UROLAIBAIA

IRAURGIikastetxeko DBH1maila ElhuyarOlinpiadak201213

1

UROLAIBAIA
1.KOKAPENA UrolaibaiarenarroaGipuzkoandagoosoosorik.Urolaarroak3337,50km2koazaleradauka, etabatezbestekouremaria10,89m37skoa.Daukanluzerakoaldapa%2,16koada,portzentaje handitzathardaitekeena. UrolaibaiarensorburuaAizkorrimendilerroareninguruetandago,Legazpiherriarenudal barrutian,BrinkolaetaBarrendiolaerrekatxoakelkartzeansortuaerrekatxohoriek,eraberean, besteurlastertxikibatzuenelkartzetiksortuakdira(Pagola,Aierdi,Altzola). Brinkolaerrekarenargazkia,emakumebatzerbaitgarbitzenaridelarikbertan Zatihorretanharanaosoestuada,etaibaiamehartuegitendamendienartean,ibaiadarrenur ekarpenikiaezduela(uhartxikibatzukkenduta).Goiibilguanhainbatherrizeharkatzenditu,hala nolaLegazpiedoUrretxuherrihorietan,hirieraikinekestaltzendituzteibilguarenzatihandiak. Daukanmaldahandiariesker,Urolaibaiarenurenaprobetxamenduhandiaeginzeniraganean, ibaibazterretanhainugariizanzirenburdinoletakogurpilaketaerrotetakoerrotarriak mugiarazteko.Horrekezaugarribereziaemanzionibaiari,baietaizendapenaere,lehenago Legazpikoibaiaizenezezagunabaitzen.Legazpiarrentzatoraintsuarte,berriz,Errekaaundi izenezezagutuizandabetidanik(agirizaharretan"RoMayor")ibaihau,etaUrolaizena Aizpurutxoaldetikzabaldudagoraetabehera,geografoenbeharrekeraginda. Azkoitirairitsita,Urolaibaiarenarroazabalduegitenda,etaadarrakeratzendiraezkerretik, Katuinerrekatxoarenurekarpenakhartzenditu,etaeskuinetik,IbaiederedoUrrestillaetaErrezil errekatxoakelkartzenzaizkio.Hor,AzkoitiaetaAzpeitiaherrienartean,Gipuzkoakoibai lautadarikzabalenaeratzenduUrolaibaiak.Iraetatikaurrera,ibilguazabalagobihurtzenda,eta azkenkilometroetanmantsoetauremarihandizjaistenditu,Aizarnazabalbainolehentxeago Altzolaraserrekatxoarenurakerehartzendituelarik.Beheibilguhorretan,ibaiakhainbatmeandro berezietaikusgarrieratzenditu.ibaiarenazkenzatihori,antzina,nabigagarriaizanzen Beduaraino,bertanlurraldekoibaiportuospetsuenetakobategonzelarikkokatua.Ibaiak Zumaianamaitzendubereibilaldia,bertanitsasoratuz,63,50batkmibiliondoren. Urolarenibaiertzak,dituenezaugarrigeologikobereziakdirelaeta,gurelurraldeangutxien gizatiarturikdaudenakdira.Horrekeraginpositiboaizanduurenkalitateorokorrean,nahizeta zatihandibatzuetan,baldintzahoriekoraindikhainonakezizan.Hirietaindustriahondakinen isuriaktratatzekooruduanneurrizuzentzaileakabianjarriizanariesker.GoiUrolako (Barrendiola,Zuriangoian),BadiolegikoetaBasustakoaraztegieiezker(urhondakinak.arazteko estazioak)sortubaitira,egoerahorinabarmenhobetuda. Urolaibaiarenburualdean,osourgarbiaketaarrainfaunaegonkorraaurkidaitezke.Garai batean,ezdaurtearteasko,Legazpirairistenzenean,aldiz,isurketekkalitatearenmaila jaitsaraztenzuten,etabizitzazantzuguztiakdesagerrarazierebai,kutsaduramailaosoaltua zelako.EgoerahoriLegazpietaAzpeitiabitarteanmantentzenzen.Bainaaurreanaipatutako BarrendiolaetaZuriangoianekoaraztegieiezkerbaiLegazpi,etabaiZumarragaetaUrretxu 2

