DE MHENDSLK FAKLTES FEN VE MHENDSLK DERGS

Cilt: 8 Say: 1 s. 59-63 Ocak 2006

BETONARME DONATISINDA ELEKTRKSEL YNTEMLERLE KOROZYON LM (CORROSION MEASUREMENT OF REBARS BY ELECTRICAL METHODS)
smail L* ZET/ABSTRACT Betonarme yaplarn gvenliini ve servis mrn etkileyen en nemli faktrlerden biri de betona gml elik donatlarn korozyonu olmaktadr. Yaplardaki hasarn gerek derecesinin tespiti ve geliiminin deerlendirilmesi iin donatlardaki korozyon seviyesinin bilinmesi gerekmektedir. Gemite uygulanan tahribatl yntemler ok fazla zaman ve iilik kaybna neden olmaktadr. Bunun yannda, son yllarda gelitirilmeye allan yntemler ise olduka karmak, uygulamas g ve yksek maliyetli yntemlerdir. Bu almada betona gml elik donatlarn korozyonunun tespiti ve kontrol edilmesi iin tahribatsz bir metot nerilmektedir. Elektriksel lmlere dayanan yntemde, diren farkllklarnn deerlendirilmesi ile korozyon geliimi hakknda fikir edilinebilir. Corrosion of reinforcing steel in concrete is one of the most important factors affecting the safety and service life of reinforced concrete structures. The assessment and quantification of the actual degree of damage and the prediction of its evolution needs measurement of the level of steel corrosion. Destructive methods used in the past cause loss of much time and workmanship. Besides, recent non-destructive methods are very complex, difficult to apply and high cost. In this study, a non-destructive test method was proposed to asses the corrosion of reinforcement in concrete. Corrosion process may be observed by evaluation of differences in resistance based on electrical measurements. ANAHTAR KELMELER/KEYWORDS
Korozyon, Betonarmenin mr, Korozyon lm Corrosion, Service life of reinforced concrete, Measurement of corrosion

* Ege niversitesi, Mhendislik Fakltesi, naat Mhendislii Blm, Bornova, ZMR

Sayfa No: 60 1. GR

. L

Korozyon ngilizce Corrosion szcnden aynen Trkeye geirilmi bir szck olup, paslanma, anma, rme, bozukluk, rklk olarak aklanmaktadr. Dier bir korozyon tanm ise, evrenin elektrokimyasal etkisi ile oluan malzeme tahribi ve malzeme kayb eklindedir (Onaran, 1986). Daha kapsaml bir korozyon tarifi de Korozyon bir malzemenin yzeyinin dtan kimyasal etkiler veya elektrokimyasal yolla deiime uramas olaydr. elik malzemesinde, bu deiim sonucu oluan rne pas denir (Baradan, 1998). 1970li yllarda betonarme eleman iindeki elik donatlarn, donatlar kaplayan ve ksaca paspay olarak adlandrlan, yaklak 1.52 cm kalnlndaki beton rt tabakas tarafndan paslanmaya kar korunduu varsaylrd. Betonarme zerinde yaplan aratrmalar sonucunda, durumun pek byle olmad grld. Baz koullar salanmad zamanlarda veya baz kt koullarn bir araya geldii durumlarda, beton iindeki donat korozyona uramakta, eliin kesitinin azalmasna neden olmaktadr. Bu durum ayrca beton ile eliin aderansnn zayflamasna sebep olarak betonarme elemann kendisinden beklenen tama grevini tehlikeye sokmaktadr. Son 15 yl iinde, paspay olarak adlandrlan, donat rt tabakasnn kalnlnn baz lkelerde (rnein Almanyada) 4-5 cmye kadar arttrld grlmtr. Kukusuz ki bunun nedeni, betonarme eleman iindeki donatnn korozyonunu nlemeye almaktr. Paspay tabakas donat korozyonunu fiziksel ve kimyasal olmak zere iki ekilde engelleyebilmektedir. Fiziksel koruma beton geirimsizlii ile ilgili olup, zararl maddelerin donat eliine ulamasnn engellenmesi ile salanr. Genellikle 12-13.5 arasndaki beton pH elikte pasif tabaka oluumuna neden olarak donatlara kimyasal bir koruma salar. Ancak zaman ile betonarme yaplarda iddetli korozyon problemleri oluabilir. Betonarme eliinin korozyon balangcnn en nemli nedenleri klorid iyonlarnn ve karbondioksitin elik yzeyine doru giriidir. Klorid iyonlar pasif filmin lokal olarak gmesine ve lokal korozyon oluumuna neden olur. Dier yandan, karbondioksit hidrate imento matrisi ile reaksiyona girer ve pH drr. Dk pHta aktif hale gelen elik korozyona maruz kalr. Gnmzde korozyon, yap elemanlarnn servis mrlerini etkileyen en nemli etken olmaktadr. Korozyon, donatlarda ve betonda birbirini takip eden kimyasal reaksiyonlar olarak ortaya kmaktadr. Betonarmede donaty paslanmaya kar koruyan, betonun pH=13 civarnda bulunan yksek alkali dzeyidir. Bu yksek alkali seviyesi dmeye balad zaman beton artk iindeki donaty korozyona kar koruyamaz hale gelir ve donatlar paslanmaya balar. Paslanan donatnn hacmi geniler ve betonarmede donatlara paralel atlaklara sebep olur. Beton bir kere atladktan sonra, tamamen atmosferik etkilere maruz kalr ve yap eleman byk bir hzla mrn doldurur. Deiik tipte korozyon mekanizmalar olup, betonarmede korozyonu drt ana balkta incelemek mmkndr: Atmosferik korozyon, Elektrolitik korozyon, Klorid korozyonu, Temas korozyonu. Atmosferik Korozyon: Oksijen ve nemin birlikte donaty etkiledii durumlarda sz konusudur. Hava kirlilii ve meteorolojik koullar bu reaksiyonun hzn etkiler. Elektrolitik Korozyon: Ortamdaki elektrokimyasal reaksiyonlar sonucu pil oluumu bu tr korozyonun nedenidir. Korozyon nce noktasal olarak balamasna ramen sonradan srekli hale dnr. Klorid Korozyonu: Betondaki karbonatlama olay sonucunda, alkali zelliini yitirmi, geirgen betonarme elemanlarn yzeyinden kapiler boluk ve atlaklardan donatya ulaan

