EGE NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS (DOKTORA TEZ)

WEB-TABANLI UZAKTAN ETM VE BR ALTYAPI TASARIMI

Birim BALCI Bilgisayar Mhendislii Anabilim Dal Bilim Dal Kodu: 619.01.00 Sunu Tarihi: 07.09.2007 Tez Danman: Do. Dr. Mustafa Murat NCEOLU

Bornova ZMR

II

III Birim BALCI tarafndan doktora tezi olarak sunulan Web Tabanl Uzaktan Eitim ve Bir Altyap Tasarm balkl bu alma E.. Lisansst Eitim ve retim Ynetmelii ile E.. Fen Bilimleri Enstits Eitim ve retim Ynergesinin ilgili hkmleri uyarnca tarafmzdan deerlendirilerek savunmaya deer bulunmu ve 07.09.2007 tarihinde yaplan tez savunma snavnda aday oybirlii / oyokluu ile baarl bulunmutur.

Jri yeleri:

mza

Jri Bakan : Do.Dr. Mustafa Murat NCEOLU

.......................

Raportr ye : Yrd.Do.Dr.Aybars UUR

.......................

ye

: Do.Dr.Yaln EB

.......................

ye

: Prof.Dr.Mesut RAZBONYALI

.......................

ye

: Yrd.Do.Dr. Vecdi AYTA

.......................

IV

ZET WEB TABANLI UZAKTAN ETM VE BR ALTYAPI TASARIMI

BALCI, Birim Doktora Tezi, Bilgisayar Mhendislii Blm Tez Yneticisi: Do.Dr. Mustafa Murat NCEOLU Eyll 2007, 160 sayfa Bu tezde, web tabanl eitimde eitsel ierik hazrlama alannda, renme nesnelerinin kullanlarak renme nesnesi ierik paketlerinin oluturulmas amacna ynelik bir platform oluturulmutur. Platform, ierik paketi oluturma, st-veri tanmlamalarn yapabilme, oluturulan ierik paketleri arasndan arama yapabilmeyi salayan bir eitsel ierik paketi havuzuna ve birden ok dil desteine sahip olma zelliklerinden dolay, Trkiyede tasarlanm olan ilk uygulamadr. farkl kullanc grubunun tanmland sistemde farkl ilevleri yerine getiren toplam 12 modl bulunmaktadr. Uygulama en genel haliyle eitmenlere sisteme yklenen ve paylama ak olan kaynak dosyalarn kullanarak verdikleri dersler ile ilikili ders ieriklerini hazrlama ve bunlar ierik paketleri halinde depolama olana sunarken; rencilere de aldklar derslerle ilgili paylama ak olan ierik paketleri arasnda arama, nizleme ve paketleri kendi yerel disklerine kopyalama imkan vermektedir. Platform Microsoft IIS tabanl almaktadr ve sistemin kodlama ksmnda ASP.NET ortamnda, C# programlama dili kullanlmtr. Anahtar szckler: Web tabanl eitim, renme nesneleri, SCORM, renme nesnesi ierik paketi, ierik paketleme, renme nesnesi havuzu.

VI

VII

ABSTRACT WEB BASED EDUCATION AND AN INFRASTRUCTURE DESIGN

BALCI, Birim PhD. Thesis in Computer Engineering Supervisor: Do.Dr. Mustafa Murat NCEOLU September 2007, 160 pages

In this thesis, in the area of web based education and learning content design, a platform has been created to prepare the learning object content packages. This platform also has a content repository for the registered users. Due to the fact that this platform combines many properties together like preparing learning content packages according to the last version of the SCORM standard, editing metadata definitions, searching files and content packages from its own repositories and supporting multilanguage. This platform is the first application in Turkey that combines all these functions together. There are 12 modules to make different functions and 3 user groups in the platform. By using the uploaded and sharable files in the platform, instructors can prepare content packages related to the lessons they give. On the other hand, students can search, preview and download the content packets related to the lessons they take. Platform works on Microsoft IIS and ASP.Net environment and C# programming language is used. Keywords: Web based education, learning objects, SCORM, learning object content package, content packaging, learning object repository.

