6. SINIF BYOLOJ DENEYLER DENEY NO DENEYN ADI DENEYN AMACI damlalk. A.

Mikroskopta Numune nceleme Esmasnda (Grntnn Odaklanmas Esnasnda) Yaplmas Gereken lemler: 1- Lam ve lamel arasndaki preparat nesne tablasnn zerindeki sktrma klipslerinin arasna dikkatli bir ekilde yerletiriniz. 2- almaya balarken her zaman en dk bytme seviyesi olan objektif ile balaynz. 3- Kaba ayar dmesi ile nesne tablasn en st seviyeye karnz. 4- Oklerden bakarak preparattaki grnt belirinceye kadar kaba ayar dmesini aaya doru eviriniz. 5- Kaba ayar yapldktan sonra net grnt alncaya kadar ince ayar dmesi ile ayar yapnz. 6- Bytmeyi arttrmak iin hareketli revolveri saat ynnde evirerek ve her objektif deitirildiinde sadece ince ayar dmesini kullanarak grnty bulmaya alnz. (Her objektif deitirildiinde revolverde hafif bir oturma sesi kacaktr. Bu ses duyulmadan grnt elde edilmez). 7Her bytmede a ihtiya artaca iin iris diyafram daha fazla almal, gerekirse aydnlatma ayar dmesinden de k iddeti artrlmaldr. 8- Preparat incelendikten sonra mikroskop temizlenmeli hareketli revolver yardm ile en dk bytme seviyesindeki objektif aada braklmaldr. B. Bir Mikroskobun Bytmesinin Hesaplanmas: MKROSKOBUN BYTMES = OKLERN BYTMES x OBJEKTFN BYTMES rnein; okler 5x, objektif 40x olan bir mikroskobun bytmesi = 5x40 = 200 olarak bulunur. Mikroskopta aydnlatma, i bkey ayna, tablann altndaki iris diyafram ve aydnlatma ayar dmesi ile yaplmaktadr. :1 : MKROSKOP KULLANIMI : Mikroskobun ksmlarn tanmak ve mikroskop kullanmn renmek

KULLANILAN MALZEMELER: Mikroskop, lam, lamel, gazete kad, sa teli, makas,

C. Mikroskop Kullanmnda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: 1- Mikroskop sadece gvde kolu zerinden tutulmal ve bu kol zerinden tanmaldr. 2- Objektif okler ile birlikte en dk bytme seviyesine getirilip braklmaldr. 3- Aydnlatma sisteminin kapatlmas unutulmamaldr. 4- Toz, mikroskop ve optik aksamn en nemli dmandr. Bu nedenle mikroskobun hassas i blmelerine tozun girmesini engellemek iin herhangi bir objektif veya okler kesinlikle mikroskop zerinden karlmamaldr. 5- ayet mikroskobun gvdesi veya tablas tozlu ise tozun silinmesi ve mikroskobun temizlenmesi iin yumuak pamuklu bez kullanlmaldr. 6- Tm bu ilemlerden sonra mikroskop koruma rtsyle rtlmelidir. DENEYN YAPILII, ANALZ VE DEERLENDRLMES: 1- Bir gazete kadndan a-k-l-z harfleri kesilerek kartlr (ekil 1.5). 2- Harflerden bir tanesini lam zerine yerletirip zerine bir damla su damlatnz. Su kat tarafndan emildikten sonra lamel ile kapatlr (ekil 1.6). 3- Lam mikroskoba yerletirildikten sonra gerekli ayarlar yaplr. 4- Oklerden bakarak harfi net olarak grmeye alnz. Gr ykseklii ayarlandktan sonra grnty net olarak yakalaynz (ekil 1.7-8-9-10). Gr ykseklii objektif ile lam arasndaki uzaklktr. 5- Net olarak grdnz harfin bykln; Mikroskop Bytmesi = Okler x Objektif formlnden bulunuz. 6- Lam hareket ettirerek oklerdeki harfin ne yne kaydn tespit ediniz. 7- Deneydeki gzlemlerinizi not ediniz. 8- Lam ve lameli mikroskoptan kartnz. 9- Yeni bir lam zerine slatlm farkl renkte (ekil 1.11-12-13) iki sa telini apraz ekilde koyunuz. 10- Lam tablaya yerletirerek inceleyiniz.