Fen ve Mhendislik Dergisi

Cilt : 8 Say : 1

Sayfa No: 61

klor iyonlarnn yol at iki aamal ve srekli bir korozyon tipidir. Betonarme yaplarda en tehlikeli korozyon tipi olarak nitelendirilir. Temas Korozyonu: Elektriksel olarak temas halinde bulunan farkl elektropotansiyellere sahip metallerde grlen paslanma olaydr. Betonarmede ender olarak rastlanr (Baradan, 2002). Nedeni ve tipi ne olursa olsun, betonarme elemanlarda meydana gelen korozyon, yapnn gvenliini tartlmaz bir ekilde tehdit eden ve hatta sona erdiren bir durumdur. zellikle depremlerden sonra hasar gren yaplarn durumu incelendiinde, donatlarn korozyon sebebiyle byk kesit kayplarna urad, hatta baz betonarme elemanlarda donatlarn tamamen yok olup sadece izlerinin kald grlmtr. Bu durum, ykmn esas sebepleri arasnda donat korozyonunun ilk sralarda yer aldn gstermektedir. 2. YNTEM Korozyon belirtileri gzle grlmeye balam ise, durum zaten vahim bir hal alm demektir. Bu, betonarmede herhangi bir sebepten, herhangi bir yolla donatnn ileri derecede korozyona uram olduunu, donatlarda meydana gelen paslanmann, hacim genilemesi neticesinde beton kabuk tabakasn patlattn dolaysyla betonarme elemann kendinden beklenen tama grevini yerine getiremeyecek durumda olduunun bir gstergesidir. Eer bir yapda, btn betonarme elemanlar bu duruma gelmi ise, bu binann stnkr yaplan takviye ve tadilat projesi ve uygulamalaryla gerekten gvenilir bir yap haline gelecei kukuludur. Beton kalitesinin kontrolnn yan sra, bina bu duruma gelmeden nce korozyonun balayp balamadn, balam ise ne derecede olduunu saptamak zorunludur. Tm paspaynn kaldrlp, donatdaki pas tabakasnn lm olduka zahmetli ve tahribatl bir yntemdir. Tahribatsz kontrol yntemleri arasnda en ok kullanlan elektriksel byklklerin lmleri esas alnarak yaplan incelemelerdir. Bu konuda alma ve aratrma says olduka fazladr. zellikle, yurtdnda beton rt tabakasnn zarara uratlmad, elektrik ve manyetik uygulamalar denenmektedir. Bu tr korozyon lm cihazlar ok yksek cretlerle satlmakta, ou zaman da prospektslerinde vaat edilen lmleri doru olarak gerekletirememektedir (Betonarme eleman iindeki donat tespit cihazlar buna iyi bir rnektir. Bunlar, donat saysn bulabilmelerine karn, donat aplarn doru olarak saptayamamaktadrlar.). Ancak, lkemiz koullarnda daha dk maliyetle oluturulabilecek bir deney seti ile, beton rt tabakas kaldrlmakszn lm yaplabilir. Bu konu biraz daha alrsa, aada sralanan fiziksel gereklere dayanarak bir dzenek hazrlamak mmkndr. Bunlar; 1. Kuru beton iyi bir elektrik iletkeni deildir. Elektrik akmnn geiine nemli bir diren gsterir. 2. elik donat iyi bir iletkendir. Elektrik akmn nemli bir diren gstermeden geirir. Bir betonarme eleman kesitine bakldnda (ekil 1a) ve edeer elektrik devresi (ekil 1b) grlmektedir. Aralarnda L mesafesi olan iki noktadan diren lm yaplrsa, direncin toplam deeri bulunmu olur. Birincisi beton yzeyinden donatya kadar olan R1 direnci, ikincisi L uzunluundaki demir donatnn direnci R2 (ki paslanmam bir donatda sfra yakndr), ncs donatdan beton yzeyindeki B noktasna kadar olan R3 direncidir. Toplam diren bu durumda Rtemiz=R1+R2+R3 olacaktr.

