BLMSEL YNTEM BYOLOJ : Canllarn yaplar, yaaylar ve evre ile ilikilerini, canllk zelliklerini aratran, Fizik ve Kimyann ilkelerini

de kullanarak yaam aklamaya alan pozitif bir bilimdir.Ksaca canl bilimidir. Biyoloji biliminin gerek amac; canllar dnyasndan insanla faydal sonular karmaktr. Biyoloji iki byk alana ayrlr: 1 - Botanik (bitki bilimi) 2 - Zooloji (hayvan bilimi) Biyolojinin inceleme alan ok geni olduundan canllar hakknda daha kapsaml ve ayrntl bilgiler edinmek iin, daha kk alt birimlere ayrlarak canllar inceler. Bu alt dallardan bazlar unlardr; Molekler biyoloji : Canl hcrelerin yapsn molekl dzeyde inceler. Sitoloji : Canl yapsn oluturan hcrelerin mikroskobik yap ve zelliklerini inceler. Histoloji : Dokular inceler Morfoloji : Canllarn d grn zellikleri ve yaplarn inceler. Fizyoloji : Hcre veya organlarn almasn ve fonksiyonlarn inceler. Anatomi : Canllarn i yaplarn inceler. Embriyoloji : Canllarn dllenmi yumurtadan(zigot) itibaren geirdii gelime basamaklarn inceler. Biyokimya : Canllarn yapsn oluturan organik maddelerin kimyasal yapsn inceler. Genetik : Atalar ve oul dller arasndaki benzerlik veya farkllklarn nedenlerini, zelliklerin soydan soya hangi kurallara bal olarak aktarldn inceleyen kaltm(irsiyet) bilimidir. Ontogeni : Bir bireyin evrimsel gemiini inceler. Filogeni : Bir grup organizmann (soyun = trn) evrimsel gemiini inceler. Paleontoloji : Bugn soylar tkenmi olan canllarn fosillerini inceler. Taksonomi(sistematik) : Canllarn snflandrlmasn inceler Ekoloji : Canl gruplarnn biyolojik yaps ve bunun evre ile olan ilikilerini inceler. Biyocorafya : Canllarn yeryzndeki corafi daln inceler. Etiyoloji : Canllarn davran zelliklerini inceler. Parazitoloji : Parazit canllarn zelliklerini inceler. Bakteriyoloji : Bakterileri inceler. Viroloji : Virsleri inceler. Patoloji : Hastalklarn belirti ve nedenlerini inceler. Biyometri : Biyolojik olaylar istatiksel olarak inceler. BLM NEDR ? ZELLKLER NELERDR ? nsanlarn tarafsz gzlem ve kontroll deneylerle elde ettikleri dzenli bilgi birikimidir. Bilimin en son gayesi gereklere ulamak ve bunlar zl konular halinde ortaya koymaktr. nk bilimsel almalarla ortaya kan sonular birer kanun olmadklar srece daima deimeye aktrlar. Bilimsel bir problem bilim adamnn gzlemleriyle ve neden, niin, nasl gibi sorularn sorulmasyla ortaya kar. Bilimadamnnzellikleri: 1-Otoritetanmaz 2Mantksaldr 3Kukucudur 4nyargdanuzakvetarafszdr. 5Eletiricidir. 6Genelleilgilenir. 7Seicidir.

9lmevedeneyedayanr. BLMSELYNTEM Doa olaylar hakknda sorulan her soruya "Bilimsel Problem" denir. Bilimsel problemin zyoluna"BilimselYntem"denir. Bilimsel yntemin balca zellii sorular sormak ve yantlar aramaktr. Baka bir deyile "NedenSonu"ilikisiniaklamaktr. Bilimsel problemin zlmesi iin yaplan almalara "Bilimsel alma" denir. Bilimsel alma baz temel basamaklardan oluur. Bu basamaklara "Bilimsel Yntem" denir. Bu ynteme uymayan almalar, bilimsel olarak kabul edilmezler. Bu aamalar; 1Problemtespiti 2.Veritoplama 3.Hipotezkurma 4.Tahminleryapma 5. Kontroll deneylerle snama aamalardr. 1- Hipotez hibir kukuya yer vermeyecek ekilde dorulanrsa : Evrensel gerek haline gelir buna "Kanun = Yasa" denir. 2- Hipotez ksmen dorulanr, tamamen reddedilmezse ve yeni bulgularla desteklenirse "Teori = Kuram" haline gelir. 3- Hipotez deneylerle dorulanamazsa : Hipotez deitirilir. I. Problem tespiti : Problem doru, ak anlalr olarak sorulur. Karmaksa basite indirgenir. Uzunsa, anlaml blmlere ayrlr. Her blm ayr bir problemmi gibi zlerek sonular birletirilir. II. Veri toplama : Deneyler, gzlemler, inceleme ve aratrmalar yaplarak, problemle ilgili tm gerekler(veri) toplanr. III. Hipotez (varsaym) kurma : Hipotez problemin geici zm yoludur. Baka bir deyile n kestirmeye dayanan cevabdr. Hipotez cmlesinin genel kalb; Belki de ........................ dr. eklindedir. Bir hipotez u zelliklere sahip olmaldr: a) Probleme yant vermelidir. b) Eldeki tm verileri kapsamaldr. c) Deitirilebilir olmaldr. d) zerinde tahminler yaplarak, deneylerle snanabilmelidir. IV. Tahmin (varg) : Hipoteze dayal yaplan mantksal karmlardr. Tahminler mantksal cmleler sonucunda ileri srlen fikirlerdir. Tahmin cmlesinin genel kalb; Eer ............... ise ...................... dr. eklindedir. V. Kontroll Deneyler : Hipoteze dayal yaplan tahminlerin dolays ile hipotezin geerliliinin, doruluunun aratrlmas ilemidir. Bu aratrma, deney sonular tahminlerle karlatrlarak yaplr. Bu karlatrmadan ayr sonuca ulalabilir. 1 - Deney sonular hipotez ve tahminleri destekliyorsa hipotez evrensel gerek halini alr ve kanunlar. 2 - Deney sonular hipotez ve tahminleri ksmen destekliyor, tamamen reddetmiyorsa, hipotez yeni bulgularla desteklendike kkleir ve teori halini alr. 3 - Deney sonular hipotez ve tahminleri desteklemiyorsa hipotez deitirilir. Veri (gerek) : Ayn koulda ayn sonucu veren gzlemlerdir. Gzlem : Olaylar hakknda duyu organlarmzla edindiimiz izlenimlerdir. Gzlemler iki eittir; a) Nicel Gzlem : lmeye dayanan gzlemlerdir.fadelerde l deeri ve birimi kullanlr. b) Nitel Gzlem : lmeye dayanmayan sadece duyu organlarmzla yaplan gzlemlerdir.Byk - kk, ok - az, hzl - yava vb. ifadeler kullanlr. Bilimsel deildir. Deney : Koullar laboratuvarda hazrlanarak yaplan kontroll gzlemlerdir.

a) Ampirik (deneme - yanlma) deneyler : Problemle ilgili elde yeterli veri yoksa bavurulur. Sonu deneme - yanlma yoluyla tesadfen bulunur b) Kontroll deneyler : Deney banda, deney sonucuna etki edebilecek koullarn hepsi sabit tutularak, her denemede bir tanesi deitirilir. Deitirilene deney, sabit tutulanlara kontrol grubu denir. Deney sonucunda elde edilen sonu kontrol grubu ile karlatrlr. Deiiklik, deney grubunda deitirilen koulla aklanr. RNEK: "Btn bitkisel hcrelerde kloroplast bulunur." hipotezini kantlamaya alan bir bilim adam, bitkileri meydana getiren hcre trlerinin byk bir ksmnda kloroplast bulunmadn saptamtr. Bu bilim adamnn yapaca ilk i aadakilerden hangisidir? (1981 - SS) A) Yeni kantlar aramak. B) Hipotezini deitirmek. C) Hipoteze dayal tahminler yapmak. D) Kontroll deneyler dzenlemek. E) Nicel gzlemler yapmaya almak. RNEK: Aadakilerden drd doruluu kolaylkla denetlenebilen birer gzlem, bir tanesi ise bu gzlemlere dayanarak ulalabilecek sonu niteliindedir. Bu sonu hangisidir? (1983 - SS) A) Ykseklerde yaayan memelilerin nabzlar daha hzldr. B) Ykseklerde yaayan memelilerin kannda daha fazla alyuvar vardr. C) Yksekte yaayan memeliler daha fazla oksijene muhtatrlar. D) Yksekte yaayan memeliler daha sk soluk alp verirler. E) Yksekte yaayan memelilerin kan basnlar daha fazladr AYRALAR: Bir nesnenin hangi maddelerden olutuunu veya iinde hangi maddenin bulunduunu belirlemeye yarayan zel tanyclara ayra denir. Fenol krmzs + asit = sar renk verir. Fenol krmzs + Baz = Krmz renk Fenol krmzs + CO2 li su ( soda) = sar renk verir. Fenol krmzs + soluk fleme = sar renk verir. Kire suyu + asit = deime yok kire suyu + CO2 li su ( soda) = bulanma beyaz kelme olur. kire suyu + soluk fleme = bulanma beyaz kelek oluur. Ba( OH)2 , KOH CO2 tutuculardr. Oksijen yakc bir gaz olduundan kor halindeki kibritin parlamasn salar. Glikoz + Benedict veya Fehling zeltisi = kiremit krmzs renk verir. ( stlrsa) Niasta + iyot ( Lugol ) zeltisi = mavi mor renk verir. Protein + Biret zeltisi = mor renk verir. Protein + deriik nitrik asit = sar renk verir. (stlrsa) Ya + Eter = saydam leke oluur. (kat) Ya + Sudan III = Pembe Turnusol kad; asitlerle krmz bazlarla mavi renk verir. Kongo krmzs asitlerle mavi renk verir. Bazlarla krmz renk verir. Glikojen Aranmas : Sulu materyal zerine iyot damlatlrsa kahverengi krmz renk verir. Selloz Aranmas : Materyal zerine iyotlu inko klorr zeltisi damlatlrsa ak mavi veya yeil renk verir.