VIII

IX

TEEKKR
Bu alma sresince fikirleriyle yol gsteren ve desteini hep hissettiim danmann Sayn Do.Dr. Mustafa Murat nceoluna, manevi desteklerini esirgemeyen rektrm Sayn Prof. Dr. Mesut Razbonyal ve hocalarm Sayn Prof. Dr. sa Eme, Sayn Prof. Dr. aban Erene, yardmlarn esirgemeyen arkadalarma, nianlma, zellikle tm stres ve skntm benimle beraber yaayan canm anneme ok teekkr ederim.

XI

NDEKLER
Sayfa ZET V................................................................................................... V ABSTRACT...........................................................................................VII TEEKKR............................................................................................ IX EKLLER DZN .............................................................................. XIV ZELGELER DZN ........................................................................ XVI KISALTMALAR ................................................................................XVII 1. 2. 3. 3.1 3.2 GR ............................................................................................ 1 NCEK ALIMALAR............................................................. 4 RENME NESNELER VE SCORM STANDARDI............. 19 renme Nesnesi ve Nesne Havuzu Kavramlar ........................ 19 SCORM Standard ...................................................................... 26

3.2.1 erik paketi bileenleri ............................................................... 30 3.2.2 stveri 38 3.2.3 Sralama ve Gsterim.................................................................. 57 4. TASARLANAN PLATFORMUN (LCDM) ZELLKLER VE BENZERLERNDEN FARKLARI ........................................................ 75

XII 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10 4.11 4.12 5. 5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.2.4 5.2.5 5.2.6 5.2.7 5.2.8 5.2.9 5.2.10 5.2.11 5.2.12 erik Paketleme ve stveri in Trkiyedeki lk Uygulama.....75 SCORM 2004 Standard Destei.................................................76 Web Tabanl Uygulama ve Kolay Kullanc Arayz.................76 Kaynak Havuzu ve N Havuzu...................................................76 Dosya ve N erik Paketi Arama ..............................................77 nizleme mkan..........................................................................77 Dosya ve N erik Paketi ndirebilme.......................................78 Hazr erik Paketlerinin Sistemen Yklenmesi ..........................78 Eitim Ynetim Sisteminden Bamsz Kullanlabilme..............78 Birden Fazla Dil Destei..............................................................79 zerinde allan Platform.........................................................79 Sistemin almas .......................................................................79 TASARIM ...................................................................................81 Kullanc Gruplar ve Yetkileri ....................................................81 Platformda Tanml Modller ve levleri ...................................84 Ders yneticisi modl ................................................................84 Grup yneticisi modl ...............................................................87 Kullanc yneticisi modl.........................................................88 Dosya yneticisi modl .............................................................89 Proje yneticisi modl ...............................................................94 Metadata modl .........................................................................98 Sequencing modl....................................................................102 Paket yneticisi modl.............................................................103 Arama modl ...........................................................................106 nizleme modl.......................................................................107 Hazr paket ykleme modl.....................................................109 Dil yneticisi modl.................................................................111

6. LCDM LE BENZER LEVLER OLAN DER UYGULAMALARIN KARILATIRILMASI ...................................113

XIII 7. LCDM PLATFORMUNUN FARKLI AILARDAN DEERLENDRLMES ..................................................................... 129 7.1 7.2 7.3 7.4 8. renme Modelleri Asndan Deerlendirilmesi .................... 129 Bilgi Ynetimi Asndan Deerlendirilmesi............................ 131 letiim Aralarnn Kapasitesi Asndan Deerlendirilmesi... 132 retim Yazlmlarnn zelliklerine Gre Deerlendirme ..... 132 SONU ..................................................................................... 134

EK AIKLAMALAR........................................................................... 140 KAYNAKLAR DZN ........................................................................ 148 ZGEM .......................................................................................... 160