Sayfa No: 62 L A B Fe donat R1 R2

. L

Beton

R3=0 a b

ekil 1. (a) Donatda korozyon gelimemi bir betonarme eleman kesiti ve (b) edeer elektrik devresi

imdi iindeki donats korozyona uram bir betonarme kesiti incelensin (ekil 2a ve ekil 2b). Gene aralarnda L mesafesi olan A ve B noktalar arasndaki diren says gibi grlyor. Birincisi beton yzeyinden donatya kadar olan R1 direnci, ikincisi donatn direnci olan R2 direnci, ncs ise donatdan yzeye kadar olan R3 direncidir. Toplam diren gene Rkorozyonlu=R1+R2+R3 olacaktr.

L A B Pas tabakas Fe donat Pas tabakas R1 Beton R3 a b R2

ekil 2. (a) Donats korozyona maruz kalm bir betonarme eleman kesiti ve (b) edeer elektrik devresi

Donatnn korozyona uram olduu ikinci ekildeki toplam diren, donatnn temiz olduu birinci ekildeki toplam direnten ok daha byk olacaktr. nk, btn metaloksitler iyi birer yaltkandrlar. Bu yzden birinci ekilde sfra yakn olan R2 donat direnci, ikinci ekilde, hatr saylr derecede byk kacaktr. Bu diren farkllnn deerlendirilmesi ile donatdaki korozyon miktarnn belirlenmesi mmkn olabilir. lm yapabilecek hassaslkta bir diren ler (ohmmetre) olmamas nedeniyle lm, A ve B noktalar arasna, insan can gvenliini tehdit etmeyecek snr olan en ok 40 voltluk

Fen ve Mhendislik Dergisi

Cilt : 8 Say : 1

Sayfa No: 63

bir gerilim uygulanp, betonarme direncini bir gerilim blc gibi deerlendirilerek yapmak olanakldr (ekil 3). Bunun iin 0-40 volt izole bir akm kayna gerilim lmek iin 100 MHz bir osilaskop cihazna sahip olmak ve bir lm probu oluturmak yeterlidir. 0-40 Volt L l A C D B Fe donat

Beton

ekil 3. Betonarme elemana elektriksel gerilim uygulanarak lm alnmas

3. SONULAR Teorik olarak aklanan bu yntemle, betonarme elemanlar iindeki donatnn korozyona urayp uramadn, korozyona uram ise derecesini lmenin mmkn olduu dnlmektedir. Bunun iin, ok sayda deney rnekleri hazrlanmal, dier deikenler sabit tutularak, deiik paslanma kalnlna sahip donatlar yerletirilmeli ve ok sayda lm yaplarak bir sonuca varlmaya allmaldr. Bu dzenee sahip olan her ahsn da bu lm yapp deerlendirebilmesi olanakl deildir. Laboratuvar koullaryla d koullar farkldr. Bu lm deerlendirirken dier akla gelebilecek tm faktrler (rnein, iklim, slaklk, beton rt tabakas kalnl vb.) gz nne alnmal ve lm ne ynde etkileyecei de yorumlanmaldr. KAYNAKLAR Baradan B. (1998): Yap Malzemesi II, zmir, Dokuz Eyll niversitesi, Mhendislik Fakltesi, N:207, 222 s. Baradan B., Yazc H., n H. (2002) Betonarme yaplarda Kalclk (Durabilite), zmir, Dokuz Eyll niversitesi, Mhendislik Fakltesi, No. 298, 282 s. Onaran K. (1986): Malzeme Bilimi, stanbul, alayan Basmevi, 302 s.