Ya Aranmas : Yalar bir kada srld zaman saydam renk verir. Ayrca Pankreatin veya Sudan III ile pembe renk verir. Ya alkol, eter, kloroform, ksilol, benzol vb. abuk eritir. Karbondioksit Aranmas : Yanan mumu sndrr. Ca (OH)2 (Kire suyu ) ile Ca (CO3) oluur ve suyu bulandrr. Oksijen Aranmas : Yanan mumu alevlendirir. PROTENLER Karbonhidratlardan ve yalardan farkl olarak C, H, O nun yannda N ve bazen de S bulundurur. Esas grevi yap maddesi olmaktr. Yaptalar amino asitlerdir. Yksek scaklk proteinlerin yapsn bozar. Her canlnn protein yaps kendine zgdr. Proteinler hcre ii ve hcre dnda nemli yap maddeleridir. Ba doku kollogen lifleri, kl ve derideki keratin ( Sa ve Trnaklarmz) nemli hcre d proteinleridir. rnein: Lipoprotein zar yaps, Nkleoprotein kromozom yaps. Kaslarn kaslmasnda grev alan aktin miyozin iplikler protein moleklnden olumutur. Bir molekle balanp onu dier molekle tarlar. rnein : Hcre iinde sitoplazma ile ekirdek arasnda baz maddeleri tarlar. Biyokimyasal reaksiyonlardaki biyolojik katalizrler yani Enzimlerin hepsi protein molekllerinden meydana gelmilerdir. Proteinler tayc molekllerdir. Yksek enerjili elektronu tayan sitokromlar, oksijeni tayan hemoglobin protein molekllerinden meydana gelmilerdir. Not: Hemoglobin 9512 atom bulundurur. C3032H4816N780O872S8Fe4 Vcuda dardan giren hastalk yapc maddelere antijen denir. Vcudun antijenlere kar korunmak amacyla meydana getirdii protein yapsndaki molekllere ANTKOR ad verilir. Virslere kar salglanan interferon da protein yapsndadr. Hormonlarn byk blm proteindir. rnein: kanda eker seviyesini dzenleyen nslin, glukagon hormonlar . Dolaysyla proteinler dzenleyici rol oynarlar. Depo protein olarak albmin, ylanlarda zehir retilmesi ayrca yaklmalarnda CO2 , H2O, H2S, NH3, re, rik asit gibi artk maddeler oluur. Proteinler hcrelerin madde al veriini salayan osmotik basncn olumasnda etkilidir. rnein: Doku hcrelerinden klcal damarlara madde geiini kandaki proteinlerin oluturduu osmotik basn salar. Yetikin insanlarn vcudlarndaki dolam, solunum, sindirim, boaltm gibi biyolojik olaylar olurken hcreler ypranr. Ypranan hcrelerin yerine yenilerinin yaplmas yine protein varlnda olur. Hcre zarnda bulunan proteinler aminoasit ve glikoz gibi monomerleri tanyarak hcre iine alrlar. Besin kayna olarak rol oynarlar. rnein: baz bitkilerin tohumlar imlenme ve geliimin ilk safhalarnda gerekli enerji iin protein depolar. St iindeki kazein ocuklar iin nemli hayvansal proteindir. Alnan proteinler ancak uzun alkta enerji hammaddesi olarak kullanlr. Bu durumda protein ykm, protein sentezinden daha fazladr. Bu yzden ar zayflama grlr. SORU: Glikozit, Peptid,Ester Balar Benzerlik Ve Farkllklar Nelerdir.Glikozit ve Ester banda:C-O-C, Peptid C-N- C Oksijen kprs nde de ortak. Farkl monomerlerle birleir. Anfoter zellikleri: amino gruplar asitli ortamda H+ alp bazik zellik gsterir.

PROTENLERN OLUMA MEKANZMASI Yap talar aminoasitlerdir. Canllarn yapsndaki proteinlere 20 eit amino asit katlr. Yapay olarak sentezlenebilen 70 kadar aminoasit vardr. Bu 20 eit amino asitten 12 tanesi insanlarda sentezlenebilirken 8 tanesi dardan hazr olarak alnr. Proteinler ok sayda aminoasitin dehidrasyon sentezi yoluyla birleerek oluturduklar polipeptidlerdir. Proteinler her canlda farkl olduu gibi her canlnn farkl dokularnda da birbirinden farkldr. Sadece tek yumurta ikizlerinin proteinleri %99 ayndr. Bu farkllk proteinleri olutuan aminoasitlerin; eidi, says, sras ve diziliinden kaynaklanr. Bunun nedeni de her canl ve dokudaki proteinlerin sentezlenmesini salayan genlerin farkl olmasdr. Proteinlerin sentezlenmesi iin gerekli olan aminoasit eitlerinden bir tanesi bile eksik olsa protein sentezlenemez. Proteinlerdeki aminoasitlerden bir tanesinin bile eidi, sras,says deiirse proteinin yaps ve zellii deiir. rnein: Hemoglobindeki glutamik asit yerine valin denilen aminoasit gelirse normal hemoglobin olumaz. Bu farkllk nedeniyle insanlarda orak hcre anemisi denilen hastalk oluur. Ancak sitokrom C de 104 aminoasit vardr. Bunlardan 30-40 kadar farkl sralanabilir. Aminoasitlerdeki COOH asit, NH2 baz zellii tar. Bu nedenle aminoasitler amfoterdir.( asit baz zellii )hcrede meydana gelen pH deiiklikleri bu ekilde tamponlanr. Baz aminoasitler insanda sentezlenemez. Bunlar 8 tanedir. Besinlerle dardan alnr. Vcutta retilemeyen bu aminoasitlere zorunlu amino asitler denir. Not: Peptid ba says = su says, su saysnn bir fazlas = aminoasit says, Proteinlerin yapta aminoasittr. Ancak protein molekl ierisinde aminoasit molekl bulunmaz. Proteinlerin ayrac : Biret zeltisidir. Proteinler bu zeltiyle stldnda leylak rengi meydana gelir. Veya nitrik asitle muamele edilirse sar renk oluur. Not: nslin hormonu 16 eit toplam 51 aminoasitten oluur. Sentetik olarak retilir. Yksek s, yksek basn, asitlik gibi tesirlerle proteinlerin zincir yaps bozulur. Buna denatrasyon denir. Etki hafif ise normal artlara dnte yap eski halini alr. Buna renatrasyon denir. Etki iddetli ise geriye dn olamaz. Proteinlerin fazlas genellikle depo edilmez Proteinlerin yapsna katlan aminoasitler DNA daki nkleotidlerin denetiminde dizilir. Bu nedenle canllardaki akrabalk, dolaysyla benzerliklerin saptanmas proteinlerdeki aminoasit says ve eidindeki benzerlik oran ile belirlenir. Yakn akrabalardaki protein benzerlii uzak olanlara oranla daha fazladr. Doku yada organ nakillerinin ( Transplasyon) yakn akrabalar arasnda yaplmasnn temel nedeni budur. Proteinlerin nsan Vcudu in nemi Proteinler vcudun en kk birimi olan hcrelerin yap tan oluturduundan proteinsiz canllk dnlemez. Ancak vcutta nemli bir protein deposu bulunmamaktadr. Protein yetersizliinde byme yavalar hatta zamanla durabilir. Karacier hcreleri protein yetersizliinden dolay yenilenemeyeceinden siroz hastal daha ok grlr. Protein Bakmndan Zengin Besinler Hayvansal kaynakl proteinler: st ve st rnleri, her eit et, balk, sakatat, yumurta gibi besinlerde bulunur. Bitkisel kaynakl proteinler:kuru baklagiller, tahllar, kuruyemiler gibi besinlerde bulunurlar.

KARBONHDRATLAR C,H,O atomundan oluur. Bu maddelere sulu karbon anlamna gelen karbonhidrat denir. ( H / O = dir.) Birinci derecede enerji kaynadr. Canllarda fotosentez veya kemosentez sonucu sentezlenirler.Karbonhidratlar hem canlnn yapsna katlan hem de enerji salayan organik bileiklerin bir grubudur. Btn canl hcrelerde bulunur. Doada genellikle byk molekller halindedir. Vcuda alnan bu byk molekllerin hcrelere iletilmesi iin canl tarafndan sindirilmesi ve uygun molekl byklne kadar paralanmas gerekir. Monosakkaritler: Hcre zarndan geebilecek kadar kk molekllerdir. Sindirime uramazlar. C says 3-8 arasnda deiir. nemli olanlar C saysna gre : Triozlar: 3C lu ekerlerdir. Fotosentezin karanlk evresi ve glikoliz reaksiyonlarnda karmza karlar. Privik asit, gliseraldehit. Pentozlar: 5C lu ekerlerdir. DNA da bulunan Deoksiriboz, RNA da bulunan Ribozdur. ATP, DNA ve RNA nn yapsna katlrlar. Heksozlar:6C lu monosakkaritlerdir. Glukoz ( zm ekeri): zm, bal, incirde bulunur. nsan kannda 100 ml. de 90 ml. Glikoz bulunur. Beynin en nemli yaktdr. Kanda en dk dzeyde iken bile nce beyin beslenir. Kanda normal dzeyde olmaldr. Normalin zerine kmas eker hastal, normalin altnda ise akma, baylma ba dnmesi ve bilin kayb gzlenir. Kandaki glikoz miktar normalin altna derse, duyarl hale gelen beyin hcreleri srekli sinir impulslar kartarak, kaslarn srekli kaslmalarna ve sonuta lme neden olur. Kandaki miktar sinir sistemi, hipofiz, pankreas ( inslin, glukagon ) ve bbrek st bezleri (adrenalin ) tarafndan dzenlenir. Memelilerin barsaklarndan emilen frktozun ou, galaktoz un tamamna yakn glikoza evrilerek alnr. Fruktoz: Meyvelerde bulunur. Meyve ekeri, balda bulunur. Galaktoz: Stte bulunur. Not: Kana geite frktoz ve galaktoz glukoza dnr.Heksozlarn kapal formlleri ayn ak formlleri farkldr. Birbirlerinin izomeridir. Glukozun ayrac Fehling veya Benedict zeltisidir. Glukoz bu zeltilerle muamele edilip stlrsa kiremit krmzs renk oluur. Disakkaritler:ki tane 6 C lu monosakkaritin dehidrasyon reaksiyonuyla birlemesi sonucunda oluur. Bu arada kurulan ban ad glikozid badr. Glukoz + Glukoz Maltoz ( Arpa ekeri ) + H2O Gluktoz + Fruktoz Sakkaroz ( ay ekeri ) + H2O Gluktoz + Galaktoz Laktoz ( St ekeri ) + H2O Disakkaritler hcre zarndan geemez. Not: Laktoz st ekeridir. Sadece memeli canllar tarafndan sentezlenir. Maltoz ve skroz bitkiseldir. Polisakkaritler: n( C6H12O6) ( C6H10O5)n + (n-1) H2O n tane Glukoz un (n 1) tane su aa karmasyla oluan ve hcre zarndan geemeyecek ekilde byk olan molekllerdir. Not: Btn polisakkaritler sadece glikoz moleklnden oluur. Glikoz birimlerinin farkl ekillerde balanmas polisakkaritler arasnda farklla yol aar. Polisakkaritler in eidi vardr.