XIV

EKLLER DZN
ekil Sayfa

3.1 Bir dersin yapsnda bilgi ve renme nesnelerinin yeri . ..............24 3.2 SCORM erik Kmesi ve erik Yaps. ..........................................29 3.3 renme Nesnesi erik Paketi..........................................................30 3.4 Manifest Dosyas elemanlar ...........................................................31 3.5 erik Organizasyonu........................................................................32 3.6 VCard rnei.....................................................................................48 3.7 SCORM 2004 Sequencing: Etkinlik aac rnei. ...........................59 3.8 <sequencingRules> kurallarna ait durum ve hareketler ...................63 4.1 LCDM alma platformu. ................................................................80 4.2 LCDM Sisteminin almas. ............................................................80 5.1 Gruplar ve Hak sahibi olduklar modller aras ilikiler. ..................83 5.2 LCDM platformundaki modller arasndaki ilikiler. .......................85 5.3 LCDM platformundaki ders yneticisi modl arayz................86 5.4 LCDM platformu ders yneticisi modl temel ak diagram......87 5.5 LCDM platformu grup yneticisi modl ak diagram...............88 5.6 LCDM platformu kullanc yneticisi modl ak diagram. .......89 5.7 LCDM platformundaki dosya yneticisi modl arayz.............90 5.8 LCDM platformu dosya yneticisi modl ak diagram.............93 5.9 LCDM platformundaki proje yneticisi modlne ait arayz. .....95 5.10 LCDM platformu proje yneticisi modl genel ak diagram. .99 5.11 LCDM platformunda stveri girii ekran ....................................101 5.12 Sralama bilgilerinin tanmlanmas iin bir ekran grnts.........102 5.13 LCDM Paket Yneticisi ekran: Yaymc girii. ...........................104

XV 5.14 Paket yneticisi modl genel ak diagram. ........................... 105 5.15 Paket arama ilemi ak diagram.................................................. 107 5.16 LCDM platformu paket nizleme ilemi temel ak diagram. . 108 5.17 LCDM Paket nizleme.................................................................. 109 5.18 LCDM Hazr paket ykleme......................................................... 110 5.19 Hzr paket ykleme modl temel ak diagram...................... 111 5.20 Dil yneticisi modlnn ileyiini gsteren ak diagram ...... 112 A.1 Dil tanmlamalar ile ilgili tablolar............................................... 140 A.2 Kullanclarn tanmland tablo .................................................. 141 A.3 Dersler ve Kullanclar ile ilikilendirildikleri tablolar .................. 141 A.4 Dizinler tablosu .............................................................................. 142 A.5 Dosyalar tablosu............................................................................. 143 A.6 Web adresleri tablosu ..................................................................... 143 A.7 Projeler tablosu............................................................................... 144 A.8 Proje ile ilikili versiyonlar tablosu................................................ 144 A.9 Organizasyonlar tablosu................................................................. 145 A.10 Organizasyon detaylar tablosu .................................................... 146 A.11 Paketler tablosu ........................................................................... 146 A.12 Tablolar aras ilikiler.................................................................. 147

XVI

ZELGELER DZN
izelge Sayfa

2.1 ncelenen Eitim Ynetim Sistemlerinin Karlatrlmas ..............16 2.2 stveri editorleri ................................................................................17 2.3 erik Paketleme ve stveri Editrleri...............................................18 3.1 renme nesnelerinin tiplerine gre zellikleri ................................23 3.2 Bilgi nesneleri ve renme nesneleri arasndaki farklar...................24 3.3 stveri kategorileri, ierdikleri elemanlar ve veri tipleri ..................42 3.4 Structure ve AggregationLevel alanlar arasndaki iliki ..................46 6.1 LCDM ile incelenen LMSlerin karlatrlmas. ..........................115 6.2 LCDM ile ierik paketleme ve stveri aralarn karlatrmak. ....121 6.3 LCDM platformunun stveri editrleri ile karlatrlmas. ..........127