herrietakourzikinaketaindustrialdeetakoakere,garbituondorenitzultzendiraibaira. Hobekuntzanabariaikusdaitekeibaiarenbaldintzanaturaletan,hainbatibaiadarrenurekarpenari eskerzatihorretan,hainbatarrainespezieaurkidaitezke(amuarrainak,barboak,loinaketa aingirak).Aizarnazabalerairitsita,industriaisurketekberriroereeragitenduteurenkalitatea jaistea,etahorespeziegogorrenakbakarrikaurkidaitezke(korrokoiak,aingirak).Azkenzatian, urgezaketaitsasokoaknahasturik,mareagorarekinibaiangorajoatendirenitsasespezieakbizi dira,halanola,korrokoiaetaitsasamuarraina.

Urolaibaianzeharkokatutakoolaedoerrotadesberdinak 3

Gipuzkoan25arrainmotaingurudaude,7bertakoibaietakoakdirelarik,9estuarioedotrantsizio uretakoak,e5espezieanfihalinakdiraeta5gutxienezekarritakoak.Loinaetabarboabertakoak direnedoezzalantzaegitenda. Egoeranaturalean,gizakiarenekintzarikgabe,GipuzkoakoUnitateHidrologikoguztiekizango zutenespeziemigratorioenbizitza. 2.FAUNAPISZIKOLARIERAGITENDIOTENFAKTOREAK Bainagizakiarenekintzekaldaketasakonaeragindute.Aldaketahaugehiagojasanduteespezie batzuk,bestebatzukbaino.Etaibaibatzuk,bestebatzukbainogehiego.Arrainfaunarieragin diotenarazonagusiakhauekdira: Urarenkalitatearenaldaketanegatiboaeragiteaherriko,industriakoedobesteedozeinmotako isurienondorioz.Ibaienzatibatzuetanetaestuarioetan,arrainpopulazioarikaltehandiaeragin dioteisurketek.Gauregun,araztegienezarpenarieskerrak,zatibatzuenberreskurapenagertatu da.Urolaibaian,arroarengoikozatiandaudearazoakaraztugabekourengatik,etaAltzolaras errekareninguruan,arrazoiberdinarengatik.Gainontzean,ibaikourenkalitateaaskohobetuda azkenurteotanezarridirenaraztegiengatik:Barrendiola,Zuriangoian,Ibaieder,Badiolegieta Basusta. Arrainekibaianaskeibiltzekooztopoenezarpena,baigorakaetabaibeheraka.Espezie migratzaileeiaskoeragindieeta,migratzaileakezizanarren,lekualdaketagarrantzitsuaegiten dutenespezieeierebai,ibaikoamuarrainariadibidez.Gauregun,presakkendueta arrainentzakoigarolekuakezartzeakerehobekuntzanabariaeraginduarlohonetan. Ibaiarenetaestuarioenitxuraldaketak:bidezaldatzeak,ibaiaklurperatzea,dragatzea,terrenoak legortzeak,...Arrainentzakohabitatakgutxituetapobretuegindituzte.Nahizetaazkenurteotan ekintzahaueneraginakgutxitzensaiatudiren,ezdaosoemaitzanabarmeniklortu. Urarenerabilerahidroelektrikoa,errotaedoholaksortzeak,etab...ibaiarenemariaaldatudute, eraginezkorrarekinarrainengainean.Azkenurteotanemariminimobatzuenbetebeharraezarri da,bainaemaitzakezdirabetidesiozirenakizan. Gehiegizkoarrantza.Historikoki,nasakerabiltzendituenarrantzaprofesionalakkalteoso nabarmenaegindioAtlantiarIzokinari,etaazkenurteotan,berriz,kirolarrantzakibaiko amuarrainarietabesteespeziebatzueieremodukaltegarrianeragitendiotelaikusida. 3.GIPUZKOAKOARRAINESPEZIEAK Gipuzkoakoprobintzian,ibaietaestuarioetanbiziohidirenzenbaitespezieageridira. Urgezakontinentaletakoakdirenespezieenarteanhauekditugu: Salmotruttamorphafario(Ibaiamuarrraina) Barbusgraellsii(Mendibarboa) 4