Not: Hcrelerdeki glikoz moleklleri osmotik basnc ykselttiinden ounlukla polisakkaritler halinde depolanp gerektiinde enerji elde etmede kullanlrlar. Niasta: nsan ve hayvanlarn temel enerji kaynadr. Bitkiler tarafndan sentezlenen hcre zarndan geemeyecek kadar byk makro molekllerdir. Niasta bitkide kk, gvde. Yaprak, tohum, meyvede bulunur. Suda znmez. Bitkilerde fotosentez sonucu retilen glikoz lkoplastlarda depolanr. Ayrac iyottur. yotla niasta mavi mor renk verir. Niasta dz glikozit bayla dallanm yap olutururlar. Amiloz ve amilopektin olmak zere iki tip niasta molekl vardr. Amiloz : Glikozun 1-4 , balar ile birlemesinden oluur. Dz zincir eklinde olup suda znmez. Amilopektin: Amiloz tipi byklndeki zincirlere 1-6 glikozit balaryla balanan yan zincirlerden oluur. Dallanm yapya sahip olup suda znr. n Glukoz Polisakkarit + (n-1) H2O Tepkimede oluan glikozit ba says = su molekl saysna Selloz: Bitkiler tarafndan sentezlenir. Hcre zarndan geemeyen makro molekldr. ( 1000-2000 glikozun birlemesinden oluur.) Bitkilerde golgi cisimciinde sentezlenirler. Bitki hcrelerinin duvarn oluturur. Bu yap hcreye diklik ve salamlk kazandrr. Selloz niasta ve glikojenden farkl olarak glikozlarn birbirine ters dnerek balanmasyla oluur. Dz zincir oluturur. Aalarn % 50 si, Pamuun % 80 i sellozdur. nsan ve hayvanlarn selloz paralayc enzimi yoktur. Ayrac yotlu inko Klorr ( IZnCl2 ) dr. Yada sudan I zeltisi de sellozun ayracdr. Otla beslenen canllarn sindirim sisteminde bu grevi mutualist bakteriler yapar. nsanlarda da kaln barsaa yerleen mutualist bakterilerde sellozu sindirebilir. Ayrca kalnbarsa altrr. Odun yiyen bceklerde selloz sindirilir. Glukojen: Sadece hayvanlar tarafndan sentezlenir. Dallanm yaps nedeniyle suda znr. nsan ve hayvanlarda alnan besinlerden glukozun fazlas karacier ve kaslarda glukojen eklinde depo edilir. Bu yzden hayvansal niasta da denir. Glikojen dz glikozit bayla dallanm yap olutururlar. Karacierde depolanan glikojen canl ihtiya duyduunda glikoza dnerek enerji elde edilir. Kaslarda depolanan glikojen ise kaslarn kendi ihtiyalarnda glukoza dntrlerek harcanr. Protein ve aminoasitlerin fazlasda karacierde glikojen olarak depolanr. Glikojen depolanmas sadece patolojik durumlarda artar. Sadece Karacierde glikojen glukoza dnerek kana geer. Kaslarda glikojen glukoza dnerek kana geemez. Not:Niasta selloz bitkilerde, glukojen ise hayvanlarda glikojen bulunur. Mukopolisakkaritler: Bunlar amino azot ( Slfirik asit de ierir.) kapsayan kompleks polissakkaritler. Bunlar amino ekerlerdir.( Glukozamin ) En nemlileri: Ktikula: Kurak blgelerde yaayan bitkilerin yapraklarnn zerini kaplayan ve fazla su kaybn nleyen tabakaya ktikula tabakas denir. Kitin: (eker + Protein) : Bceklerde d iskeleti oluturan eker ve proteinden oluan sert tabakaya kitin ad verilir. Heparin : Kann damar iinde phtlamamasn salar. rmcek a: Sv salglanr. Havayla temas edince katlar. Karbonhidratlarn Genel zellikleri Canllar tarafndan ncelikli enerji kayna olarak kullanlr. Protein ve yalarla birlikte hcre zar yapsna katlr.

Metabolik olaylar dzenlerler. Fazlas ya eklinde depolanr. Besinlere lezzet verir. Die yapan ekerler bakteri remesine neden olurken, bakterinin asit salgs di rtr. Karbonhidratlarn nsan Vcudu in nemi Karbonhidratlar memelilerin kannda bulunmas gereken maddelerdir. nsan kannda 1000 mlden yaklak 90 mg glikoz bulunur. Glikoz beynin en nemli yaktdr. Glikozun kandaki younluu en dk dzeydeyken bile nce beyin beslenir. Glikoz, hcrelerde oksijenli solunum ile su ve karbondioksite kadar paralanr. Bu arada aa kan enerji ba enerjisi eklinde depolanarak kullanlr. Glikoz proteinlerle birleerek glikoproteini , yalarla birleerek glikolipiti oluturur. Bu ekilde yap maddesi olarak hcre zarnn yapsna katlr. Riboz, RNA, ve ATP nin , deoksiriboz ise DNAnn yapsna katlr. Laktoz memeli stnde bulunur ve yavrunun beslenmesinde nemli rol oynar. Karbonhidrat Bakmndan Zengin Besinler ounlukla bitkisel yiyeceklerde bulunur. En zengin kaynaklar tahllar , tahl rnleri, ve baklagillerdir. Sebze-meyvelerde az bulunur. Bunlarda dengeli beslenmeye yarayan protein vb mineraller bulunur. LPDLER ( YALAR) Yaplarnda C, H, O bulunan uzun zincirli bol oksijen ieren ikinci dereceden enerji kayna olan ve en yksek enerjiyi elde ettiimiz organik molekllerdir. erdikleri karbon miktar oksijene gre daha fazla olduundan karbonhidrat ve proteinlerden daha fazla enerji verirler.Yaplarnda C oran Oksijen oranndan fazla olduu iin daha fazla enerji verirler.Isya protein ve karbonhidratlardan daha dayankldr. Kutuplu ( Polar ) bir yapya sahip deildirler. Bunun iin suda znmezler. Organik zclerde znrler. ( Eter, kloroform, benzen, alkol ......)Biyolojik ynden nemli olanlar Ya asitleri, ntr ya, fosfolipid ( Bileik yalar ) ve steroidlerdir. Not: Yalarn en fazla enerji veren organik bileikler olmasna ramen sindirimleri ve emilimi zor olduu iin II. Derecede enerji verici olarak kullanlrlar. nk aa kan hidrojenlerin suya dntrlmesinde bol miktarda oksijene ihtiya duyulur.Canllar vcutlarna aldklar karbonhidrat ve dier besinlerin fazlasn yaa dntrerek depo ederler. Bunun sebebi karbonhidratlara gre yalar iki kat fazla enerji verirler. Yani bir kilo karbonhidrat verecei enerjiyi yarm kilo ya verir. Younluklar azdr. Buna bal olarak ; Uzun g yollarn kullanan ( Leylek ve kaz ),l hayvanlar rnein: develerde K uykusuna yatan canllar (Ay) vcudunda ya depo eder.Yalar derinin altnda bir tabaka oluturarak s kaybn engeller. Vcudu soua kar korur. rnein balinalar ve kutup aylar.arpma ve darbelere kar vcudu korur. Hcre zarnn yapsna katlarak seici geirgenlikte rol oynar.Eklemlerin almasnda rol oynar. YALARIN SINIFLANDIRILMASI Ya Asitleri : Uzun C zinciri ve bir ucunda karboksil (COOH) grubu bulunan asit zellii gsteren bileiklerdir. Ya asitlerinde C says daima ifttir. kiye ayrlrlar. Doymam Ya Asitleri: Karbonlar arasnda ift ba ieren ya asitleri tayan dolaysyla sv zellik gsteren bitkisel yalardr. Oleik asit, linoleik asit doymam ya asitlerindendir.

Doymam ya asidi ieren yalara doymam ya denir. r: Zeytinya, Ayiek ya Doymu Ya Asitleri: C atomlar H lerle doyrulmutur. Karbonlar aras tek ba olan ve oda scaklnda kat olan hayvansal yalardr.Btrik asit, palmitik asit doymu ya asitlerindendir. Doymu ya asidi ieren yalara doymu ya denir. r: tereya, kuyrukya. (Balk ya istisna) Margarinler: Doymam bitkisel yalarn yksek basn altnda C lar arasndaki ift balarn alp H le doyrulmasyla oluur. Not: Karbon zincirinde iki adet ift ba bulunan linoleik asiti yapamaz. Linoleik asit vcudda yaplamayan ve vcuda alnmas gerekli olan ya asitlerine zorunlu ya asitleri denir. Ntr Yalar: karbonlu bir alkol olan gliserol ile alkol gruplarna ya asidinin balanmasyla meydana gelir. Reaksiyon sonunda H2O aa kar. Arada ester ba oluur. Hayvansal yalar, doymu ya asitlerinden olumutur. Bitkisel yalardaki doymam ya asitleri hidrojenlerle doyrularak margarinler yaplmaktadr. Yalarn hcrede yanmasyla fazla miktarda metabolik su meydana gelir. Bu durum k uykusuna yatan ve uzun g yollarn kullanan hayvanlarn iin ok miktarda ya depo ettiklerini daha iyi aklar. Yalar ayn zamanda hafiftir,ok enerji verir. zellikle uan hayvanlar depo edilmi enerji hammaddesi olarak yalar kullanrlar. Not: Ntral yalar vcudda ya asitlerinin depo edili eklidir. nk ya asitleri ntralize edilmezse PH dengesini bozar. Bileik Yalar: Yalarn proteinlerle veya fosfatlarla yada polisakkaritlerle meydana getirdii bileiklerdir. Ya + protein Lipoprotein Ya + Fosfat Fosfolipid Ya + Polisakkarit Lipopolisakkarit Ya + Glikoz Glikolipid Fosfolipidler: Hcre zarlarnn nemli ksmlarndandr. Yalarn yapsna katlan ya asitlerinin birinin yerine fosforik asit, ve bir azot baz bulunur. Hcre zarnn yapsna katlr ve seici geirgenlik kazandrr. Yapsndaki ya asitlerinin biri doymu, biri doymamtr. Ancak organik zclerde znrler. Hcre zar, E.R golgi, lizozom, mitokondri zar yapsna katlr. ki sra fosfolipit zinciri srt srta verdiklerinde aralarndan su szmaz. Glikolipit: Sinir hcresinin yapsna katlr. Gliserol + 2 ya asidi + fosforik asit Fosfolipid + 3 H2O Steroidler: Kollesterol, D vitamini, testesteron, strojen,bbrek st korteks hormonlar, safra tuzlar steroid yadr. Hormonlarn bir ksm ( erkeklik ve diilik hormonu. Bbrek st korteks hormonlar gibi ), safra tuzlar ve vitaminlerin bir ksm steroiddir. Bitki mantar ve alglerde de grlrler. Kauuk, eterik ya, reine, haha st gibi.yaplar C, H, O, atomlarndan yaplm i ie 4 halkadan oluur. lk halka 6ar C atomu son halka 5 C atomu tar. Ya asitleri tamazlar. Organik eriticilerde zndklerinden yalara dahil edilmilerdir. Kollesterol: Sadece hayvanlar tarafndan sentezlenen steroid yadr. Kesinlikle kanda bulunmaz. Kollesterol ya asitlerinin evresini sararak lenf ve kan ierisinde ilomikron denen tanecikleri oluturur. Bylece ya asitleri kanda ve lenfte PH dengesini bozmaz. Kollesterol hcre zarnn geirgenliini salar ve dayanklln artrr. Sinirlerde yaltc olarak ilev grr. Safrada, beyinde, ve adrenal bezlerde bulunur. Bitkisel dokularda bulunmaz. Kanda orannn artmas damar sertlii yapar. Damar i yznde plaklar oluarak damar eperi daralr ve esneklii kaybolur.

