung Phng phap Thomas, hay tnh hang
so toc o BOD tren c so e t cac d lieu sau ay:
Ngay 2 5 10 20 35
BOD,
mg/L
119 210 262 279 279,98
6.15.Bang cach s dung cac d lieu t Cau hoi 6-1, hay
tnh nhu cau oxy sinh hoa theo nit (N-BOD) cua axt glutamic.
6.16.Bang cach s dung cac d lieu t Cau hoi 6-2, hay
tnh nhu cau oxy sinh hoa theo nit (N-BOD) cua cac te
bao vi khuan.
238
Phan I NHNG VAN E CHUNG
6.17.Thiet lap mot bieu thc toan hoc bieu dien nhiet o
sau cung (T
c
) sau khi xao tron nc thai co lu lng Q
n
nhiet o T
n
vi nc song co lu lng Q
s
nhiet o T
s
.
Gia s rang ty nhiet va ty trong cua nc thai va
nc song la nh nhau.
6.18.Mot xng thuoc da xa nc thai vi lu lng 0,011
m
3
/s va BOD
5
= 590 mg/L vao song X. Song X co lu lng
thap nhat trong 7 ngay trong vong 10 nam la 1,7 m
3
/s.
Theo hng ngc vi xng thuoc da, BOD
5
cua nc
song la 0,6 mg/L. Hang so toc o BOD (k) la 0,115 ngay
1
oi vi nc thai cua xng thuoc da va 3,7 ngay
1
oi vi song X. Tnh BOD hoan toan luc au sau khi
xao tron.
6.19. mot khoang cach ngan xuoi dong t xng thuoc
da a c e cap en trong Cau hoi 6-18, mot nha
may san xuat keo dan va mot nha may x ly nc
thai o th cung thai nc thai vao song X. Lu lng
nc thai va BOD hoan toan cua 2 dong thai nay c
cho di ay. Hay xac nh BOD hoan toan luc ban au
sau khi co s xao tron gia song X va 3 dong nc thai
noi tren.
Nguon Lu lng,
m
3
/s
BOD hoan
toan, mg/L
Nha may san xuat
keo dan
Nha may x ly nc
thai o th
0,13
0,02
255
75
6.20.Tnh hang so toc o kh BOD va hang so toc o nap
khong kh (c so e) oi vi cac ieu kien nc thai va
dong chay di ay:
Nguon k
(ngay
1
)
t (
o
C) H (m) v (m/s)
Nc
thai
Dong
chay
0,20
20
20
1,0
0,5
0,4
6.21.Trong giai oan lut, cac ieu kien ve dong chay trong
Cau hoi 6-20 thay oi nh trnh bay di ay. Xac nh
cac gia tr cua k
d
va k
r
oi vi cac ieu kien lut.
239
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
Nguon k
(ngay
1
)
t (
o
C) H (m) v (m/s)
Nc
thai
Dong
chay
0,20
20
20
4,0
2,5
0,6
6.22.BOD hoan toan luc ban au sau khi xao tron cua song Y
la 50 mg/L. DO trong song sau khi nc thai va nc song
c xao tron la mc bao hoa. Nhiet o nc song
la 25
o
C. 25
o
C, hang so toc o kh oxy la k
d
= 0,35
ngay
1
va hang so toc o nap khong kh la k
r
= 0,30
ngay
1
. Xac nh iem ti han (t
gh
) va DO ti han.
6.23.Dong thai t mot nha may san xuat ng ma lam
cho DO iem ti han cua nguon tiep nhan tut xuong
en 4,0 mg/L. Nguon tiep nhan co BOD khong ang ke
va o thieu hut ban au sau khi nc song va nc
thai c xao tron bang zero. DO se bang bao nhieu
neu nong o chat thai (L
n
) giam i 50%? Gia s rang
lu lng van khong thay oi va mc DO bao hoa van
la 10,83 trong ca hai trng hp.