Chondrostomamiegii(Iparraldekoloinatxikia) Gobiogobio(Gobioa) Phoxinusphoxinus(Ezkailua) Barbatulabarbatula(lotxaedoMazkararantzagabea) Gasterosteusgymnurus(Arrainhiruarantza)

Estuarioetanbiziizatendirenespezieenartean9ditugubatzutanibaiangoraurgezarenbilaere joatendirenak,honakohauek: Chelonlabrosus(Hondoetakokorrokoia) Potamoschistussp.(Bokaletakozarboa) Platichthysflesus(Platuxalatza) Callionymuslyra(Primita) Diplodussargus(Mojarra) Gobiusniger(Chaparrudo) Syngnathusacus(Aguja) Hippocampushippocampus(Itsasokozaldia) Soleavulgaris(Lenguado) Hauetazgain,estuarioetanagerdaitezkeenantxoa(Engraulisencrasicolus)edolupia (Dicentrarchuslabrax)erebaditugu. Anfihalinakdirenbeste5espeziemigratzaileerantsibehardizkieguguztihauei,bizitzakozati batzukitsasoan(urgazitan)igarotzendituztenak,etabestezatibatzukibaietan(urgezetan). Honela,migraziogaraianestuarioakigarobeharizatendituzte.Hauekdiraespeziemigratzaile hauek: Alosaalosa(Kolaka) Anguillaanguilla(Aingira) Salmosalar(Izokinarrunta) Salmotruttamorphatrutta(Itsasamuarraina) Petromyzonmarinus(Itsaslanproia)

Azkenik,Gipuzkoakoibaietan,kanpotikekarridirenespeziebatzukereageridira,batzukasko zabaldutaetabestebatzukgutxi: Onchorhynchusmykiss(Truchaarcoiris,Amuarrainortzadarra) Carassiusauratus(Pezrojoocarpndorado,Urrearraina) Gambusiaholbrooki(Gambusia) Lepomisgibbosus(PezsoloPercasol) Micropterussalmoides(Percaamericana,Perkaamerikarra)

4.UROLAKOARRAINFAUNA Urolakoarrainfaunaridagokionez,Urretxunmazkarraketa,batezere,ezkailuakdentsitate 5

handiakerdiestendituzte,bainahalere,amuarrainarenpresentziaosourriada.Aldiz, Aizpurutxonfaunaiktikoanabarmenkiberreskuratudelaikusdaiteke2001.urtean saneamendulanakeginzirenezgeroztik,etahala,amuarrainenpopulazioakdentsitate garrantzitsuaerdietsikodu,etaezkailuenetamazkarrenpopulazioakerenahikoaugariakizango dira.

Azpeitian,Urolaibaian,1040gramoko amuarrainaarrantzatuzutenekoalbistea

20130101eguneanZumaianarrantzatutako angulakilobatzukeramanzituztenAzkoitiatik UrretxurabidekoUrolaibaikozatibatean askatzeko.LehenOriaibaianaurrera eramandakoantzekoesperientzienondoren besteibaietarazabaltzeaerabakidutelako eginda.Hemenduzuebideobatekintzahori 6

ikusteko

AzpeitianetaZestoanbeheanarrainkomunitateaespezieberekosatuadago:amuarraina, barboa,loina,ezkailua,mazkarraetaaingiraditugu.Loinaetaezkailuadiraugarienak,eta gainerakoespezieak,orohar,dentsitateahulagoetantopatukoditugu,aingiraizanezikZestoan beh.,presentziagarrantzitsualortukobaitu.Azkenik,Oikianaingirarenpopulazioakmodu nahasianagertuizandaazkenurteetakolaginketetan,bainadenaden,dentsitatehandiadueta beradaespezienagusia.Gainera,ezkailu,mazkar,korrokoi,amuarrainetaplatuxarenale batzukereagertzendiradentsitatetxikietan.Barboetaloinakereagertzendiralaginketa batzuetan.Tartehaunabarmenkihobetudaazkenekourtehauetan,papergintzakoisurketen tratamenduanizandakohobekuntzarenondorioz.