XVII

KISALTMALAR
ACL ADL
ADLNet

Agent Communication Language

Advanced Distributed Learning Advanced Distributed Learning Network

ARIADNE
CAM

Alliance of Remote Instructional Authoring and Distribution Networks for Europe Content Aggregation Model Encoded Archival Description An Environment for Editing and Management of Educational Metadata Globally Unique Identifier Hyper Text Markup Language Institute of Electrical and Electronics Engineers Internet Information Server Instructional Management Systems IMS Learning Object Metadata IMS Learning Resource Metadata Intelligent Tutoring Systems Information Object Institute for Distance and Distributed Learning Learning Content Design Manager Learning Content Management System Learning Object

EAD EM2 GUID HTML IEEE IIS IMS IMS LOM IMS-LRM ITS IO IDDL LCDM LCMS LO

XVIII LOAT LOM LOMGen LOR LMS LTSC LTSN MARC MOODLE N PIF RELOAD RIO RLO RTE SCO SCORM SN TEI TreeLOM UKCMF UPA Learning Object Authoring Tool Learning Object Metadata The Learning Object Metadata Generator Learning Object Repository Learning Management System Learning Technology Standards Committee Learning and Teaching Support Network Machine Readable Cataloguing Moduler Object Environment renme Nesnesi Package Interchange File Reusable Learning Object Authoring and Delivery Reusable Information Object Reusable Learning Object Run Time Environment Sharable Content Object Sharable Content Object Reference Model Sequencing and Navigation Text Encoding Initiative Tree View Learning Object Metadata UK Learning Object MEtadata Common Framework Uygulama Programlama Arabirimi Oriented Dynamic Learning

XIX URL VLE WeLOAD XML Uniform Resource Locator Virtual Learning Environments Web based Learning Object Authoring and Delivery Extensible Markup Language

1. GR
Her geen gn teknolojinin de gelimesiyle zaman kavramnn hayatmzdaki nemi artmakta ve bu, eitim alann da etkilemektedir. Bilginin miktar ve ayrnt ynnden hzla artmas, ieriklerin karmaklamas, bilgiye hzl eriim, bilginin abuk gncellenmesi gereklilii ve bilgi paylam gibi kavramlar nem kazanmaktadr. Ertrkn (1975) de belirttii gibi eitim, bireyin davrannda kendi yaants yoluyla ve kastl olarak istendik deime meydana getirme srecidir. Eitim ile ilgili yaplan tm tanmlarda eitimin davran deiiklii oluturduu zerinde durulmakta fakat mekanla ilgili bir ifade kullanlmamaktadr. Yani, renmenin olutuu her durumda, zaman ve mekan bamsz (Bakmrc ve ztrk, 1996; Blum and Sachs, 1999; Dzakira and Idrus, 2003; Balc ve nceolu, 2004) olarak davranlarn deimesine yol aan bir eitim srecinden sz edilebilir. renci saysnn artmas, teknolojik gelimeler ve Internet kullanmndaki hzl art, retmenlerin sayca yetersizlii gibi nedenlerle eitimde bilgisayar kullanlmas gereksinimi artmaktadr. Eitimin renciye en faydal ekilde verilebilmesi iin farkl eitim teknolojileri (Alkan,1997; New Jersey Department of Education, 1998) uygulanmaktadr ve web-tabanl uzaktan eitim (e-eitim) de bunlardan biridir. E-eitim, bilgisayar araclyla eitim (computer mediated education) (Klassen and Vogel, 2003), a zerinden renme (network learning), dier bir ifade ile sanal renme (virtual learning), klasik eitimden tamamen farkl bir anlaytr. Sre asndan bakldnda eeitimde kalabalk snflar, zaman snrlamas, bireysel farkllklar gibi sorunlar yaanmamaktadr. Ancak ierik oluturma, hazrlk aamalar, sunu biimi ve deerlendirme aamalarnda e-eitim, geleneksel eitimden olduka farkl sreler iermektedir. Her renciye kendi renme hznda bir renim salamas (Demirel vd., 2001; Balc ve