D Vitamini: Gne ile birlikte kemiklemeyi salar. Karainoidler: bitkilerde renk maddesi olarak bulunurlar. Havu ve portakaln rengini veren karatinoidlerdir. Fotosentezde eitli dalga boyundaki nlar tutarak klorofile aktarr. Eey Hormonlar: Diide ve erkekte eeysel faaliyetleri ve reme faaliyetlerini dzenler. strojen, progesteron, testeron. Yalarn ayrac: Beyaz bir kat zerinde yaa eter dklrse saydam bir leke oluur. Ayrca sudan III zeltisi ile pembe renk verirler. Not: Asitler fenol krmzs ile sar renk verirler. Dolaysyla hem ya asitleri, hem de aminoasitler fenol krmzs ile sar renk verirler. Ya Bakmndan Zengin Besinler Bitkisel ve hayvansal kaynakl yiyeceklerde az ya da ok miktarda ya bulunur. En ok ya bulunduran bitkiler ayiei, zeytin, susam, pamuk ekirdei, soya fasulyesi, ceviz, fndk, fstktr. Sebze ve meyveler de az miktarda ya bulunur. Hayvanlarda yalar ya doku bulunduu gibi etin iinde de vardr. Dier ya kaynaklar kuyruk ya, tere ya ve i yadr. St ve yumurtada da ya bulunur. Yumurtann ya daha ok sar ksmndadr. ATP Yksek enerjili fosfat balar hidrolizle koptuu zaman aa kan yksek enerji biyokimyasal reaksiyonlarda kullanlr. ATP -------- ADP + P + 7300 Kal (enerji) ADP ---------- AMP + P + 7300 Kal (enerji) Not: AMP = Adenozin Mono Fosfat grld gibi bir adenin nkleotitdir. Yaps RNA da kullanlan Adenin Nkleotide uyar. nk yapsnda kullanlan eker Riboz ekeridir. Canllar yalnzca ATP adn verdiimiz molekl ierisinde bulunan fosfatlar arasndaki kimyasal ba enerjisini kullanabilir. Bu enerjinin kayna karbonhidrat, ya, protein lerdir. Canllar bu organik molekllerdeki kimyasal balar paralar. Buradan aa kan enerjiyi fosfatlara aktarr. Yksek enerjili fosfatlar birbirine dehidrasyonla balanr. Bylece ATP sentezlenir. (Fosforilasyon) daha sonra enerjiye ihtiya olduunda bu balar tekrara suyla ( Hidroliz) paralanr. Aa kan enerjiyi canl kullanr. Fosforilasyon: ADP ye bir fosfat grubu eklenerek ATP sentezi olayna fosforilasyon denir. ATP SENTEZ REAKSYONLARI: 1. Fotofosforilasyon: Ik enerjisinin fosfat bana evrilmesidir. I emen klorofil moleklnden elektronlar baka bir klorofile veya E.T.S. ye gnderip ykseltgenirken tadklar enerjiyi serbest brakrlar. Oksidatif fosforilasyona benzer, yalnz klorofil arttr. Baz bakterilerde sitoplazmada, karyot canllarda kloroplastlarda gerekleir. 2. Oksidatif Fosforilasyon: Mitokondride organik molekllerin ykmyla oluan rnlerin yksek enerjili elektronlar E.T.S. araclyla kademe kademe oksijene iletirken elektronlarn enerjisinden ATP sentezidir.Prokaryot hcrelerde sitoplazmada, karyot hcrelerde mitokondri de gerekleir. 3. Substrat Dzeyinde Fosforilasyon: Oksijenin ykseltgen zelliine ihtiya duymadan ( Oksijensiz ) sadece enzimle

substrattan direk ATP sentezidir. ( Fermantasyon) Bu durumda ADP yksek fosfat grubu transfer potansiyeline sahip bir moleklle direkt ilikiye girer. Hcre sitoplazmasnda O2 ve E.T.S. olmadan enzim varlnda olur. Enzimler tm canllarda var olduundan tm canllarda grlr. Baz bakteriler yalnzca fermantasyon yapar. NOT: Evrimde ilk ortaya kan fosforilasyon eklidir. Sonra fotofosforilasyon en son ise oksidatif fosforilasyon sentezlenir. 4. Kemosentetik Fosforilasyon : norganik bileikleri oksitleyerek elde ettikleri enerjiyle besin retirler. Yalnzca bu olay kemosentetik bakteriler yapabilir. FOSFORLZASYON ATP nin sentezi srasnda enerjinin %60 s eklinde aa kar. Bu s vcut ssnn oluumunda rol alr. Metabolizma: Hcrede enzim katalizrlnde gerekleen yapm ykm reaksiyonlarnn tamamna denir. ZMLEME: Asimilasyon, anabolizma,yapm da denir. Hcrelere alnan kk molekll maddelerin zel enzimlerle ATP harcanarak, byk molekll maddelerin yapmna denir. Su aa kt iin dehidrasyon olaydr. Protein sentezi, enzim, nkleik asit, ATP sentezleri vb. ayrca fotosentez ve kemosentez YADIMLAMA: Katabolizma, dissimilasyon, ykm da denir. Hcrede zmlenen maddeler gerektiinde zel enzimlerle yap talarna ayrlr ve ATP elde edilir. Oksijenli solunum ve oksijensiz solunum, sindirim, ATPnin hidrolizi BAZAL METABOLZMA: Bir organizmann dinlenme durumunda yaamn srdrebilmesi iin gerekli enerji miktarna denir. Metabolizma hznn en dk olmas demektir. Canl canlln srdrmek iin enerji retir. Bazal metabolizma bazal koullarda canlnn harcad O2 miktar veya rettii s ile llr. yapmadan sadece canl kalabilmek iin yaplan en dk metabolizmadr. Bakteri endosporu , insann uyumas, tohum metabolizmas, k geiren bitkiler, k uykusundaki hayvan. Bazal metabolizma llrken ; kii dinlenme halinde olacak, a karnna bulunacak, kiinin toplam yzeyi llerek ve birim zamanda harcad O2 bilinecektir. Bazal Koullar: Bireyin tam dinlenme halinde olmas Bireyin en az 12 saat hi besin almam olmas Bireyin korku, heyecan, stresten uzak olmas Ortam ssnn normal oda scaklnda olmas ( 19 -27 C) Bireyin vcut yzey alannn llmesi Not: Metabolizma yaplan ie, yaa, ortam scakl, hastalk cinsiyete gre farkllk gsterir.

VTAMNLER Dzenleyici besinlerdir. Hayvansal hcrelerde sentezlenemezler. Gnmzde yapay olarak ta elde edilmektedirler. Hcre zarndan kolaylkla geebilirler. Sindirime uramazlar. Enzimlerin yaplarna katlrlar.

( zellikle B grubu) yada koenzim olarak grev yaparlar. ( D ve K gibi). Bitkiler tarafndan sentezlenirler. Az bir ksm hayvanlar tarafndan provitamin den gerek vitamine dntrlrler. Enerji elde etmede kullanlmazlar. kiye ayrlrlar: SUDA ZNENLER: B ve C grubu vitaminlerdir. B vitamini: Tohum ve tahllarn kabuk ksmlarnda her bir eidinin ayr grevi olmak zere genel olarak sinir sisteminin dzenlenmesi, beriberi ( Kas ve sinir zayflamas) ve pellegra ( Vcudun k gren ksmlarnda deri yangs eklinde ortaya kan ) hastal sa ve cilt sal. C Vitamini: Askorpik asit, turungiller, biber, kuburnu, brtlen de bulunur. Hava ile temas edince zelliini kaybeder. Damarlarn glenmesi hastalklara kar diren salar. Eksikliinde skorbt di eti kanamalar gzlenir. Oda scaklnda kokusuz, renksiz, suda kolay, alkolde zor eriyen kristaller halindedir. Tad tam ekidir. Eritildiinde , havada, kta abuk bozulurlar. Normalden az alndnda damar duvarlarndaki hcreler bozularak jelatin gibi bir ekil alr ve kann klcallarndan szmasna neden olur. Bu durum ilk olarak di etlerinde kanamalar eklinde ortaya kar. Buna skorbt denir. Grip ve souk algnlna kar direnci arttrr. Not: Suda znen vitaminler vcutta depo edilmezler. Bu yzden dzenli alnmalar gerekir. Eksikliinde rahatszlk hemen meydana kar . YADA ZNEN VTAMNLER: Vcutta karacierde depo edilirler. rnein: karacier de depolanan A vitamini 10 ay alnmazsa yeterlidir. A Vitamini: ncl maddesi B- karoten dir. Havuta bulunur. Karacierde A vitaminine dntrlr. Turp, balkya, karacier, et, st, yumurta da bulunur. Enfeksiyonlara kar diren, gece daha iyi grmeyi salar. Gzn retinasnda bulunan a duyarl hcrelerdeki grme pigmentinin ncl maddesidir. Eksikliinde tavuk karas- gece krl- kseroftalmi gzlenir. D vitamini: Karacier, balkyanda bulunur. Deri altnda bulunan 7 dehidro kollesterol adl yal bileik, gne nlarndaki mor nlar etkisiyle D vitaminine dnr. Grevi: Barsaklardan Ca ve tuzlarn emilimini ve kemiklerde depolanmasn salar. Eksikliinde ocuklarda raitizm, yallarda osteomalazi- kolay kemik krlganl gzlenir. Not: A ve D vitamini karacierde depolanmasna ramen A vitamini fazla alndnda zehir etkisi yapar. E Vitamini: Cinsiyet ve hafza zerine etkilidir. Ayiek, zeytinya, bitkisel tahllarda, fndk, fstk, ceviz. Eksikliinde ksrlk gzlenir. Bitkisel ve hayvansal yalar iine o kadar geni bir ekilde yaylmtr ki normal beslenenlerde yetersizlik sz konusu olmaz. K Vitamini: Yeil yaprakl sebzelerde bolca bulunur. Barsakta bulunan mutualist bakterilerce sentezlenir. Kann phtlamasnda grev alr. Kann phtlamamas ( Hemofili ) kaltsal bir hastalk olup K vitaminiyle ilgili deildir. K vitamini eksiklii phtlama sresini uzatr. Ayrca solunum enzimlerini de oluturur. Hcre zarndaki aktif tamada rol oynar. Yeni

doan ocuklarda kanamalarda ciddi tehlikelere yol aar. RNEK : 1999 SS Vitaminlerle ilgili baz zellikler unlardr. I- Bazlarnn suda, bazlarnn yada znmesi II- Bazlarnn heterotrof canllarn vcudunda depolanmas III- Her vitaminin, yalnzca kendine zg reaksiyonun gereklemesinde rol oynamas IV- Heterotrof canllar tarafndan dorudan sentezlenememesi. Bu zelliklerden hangileri heterotrof canllarda, bir vitamin eksikliiyle ortaya kan bozukluun baka bir vitaminle giderilememesinin nedenidir? A) Yalnz II B) Yalnz III C) I ve II D) II ve IV E) III ve IV

NKLEK ASTLER VE PROTEN SENTEZ Nkleik Asit:Hcrede ynetici molekl olarak grev yaparlar. Yaplarndaki 5 C lu ekere gre ikiye ayrlrlar. Deoksiriboz ekeri olana DNA, riboz ekeri olana RNA denir. Nkleotid denilen birimlerden meydana gelmilerdir. Nkleotid; 1. Fosfat(H3PO4), 2. 5 C lu eker 3. Azotlu organik bazdan oluur. Nkleotidler isimlerini tadklar organik baza gre alrlar. Organik bazlar:ki eittir. 1.Prinler:ift halkaldrlar. Adenin ve guanin bu gruptadr. 2.Pirimidinler:Tek halkaldrlar. Sitozin, timin ve urasil. DNAnn (Deoksiribonkleik asit) zellikleri: karyotlarda ekirdek, mitokori ve kloroplastta, prokaryotlarda ise sitoplazmada bulunur. Merdiven eklinde iki sarmal iplikten oluur.(Watson-Crick modeli) DNAnn yaps: Metabolizmay, bymeyi, blnmeyi ve kaltsal karakterlerin aktarlmasn salar. Adenin, timin, guanin ve sitozin bazlarndan oluur. Kendini eleyebilir (replikasyon). Elenmeye DNA nn iki ipliide katlr. Ortanda bulunan uygun nkleotidleri kullanarak yeni kar diziyi tamamlar. Replikasyon srasndaki hata DNAnn tek ipliinde ise sonraki elemelerde onarlabilir, iki ipliinde ve karlkl blgelerinde ise onarlamaz. Nkleotidleri oluturan eker ve bazlar birbirine glikozit ba ile balanrlar. Nkleotidler ise fosfodiester ba ile birbirine balanrlar. Adenin timinle, guanin sitozinle eleir. Adenin says timin, guanin says sitozin saysna eittir. A/T=1 ve G/C=1 olduuna gre A+G/T+C=1olur.