ekil 1.1. Mikroskobun sadan grn

ekil 1.2. Mikroskobun soldan grn

ekil 1.3. Mikroskobun st ksm

ekil 1.4. Mikroskobun alt ksm

ekil 1.5. Gazeteden harflerin karlmas

ekil 1.6. a harfi preparat

ekil 1.7. a harfi (10x10)

ekil 1.8.z harfi (10x10)

ekil 1.9. k harfi (10x10)

ekil 1.10. L harfi (10x10)

ekil 1.11. Sar sa teli (10x10)

ekil 1.12. Siyah sa teli (10x10)

ekil 1.13. apraz konulmu sa telleri (10x10)

DENEY NO DENEYN ADI DENEYN AMACI

:2 : AIZ EPTEL HCRES VE SOAN ZARI HCRES : Yanak ii epitelyum hcrelerini gzleyerek hayvan hcrelerinin

yaps hakknda bilgi edinmek. Soan zar hcrelerini gzleyerek bitki hcrelerinin yaps hakknda bilgi edinmek ve bitki hcrelerinin yapsn renmek. KULLANILAN MALZEMELER: Mikroskop, lam, lamel, bisturi, kuru soan, krdan, kurutma kad (kat havlu), damlalk, metilen mavisi veya iyot zeltisi. DENEYN YAPILII, ANALZ VE DEERLENDRLMES: A. Az i Epitel Hcreleri: 1. Lam zerine kk bir damla su damlatnz (ekil 2.1). Temiz krdan yardm ile yanak ierisinden aldmz numuneyi (ekil 2.2) lam zerindeki suya kartrnz (Krdan yanak iine ok hafif srnz, yanak iini zedelemeyiniz.). zerine bir damla metilen mavisi veya iyot zeltisi damlatlp lamelle kapatarak mikroskop altnda incelenir (ekil 2.3-4). 2. Baz hcreler st ste veya paralanm olabilir. Hcreleri nce kk objektif (ekil 2.5) ile sonra byk objektif (ekil 2.6) ile gzleyiniz. En iyi grdnz birka hcrenin eklini iziniz.

ekil 2.1. Krdan, lam ve su damlas

ekil 2.2. Yanaktan numune alma

ekil 2.3. Metilen mavisi ve epitelyum hcreleri

ekil 2.4. Metilen mavisi damlatlm preparat

ekil 2.5. Az ii epitel hcreleri (10x10) B- Soan Zar Hcreleri:

ekil 2.6. Az ii epitel hcreleri (10x40)

1. Bir adet kuru soan (ekil 2.7) alnarak ikiye blnr (ekil 2.8). Etki ksmlardan biri alnarak d (tmsek) ksmnda bulunan saydam ve ok ince olan soan zar (ekil 2.9) bir pens yardm ile alndktan sonra d ksm ste gelecek ekilde lam zerindeki bir damla suya dzgn bir ekilde konularak lamel kapatlr (ekil 2.10). Hazrlanan numuneyi nce kk (ekil 2.11) sonra byk objektif (ekil 2.12) ile inceleyiniz. 2. Ayn ekilde bir numune hazrlanarak zerine bir damla metilen mavisi veya iyot zeltisi damlatnz (ekil 2.13-14). Numuneyi nce kk (ekil 2.15) sonra byk objektif (ekil 2.16) ile inceleyiniz.

ekil 2.7. Soann genel ekli

ekil 2.8. kiye blnm soan

ekil 2.9. Soan zar

ekil 2.10. Soan zar numunesi

ekil 2.11. Soan zar hcreleri (10x10)

ekil 2.12. Soan zar hcreleri (10x40)

ekil 2.13. Soan zarnn boyanmas

ekil 2.14. Boyanm soan zar numunesi

ekil 2.15. Boyanm soan zar hcreleri (10x10)

ekil 2.16. Boyanm soan zar hcreleri (10x40)