2 nceolu, 2004), ayn eitim platformunda olan kiilerin birbirleri ile istedikleri zaman iletiim kurabilmeleri (Yaman ve Hamedolu, 2002), bilgisayarlarla daha ksa srede hzl ve daha sistemli ekilde renimin gerekleebilmesi, snrsz sayda konu tekrar imkan, renilenlerin daha kalc olmas, laboratuarda yaplmas tehlikeli ve pahal olan deneylerin simlasyonlarla yaplabilmesi, rencinin geleneksel eitime gre daha aktif rol stlenmesi, rencinin zamann programlama (Demirel vd., 2001) ve daha ok aratrma yapma alkanl kazanmas gibi sebeplerle e-eitim, eitimde kaliteyi artrmaktadr. E-eitimin daha salkl olarak uygulanabilmesi iin, hazrlktan deerlendirme aamasna kadar her admda daha iyi sonular verecek yntemlerin aratrlmasnn nemi tartlmazdr. Her zaman ve her yerde eitim felsefesi ile e-eitim yaygnlamaktadr. Bunlarn sonucunda da eitimde ierik retme, depolama, iletme, renme ve kullanmada yeni sistemlerin gelitirilmesi gerekmektedir. E-eitimin balarnda ierik HTML sayfalar, animasyon/ simulasyonlar eklinde hazrlanp webe konuluyor ve rencinin nceden belirlenen srada ierikleri grmesi salanyordu. Buna rnek olarak, lisans seviyesinde Bilgisayar Alar dersi Tkanklk Kontrol Konusu in Internet Tabanl Bir Uzaktan Eitim Uygulamas (Balc ve nceolu, 2004) almas gsterilebilir. Bu almada renciler konu anlatmndan sonra bir havuzundan rastgele seilen sorularla snav olmakta ve geribildirim alabilmektedirler. Bu sistemin rencilerin renmelerinde ve rendiklerinin kalclnn salanmasnda etkili olaca phesizdir fakat genelde yeniden kullanm zor, paylalamayan ve farkl renci ihtiyalarna cevap veremeyen bir niteliktedir. Bu almada, e-renime olan ihtiya nedenleri temel alnarak, e-eitimin retmen ve renciye katklar; e-eitimde ierik gelitirme sre ve metotlar; ieriin paylam ve yeniden kullanm gibi konular

3 incelenmitir. eriin elektronik ortamda hazrlanmas srasnda yaplan en byk hata, Aggarwaln (2003) da inceledii gibi geleneksel retimdeki saydamlar Internete koymaktr. Oysa gnmzde Internet, veri bankalar ve veritaban sistemleri web-tabanl uzaktan eitimin temellerini oluturmakta; renme nesneleri, renme nesnesi (N) ierik paketleri ve N havuzlarnn kullanm ise yaygnlamaktadr. Bu konularda elde edilen veriler nda lkemizde web tabanl uzaktan eitimi nasl bir adm daha ileriye gtrebiliriz? sorusuna cevap aranmtr. Web-tabanl bir uzaktan eitim altyap tasarm yaplmas ynnde ilerlenmi; tasarm srecinde, ilgili konularda geni bir kaynak taramas yaplmtr. Demirel ve arkadalarnn (2001) belirttii gibi retilecek materyal ve yazlmlarn hazrlanmasnn web-tabanl eitimde sreci etkileyen en nemli noktalardan biri olduu grlm ve web-tabanl eitimde ierik oluturma ve oluturulan ieriin platform bamsz olarak kullanmnn bu almann konusunun temelini oluturmasna karar verilmitir. Bu kapsamda, blm ikide, nceki almalar incelenmitir. nc blmde, e-eitimde ierik oluturmak ve ieriin platform bamsz olarak kullanmn salamak iin gerekli standart ve artnameler incelenerek bilgi verilmitir. Drdnc blmde, tasarlanan platformun zellikleri ve benzerlerinden farkllklar aklanmtr. Platformun tasarm, modller arasndaki ilikiler ise beinci blmde belirtilmitir. Altnc ve yedinci blmlerde, tasarlanan platform benzer ilevleri yerine getiren dier sistemlerle ve yazarlk aralar ile karlatrlm ve renme modelleri, iletiim aralar, eitim yazlmlarnn zellikleri gibi farkl kriterlere gre deerlendirilmitir. Son blmde ise, hazrlanan platforma ait sonular zetlenmi ve ilerideki almalarla ilikili olarak nerilerde bulunulmutur.

