TEORIJA OPTIMANLNOG VALUTNOG PODRUCJA

3.1. Teorija optimalnog valutnog podruja 3.1.1. Optimalno valutno podruje: selektivni pristup Teorija optimalnog valutnog podruja obuhvata vrlo kompleksna, meusobno isprepletena pitanja iz sfere meunarodne makroekonomije. Implikacije teorije optimalnog valutnog podruja moemo posmatrati u tri podruja. Prvo, pitanje izbora reima deviznog kursa za odre enu zemlju. Drugo, teorija optimalnog valutnog podruja sa stanovita prilagoavanja deviznog kursa u uslovima neravnotee platnog bilansa i, tree, teorija optimalnog valutnog podruja je dala svoj doprinos teoriji monetarne integracije I bila je fundamentala u dizajniranju Evropske monetarne unije. U irem smislu, teorija optimalnog valutnog podruja tako|er objanjava vezu izmeu zemalja, regija i valuta. Svijet nije jedinstvena jedinka u politikom smislu, jer je podijeljen u sk oro dvije stotine nezavisnih drava, od kojih su mnog dalje podijeljene u razliite regije. Na primjer, desetine novih drava koje se nastale padom kolonijalizma, kao i one nastale padom Sovjetskog Saveza, sve pripadaju valutnim podrujima. Pored predviajuih ekonomskih posljedica sticanja nezavisnosti, iznenaujue malo se raspravljalo o pitanjima optimalnog valutnog podruja prije dezintegracije bivih kolonijalnih, ili socijalistikih zemalja. S druge strane, kriteriji optimalnog valutnog podruja su bili centralno pitanje u vezi sa evropskim integracijama zemalja Evropske unije. Pitanje, do kojeg stepena je Zapadna Evropa bila optimalno valutno podruje, je na prvoj liniji svih pitanja oko integracionih procesa voenih u mnogim raspravama. Valutno podruje je podruje gdje imamo fiksni devizni kurs, ili gdje imamo jedinstvenu valutu. Na osnovu modernog koncepta jedna zemlja, jedna valuta, praktino imamo da bilo koja zemlja moe biti posmatrana kao valutno podruje. Valutno podruje, prema tome, odgovara optimalnom valutnom podruju na nain kada politika razmatranja za stvaranje drave odgovaraju ekonomskim razmatranjima optimalnosti valute. To nas dovodi do uvenog Mundell-ovog pitanja: koja je odgovarajua domena valutnog podruja, tj. koliko velika treba biti teritorija koja koristi jedinstvenu valutu? Mundell-ovo pitanje se tradicionalno posmatra na dva naina. Prvo, je li zemlja, recimo X, optimalno valutno podruje? Da li zemlja X posjeduje takve karakteristike koje joj dozvoljavaju upotrebu valutne optimalnosti na cijeloj teritoriji zemlje, ili na odreenim regijama zemlje X sa vlastitim regionalnim valutama? Drugo, postoji supranacionalna perspektiva. Da li e zemlja X imati vee koristi kao dio ireg valutnog podruja sa jedinstvenom valutom? Isto tako, Mundell-ovo pitanje se moe posmatrati i iz drugog ugla. Postoji jedinstven stav da je novana razmjena u prednosti u odnosu na robnu razmjenu, tako da, ako imamo vie koristi kroz upotrebu monetarne (valutne) razmjene na malom podruju, zato onda ne uveati podruje da dobijemo jo vee nov ane koristi nad robnom razmjenom na proirenom podruju. Koje je odgovarajue proirenje valutnog podruja? Ovo zahtijeva odreivanje nivoa svjetskog blagostanja pod razliitim valutnim aranmanima, tako da bi optimalno valutno podruje bilo podruje gdje je blagostanje maksimizirano. Mundell (1961.) i literatura poslije njega, tretiraju ovu problematiku. Upotreba pojmova optimalno i optimum u kontekstu teorije optimalnog valutnog podruja, su razliita. McKinnon (1963.) pie da se optimalno odnosi na valutno podruje gdje su realizovana tri cilja: puna zaposlenost, stabilnost cijena i uravnoteen raun sa inostranstvom. Prva dva cilja se odnose na unutranju ravnoteu, a trei na spoljnu ravnoteu. Kenen (1969.) je ponudio slinu definiciju: Ako reim deviznog kursa, fiksni ili fluktuirajui, moe odrati spoljnu ravnoteu bez uzrokovanja nezaposlenosti (ili, na drugoj strani, inflaciju nadnica induciranu na strani agregatne potranje), onda je takav reim optimalan. Grubel (1970.) objanjava da se optimalno upotrijebljava da opie uniju izmeu nekoliko regija ili zemalja, koja poboljava blagostanje graana toga podruja iznad nivoa kojeg bi imali ako su izvan optimalnog valutnog podruja. Allen i Kenen (1980) piu da optimalno u teoriji optimalnog valutnog podruja znai minimizaciju trokova prilagoavanja platnog bilansa. Prema tome, optimalno valutno podruje je zasigurno ono gdje sve lanice oekuju pozitivne koristi od uea, ali ideja o optimalnosti je vrlo kompleksna i teko je precizno kvantificirati.

3.1.1.1. Teoretski - klasini doprinos teoriji optimalnog valutnog podruja Mundell (1961.) i kriterij mobilnosti radne snage. U periodu pedesetih godina XX stoljea, brojni radovi su postavljali pitanje opstanka Bretton-Woods aranmana pod fiksnim, ali prilagoavajuim, deviznim kursom. Brojne publikacije su identifikovale problem prilagoavanja pod fiksnim kursom i nudili argumente u korist fluktuirajueg kursa. Mundell (1961.) je sumirao argument protagonista fluktuirajueg deviznog kursa na slijedei na in: deprecijacija moe ublaiti nezaposlenost kada je platni bilans u deficitu, a aprecijacija moe ublaiti inflaciju kada je platni bilans u suficitu. Ako fluktuirajui devizni kurs ima vie prednosti od fiksnog, Mundell pita, da li to znai da sve valute u svijetu trebaju biti u sistemu fluktuirajueg deviznog kursa? Nadalje, Mundell kae, jesu li zemlje odgovarajui subjekti da mogu iskoristiti prednosti razliitih aranmana deviznih kurseva? Mundell tvrdi da imamo osnovne razlike izmeu prilagoavanja unutar valutnog podruja koje ima jedinstvenu valutu i valutnog podruja koje ima vie od jedne valute. Ilustracije radi, Mundell je uveo tri primjera prilagoavanja u razliitim podrujima pod uticajem asimetrinog oka potranje. Prvi primjer razmatra dvije nezavisne zemlje sa svojim domaim valutama, gdje je svaka zemlja takoer i regija. Drugi primjer je zemlja sa jednom valutom i dvije razliite regije i trei primjer je dvije zemlje sa nezavisnim valutama i dvije regije. Prvo je poeo razmatrati dvije zemlje, pretpostavljajui da e