DNA nn iki zincirini zayf hidrojen balar bir arada tutar. Adenin ve timin arasnda 2, guanin ve sitozin arasnda 3 tane zayf H ba bulunur. Sentezlenmesini salayan enzim DNA polimeraz, hidrolizini salayan enzim Deoksiribonkleaz (DNAaz) dr. Gen:Bir polipeptitidin sentezinden sorumlu en kk DNA parasdr. Bir bireyin kaltsal yapsn oluturan alt birimlerin basitten karmaa doru sralan yledir: Organik baz-Nkleozid-Nkleotid - l ifre-Gen-DNA-Kromozom DNAnn zelliini veren, nkleotidlerin dizili sras, eidi ve saysdr. MutasyonNA nn elenmesi srasnda nkleotit srasnda ve yapsnda grlen deimelerdir. reme hcrelerinin oluumu srasnda gerekleirse kaltsaldr. RNAnn (Ribonkleik asit) zellikleri ekirdekte ve sitoplazmada serbest halde bulunur. Tek nkleotid dizisinden olumutur. Organik bazlar adenin, guanin, sitozin ve urasil dir. Protein sentezinde translasyon ksmnda grev alr. Kendini eleyemez, DNA tarafndan sentezlenir Sentezlenmesini salayan enzim RNA polimeraz, hidrolizini salayan enzim ribonkleaz(RNAaz) dr. RNA eitleri:Yaptklar greve gre eit RNA vardr a)mRNA(mesenger RNA):ekirdekte DNA nn anlaml ipliinden sentezlenir. Protein sentezinde kalp olarak i grr. b)tRNA(transfer RNA): Grevi hcre iindeki aminoasitleri tanmak ve bunlar ribozomlara tamaktr. Her aminoasitin tRNA s zel olduundan, her hcrede 20 eit tRNA vardr. c)rRNA(Ribozomal RNA):Ribozomlarn yapsna katlr. Kodon:Bir aminoasit iin mRNA da yan yana gelen nkleotidin meydana getirdii ifredir. Antikodon:tRNA nn mRNA kodonlarna uygun gelen her biri bir aminoasit tayan l nkleotit grubudur. 1 aminoasit=1 kodon=3 nkleotit PROTEN SENTEZ Protein eitlilii yapsndaki aminoasitlerin say sra ve eidine baldr. Hcredeki proteinlerin sentezinden DNA molekl sorumludur. DNA molekl zerindeki nkleotid sralar aminoasitlerin proteindeki srasn verir. DNA molekl zerindeki ard arda gelen 3 nkleotid 1 aminoasit iin ifre demektir. Protein sentezi iin gerekli ifre DNA tarafndan mRNA ya aktarlr. mRNA bu bilgileri ribozomlara ***rr. tRNA larda uygun aminoasitleri alarak ribozomlara gelir.

tRNA nn antikodonu ile, mRNA nn kodonu uygun ise aminoasitler aralarnda peptit ba oluturarak polipeptit zinciri meydana gelir(mRNA daki mesaj bitene kadar devam eder) AUG-Balang kodonu UAA,UAG,UGA-Biti kodonlar Protein sentezi tamamlandnda mRNA ribozomdan ayrlr. mRNA ve tRNA enzimler gibi tekrar tekrar kullanlabilirler. Transkripsiyon (yazlma)NA dan mRNA ya ifre aktarm. Translasyon (okuma):mRNA ya uygun tRNA antikodonunun kar karya gelmesi. Protein sentezinde aktif grev sras: DNA-mRNA-Ribozom-tRNA-Aminoasit Bir gen bir enzim hipotezi:Her enzimin sentezinden sorumlu bir gen vardr.

HCRE Dnya zerinde yaayan canllar, bitkiler ve hayvanlar olmak zere iki ksmda incelenebilir. Bu canl organizmalarn temel bir takm ortak zellikleri bulunmaktadr. 1. Hcre yaps: Btn canllar hcre ya da hcrelerden olumutur. Hcre organizmann temel birimidir. Hcrede geen bir takm olaylar canlln devamna izin verir. 2. Beslenme: Canllar yaam faaliyetlerini gerekletirebilmeleri iin d ortamdan besin olmak zorundadrlar. Hayvansal organizmalar besinlerini d ortam hazr olarak alrken, bitkiler kendi besinlerini kendileri sentezler. 3. Hareket: Canllar d ortamdan gelen uyaranlara kar tepki gsterirler. D ortamdan gelen uyartlar k, s v.s olabilir. 4. Byme: Canllarda hcre blnmesi ile hcre says artar. Buna bal olarak organizma byme eilimine girer. Organizmaya alnan besinlerin byk bir ksm bu ama iin kullanlr. 5. reme: Canllar kendi nesillerini devam ettirebilmek iin rerler. Eeysiz ve eeyli reme olmak zere iki tip reme canllarda grlr. 6. Solunum: Canllarn yaplarna alm olduklar besinleri hcre organ ellerinde oksijenli ya da oksijensiz bir ekilde yakarak enerji retmeleri olaydr. Oksijenli solunum olay zetlenecek olursa; Besin+Oksijen >Su+Karbondioksit+ Enerji eklinde gereklemektedir.

Tabiatta birtakm canllar (Bira mayas) enerji retmek maksad ile oksijensiz solunum olayn gerekletirir. Besin >Etilalkol+Karbondioksit+Enerji eklinde gereklemektedir. Bu olaya ayn zamanda fermantasyon= mayalanma da denir. 7. Boaltm: Canllar, eitli faaliyetler sonucu organizmalarnda oluan artk maddeleri, kararl bir i ortam oluturmak iin atarlar. Canllar bu olay gerekletirebilmek iin eitli organ sistemleri oluturmulardr. 8. Sindirim: Canllar, yaplarna alm olduklar byk moleklleri kk molekllere evirirler. 9. Sentez: Canllar, yaplarna alm olduklar kk moleklleri organizmalarna uygun byk molekllere dntrrler. rnein; protein sentezi HCRENN YAPISI Canllarn en kk temel yap birimine hcre denir. Hcre teorisi 1)Btn canllar hcrelerden meydana gelmitir. 2)Hcreler bamsz hareket ettikleri halde birlikte i grrler. 3)Hcreler blnerek oalrlar. Bilinen en byk hcre deve kuu yumurtasdr.Bilinen en uzun hcre ise sinir hcresidir. Hcreler karyot ve prokaryot olmak zere iki ksmda incelenir. Prokaryot hcre: Kaltm maddesi etrafnda ekirdek zar bulunmayan ve ribozom hari hcre organellerine sahip olmayan ilkel hcre tipidir. Bakteri ve mavi - yeil alg rnek verilebilir. karyot hcre Kaltm maddesi etrafnda ekirdek zar bulunan ve hcre organellerine sahip olan gelimi hcre tipidir. karyot hcre ksmda incelenir. 1) HCRE ZARI Ya,protein az miktarda karbonhidrattan oluur.Hcre zarnn yaps akc-mozaik zar modeli ile aklanr.Bu modele gre zar; ya denizinde yzen proteinlerden olumutur. Karbonhidratlar hcre zarndaki yalarla birleerek glikolipid, proteinlerle birleerek glikoprotein eklinde bulunur.Bunun salad avantaj ise hcrelerin birbirini tanmas ve baklktr.Hcre zarnn zglln veren kimyasal madde glikoproteindir. Glikolipidi ve glikoproteini golgi sentezler. Madde giri-k proteinler zerindeki porlardan olur. Zarn zellikleri : Canldr,saydamdr,esnektir ve seici geirgendir. Zardaki proteinler enzim grevi yapar. Zarn grevleri : Hcreyi dalmaktan korur.Hcreye ekil verir.Hcreyi d etkilerden korur.Madde alveriini salar. Zarn seici-geirgen olmas onun canl olduunu gsterir. Hcre eperi canszdr,esnek deildir,tam geirgendir.Hcrenin dayanklln arttrr, hcreye ekil verir.zerindeki deliklere geit denir. Sellozik yapdadr.

 Prokaryot hcrelerde de bulunur ama yaps sellozik deildir. 2) STOPLAZMA Hcre zar ile ekirdek arasn dolduran, canl, renksiz, yarsaydam, suda znmeyen bir svdr. ki ksmdr. a) Sv ksm: Su,protein,ya,karbonhidrat,mineral,vitamin,RNA eitleri,nkleotidler,ATP ve enzimler gibi organik ve inorganik maddelerden olumutur .Grevi: 1) Biyokimyasal reaksiyonlar iin zemin oluturmak .2) Organellere yataklk etmek. 3) Rotasyon ve sirklasyon hareketleri ile organellerin hareketini salamak. b) Organeller:zel yap ve grevi olan sitoplazmik cisimlerdir. ENDOPLAZMK RETKULUM Hcre zarndan ekirdek zarna kadar uzanan zarl kanallar sistemidir. Memeli alyuvar hari btn ekirdekli hcrelerde bulunur. Hcre iine ve dna madde tar.Baz maddeleri depolar.(Ca ve protein). ekirdek zar ve golgiyi yapar.Hcreyi blmelere ayrarak,sitoplazmadaki asidik ve bazik tepkimelerin birbirini etkilemeden yaplabilmesini salar. zerinde ribozom bulunanlarna granll ER; bulundurmayanlara da granlsz ER denir. Granll ER enzim salglayan hcrelerde, granlsz ER ya sentezleyen hcrelerde oktur. GOLG ekirdee yakn bulunur.Hcre zar yapmna katlr. Salg maddelerin yaplmas,paketlenmesi ve salglanmasndan sorumludur.Onun iin st bezi, tkrk bezi,ter bezi gibi salg yapan hcrelerdeki says dier hcrelerdekilere oranla daha fazladr. Enzimleri paketliyerek lizozomu oluturur.Hcre zar yapmna katlr. Glikoprotein,lipoprotein,mukus,ba dokusu ara maddesi ve ayrca bitkilerde sellozlu maddeler salglar. Memeli alyuvar hari btn ekirdekli hcrelerde bulunur. LZOZOM Byk molekll besinleri paralar.Kurbaa larvalarnda kuyruun kopmas,salglama dnemi biten memelilerde st bezlerinin krelmesi,pasif kalan kaslarn klmesi,harap olmu dokularn, yal alyuvarlarn ve vcuda giren mikroplarn yok edilmesi lizozom sayesindedir. Fagositoz ve pinositoz yapan hcrelerde oktur.RNEK:Akyuvar hcresi ve tek hcreliler. Lizozom paralanrsa hcre kendini sindirir.Buna otoliz denir. Lizozomun etrafndaki zar golgiden oluur. erisindeki enzimler ribozomlarda retilir. retilen enzimler ER ile tanr. ER ile tanan enzimler golgide paketlenerek lizozom oluturulur. Yani lizozomun olumasnda ribozom,golgi ve ER etkilidir. NOT 1 : (Baz kitaplara gre)Hayvanlara zgdr.Bitkilerde ise lizozom benzeri yaplara fitolizozom denir. RBOZOM Btn hcrelerde bulunan en kk organeldir. Protein ve rRNA'dan oluur.ekirdekikte retilir. Zarszdr ve iki birimdir.st birim(byk birim) protein,alt birimse(kk birim) rRNA'dan oluur.