UROLAibaianemaitzafisikokimikoekadieraztendiguteurhoriekegokiakdirelasalmonidoentzat 9estaziotanhalaetaguztizere,beste3estaziotan(Lasaon,Zestoanbeh.eta,bereziki,Oikian) 7

tenperaturaetaoxigenoaldetikbaldintzakaskarrakerregistratudira,etahorrenondorioz,ezdira egokiaksalmonidoentzat,bainabaiziprinidoentzat.Amonioamailaapaletantopatzenduguoro har,bainahalere,fosfatoakugariakdiraardatzosoanbarrena.Kalitatebiologikoari dagokionez,goiibarreanurakkalitatehandikoakdirelaikusdaiteke.Legazpinbehera egoerakokerreraegitendunabarmenki,etakalitateeskasekotxarrekourakerregistratzendira. Hurrengopuntuetan,UrretxunetaAizpurutxon,hobekuntzaarinbattopatzendugu,bainaoraindik ereosoapalada.Puntuhorretatikaurrerahoberaegitenduegoerak,etakalitatehandia erdiestendabehinbainogehiagotan,baitakalitateonaetaertainaere.Oikian,aldiz,egoera kaskarsamarradaagorraldian,urakkalitatetxarrekoakbaitirapaperfabrikekegindakoisurketa batzukdaudelako.Arrainfaunaridagokionez,Urretxunmazkarraketaezkailuakdentsitate handiakerdiestendituzte,bainahalere,amuarrainarenpresentziaosourriada.Aldiz, Aizpurutxonfaunaiktikoanabarmenkiberreskuratudelaikusdaiteke2001.urtean saneamendulanakeginzirenezgeroztik,etahala,amuarrainenpopulazioakdentsitate garrantzitsuaerdietsikodu,etaezkailuenetamazkarrenpopulazioakerenahikoaugariakizango dira.AzpeitianetaZestoanbeh.arrainkomunitateaespezieberberekosatuadago:amuarraina, barboa,loina,ezkailua,mazkarraetaaingiraditugu.Loinaetaezkailuadiraugarienak,eta gainerakoespezieak,orohar,dentsitateahulagoetantopatukoditugu,aingiraizanezikZestoan beh.,presentziagarrantzitsualortukobaitu.Azkenik,Oikianaingirarenpopulazioakmodu nabarmenbatezbeheraegingoduelaikusikoduguaurrekolaginketarekinerkatuzgero,baina denaden,dentsitatehandiaizangoduetaberadaespezienagusia.Gainera,ezkailu,mazkar, korrokoi,amuarrainetaplatuxarenalebatzukereagertukodiradentsitatetxikietan.Ezda agertukoezbarboriketaezloinarikere,aurrekolaginketetanazalduzirenarren.Ibaiadarrei dagokienez,Barrendiolaerrekanurarenkalitatefisikokimikoaonada.Kalitatebiologikoahandia daudaberrian,bainaagorraldian,kalitateertainerainogutxitzenda.