2. NCEK ALIMALAR
Web tabanl uzaktan eitimde bilgi ileme srasnda ieriin renme Nesnesi (Learning Object-LO) halinde kk birimler olarak ve farkl formatlarda tasarlanabilmesi, eitsel ieriin tek bir formata dntrlmesi iin yaanan zaman kaybn nlemektedir. Bir havuzda tutulan ve yeniden kullanlabilir olarak tasarlanan bu ierikler, rencilerin renme ile ilgili gereksinimlerine gre organize edilerek ders/konu ierik paketleri elde edilmekte ve uyumlu bir eitim ynetim sistemi zerinde kullanlabilmektedirler. renme nesnelerinin stveri tanmlamalarnn yaplmas ve oluturulan ieriin sktrlarak ierik paketi olarak saklanmas ile bu ierikler farkl eitim ynetim sistemleri ve yazarlk aralar arasnda da tanabilir olmaktadr. Verilen bu bilgiler nda, konu ile ile ilgili olarak dnyada ve Trkiyede yaplm nceki almalar incelenmitir. Aada, iki grup altnda N ierik paketi hazrlamak ve stveri tanmlamalar yapmak amacyla yaplan almalardan bazlar ele alnarak zetlenmeye allmtr. Bunlardan bazlar eitim ynetim sistemidir. Bunlar iin Learning Management System (LMS), Sanal renme Ortam (Virtual Learning Environments-VLE) terimleri de kullanlmaktadr. ncelenen literatrde sadece renme nesneleri ile ilgili olarak yaplan almalara ilk olarak yabanc rencilerin Trkeyi renmesi iin yeniden kullanlabilir renme nesneleri kullanlarak hazrlanm olan Trke Merhaba projesi rnek gsterilebilir. Bu sistem ierisinde resimler, sesler, rnekler, altrmalar birer varlk olarak tasarlanmtr. Trke karakterlerin kolaylkla kullanmn salamak amacyla kullanlan bir Trke klavye benzetimi ve sistemdeki arayzler gibi birok deiik nesne, sistem iinde tekrar kullanlabilen bir yapda tanmlanmtr (altay, 2001; altay and altay, 2002, 2003).