DENEY NO DENEYN ADI DENEYN AMACI

:3 : EN YAPISI : Bitkinin reme organ olan iein yapsn ve iein reme ile

ilgili olan ve olmayan blmlerini incelemek. KULLANILAN MALZEMELER : Mikroskop, lam, lamel, bisturi, kurutma kad, damlalk, pens, deiik trdeki iekler. DENEYN YAPILII, ANALZ VE DEERLENDRLMES: A. iein Genel Yaps: 1- Bulduunuz iekler ierisinden bir iek seiniz (ekil 3.1). Resme bakarak iein erkek reme organn ve dii reme organn belirleyiniz (ekil 3.2). 2- Gzlemlediiniz iein eklini iziniz. ekilde erkek organ, back, sapk , dii organ, tepecik, diicik borusu, yumurtalk ksmlarn gsteriz (ekil 3.3). 3- Bistri veya pens yardm ile iekten yaprak ksmlarn ayrarak reme ile ilgili olan ksmlarn zarar grmemesine dikkat ediniz (ekil 3.4). 4- Pens yardm ile erkek reme organn iekten kopararak kat zerine koyunuz (ekil 3.5). Erkek reme organnn eklini izerek back ve sapck ksmlarn gsteriniz (ekil 3.6). 5- Bisturi yardm ile dii reme organn (Pistil) ikiye kesiniz (ekil 3.7). Yumurtaln i ksmn inceleyiniz (ekil 3.8). 6- Yumurtalk kesitinin, blmelerinin say ve dzenleni eklini izerek gsteriniz. B. Dii reme Organnn (Pistil) Mikroskopta ncelenmesi: 1- Ovaryum iinden pensle tohum tasla (iinde yumurta hcresi de bulunur) karlr (ekil 3.9). Lamn zerine bir damla su damlatlarak tohum tasla su damlasnn zerine konur. zeri lamelle kapatlarak mikroskopta incelenir (ekil 3.10). 2- Baka bir lamn zerine bir damla su konur. Backa (anter) hafife pens yardmyla dokunularak polenlerin lam zerine dmesi salanr (ekil 3.11). Daha sonra zerine bir lamel kapatlarak mikroskopta incelenir yada bytme derecesi yksek binokler mikroskop altnda da incelenebilir (ekil 3.12). 3- Mikroskopta grlen ekiller izilerek bytme oran not edilir.

10

ekil 3.1. Mahlep bitkisi ieinin resmi

ekil 3.2. Elma iei resmi

ekil 3.3. iein ksmlar

ekil 3.4. iein reme organlar

ekil 3.5. Erkek organn koparlmas

ekil 3.6. iein erkek organ

11

ekil 3.7. Dii reme organ (0.7x10)

ekil 3.8. Yumurtalk (Ovaryum) (2x10)

ekil 3.9. Tohum taslann karlmas

ekil 3.10. Tohum tasla (4.5x10)

ekil 3.11. Polenlerin karlmas

ekil 3.12. Polen hcresi (4.5x10)

12

DENEY NO DENEYN ADI DENEYN AMACI

:4 : TOHUMUN YAPISI VE MLENMES : Tohumun yapsn incelemek ve tohumun imlenmesi iin gerekli