Bestetik,Ibaideribaianurarenkalitatea,baifisikokimikoaetabaibiologikoaere,handiadelaikus dezakegu.Arrainkomunitateaegoeraoneandago,etaamuarrainenpopulazioa,esaterako, ugariada,etatopatzendira,halaber,ezkailuenetaaingirenalebatzuk.UROLAibaiarenarroan saneamendulanakeginizanariesker,kutsaduramailaneurrihandibateanjaitsieginda,eta horrenbestez,urarenkalitatearendenborabilakaerapositiboadelaesanbehardugu. Goiibarrean,ZuringoaingoHUA2001.urteanmartxanhasiizanaknabarmenkimurriztuzuen kutsaduramaila,etahorriesker,berreskuratueginzenkalitatebiologikoa,baitaorduarte desagertutazegoenarrainfaunaere.Bestetik,erdiibilguan,BadiolegikoHUA1991.urteanjarri zutenmartxan,etaunehorretatikaurrera,urarenkalitateakhobekuntzaesanguratsuaizangodu. 2009.urtean,ibaiarenbeheibilguanegoerakhoberaeginzuelaikusizen,paperfabriken isurketentratamenduakhobetueginzirelakonolanahiere,hurrengourteetanemaitzak okerragoakizanziren,etaberaz,esandezakeguegoeraezdelaegokia. UROLAibaiarenarroanamaitutadaudesaneamendulanak,etahorrenbestez,egoerakbilakaera positiboaizanduhalaetaguztizere,tartebatzuetanberreskuratzehoriesperolitzatekeena bainotxikiagoada,zuzeneanegindakoisurketabatzukdaudelakoalderdihoriekkonpondu ahala,egoerakhoberaegiteaesperoda.Gainera,bestefaktorebatzueneraginaereaztertu beharda,esatebaterako,nutrienteena,ibaikohabitatarenegoerarenaetaoztopoen presentziarena,etahorrekinloturikesanbehardaGFAkzenbaitekintzaetaproiektuburutu ditueladagoeneko.

10

5.GAINONTZEKOFAUNA Gureingurukoibaietaibarretan,etaharanetakoerreketanustedugunbainoharagijalediren espezieugarizosatutadaude.Argazkibidezkotranpakjarriazjakinahalizandasarritanjoaten direlaibaietaerrekeningururalepazuriak(Martesfoina),katajinetak(Genettagenetta), azkonarrak(Melesmeles)etakatuak(Feliscatus).Lepahoria(Martesmartes)ereikusiohiizan dabisoiarengaraiberdintsuan. TaulabateanbildudituguUrolaibaianzehar,ikusditzakegun(edoinguruanibiltzendirela ezagutzendugun)aberebatzuk:

Lepazuria(Martesfoina)gurebasoetazelaietan bizidenbesteharagijaletxikibatda. Espezieugariaetaongibanatuada,baina ohituragautarrakdituenezezdaikustenbatere erraza.Bereugaritasunarenarrazoiaelikadurari dagokionezorojaleizateada:beredieta gehienbateankarraskariekosatzenbaduteere, hegaztitxikiak,urlehortarrak,narrastiak,fruituak etaareharatustelaetagizakienhondakinakere jatenditu.

Katajineta(Genettagenetta)biberridoen familiakougaztunkarniboroada,katutxiki batentamainakoabainagorputzluzexka, muturzorrotza,hankamotzaketaisats luzeetailetsuadituena.Ilajeaarregrisaxka duetaorbanilunezbetetadagogorputzean etaeraztunilunezisatsean.Karraskariz etahegaztizelikatzendaetabasoetanbizi da. Bideoa

11

Uripurtatsaedoeuroparbisoia(Mustela lutreola)ugaztunharagijaleada,Mustelidae familiakoa.Harenganakointeresarenarrazoi nagusiajasatenaridenmurrizketada.Joanden mendearenerdialderaarteErdialdeko Europarenzatihandibatbetetzenzuenanimalia haugaltzekoarriskularriandagauregun,eta harenpopulaziobideragarribakarrakiberiar penintsulareniparraldeanetaFrantzia hegoaldeandaude.Horrenerrudunnagusitzat harenhabitatasuntsitzeaetabisoiamerikarrra sartzeajotzendira. Tigreitxurakokatuhandiadabasakatua, 540mmingurukogorputzluzerakoaeta, 3,5kgingurukoaemeenkasuaneta5kg ingurukoaarrenean.Katusendoada nahikohankamotzekoaetaburu sendokoa.Aipatzekoakdiraberebibote mardulak,aurpegizapalduaetaharagi kolorekomuturra.Ilajeaarregrisaxkadu, etalerrobeltzakburu,enboreta gorputzadarretan.Isatsarenhasieran amaitzendenlerronabariadu bizkarrezurrarenzonazerbikaletik lunbarrera.Buztana300mminguruko luzerakoadaetapuntabeltzeanamaitzen da,tartean35eraztunbeltzizanditzake.

