Bi 11

DAO NG CNG BC CNG HNG

Xt mt vt thuc c h c th thc hin dao ng tt dn, v d vt nng khi lng m trong con lc l xo c cng k, t trong mi trng c ma st nht nh. Gi thit ban u vt nng v tr cn bng, nu ta kch thch dao ng (bng cch ko vt ra khi v tr cn bng ri th ra, chng hn) ri cho vt dao ng t do th dao ng ca vt s tt dn. C th coi gn ng l vt dao ng vi tn s gc 0 l tn s gc ring ca h. 1. Dao ng cng bc By gi vt nng ng yn v tr cn bng, ta s tc dng ln vt mt ngoi lc F bin i iu ha theo thi gian :
F F0 cos t
k gi m

V xt xem vt chuyn ng nh th no. Ngi ta chng minh c rng, chuyn ng ca mt vt mt vt chu tc dng ca ngoi lc nh trn gm hai giai on : Giai on chuyn tip trong dao ng ca h cha n nh, gi tr cc i ca li tng dn, cc i sau ln hn cc i trc. Sau gi tr cc i ny khng i, l giai on n nh. Giai on n nh ko di cho n khi ngoi lc iu ha thi tc dng. Xem th trn hnh 11.1 Dao ng ca vt trong giai on n nh c gi l dao ng cng bc. L thuyt v th nghim chng t rng : Dao ng cng bc l iu ha (dng sin). Tn s gc ca dao ng cng bc bng tn s ca ngoi lc. Bin ca dao ng cng bc t l thun vi bin F0 ca ngoi lc v phc thuc vo tn s gc ca ngoi lc, 2. Cng hng Vi mt bin F ca ngoi lc cho, bin A ca dao ng cng bc ph thuc vo tn s gc ca ngoi lc.

S ph thuc c biu din bng th trn Hnh 11.2 Theo di ng biu din, ta thy rng : Gi tr cc i ca bin A ca dai ng cng bc t khi tn s gc ca ngoi lc (gn ng) bng tn s gc ring 0 ca h dao ng tt dn. Khi bin A ca dao ng cng bc t gi tr cc i, ngi ta ni rng c hin tng cng hng. iu kin xy ra cng hng l 0 (gn ng). 3. nh hng ca ma st nu ta v li ng biu din s ph thuc ca bin A ca dao n cng bc trong trng hp h dao ng v ngoi lc ging nh trn, ch khc l vt dao ng trong mi trng c lc cn (ma st nht) nh hn th s biu din (2) v Hnh 11.3. so snh ta v l li ng (1) Hnh 11.2 ng vi ma st ln hn bng ng chm chm. T s so snh, c th rt ra kt lun: vi cng mt ngoi lc tc dng, nu ma st gim th gi tr cc i ca bin tng. Hin tng cng hng s r nt hn. Phn bit dao ng cng bc vi dao ng duy tr Dao ng cng bc l dao ng xy ra di tc dng ca ngoi lc tun hon bt k. Sau giai on chuyn tip th dao ng cng bc c tn s gc bng tn s gc ca ngoi lc. Dao ng duy tr cng xy ra di tc dng ca ngoi lc, nhng ngoi lc y c iu khin c tn s gc bng tn s 0 ca dao ng t do ca h. Dao ng cng bc khi cng hng c im ging vi dao ng duy tr: c hai u c tn s gc bng tn s gc ring ca dao ng 0 ca h dao ng. Tuy vy, vn c s khc nhau: dao ng cng bc xy ra khi c tc dng ca ngoi lc c lp vi h, cn dao ng duy tr l dao ng ring ca h c b thm nng lng do mt lc c iu khin bi chnh dao ng thng qua mt c cu no . ng dng thc t ca cng hng Hin tng cng hng c rt nhiu ng dng trong thc t, v d : ch to tn s k, ln dy n Trong mt s trng hp hin tng cng hng c th dn n mt s hin tng nh lm gy, v cc vt b dao ng cng bc. Mt lc nh nhng bin i tun hon c th lm gy mt s thit b my mc ln rt chc chn. Khi ch to cc my mc phi lm sao cho tn s ring ca mi b phn phi khc nhiu so vi tn s bin i ca cc ngoi

lc tc dng ln b phn y, hoc lm cho dao ng ring tt rt nhanh. Khi lp t my cng cn trnh cho tn s rung do my to nn trng vi tn s ring ca cc vt gn my. V d : nu mt ng c in lp trn mt tm vn, m tn s ca ng c gn bng tn s ring ca tm vn th c th rung rt mnh.

TNG HP DAO NG Vn tng hp dao ng C mt my n t trn b, pittng ca my chuyn ng dao ng so vi khung my, khung my li dao ng so vi b my. Chuyn ng ca pittong so vi b my gi l tng hp ca hai dao ng ni trn. Nu hai dao ng c c thc hin theo cng mt phng th li chuyn ng tng hp bng tng li ca hai dao ng hp thnh. Nh vy, mun tng hp hai dao ng iu ha c cng phng cn cng hai hm dng sin. Sau y ta xt quy tc cng trong trng hp hai hm c cng tn s gc. Tng hp ca hai hm dng sin c cng tn s gc. Phng php gin Fre-nen Cho hai hm s dng sin
x1 A1 cos(t 1 ) x2 A2 cos(t 2 ) Chng ta s tm biu thc ca tng ca chng
x x1 x2

bng phng php gin Fre-nen (cn gi l phng php gin vc t quay). Vec t quay OM1 biu din dao ng iu ha x1 v OM 2 biu din x2 vo thi im t 0 . Theo quy c mc 9, Bi 6 th : OM1 c di l A1 v hp vi trc x mt gc (Ox, OM1 ) 1 ) vo lc t 0 .

OM1