5 renme nesneleri ile ilgili almalara ikinci rnek olarak Indiana niversitesinin mzik okulu ktphanesinde bulunan mzik eserlerinin saysallatrlarak her mzik parasnn bir nesne olarak stverileriyle tanmland Variations projesi (Indiana University, 2001) verilebilir. evrimii ortamda retim grevlileri ve renciler tarafndan derslerde kullanlmak zere paylatrlmtr. Bir dier uygulama Indiana niversitesi tarafndan, 2.300den fazla fotorafn tarih, numara, genel aklamalar, balk, zgn fotorafa ait kutu ve dosya numaralar gibi imler kullanlarak tanmland USSteel2002 fotoraf koleksiyonudur (Indiana University, 2002). Saysal ortamda, bu fotoraflarn birer minyatr ve gerek byklkteki grnts ile fotoraflara ait stveri tanmlamalar saklanmakta ve eitli arayzler ve tarama sistemleri araclyla bu verilere eriim salanmaktadr. Sistem ilk, orta ve lise seviyesindeki baz derslerde eitim malzemesi olarak kullanlmaktadr. ncelenen literatrde grlen baka bir uygulama ise saydamlarn (slaytlarn) Nlerine dntrlmesine ynelik bir almadr. Bir balk ve bir resim ieren saydamlardan oluan bir sunumdaki resimlerin yeniden kullanmn salamak iin saydamlarn renme nesnesine dnm otomatik olarak gerekletirilmektedir (Verbert et. al, 2004). Gnlk yaamda renmede, renme nesnelerinin kullanmn artrmak amacyla bu teknoloji ile yapay zekay birletiren bir proje ise incelenen dier bir ilgin almadr. oklu etmen (multi-agent) sistemi yaklamnn zeki retim sistemleri (Intelligent Tutoring SystemsITS) tasarmnda kullanlmasnn daha hzl, verimli ve daha ucuz maliyetli sistemlerini; Nleri ile oklu etmen sistemlerin yaknsamasnn Akll renme Nesnelerini douracana inanlmtr (Silveria et. al, 2006). Bir etmen, bir ortam iinde srekli ve otomatik bir ekilde alan bir yazlmdr. Agent Communication Language- ACL sayesinde dier

6 etmenlerle mesaj yolu ile haberleebilir. LMS etmeninin grevi rencilerin renme ortam ile etkileimini ynetmek ve akll Nleri ile haberlemektir. Akll N modeli, bir ajan, bir manifest dosyas ve renme kaynaklarndan oluur. Ajan, ajann nasl almas gerektiini aklayan manifest dosyasn okuyabilir. Bu dosya, renme ieriini barndran esas dosyalara yani renme kaynaklarna referanslar ierir. Bir akll N bu kaynaklar rencilere datr. stveri (IEEE LOM Standart 2004) bilgisi XML olarak tanmlanm, ierik paketi IMS erik Paketleme Bilgisini (IMS 2004) kullanlmtr (Silveria et al, 2006). Bu almada, Nlerinin arasndaki iletiim iin ACL kullanlmas ile renme ortamlarnda daha gl bir haberleme salanaca fikri ortaya atlmtr. Bir dier uygulama ise, web tabanl renme gelitirme aralarnn gelitirildii eLara projesidir (Zhigang et al., 2004). Trkiyede yaplan bu kapsamdaki uygulamalara bir rnek olarak, Boazii niversitesi Bilgisayar Mhendislii Blm Bilgi leme Giri dersi ieriinin elektronik ortama aktarlmas verilebilir. Aktarlrken ieriin farkl reticilerin rettikleri LMSlerle birlikte alabilmesi iin SCORM uyumlu tasarlanmas zorunluluu koyulmutur (Snmezer ve Bingl, 2004). Atatrk niversitesinde bir doktora tezi kapsamnda ve nesneye dayal ierik gelitirme uygulamasnda kullanlmak zere gelitirilmi olan AtaNesA nesne ambar ise ileyi ve standartlara uygunluk asndan dnyadaki bir ok ak nesne ambarlar ile ayn zelliklere sahiptir. st-veri tanmlamalar IMS Learning Object Metadata artnamesi ile uyumludur. Orta ve yksek retim seviyesinde kimya, fizik, biyoloji ve matematik derslerinin yan sra yksek retim seviyesinde retim teknolojileri ve programlama dilleri derslerine ynelik 8.000i akn N iermektedir. Trkiyenin ilk nesne ambardr ve Trkedir. Web arayznden nesne kaydna imkan verir, kullanclara