Karniboroorojalehonenohiturakoso interesgarriakdira.Mustelidohandiadaeta txakurbatentamainadu.Lurazpianbizida besteazkonarbatzuekinbatera.Artosailetan triskantzakegitendituenezetaharenileekin bizarrakentzekobrotxakeginizandirenez gizakiokosobizimodulatzaemandiogu.

12

Basahateak Gureibaietanaskougaritudiraazken urteotanahatehauek.Harrakkolorebiziak ditu,etaemeakberrizmarroizkak. http://zientzia.net/artikuluak/basahateahez egunetakobiztanleezagunena/

Lertxunak Ibaianzeharikustendira,nahizetamota honetakobatzukmigratzaileakdiren. http://zientzia.net/artikuluak/lertxunakzangoluze akmokozorrotza/

Martinarrantzalea Urolaibaiarenertzetanhabiakegitenditu. Heganosobizkoregitenduentxorihau tximistabezalaigarotzendagureaurretik, argidisdiratsuurdinbatbesterikikustenez dugularik. http://zientzia.net/artikuluak/tximistaurdina/

13

Txantxangorria Gurelagunparegabeadatxantxangorria. http://zientzia.net/artikuluak/txantxangorrialurral dearenzaindariamorratua/

Zozoaetaurzozoa Zozoakbeleariipurbeltz!deituomenzion. EuskalHerrianosohedatuadagoen hegaztiaduguhau,etabereanaiauretakoa erehordugu. http://zientzia.net/artikuluak/txantxangorrial urraldearenzaindariamorratua/

14

Buztanikarazuria Buztanikarazuria(Motacillaalba) motacillidaefamiliakohegaztipaseriformea da,EurasianetaiparraldekoAfrikanbizi dena.Bizkaikoherribatzuetanepertikera izenahartzendu.Nafarroanipurdantzari deitzenzaio.

Uroiloa Uroiloa(Gallinulachloropus)eperraren tamainakohegaztisendoadugu.Euskarazko uroiloizenakadieraztenduenez,hezegunetako hegaztihorrekbadunolabaitekooiloitxura: hankaluzeak,buztanmotzaetaitxurabiribildua. http://zientzia.net/artikuluak/lezkadietakooiloa

Apoa Apoarrunta(Bufobufo)EuskalHerriko anfibioanurorikezagunenadugu,eta gehienentzatbaitaitsusienaere. Normalean1012cmkoluzeraizatenbadu ere,15cmraheldaiteke,guremendieta landetakoanurorikhandienaizanik. http://zientzia.net/artikuluak/apozikinhorie k/

15

Igela Azpeitian,ibaiareninguruannonnahientzun dezakeguberekanta.Joanzelailuzeraeta entzungoduzu! Gainerakoanfibioakbezala,urigelheldua haragijaleadaetabereahozabalariesker, harrapakinhandiakirentsiditzake.Bainaohizko harrapakinakintsektu,molusku,araknidoeta zizareakbadiraere,urigeltripontziaktritoi,igel, edotaarraintxikienneurrikoornodunakjan ditzake,harrapatuzgero. http://zientzia.net/artikuluak/urigelabizkorrabez ainzaratatsua/ Sugebiperekara Udaberriairistendenean,urmaeletanetaur gezakouribileretanbisitariisiletaiheskor hauaurkidaiteke.Egunezbizidaetanahiz etabereitxurakaurkakoapentsarazten badiguere,ezdukalterikeragiten,bipera antzerakoadaetaAfrikaIparrekoaeta Mediterraneokoada.Emeekmetrobatneur dezakete,etaarrek85zentimetroinguru.