 Protein ve enzim sentezler. Granll ER ve ekirdek zar zerinde,mitekondri ve kloroplastn svsnda ve ayrca sitoplazma da bulunabilir. Youn protein sentezi srasnda yan yana gelerek polizomlar olutururlar. Her canlda ribozomlarn farkl olmasnn sebebi rRNA' larn farkllndandr. Bir hcrenin canlln srdrebilmesi iin mutlaka ribozoma ihtiyac vardr.(Enzimlerden dolay) Enzim salglayan bez hcrelerinde says daha fazladr. MTOKONDR ift zarldr. zar kvrmldr. Kvrmlara krista,zarlarn arasn ve iini dolduran svya matrix denir. Oksijenli solunum yaparak enerjinin retildii ve depoland yerdir. Enerji ihtiyac fazla olan kas,sinir ve karacier gibi hcrelerde says daha fazladr. Bulunduklar hcrenin de enerjiye en ok ihtiya olan blmlerinde toplanrlar. RNEK:Sinirlerin sinaps blgelerinde,spermlerin kuyruklarnda ve kaslarn kaslma blgelerinde ok bulunur. Kendine ait DNA,RNA,ribozom ve ETS'si bulunur. Kendi DNA's olmasna ramen hcre DNA' sna bamldr. Bitkilerde mesozom ve klorofil bulunduundan dolay mitokondri miktar daha azdr. Prokaryotlarda ve memeli alyuvarnda bulunmaz. SENTROZOM Baz su yosunu,mantar,hayvan ve insan hcrelerinde bulunur. Sentriol denilen iki alt birimden oluur. Hcre blnmesi srasnda kendini eleyerek zt kutuplara ekilir ve i ipliklerinin olumasn salar. Hcre dna uzanan kirpik,kam,sil gibi yaplar oluturur. Sentrioller dikine duran dokuz ift tpkten oluur. PLASTDLER Sadece bitki hcrelerinde bulunan renk maddesidir.3 tiptir. a) Kloroplast Bitkiye yeil rengini verir. ift zarldr. zar katmanldr.Bu katmanlara grana,iini dolduran svya ise stroma denir. Fotosentez yaparak besin retir. Kendine has DNA,RNA,ribozom ve ETS'si bulunur. Granalar iinde bitkiye yeil rengini veren ve fotosentez iin gerekli absorbe eden klorofil vardr. Btn bitki hcrelerinde bulunmaz.RNEK:Kkte. b) Kromoplast Bitkilerde meyve ve ieklerin rengini verir.Likopin(krmz),ksantofil(sar) ve karoten (turuncu) olmak zere eittir. Bitkilerde dier renkler koful z suyunun asit veya baz oluuna gre renk deitiren aktokyan denen maddeler ile oluturulur. c) Lkoplast Renksizdir.Genelde kk,gvde ve tohumda bulunur. Niasta,ya ve protein depolar. Ikla karlanca kloroplastlara dnr. KOFUL ER'dan,golgiden,hcre zarndan ve lizozomdan oluabilir. Hayvansal hcrelerde az ve kk,bitkisel hcrelerde ise genken kk,yalandka byrler.nk tuzlu artklar kofullarda biriktirilir.

 Hcre ii osmatik basn ve pH' ayarlar. Kofulda bulunan su turgor basnc oluturarak hcreye diklik ve diren verir. Metabolizmann aktiflik derecesini belirler.Eer koful byk ve sitoplazmada miktar ok ise metabolizma yavalar. Besin kofulu : Fagositoz ve pinositozla alnan besinlerin bir zarla evrilmesiyle oluur.Akyuvarlar mikroplar fagositoz ve pinositozla aldnda dolay,akyuvarlarda daha fazla sayda besin kofulu bulunur. Kontraktil (vurgan) koful : Tatl su tek hcrelilerinde bulunan daimi kofuldur.Fazla suyu dar atar. Boaltm kofulu : Artk maddeleri ekzositozla dar atar. PEROKSZOM Bitkisel ve hayvansal hcrelerde bulunan ve ierisinde katalaz enzimi bulunan organeldir. erisindeki katalaz enzimi H2O2 'yi H2O ve O2'ye paralar. H2O2 hcre iin ok tehlikelidir.nk O2'nin reaksiyona girmesini yani solunumu nler. Sitoplazmann pH derecesi 8,0'dr. Hcre eperi: Hcre zar zerinde selloz birikmesi ile oluur. Bitki hcresine sertlik ve desteklik verir. Bitki hcrelerinde bulunur.ldr.bazen yapsna bal olarak ktin, lignin mum gibi maddeler katlr. 3) EKRDEK Hcre blnmesini salar.Kaltm bilgisini tar. Hcresel olaylarn ynetilmesinde ve karakterlerin sonraki nesillere aktarlmasnda grevlidir4 blmdr. A) EKRDEK ZARI ift katl bir zardr. zerindeki deliklere por denir.Bunlar hcre zarndaki porlardan daha byktr. Hcre blnmesi srasnda kaybolan bu zarn blnmeden sonra yeniden yaplmasnda ER ve golgi grevlidir B) EKRDEK SIVISI Homojen grnmldr.erisinde bol miktarda ATP,nkleotit,ribozom ve protein bulunur. C) EKRDEKK Bol miktarda RNA ve protein bulunur.Ribozom sentezi yaplr.Bakterilerde yoktur. D) KROMATN PLK Hcrede en ok bulunan maddedir. DNA'nn kendisi olup kromozomlar oluturur.Kromozomlar DNA ve proteinden olumutur. Kaltsal karakterleri tar.reme ve bymeyi salar.Hcreyi ynetir. Kromozom says, trlere gre deikenlik gsterir. rnein insanda 46, soanda 16 kromozom bulunur. Homolog Kromozom:Birisi anneden dieri babadan gelen ekil ve yaps ayn olan karlkl lokuslarnda ayn karakter zerine etkili genleri tayan kromozomlara denir. Homolog kromozom tayan hcrelere diploid( 2n) hcre denir.reme hcreleri gibi (n) kromozom tayan hcrelere haploid hcre denir. HCREDE MADDE ALIVER Hcre zarnda gerekleen bir olaydr. Canlln devam iin gereklidir. Hcre zarndan geebilenler : O2,CO2,CO,su,mineraller,glikoz fruktoz,galaktoz,ya asidi,gliserol,a.asit,vitamin,alkol Hcre zarndan geemeyenler : Protein,ya,karbonhidrat

 4 yolla olur. 1) DFZYON Bir maddenin ok olduu (youn olduu) ortamdan az olduu ortama (az youn ortama) doru hareket etmesine denir. Porlardan geebilecek byklkteki maddeler difzyona urar.Porlardan byk maddeler difzyon yapamaz. Enerji harcanmaz. Enzim kullanlmaz. Canl ve cansz ortamda grlebilir.Canllk delili deildir. Denge salanana kadar devam eder ve durur. RNEK : Odaya dklen kolonyann her tarafa dalmas.Akcierdeki oksijenin kana gemesi.nce barsaktaki glikozun kana gemesi. DFZYONU ETKLEYEN FAKTRLER 1) Kk molekller,byk molekllere gre daha kolay geerler. 2) Ntr molekller iyonlara gre daha kolay geer.nk zarn d ksm da iyonik yapdadr. Negatif iyonlar biraz daha kolay geer. 3) Yada znen maddeler de znmeyenlere gre daha kolay geer.(A,D,E,K vitaminleri) 4) Ya zen maddelerde kolay geer.(Alkol ve eter gibi.) 5) Por says ve scaklk arttka difzyon hz da artar. 6) ki ortam arasndaki younluk fark ne kadar oksa difzyonda o kadar hzl olur. 7) Akkanl fazla olan ortamlarda difzyon hzl olur. DYALZ : Suda znm maddelerden bazlarnn yar geirgen zardan difzyonuna denir.Bbrekleri almayan insanlarda suni olarak oluturulan bir ortamla kandaki re temizlenir. 2) OSMOZ Suyun difzyonudur.Suyun ok olduu yerden az olduu yere gemesidir. HPERTONK ORTAM(OK YOUN ORTAM) Bir hcre kendisinden daha youn bir ortama konursa su kaybederek bzlr.Bu olaya plazmoliz denir. RNEK : Tuzlanan derinin su kaybederek bzlmesi. HPOTONK ORTAM(AZ YOUN ORTAM) Bir hcre kendisinden daha az youn bir ortama konursa su alarak ier.Bu olaya deplazmoliz denir. Bitki hcrelerinde deplazmoliz devam ederse hcre ier ve turgor durumuna geer. Hayvan hcrelerinde deplazmoliz devam ederse hcre patlar.Buna hemoliz denir. ZOTONK ORTAM(DENGE ORTAM) Bir hcre izotonik bir ortama konursa hibir deiiklie uramaz. OSMATK BASIN Hcre ierisindeki znm maddenin hcre zarna yapt basntr.Yada (etki=tepkiye gre)hcre dndaki suyun younluk farkndan dolay hcre ierisine girmek iin zarlara yapt basntr. znm madde miktar (hcrenin younluu) arttka osmatik basn artar. TURGOR BASINCI Hcre ierisindeki suyun hcre zarna (yada epere) yapt basntr.

 Kofullar tarafndan ayarlanr. Turgor ok artarsa su girii durur. Turgor, otsu bitki ve yapraklarn dik durmasn salar. Turgor, stomalarn alp kapanmasn salar. Turgor, baz nasti(rganm) hareketlerini salar. Suyun hareketi daima O.B' n fazla olduu yere dorudur. 3) AKTF TAIMA Bir maddenin az olduu yerden ok olduu yere gemesidir. Porlardan geebilecek byklkteki maddeler aktif tama ile tanr. Enzim kullanlr. Enerji harcanr. Sadece canl hcrelerde grlr. Denge yoktur. Tayc molekller kullanlr. RNEK:nce barsaktaki glikozun kana gemesi.Bbrekteki geri emilim. NOT 1 : Hcre zarndan geebilecek byklkteki bir maddenin miktar hcre ii ile hcre d arasnda farkllk oluturuyorsa burada aktif tama var demektir. NOT 2 : Scaklk art,molekln alnmasn hzlandrmaz. 4) ENDOSTOZ VE EKZOSTOZ Hcre zarndan geemeyecek byklkteki maddelerin oluturulan ceplerle ieri alnmasna endositoz; yine ayn yolla dar atlmasna ekzositoz denir. Hcre zarndan geemeyecek byklkteki kat maddelerin ieri alnmasna fagositoz; sv maddelerin ieri alnmasna pinositoz denir. ENDOSTOZUN ZELLKLER Enerji harcanr. Enzim kullanlr. Hcre zar azalr.Hcrenin ierii artar. Hcreye alnan bu byk maddeler lizozomdaki ve besin kofulundaki hcre ii enzimlerle paralanr. Tek hcrelilerde ve alyuvarlar da ok grlr. Canllk delilidir. Denge yoktur. Bitki hcrelerinde ve dier eperi olan hcrelerde grlmez. EKZOSTOZUN ZELLKLER Enerji harcanr. Enzim kullanlr. Hcre zar artar.Hcrenin ierii azalr. Canllk delilidir. Denge yoktur. Boaltm kofulu ve golgi yardmyla atlr. Bitki ve hayvan hcrelerinde grlr. NOT 3 : Tatl sularda yaayan bir hcrelilerde fazla suyu dar atan kontraktil koful bulunur.Hcre ierisindeki fazla suyun nedeni suyun osmozla ieri girmesidir. NOT 4 : Bir bitki hcresinin turgor durumuna gemesinde a)Ortamn younluu b)Hcre iindeki madde younluu c)eperin sellozdan yaplm olmas etkilidir. NOT 5 : Endositoz ve ekzositozda younluk fark yoktur.Ama aktif tama,difzyon ve