olan artlar tespit etmek. KULLANILAN MALZEMELER: Petri, tohum (fasulye, nohut vs.), su, pamuk, damlalk, cam kalemi, iyot zeltisi, deney tpleri. DENEYN YAPILII, ANALZ VE DEERLENDRLMES: A- Tohumun Yaps: 1- Laboratuar almalarndan 3-5-10 gn nce fasulye tohumlarn grup olarak slak pamuk arasnda imlendiriniz. 2- Kuru bir tohumun zerini rten tabakay ve d grnn inceleyiniz. Tohumun ukur ksmndaki iz hem tohumun ana bitkiye baland hem de besin ald yerdir (ekil 4.1 ve ekil 4.2). 3- Suda bekletilmi fasulyelerden birinin zerindeki rty karnz. Tohumun enek ad verilen iki simetrik parasn inceleyiniz (ekil 4.3). 4- Tohumlarn imlenmesi esnasnda meydana gelen yaplar olu srasna gre takip ederek 3-5-10 gnlk imlenmi fasulyeleri karlatrarak farklarn belirtiniz (ekil 4.4-5-6). B- Tohumun imlenmesi: 1- Cam petrileri birden drde kadar numaralandrnz (ekil 4.7). 2- Bir miktar pamuun arasna fasulye tohumlarn (veya nohut tohumlarn) yerletirip, pamuu 1 nolu petriye yerletiriniz (ekil 4.8). NOT: Pamuklar slak olmal ve 1-2-3 nolu tpler belirli aralklarla sulanarak pamuklarn slak kalmas salanmaldr. 3- 1 nolu tp: kl ve lk yerde 2 nolu tp: karanlk ve souk yerde 3 nolu tp: karanlk ve lk yerde 4 nolu tp: kl ve lk yerde ancak su verilmeden imlenmeye braklmaldr. 4- Tplerdeki tohumlarn imlenip, imlenmemesi gzlenip sonulara varlmaya allacak.

13

ekil 4.1. Fasulye tohumu

ekil 4.2. Nohut tohumu

ekil 4.3. Fasulye de enekler

ekil 4.4. gnlk fasulye tohumu

ekil 4.5. Be gnlk fasulye tohumu

ekil 4.6. On gnlk imlenmi fasulye

14

ekil 4.7. Petri kaplar

ekil 4.8. Petrilere pamuk konulmas

ekil 4.9. Pamuun slatlmas

ekil 4.10. Petriye tohumlarn dizilii

ekil 4.11. Tohumlarn zerinin rtlmesi

ekil 4.12. Pamuk ile zerleri rtlm faslyeler

15

DENEY NO DENEYN ADI DENEYN AMACI

:5 : KEMK YAPISI : Uzun kemiklerin yapsn incelemek.

KULLANILAN MALZEMELER : Etlerinden ayrlm pimemi tavuk kemii, bistri, byte, sirke, kavanoz, byte. DENEYN YAPILII, ANALZ VE DEERLENDRLMES: 1. Tavuk bacandan uzun bir kemik alarak etlerini ayrp st yzeyini inceleyiniz (ekil 5.1) 2. Kemiin zerini kaplayan koruyucu kemik zarnn zerindeki ufak deliklere ve her iki ucunun yumuak ve kaygan oluuna dikkat ediniz (ekil 5.2). 3. Kemik ucunu bisturi ile enine keserek sngerimsi yapy ve krmz kemik iliini inceleyiniz (ekil 5.3 ve ekil 5.4). 4. Kemiklerin birisini sirke dolu kavanoza dierini ise su dolu kavanoza koyup yedi gn boyunca bekletiniz. 5. Yedi gn sonunda kemikler kavanozlardan karlp ykandktan sonra, kemikleri bkmeye aln (ekil 5.5 ve ekil 5.6). 6. Bu iki kemiin i ksmlarn bytele dikkatli bir ekilde inceleyerek gzlemlerinizi yaznz (ekil 5.7-8-9-10).

ekil 5.1. Etlerinden ayrlm kemikler

ekil 5.2. Kemiin d yaps

16

ekil 5.3. Sngerimsi kemik

ekil 5.4. Kemik ilii

ekil 5.5. Sirke ve suya konulmu kemikler

ekil 5.6. Yedi gn sirkede bekletilen bklm kemik

ekil 5.7. Yedi gn sirkede bekletilen kemik

17

ekil 5.8. Sirkede bekletilen kemiin ii

ekil 5.9. Suda bekletilen kemik

ekil 5.10. Suda bekletilen kemiin ii

18

DENEY NO DENEYN ADI DENEYN AMACI

:6 : KASLARIN YAPISI : Kaslarn yapsn incelemek.