Sugegorbataduna EuskalHerrianespeziearruntada.Izenhori, gaztetanlepoinguruaneukitzendabanmarka horiskagatikdauka.Berdekolorekoakizanohi dia,bainamarroiakedogrisakaurkitzeaere nahikoarruntada.Gaztetanorbanbeltzak eukitzendituzteaskotan.Helduakmetrotahogei neurtzerairistendia.Geixenbaturarilotutako inguruetanbizida,errekeninguruan,potzuen inguruan...etaigeletasapuetazelikatzenda nahizetabatzutanarrainakedougaztuntxikiak erejatenditu. Ihesegitekozeinestrategiaerabiltzenduen 16

6.LANDAREDIA Ibaiabereosotasuneanulertunahibadugu,ibaiertzekolandarediaerekontuanhartubehardugu. Honekgarrantzihandiaduurarenkalitateaetaibaienfuntzioakmantentzeko.Lurrarieustendio, higaduramurriztuz,mantenugaiendepurazioaareagotzendu,ubideaeguzkigogorretik gerizatzenduurakfreskoetaoxigenotanaberatsakmantenduz,ibaikoanimaliaaskorentzako janariiturrida,etabizidunenmugimenduaketababesaahalbidetzenditu.Basohauekmozten direnean,edookerrago,ubideakanalizatzendenean,urazeinhabitatarenkalitateazeharo jeistendaetabiziduneikaltehandiaegitenzaie. Urolaharanarenlandarediankoniferennagusitasunaagertzenzaigu,ostozabalatlantiarrak azaleratxikietaramugatuz,arroarengoialdeanmaizagoagertzendirenak.Artadibatzukagertzen diralurkarekian. Lantzenezdirenlurraknagusikibierabilpendituzte:larregisa,abereenbazkaizateko,edobaso landagisa,kasuhonetanhazkundeazkarradutenespezieakizanikpinuaknagusikietekin ekonomikoalortzeko,aritz,pago,etabarrenordez. Ibilguanzehartopaditzakegunzuhaitzmotanagusienakhauekdira: Haltza Haltzaurkienfamiliakoa(Betulaceae familiakoa)denlandareloredunekoAlnus generoarenizenarruntada.Haltzek nitrogenoalurreanfinkatzenduenFrankiella alniaktinobakteriarekinsinbiosiasortzendute. Bakteriahonekatmosferakonitrogenoa haltzekerabiliahaldituztenlurreandisolbatu ahaldirennitratoakbihurtzendueta,horrela, gehienetanlurrarenemankortasunahanditzen du.Haltzakhaieninguruanhaztendirenbeste landareentzatonuragarriakdira,aireko nitrogenoalurreanerabiltzekoeran jartzeagatikhaltzetatikjausitakoorrizlurustel aberatsasortzenda. Haltzengerbakgarrantzihandienetarikopolen sorburuenartekobatdiraerleespezieentzat, batezereeztierleentzat.Haltzenzura hobetsienetarikoadaegurikatzaegiteko lehenbolboraekoizteko,edometalmeak galdatzeko,erabiltzenzena,etagauregun, gehienbat,sukaldaritzan.Ohikoazenere, haienzuraarrainetaokelakeztatua prestatzekoerabiltzea,gauregunhaienzura askotanharitzetaIparAmerikako intxaurrenazordezkatzenbadaere.Gitarra elektrikoenatalnagusiaegitekolehengai legezereaskotanerabiltzenda. 17

Haltzaksendoakdiraetaarinhaztendira, baitaerretakoguneetameategienmoduko tokiazidoetakaltetuetanere.Haltzitaliarra baliagarriadaoso,tokilehoretaez emankorretan.Haltzakbiomasaekoizteko erabiliahaldira,arinhaztendirelakoingurune latzetan.Batzuetanbonsaiakegitekoere erabiltzendirahaltzak. makala

Makala2530mkoaltueraduenzuhitzada. Kukula,zabalaetapiramideformakoada. Enborzuzenaetagrisakolorekoadute.Hosto gazteak36cmluzeraduteeta brontzegorrixkakolorekoakdira.Hosto zaharrak,berriz,710cmluzeraduteeta linboberdekolorekoakdira.hostoakere triangeluformakoakdira.Lorearrakdituzte. Zuhaitzhauenzenbaithostorenertzak horzdunakdiraetabialdeetatikberdeak.

Zuhaitzhauekotsailanetamartsoanloratzen dira.Osoerrazjajodaiteke,halaere,ura daukatenzorupeaexigitzendute.Osoazkar jajotzendira,orregatik,egurralortzeko erabiltzendira.