osmozda vardr. HCRE BLNMES Hcre blnmesinin nedenleri: a) Hacim yzey oran b) Sitoplazma ekirdek oran 1. Mitoz blnme: Mitoz blnme sonucu oluan ikj yavru hcre ana hcrenin bir kopyasdr. Kromozom saysnda ve yapsnda deime olmaz. Mitoz blnme ksmda incelenebilir. I. Hazrlk evresi (interfaz) II. ekirdek blnmesiKaryokinez) ekirdekteki kromozomlar DNA elenir. ve DNA iki katna kar. III. Sitoplazma blnmesiSitokinez) l. Hazrlk Evresi: Blnme iin gerekli protein ve RNA sentezlenir. DNA iki katna kar.ATP sentezi yaplr. II. ekirdek Blnmesi: ekirdek elenmesi drt evrede gerekleir. a) Profaz: ekirdek zar ve ekirdekik eriyerek kaybolur. Kromatin iplikler ksalp kalnlaarak kromozom halini alr. Kromozomlar kendilerini eler i iplikleri oluumu balar. b) Metafaz: Elenmi kromozomlarn (kromatidler) hcrenin ortasnda i iplikleri zerinde toplanrlar. c) Anafaz: Kromatidler biribirinden ayrlarak kar kutuplara ekilir. d) Telofaz: iplikleri kaybolurken ekirdek zar ve ekirdekik oluur. Kromozomlarn uzayarak kromatik iplikler halini almas ile ekirdek blnmesi tamamlanr. III. Sitoptazma Blnmesi: Hayvansal hcrelerde boumlama ile gerekleir. Bitkisel hcrelerde eperden dolay boumlama olmaz. Bitkisel hcrelerde orta blgede kesecikler oluur. zerlerinde selloz birikmesi ile de blnme tamamlanr 2. Mayoz hcre blnmesi: Eeyli reyen hcrelerin eey ana hcrelerinden oluur. Mayoz blnme sonucunda 2n kromozomlu hcreden, n kromozomlu, 4 yeni hcre meydana gelir. CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI SINIFLANDIRMA Canllar daha kolay incelemek iin onlar benzer zeliklerine gre gruplandrmaya snflandrma denir. ki ekilde yaplr: Yapay(Ampirik) Snflandrma:Canllarn sadece benzer zelliklerine dayanarak yaplan snflandrmadr. Bilimsel deildir. Doal(Filogenetik) Snflandrma:Canllarn kken balantlarna (homolog organlarna) akrabalk derecesine, embriyonik geliimlerine, protein benzerliklerine, fizyolojilerine dayanlarak yaplan snflandrmadr. Homolog Organ:Orijinleri ayn, grevleri farkl organlardr. rn:Balinann yzgeci, yarasann kanad veya fokun yzme aya ve insan kolu. Analog Organ:Orijinleri farkl, grevleri ayn olan organlardr. Snflandrmada kullanlmaz. rn:Sinek ve yarasa kanad. ift isimlendirme metodu LNNE tarafndan yaplmtr. rn:Felis leo =Aslan

Snflandrma Birimleri: Tr:Ortak bir atadan gelen, yap ve grev bakmndan benzer zelliklere sahip, yalnzca kendi aralarnda reyebilen ve verimli yavrular meydana getiren fertlerin oluturduu topluluktur. Trler yaadklar ortama adapte olduklarnda eitlilik gsterebilirler. Canllar hcre yaplarna gre ikiye ayrlrlar: a)Prokaryotlar:Hcrelerinde ekirdek zar ve zarl organelleri bulunmayan canllardr. b)karyotlar:Hcrelerinde ekirdek zar ve zarl organelleri bulunan canllardr. CANLILAR ALEM Canllar 5 alemde incelenirler:Monera, Protista, Fungi, Bitkiler ve Hayvanlar. Monera: Prokaryot canllardr. Bakteriler ve mavi-yeil algler bu alemdedirler. Kloroplastlar olmamasna ramen fotosentez yapabilirler. Ribozom bulundururlar. Protista:Tek hcreli karyot canllardr. 1.Kamllar(Flagellata): glena 2.Kk Ayakllar(Sarcodina):Amip 3.Sporlular(Sporozoa):Plazmodium 4.Silliler(Ciliata):Paramecium 5.Cvk Mantarlar

Fungi:karyot ve ok hcrelidirler.Gerek mantarlar bu gruba girer. 1.Maya mantarlar:Bira mayas 2.Kf mantarlar 3:apkal mantarlar Plantae(Bitkiler) BTKLER ALEM Hepsi ototrof canllar olup, kloroplast tarlar. Bu sayede fotosentez yaparlar. ieksiz ve iekli bitkiler olarak iki filum'a (ubeye) ayrlrlar. Hcreleri genellikle eper tar. a) ieksiz Bitkiler : iek ve tohum oluturmazlar. remelerini sporla ya da eeysiz ve eeyli remenin birbirini takip ettii dl alma ile gerekletirirler. 1- Su yosunlar (Alg'ler) : Gerek kk, gvde ve yapraklar olmayan basit yapl bitkilerdir. ou haploid(n) kromozom tar. Yeil, kahverengi, esmer, krmz alg'ler olmak zere gruplandrlr. remeleri vejetatif, sporla ve izogamiyle olur. Chlamidomonas gibi baz trleri tek hcrelidirler. Baz trleri hem tek hcreli hemde gzle grlecek byklkte (makroskopik) dir. (Acetebularia gibi). 2- Kara yosunlar : letim demetleri yoktur. Nemli yerlerde yaarlar. Dl almayla eeyli rerler. Gerek yapraklar olmayp, yaprams yaplar vardr. 3- Erelti otlar : Gerek kk ve yapraklar yoktur. letim demetleri vardr. remeleri kara yosunlar gibidir. Yapramslar yer alt gvdesine yapmtr. ieksiz bitki olarak bu ana gruptan baka ; Cier otlar, Likenler, Kibrit otlar ve Atkuyruklar olarak bilinen gruplarda vardr. b) iekli (tohumlu) Bitkiler : Eeyli remelerini ieklerde oluan tohumlarla yaparlar.

Gerek kk, gvde ve yapraklar vardr. letim demetleri gelimitir. Birok tr vejetatif yolla eeysiz olarak da rerler (Gl, iek, Patates gibi...). Tohumlu bitkiler 2 alt blme ayrlr: 1- Ak tohumlular (Kozalakl bitkiler) : Her zaman yeil kalan, ou ine yaprakl, aa ve allardan meydana gelen, ok yllk bitkilerdir. Otsu formu yoktur. Tohum taslaklar ovaryum tarafndan rtlmemitir. Erkek ve dii organ genellikle farkl ieklerde bulunur. ounda besi doku (endosperm) dllenme olmadan geliir. Bunun iin endosperm haploid (n) kromozomludur. enek says deikendir (am polikotildir). am, ard, ladin, gknar ve porsuk aac bu gruptandr. 2- Kapal tohumlular : Tohumlar meyve ierisinde bulunduundan ovaryum tarafndan rtlmtr. Odunsu ve otsu eitleri vardr. ok yllk olanlarn bazlar kn yapran dker, bazlar dkmez. enek saysna gre tek enekli ve ift enekli diye iki snfa ayrlrlar. Tohum oluurken ift dllenme grlr. Bunun iin besin dokusu olan endosperm 3n kromozomludur. A) Tek enekliler (Monokotiledonlar) : Tohumlarnda bir enek bulunur. ou tek yllk otsu bitkilerdir. Tahlgiller ve zambakgiller, soangiller, palmiyegiller iki nemli takmlardr. Buday, Msr, Lale, Muz, Soan, Hurma ve birok ot tr bu snf iinde yer alr. Hibirinin gvdesinde kambiyum bulunmaz. Bunu iin boylar uzun, gvdeleri incedir. Yapraklar genellikle ince uzun, paralel damarl, kkleri saak kkdr. letim demetleri ( damarl) gvdede dzensiz dalmtr. B) ift enekliler (Dikotiledonlar) : Tohumlarnda iki enek vardr. Gvdelerinde kambiyum halkalar bulunur (ok yllk olan trlerinde). Bu sayede iletim demetleri gvdeye dzenli olarak dizilmitir. Bu snfa rnek olarak; Baklagiller, Glgiller, Kabakgiller, Asmagiller gibi birok takm rnek verilebilir. Kkler derine gider, yaprak yzeyleri genitir Animalia(Hayvanlar) 1.Omurgasz Hayvanlar Srt blgelerinde sinir eridi ve omurga (i iskelet) bulundurmazlar. Bu ortak zelliklerine ramen ok eitlilik gsterirler. 1- Sngerler : En basit yapl hayvanlardr. Hem tatl sularda hem de denizlerde yaarlar. Hibir sistemleri yoktur. Hcreler arasnda i blm olmakla beraber, doku oluumu yoktur. reme organlar vcudun belli bir yerinde deildir. Organik ve inorganik maddelerden oluan iskeletleri vardr. Vcutlarnda por denilen delikler oktur. 2- Slenterler : Vcudun ortasnda bir bolua sahiptirler. Buras hem az, hem de ans iini grr. Vcut dokusu iki hcre srasndan olumutur. Dardaki hcre srasnda canly koruyan yakc kapsller vardr. rnek : Deniz anas, Hidra ve Mercan'lardr. Hidra'lar eeyli ve tomurcuklanarak da eeysiz rerler. Deniz analar ise Metagenez'le rerler. 3- Yass solucanlar : Vcutlar yass ve uzundur. Birok tr parazit olup, insanlar ve hayvanlarda hastalk yaparlar. Sindirim sistemleri basittir. Az girii, hem az, hem de ans grevi grr. Hem erkek, hem dii organ ayn fertte bulunur (hemofrodit). Sinir sistemleri vardr. Karacier Kelebei, Planaria ve Tenya'lar en tannm rnekleridir. 4- Yuvarlak solucanlar : Sindirim sistemlerinde az ve ans ayrdr. ou bitki ve hayvanlarda parazit olup, bazlar su ve toprakta serbest olarak da yaarlar. Kancal kurt (Triin) ve Barsak Kurdu (Ascaris) en ok bilinenleridir. 5- Halkal solucanlar : Sindirim kanal zel blmelere ayrlmtr. Kapal dolam grlr.