KULLANILAN MALZEMELER: Bir para i et, diseksiyon kveti veya petri kab, bistri, kurutma kad, diseksiyon inesi, toluidin mavisi, lam, lamel, damlalk, su, mikroskop. DENEYN YAPILII, ANALZ VE DEERLENDRLMES: 1- Bir para eti diseksiyon kvetine veya petri kabna koyunuz (ekil 6.1). 2- Diseksiyon inesini birka kez ete srerek bir kas lifini karnz (ekil 6.2 ve ekil 6.3). 3- Kas lifini lam zerine yerletirerek iki damla toluidin mavisi damlatnz (ekil 6.4 ve ekil 6.5). 4- ki dakika sonra kurutma kad ile zeltinin fazlasn alnz (ekil 6.6). 5- Dier damlalk ile zerine iki damla su damlatnz. ki dakika sonra kat havlu ile suyun fazlasn alarak zerini lamelle kapatnz (ekil 6.7). 6- Mikroskopta hafife boyanm kas hcrelerini ve izgili kas bantlarn en byk bytmede inceleyiniz (ekil 6.8). 7- Mikroskopta grnen kas hcrelerinin ekirdek saysna ve hcrelerin birbirine gre dizililerine dikkat ederek iziniz.

ekil 6.1. Et paras

ekil 6.2. Kas lifinin karlmas

19

ekil 6.3. karlan kas lifi

ekil 6.4. Kas lifi

ekil 6.5. Toluidin ile boyanm kas lifi

ekil 6.6. Fazla boyann alnmas

ekil 6.7. Lamelin yerletirilmesi

ekil 6.8. Kas hcreleri ve bantlar(10x40)

20

DENEY NO DENEYN ADI DENEYN AMACI

:7 : KALBN YAPISI, MEMEL KALBNN DSEKSYONU VE NABIZ HIZI :Memeli kalbinin blmlerini incelemek, kendi nabzmz

sayabilmek, egzersizin nabz hz zerine etkisini belirtmek. KULLANILAN MALZEMELER: Diseksiyon kveti, bisturi, kurutma kad, koyun kalbi, makas, pens. DENEYN YAPILII, ANALZ VE DEERLENDRLMES: A. Kalbin D Yaps: 1- Koyun kalbini diseksiyon kvetine yerletiriniz (ekil 7.1). Kalbin u ksm sol karncktr. Parmaklarnzla yoklayarak sol karnck duvarnn sa karnck duvarna oranla daha kaln olduunu belirleyiniz (ekil 7.2). 2- Gerek kalp ile kalp izimlerini karlatrnz. 3- Atar ve toplar damarlar karlatrarak daha kaln duvarlarn varln aklaynz (ekil 7.3) B. Kalbin Yaps: 1- Aortu (ana atardamar) makasla keserek yarm ay eklindeki kapakklar inceleyerek kann karnca geri dnmesini nasl engellediini bulunuz (ekil 7.4 ve ekil 7.5). 2- Kulakklar ve karncklar atktan sonra yaplarn incele yiniz (ekil 7.6). C. Nabz Hz: 1- Sa elinizin iaret parma ile orta parmanz sol bileinizin i tarafna koyarak hafife bastrn. 2- Nabznz on be saniye saydktan sonra bulduunuz sayy drt ile arpn. Bu ilemi drt kez tekrarladktan sonra bir dakika iin ortalama nabz hznz bulunuz. 3- Ayn ilemleri bir sre egzersiz yaptktan sora tekrarlayarak karlatrnz. 4- Bulduunuz deerleri arkadalarnzn bulduu deerlerle karlatrnz.