6.24.Ban hay cho biet viec xa nc thai cua khu o th A
vao song Z co lam giam DO trong song xuong di gia
tr tieu chuan cho phep la 5,0 mg/L mot v tr N cach
mieng thai 5,79 km xuoi theo chieu dong chay hay
khong, hoac bat ky mot v tr nao khac xuoi theo
dong chay? Cac d lieu can thiet c cho nh sau:
Thong so Nc thai
cua khu o
th A
Song Z
Lu lng, m
3
/s
BOD hoan toan
28
o
C, mg/L
DO, mg/L
K
d
28
o
C, ngay
1
K
r
28
o
C, ngay
1
Van toc dong chay,
m/s
Nhiet o,
o
C
0,280
6,44
1,00
28
0,877
7,00
6,00
0,199
0,370
0,650
28
Tra li: DO v tr N = 4,75 mg/L;
DO ti han = 4,72 mg/L t
gh
= 0,3149 ngay.
240
Phan I NHNG VAN E CHUNG
6.25.Neu nhiet o song Z trong Cau hoi 6-24 giam xuong
en 12
o
C, viec xa nc thai cua khu o th A vao song
Z co lam giam DO trong song xuong di 5,00 mg/L
khoang cach 5,79 km so vi mieng xa xuoi theo dong
chay hay khong? Lu y rang: Ban phai tnh mot nhiet
o mi sau khi nc thai c xao tron vi nc song,
sau o ch hieu chnh K
d
va K
r
cua song.
6.26.Tnh A a than phien vi cac c quan chnh phu rang
thanh pho B ang lam han che kha nang s dung con
song X cua tnh nay do viec xa nc thai cha x ly
cua thanh pho B vao song X. Tieu chuan chat lng
nc do chnh phu quy nh oi vi song X la DO 5,00
mg/L. Tnh A nam cach thanh pho B 15,55 km ve pha ha
lu. DO trong nc song tai tnh A la bao nhieu? DO ti
han la bao nhieu va iem ti han xay ra au? Kha
nang ong hoa (kha nang t lam sach) cua song X co
b han che khong? Cac d lieu di ay i oi vi lu
lng thap nhat trung bnh 10 ngay trong vong 7 nam
thanh pho B.
Thong so Nc thai
cua thanh
pho B
Song X
Lu lng, m
3
/s
BOD
5
16
o
C, mg/L
BOD
hoan toan
16
o
C,
mg/L
DO, mg/L
Nhiet o,
o
C
k 20
o
C, ngay
1
Van toc dong chay,
m/s
o sau, m
He so hoat tnh nen
0,1507
128,00
1,00
16,0
0,4375 ngay
1
1,08
11,40
7,95
16,0
0,390
2,80
0,200
6.27.e nang cao hieu qua cua viec bao ve nguon nc
bang cac quy nh phap luat, Cuc Moi trng a a ra
mot yeu cau la cac khu o th phai tien hanh x ly
nc thai am bao dong thai sau x ly co BOD
5
khong
vt qua 30 mg/L. Nc thai t thanh pho B (a c
e cap en trong cau hoi 6-26) ro rang la a vt tieu
chuan quy nh nay. Vi cac d lieu a cho trong cau
hoi 6-26 tren, hay giai lai bai toan nay vi gia s
241
Chng 6 QUAN LY CHAT LNG NC
rang nc thai cua thanh pho B a c x ly en
BOD
5
nho hn 30,00 mg/L.
6.28.Neu dan so va nhu cau s dung nc cua thanh pho
B (trong cac cau hoi 6-26 va 6-27 tren) tang len 5%
moi nam cung vi s gia tang lu lng nc thai tng
xng, th s tang trng nay co the duy tr c bao
nhieu nam trc khi viec x ly nc thai tr nen
khong con thch hp na (qua tai)? Gia s rang nha
may x ly nc thai cua thanh pho nay tiep tuc duy
tr BOD
5
au ra mc 30,00 mg/L.