Platanoa

Platanoarruntaedoalboa(Platanusx acerifolia)zuhaitzespeziehibridoada, Platanaceaefamiliakoa,ohikoakaleete hiribideetakoespaloietan. Hostoerorkorrekozuhaitzhauosohedatua dagohirietan,hazkundeazkarrekoaetaoso kementsuadelako.3035metrokoaizan daiteke.Apiriletamaiatzeanloratzenda. Orainarteplatanoakapaingarrigisaerabili dirahirietan,bainabasoetanereerabiltzen hasidiraberehazkuntzaazkarradelaeta.

18

Sahatsa Europakozonaldeepeletarazabaltzenda. Zuhaixkaitxuraizatenbaduere,30metroluze harditzake.Lurhezeetakoespezieadaeta uholdegarailuzeakjasanditzake.Hosto sinpleak,ezkatabakarbatezbabestutako begiak,etagerbatanelkartutakoinfluo reszentziakdituzte.Fruituakapsulamotakoa da.

Lizarra OsohedaturikdagoEuropan,baibasoetan baisastrakadietan(osoondohaztendalur hezeetaalkalinoetan).40metrokoaltuera hartuohidu.Apaingarrigisalandatuohida parke,hilerri,etaabarretan.Adaburugaraieta biribilduadauka,osogorajoatendiren adarrekin.Azalagrisargiada,leunahasieran etaildaxkasaredunagero.Hosto konposatuak(bakoitzak9folioloedogehiago) dituhostobegibeltzekin.Zurbaliotsuadauka, argia,sendoaetamalgua.Kirolekipoak, erremintetarakoeskutokiak,altzariak, bastoiak,...egitekoerabiltzenda.Osoerregai onaetalandareikatzaereematenditu.

19

Ezpatabelarra Zurtointenteetagogorrakdituetahauek bainoluzeagoakdirenhostolinealak. Zurtoinarenburuanzigarropurobaten antzekolorebereziakdaude.1,5eta2,5 metrobitartekolandaregaraiada.Komunitate handitanhaztenda,sakoneratxikikoedo mugimendugeldokourgezalasaiko guneetan.Lezkaarruntarenondoanegonohi da.Ekainaetauztailabitarteanloratzenda. Hostoezotarreakegitendira. Azeribuztana Ekisetaleenordenakoetaequisetum generokolandareada.Adabetarteugariz hornituadagoenzurtoinbiluzietabertizilatua, etahostoharikariakdituzte.Paleozoiko garaikolandaredimasahandienparteizan ziren,egun25espeziebesterikezda kontserbatzen.

LANDAREINBADITZAILEAK Urolaibaiareninguruan,reynoutriajaponicadeitzendenlandareaugaritudaibaiertzean. Horretazgainera,bestebilandareinbaditzaileerezabaldudiraarroanzehar,panpalezkaeta budlejadavidiidirabiespezieak.

20

ReynoutriaJaponica

PanpaLezka

BudlejaDavidii

LandareinbaditzailehauenkontrakolaneandiharduteAzpeitikoudaletxeaketaGIpuzkoako aldundiak,ondorengoalbisteanirakurdaitekeenbezala:albistea LandareinbaditzaileenkokapenaAzpeitikoinguruan: http://es.wikiloc.com/wikiloc/view.do?id=379564

Kuriositategisa,asmabelarlandarehandibatereantzeman zutenAzpeitianbertanpasatzendenlekubatean,etaudalak kentzekoaginduaemanzuen.Honeladioherrikoaldizkaria denUztarriareninternetekowebguneak:Udalak estramonio

edo asma-belar landare handi bat (argazkian) kendu berri du Urola ibaiaren ertzetik. Landarea estaziorako zubiaren azpian zegoen eta joan den astelehenean, irailak 10, jabetu zen Udaltzaingoa haren izaeraz. Landarea handia zela eta fruitua ematen hasia zela ikusita, "ahalik eta azkarren kentzea erabaki" zuten, Udaletik aditzera eman dutenez, estramonioa "oso droga potente eta hilkorra baita". (AZPEITIKO UDALA)

21