21

ekil 7.1. Kalp

ekil 7.2. Sol karnck duvar

ekil 7.3. Atar ve toplar damar

ekil 7.4. Aortun almas

ekil 7.5. Yarm ay eklinde kapakk

ekil 7.6. Karncklar ve kulakklar

22

DENEY NO DENEYN ADI DENEYN AMACI (ine), alkol.

:8 : KANIN YAPISI : Kann yapsn incelemek.

KULLANILAN MALZEMELER: Mikroskop, lam, lamel, daimi kan preparat, lanset DENEYN YAPILII, ANALZ VE DEERLENDRLMES: A. Daimi Kan Preparat: 1- Daimi kan prepatn mikroskopta uygun bytmede inceleyiniz (ekil 8.1). 2- Grdnz kan hcrelerinin ekillerini iziniz (ekil 8.2). 3- Gzlem sonularn arkadalarnzla beraber tartnz. 4- Kan hcrelerini birbirlerinden ayrt etmeye alnz.

B. 1- Lanset ile alkolle temizlenmi parmaktan lam zerine 2-3 damla kan damlatarak dier bir lam ile kan yaynz (ekil 8.3-4-5). 2- Akyuvar ekirdeklerini daha iyi grebilmek iin metilen mavisi ile boyayarak oda scaklnda 2-3 dakika bekleterek kurumasn salaynz. Daha sonra mikroskop altnda inceleyiniz (ekil 8.6 ve ekil 8.7). 3- Grnt aldnz m? Kan hcrelerinin hepsinin ekli ayn m? Yukardaki sorular da dikkate alarak gzlemlerinizi yaznz.

ekil 8.1. Kan preparat (10x10)

ekil 8.2. Kan hcreleri (10x40)

23

ekil 8.3. Parman lanset ile delinmesi

ekil 8.4. Kan

ekil 8.5. Yayma kan preparat

ekil 8.6. Metilen ile boyanm kan

ekil 8.7. Boyanm kan hcreleri (10x10)

24

DENEY NO DENEYN ADI DENEYN AMACI

:9 : KAN GRUPLARININ TESPT : Drt farkl kan grubunu (A-B-AB-O) ve Rh faktrn belirlemek.

KULLANILAN MALZEMELER : Mikroskop, lam, lamel, lanset (ine), alkol, cam kalemi, anti A, anti B, anti D serumlar. DENEYN YAPILII, ANALZ VE DEERLENDRLMES: 1- Parmak alkol ile silinerek lanset ile delinir (ekil 9.1 ve ekil 9.2). 2- lk kan silinir daha sonra kan damla kan lam zerine ayr ayr damlatlr (ekil 9.3 ve ekil 9.4). 3- Birinci damla kana Anti-A serumu, ikinci damla kana Anti-B serumu, nc damla kana anti-D serumu damlatlarak test serumlar ile kann karmasn salamak amacyla lam dakika kadar yatay vaziyette sallanr (ekil 9.5). 4- Alyuvarlarn aglutine (kelme) olup olmadna baklr (ekil 9.6-7-8). 5- Anti-A test serumunda kelme varsa kan A grubu Anti-B test serumunda kelme varsa kan B grubu Her iki test serumunda kelme varsa kan AB grubu Her iki test serumunda kelme yoksa kan O grubudur. 6- Anti-D test serumu damlattmz kanda kelme varsa kan Rh+ Anti-D test serumu damlattmz kanda kelme yoksa kan Rh- dir.

Kan Grubu A B AB O Rh+ Rh-

Alyuvardaki Antijen A B A ve B YOK Rh YOK

Plazmadaki Antikor B A YOK A ve B YOK Rh

25

ekil 9.1. Parman alkol ile temizlenmesi

ekil 9.2. Parman delinmesi

ekil 9.3. Test serumlar

ekil 9.4. Serumlara kan damlatlmas

ekil 9.5. Kan damlatlm serumlar

ekil 9.6. Serumlardaki kelmeler(ARh-)

26

ekil 9.7. kelme olmayan grup (Rh-)

ekil 9.8. kelme oluan grup

27