6.29.e cho nc thai cua khu o th A (Cau hoi 6-24) khong
lam giam DO trong nc song Z xuong di 5,00 mg/L
bat ky ni nao trong song, co 3 phng an c a ra:
(1) giam BOD, (2) tang DO, va (3) ket hp giam BOD ong
thi vi lam tang DO cua nc thai trc khi thai vao
song Z. Phng an nao la co hieu qua ve mat kinh te
nhat? Biet rang chi ph cho viec giam BOD gap 3 en 5
lan chi ph cho viec lam tang DO trong nc thai au ra.
Tra li: Tang DO trong nc thai len en 2,7 mg/L
la phng an co hieu qua ve mat kinh te nhat.
6.30.Gia s rang o thieu hut oxy sau khi a c xao tron
la D
a
= 0 va BOD hoan toan cua song X pha tren
mieng xa nc thai t khu o th A la L
r
= 0, hay tnh
lng BOD hoan toan, kg/ngay, ma no co the c thai
ra song neu nh DO phai am bao gi c 4,00 mg/L
mot v tr cach mieng xa 8,05 km ve pha ha lu. Toc o
kh oxy cua song la K
d
= 1,80 ngay
1
12
o
C va toc o
nap khong kh cua song la K
r
= 2,20 ngay
1
12
o
C. Nhiet
o nc song la 12
o
C. Lu lng song la 5,59 m
3
/s vi
van toc dong chay la 0,300 m/s. Lu lng nc thai
cua khu o th A la 0,0130 m
3
/s.
Tra li: Q
n
L
n
= 1,14 10
4
kg BOD
hoan toan
/ngay.
6.31.Gia s rang nc thai cua khu o th A (Cau hoi 6-30)
con co cha 3,0 mg/L nit ammonia vi mot toc o kh
oxy cua dong chay la 0,900 ngay
1
12
o
C. Lng BOD
carbon (C-BOD) hoan toan la bao nhieu kg/ngay ma khu
o th A co the thai ra ma van duy tr c mc DO =
4,00 mg/L tai mot iem cach mieng xa 8,05 km ve pha
ha lu? Gia s rang lng oxy ly thuyet se b tieu thu
en cung trong qua trnh nitrate hoa.
242
Phan I NHNG VAN E CHUNG
Cac cau hoi thao luan
6.1. Cac sinh vien trong mot phong th nghiem ky thuat moi
trng ang x ly cac mau nc thai au vao va au
ra cua mot nha may x ly nc thai o th. Ho a
s dung cac mau nay e xac nh hang so toc o
BOD (k). Ban cho rang cac hang so toc o la giong nhau
hay khac nhau? Tai sao?
6.2. Neu ban c giao nhiem vu thiet lap cac tieu chuan
cho mot nguon nc va ban co mot s chon la hoac
la BOD
5
hoac la BOD hoan toan, ban se chon thong so
nao va tai sao?
6.3. Neu iem ti han trong ng cong dien tien DO c tm
thay khoang cach 18 km ve pha ha lu so vi iem
xa nc thai cha c x ly, ban cho rang iem ti
han se dch chuyen ngc len tren, xuong di hoac
gi nguyen v tr cu neu nh nc thai a c x
ly?
6.4. Ban c giao nhiem vu ieu khien mot cong viec
nghien cu ve moi trng cua mot ho heo lanh nam
trong lu vc song ong Nai. Cac anh ve tinh va ban o
a hnh mat at cho thay khong co nguon chat thai
co nguon goc t con ngi c a vao ho. Khi ban
khao sat thc a tai ho, ban phat hien thay ho co o
uc cao va co rat nhieu tang tao noi vi tr so DO
tang hypolimnion la 1,0 mg/L. Ban se xep ho nay vao
loai nao? Hay giai thch ve cac ly do xep loai cua ban.
6.5. Cac ho Bang Illinois, An o, Tay Kentucky, ban ao
thap cua Michigan va Ohio khong bieu hien van e axt
hoa mac du pH cua nc ma la 4,4. Da vao nhng
hieu biet cua ban (hoac ieu ma ban co the phat
hien ra bang nghien cu) ve a hnh, thc vat, va nen
a, hay giai thch tai sao cac ho trong nhng vung nay
khong b axt hoa.
243