Hemofrodit olmalarna ramen kendi kendilerini dlleyemezler. Deri solunumu yaparlar. Rejenerasyon (yenileme) yetenekleri o ktur. Toprak Solucan ve Slk en tannmlardr. 6- Yumuakalar : Vcutlar yumuaktr. skeletleri yoktur. Bazlar kabukludur. Solungalaryla solunum yaparlar. Ahtapot, Midye, Salyangoz, stiridye, Smkl Bcek ve Mrekkep Bal rnek verilebilir. 7- Kabuklular : D iskelete sahiptirler. yeleri eklemlidir. Tatl su ve denizlerde yaarlar. Bazlar mikroskopiktir (Dafnia ve Syklops). Baz trleri besin deeri sebebiyle zel olarak retilirler. Karides, Yenge, ve stakoz en bilinen eitleridir. 8- Arachnit'ler : rmcek, Akrep ve Kene'lerden oluurlar. Drt ift ayaklar vardr. Antenleri yoktur. Bir ou bezler iinde zehir tar. 9- ok ayakllar : Vcut blmeli olup her blmede bir veya iki ift ayak bulunur. iyanlarda 30-40, Krk ayakta ise 200 civarnda ayak vardr. 10- Bcekler : En geni hayvan grubudur. ou karada yaar. Vcutlar ba, gs ve karn blgelerine ayrlr. Genellikle ift bacak ve iki ift kanat bulundururlar. Dolam sistemleri ak olup, solunum organlar trake'dir. Baz trleri sosyal yaar (Karncalar, Arlar, Termitler gibi). ekirge, Kelebek, Bit, Sinekler ve Yaprak Bitleri tannm dier eitlerindendir. 11- Derisi Dikenliler : Hepsi deniz hayvanlar olup, vcutlar dikenlidir. Ak dolam grlr. Solunga, deri ve kese solunumu yaparlar. Hareketlerini diken eklindeki ok sayda ayakla yaparlar. Deniz Yldz, Deniz Kestanesi, ve Deniz Hyar rnek trlerdendir. 2.Omurgal Hayvanlar Balklar, kurbaalar, Srngenler, Kular ve memeliler olmak zere 5 nemli snfa ayrlrlar. Amfiyokss gibi birka hayvan tr ise ilkel kordallar olarak adlandrlr. Bunlar denizlerde yaar. Sadece srt ksmlarnda iskelet vardr. Omurgallarn genel zellikleri: * Omurgayla balayan i iskeleti vardr. * Srtta sinir kordonu ve sinir ipi bulunur. * Dolamlar kapaldr. * En basit omurgal Amfiyokss'dr. * Solunum organlar yutak ile balantldr. 1) Balklar : skeletlerine gre, kemikli balklar ve kkrdakl balklar olmak zere ikiye ayrlrlar. Solunum solungalarla yaplr. yeleri yzge halinde olup, vcutlar pulludur. Kalpleri iki odackl olup, vcutta temiz kan dolar. D dlleme ile rerler. 2) Kurbaalar : Hem karada, hem suda yaarlar. Bunun iin iki yaayllar (Amfibi) adn alrlar. Bakalam geirirler. Larva dneminde solunga, ergin dneminde ise akcier ve deri solunumu yaparlar. Kalpleri 3 odackldr. Vcutta kark kan dolar. Souk kanl hayvanlar olup, k uykusuna yatarlar. Derilerinde, salg ve zehir bezleri vardr. Kuyruklu kurbaalar (semenderler) ve kuyruksuz kurbaalar olarak iki gruba ayrlrlar. 3) Srngenler : Derileri pullu ve kurudur. Pullar birbirine yapm olup kopmaz. Deride salg bezi bulunmaz. Akcier solunumu yaparlar. Timsah hari kalpleri 3 odackldr. Hepsinin vcudunda kark kan dolar. Souk kanl hayvanlardr. Ylanlar, timsahlar, kaplumbaalar ve kertenkeleler olarak 4 takma ayrlrlar. 4) Kular : Vcut slar sabit olduu iin scak kanldrlar. Kalpleri 4 gzldr. Vcutta temiz kan dolar. Vcutlar tyl ve kanatldr. Akcierleri iyi gelimi olup, hava keseleri vardr. Hatta bu keseler kemik ilerine doru uzayarak hayvann umasna yardmc olur. Uan ve uamayan kular diye ikiye ayrlrlar. Penguen, deve kuu, kivi, tavus kuu, papaan gibi enteresan rnekleri vardr.

5) Memeliler : Scak kanldrlar. Derileri genellikle klldr. Hepsi yavrularn stle beslerler. Diyafram kas ve kulak kepesi bulunur. Gagal memeliler (Omitorenk), keseli memeliler (kanguru) ve plesental memeliler olarak e ayrlrlar. Yarasa, Fok, Yunus, Balina, Tavan, Deve v.s. birer plesental memelidir. VRSLER Canllarla canszlar arasnda geit tekil ederler. Hcresel zellikleri olmadndan snflandrmada herhangi bir basamaa konulmazlar. Sitoplazma ve enzim sistemleri olmadndan zorunlu parazittirler. remeleri iin konak hcreye ihtiyalar vardr. Ribozomlar yoktur, protein sentezleyemezler. Kaltm moleklleri ya DNA ya RNA dr, ikisini birlikte bulunduramazlar. Canl dnda kristalleirler. Ynetici moleklleri zarla evrili deildir.Yani Virslerin ynetici moleklleri sitoplazmaya dank halde bulunmaktadr. Ayrca mitokondri, kloroplast, endoplazmik retikulum gibi zarla evrili organelleri de yoktur. Protein klf ierisinde bulunduklarndan antibiyotik tr ilalardan etkilenmezler. Virs kelime anlam olarak zehir demektir. Virsler ilk defa ttn yapraklarnda oluan mozaik hastal ile kefedilmilerdir. Hasta olan bir ttn bitkisi ezilerek porselen filtreden geirilmi ve bylece bakteriler ayrtrlmtr.. Filtreden szlen bu sv salkl yapraklara srldnde bu yapraklarn da hastalandklar grlmtr. Bu da bakterilerden daha kk ve daha basit yapl baz maddelerin hastalk etkeni olduunu ortaya koymutur. Amerikal bilim adam Mendel STANLEY ilk defa mozaik virsn yaad bitkiden ayrmay baarmtr. * Genom: Ynetici molekl DNA veya RNA olabilir. oalmay kontrol eder. * Protein klf: Genetik materyali korur. * Hcre zan, organeller, sitoplazma ve ekirdek gibi yaplar yoktur. * Enzimleri yoktur. Bu yzden mecburi hcre ii parazitlerdir. * Hcre iinde canl, hcre dnda ise canszdrlar. Virsler kaltm maddesi tadklar ve konak hcrede oalabildikleri iin canllk zellii gsterirler. Fakat hcre dnda canszlarn zellii olan kristallenmeyi gerekletirdikleri ve uzun yllar cansz gibi davranabildikleri iin canszlk zellii gsterirler. * Virsler antibiyotiklerden etkilenmezler. ldrlmeleri ancak radyasyon, yksek scaklk, kurutma gibi fiziksel ve kimyasal yollarla olur ok kk mikroorganizmalardr. Uzun sre bilim adamlarnn dikkatini ekmemitir. Meydana getirdii hastalklar hep bakterilerden bilinmitir. Elektron mikroskobunun bulunmasyla ancak virslerin farkna varlmtr. lk olarak ttn bitkisinin yapraklarnda hastalk meydana getiren virs bulunmutur. Daha nce ttnlerde bu hastaln bakteriler tarafndan meydana getirildii sanlyordu, fakat incelemelerin hi birisinde bakteriye rastlanmyordu. Hasta ttn yapraklarndan elde edilen z tn elektron mikroskobuyla incelenmesinden sonra hastaln bakteri dnda yeni bir mikroorganizma tarafndan meydana getirildii grld. Bu mikroorganizmalarda daha nce hi rastlanlmayan ve bilinmeyen bir yap ortaya kt. Normal hcre yapsna benzemeyen virslerde sadece d tarafnda bir protein klf ve ierisinde nkleik asit vard. Bunlarn dnda sitoplazma, organel gibi yaplar bulunmuyordu. Bu yapda onlarn zorunlu parazit

yaamalarn gerektiriyordu. Evet, bir virsn yaps sadece dta bir protein klf ve ierisinde nkleik asitten meydana gelir. Herhangi bir organeli ve enzimleri olmad iin normal bir hcre gibi yaamlarn srdrebilmeleri olanakszdr. Yaamsal faaliyet (reme gibi) gsterebilmek iin mutlaka canl bir hcreye girmeleri gerekir. Hcre dnda ise kristal halde bulunurlar. Bu yzden bilim adamlar tarafndan canszlk ile canllk arasnda gei formu olarak kabul edilirler. Virsler kre, ubuk ve elips eklinde olabilirler. Bulundurduklar nkleik asit tek eittir. Yani ya sadece DNA yada sadece RNA bulundururlar. Ayn zamanda ok ta spesifiktirler. Sadece belirli hcrelere girerler. Bir kuduz virs sadece beyin hcrelerine, uuk virs sadece az civarndaki epitel doku hcrelerine bir bakteriyofaj sadece belirli bakteri trlerine, AIDS virs sadece kandaki akyuvar hcrelerine gibi. Virs hcreye tutunduunda ilk nce hcrenin zarn eritir. Daha sonra bu delikten ieriye kendi nkleik asidini aktr. Hcreye giren virs nkleik asiti derhal ynetimi ele geirerek hcreyi kendi hesabna altrmaya balar. lk nce kendi nkleik asitlerinin kopyalarn arkasndan da protein klflarn sentezlettirir. Daha sonra bunlar birletirerek yzlerce virs olumasn salar. Hcre ierisindeki virsler hcreyi patlatarak dar kar ve yeni hcrelere saldrrlar. Yaplarndan dolay ve hcre ierisinde bulunduklarndan antibiyotik tr ilalardan etkilenmezler. Bakteriyofaj: Bakteri yiyen virslere denir. En dta kapsid denen protein klflar ve kuyruklar bulunur. Kaltm maddesi DNA dr. nterferon: Hcrelerin virslere kar oluturduklar savunma maddesidir. BAKTERLER Prokaryot canllardr. Mitokondrileri olmamasna ramen MEZOZOM larnda ve sitoplazmada bulunan E.T.S. enzimleri yardmyla O2 li solunum yapabilirler. Ribozomlar vardr. Ototrof(fotoototrof-kemoototrof) ve heteretrof(saprofit-parazit) beslenenleri vardr. Saprofit bakteriler organik bileikleri inorganik bileiklere evirerek azot ve karbon devrine yardmc olurlar. Sindirim enzimleri iyi gelimitir, hcre d sindirim yaparlar. Hastalk yapan bakterilere PATOJEN BAKTERLER denir. Parazit bakterilerin sindirim enzimleri yoktur. Bazlar O2 li(aerob) bazlar O2 siz(anaerob) solunum yaparlar. ubuk(bacillus), kre(coccus), spiral(spirillium) ve virgl(vibrio) eklinde olabilirler. Gram boyas ile boyananlar Gram(+), boyanmayanlar Gram(-) adn alr. remeleri eeyli veya eeysiz olabilir. Konjugasyon:ki bakterinin yan yana gelerek sitoplazma kprs ile gen aktarm yapmasdr. Endospor:Bakterilern kt ortm artlarndan korunmasn salayan canl ksmn dayankl bir eper ile kaplanmas sonucu oluur. Bacillus ve Clostridium larda grlr. KOLONLER Koloniler bir hcrelilerle ok hcreliler arasnda geit tekil ederler Pandorina(16 hcre) Eudorina(32 hcre) Volvoks(8000-40000 hcre) Volvoks un hcreleri zellemi olup aralarnda i blm vardr. BAIIKLIK Hastalk yapan baz mikroorganizmalara kar vcudun salad direnli olma durumudur. kiye ayrlr: 1.Doal Baklk

2.Sonradan Kazanlan Baklk a)Aktif Baklk:A veya o hastal geirmekle olur. b)Pasif Baklk:Serumla veya vcudun direncini arttrmakla olur. Vcuda dardan giren her trl yabanc maddeye ANTJEN, akyuvar tarafndan antijene kar retilen savunma maddesine ise ANTKOR denir. Mikroplarn vcuda braktklar zehire kar retilen panzehire ANTTOKSN ad verilir. A zayflatlm antijen veya toksin tar, salkl insana uygulanr ve koruyucudur. Serum antikor veya antitoksin tar, hastaya uygulanr ve tedavi edicidir Vcudumuzun baklk sistemini krmz kemik ilii, lenf dmleri, dalak, timus bezi gibi organlar oluturur.