7 nesne hakknda gr bildirme, ilgilenilen nesneyi sepete ekleme ve nesne stverilerini grme imkan sunar (Karaman,2005). Bu almalar dnda, renme ieriinin paketlenmesi ve stveri tanmlamalarnn yaplmas ile ilgili rnek almalar, incelenen literatr arasnda daha fazla yer tutmaktadr. Bu kapsamda ilk olarak, internet tabanl bir kurs ve web sitesi tasarm yaplmasna izin veren bir LMS olan MOODLE (Moodle, 2007), Moduler Object Oriented Dynamic Learning Environment, saylabilir. Bir eitim ynetim sistemi olduundan, ders ierii oluturmak dnda forum, snav, kk snav, sohbet gibi farkl etkinlikler de iermektedir. Moodle, Linux zerinde Apache, PHP ve MySQL kullanlarak gelitirilmitir ve Trke dahil olmak zere 60 dil srm vardr. Sistemde, site ynetiminden sorumlu, kurs oluturmak ve bunlara retmen atamak gibi ilemleri gerekletiren administrator ve kurs oluturmak ve retmekle ykml course creator olmak zere 2 kullanc vardr. Kullanclarn sisteme girmeleri kimlik dorulama gerektirmektedir. Moodle sisteminde oluturulan kurslar ariv amal olarak sktrlarak tek dosyaya paketlenebilmektedir. Kurs ieriinde kullanlacak kaynaklarn sisteme yklenmesi srasnda bir seferde en fazla 2 Mbyte byklnde ve tek bir dosya yklenebilmesine izin verilmitir. Kurs ve web sitesi oluturmak iin kullanlan Moodle, Internet tabanldr. Bir dier ak kaynakl eitim ynetim sistemi dotLRN dir (dotLRN, 2007). dotLRN, Unix ve Linux iletim sistemlerinde almaktadr. Moodle gibi kurs ynetimi, kurs ekleme, gncellemeleri grme, kurs stverisinin girii, manifest dosyasna bilgi girii, klasrlere e ekleme, elere stveri ekleme, elere kaynaklar ekleme, Nlerini aratrma, kursu sktrlm bir dosyaya evirme, dosyalar dier kurslarda da kullanabilmek gibi ierik hazrlamak ile ilgili ilevleri kapsamaktadr. dotLRN, bir N havuzuna sahiptir ve oluturulan

8 nesnelerin nizlemesi mmkndr. Ynetici, eitmen ve renci olmak zere tip kullanc tanmlanmtr. Eitmen sisteme kiisel dosya saklama alannda kendi oluturduu Nlerini grebilmektedir. Ayrca, kurs arama, kurs ekleme ve N arama ilemleri de yapabilir. Platformda, yklenen tm dosyalar birer srm numaras alr ve eski srmler saklanabilmektedir. dotLRN sistemine sktrlm dosya formatnda SCORM ierik paketleri eklemek mmkndr. Ancak, yklenecek ierik paketi ile ilgili stveri bal, tipi, telif bilgisi gibi bilgiler grntlenerek, kursa isim verilip onaylanarak nesne havuzundan ilgili paketinin seilmesiyle o kursa ait bilgilerin grlebilmektedir. University of Louvain tarafndan gelitirilmi ve 28 dile evrilmi olan CLAROLINE (CLAROLINE, 2007)) ise web zerinde kurs oluturma ve ynetimi amal ak kaynak kodlu bir renme ortamdr. Tercihen Apache web sunucu zerinde, PHP ver4.1 ya da st ve MySQL ver3.23 ya da zeri kullanlmas tavsiye edilir. Sistem, SCORM paketlerini destekler. Sistem grup ynetimi, forum, tartma, belge havuzlar, renci yazlar, takvim, sohbet, deerlendirme alanlar, kullanc profili ynetimini, duyuru, gndem, ders aklamas salamaktadr. Ynetici, retmen ve renci olarak 3 tip kullanc vardr. Sisteme eklenebilecek dosya boyutu 10MB ile dosyalarn toplam boyutu ise 30MB ile snrlandrlmtr. Sistemde N hazrlamak ile ilgili bir ksm bulunmamaktadr. Ancak SCORM ierii yklenebilmektedir. Granada Learning tarafndan oluturulan LEARNWISE (LEARNWISE, 2005) ise Web tabanl ieriin datm, evrimii deerlendirme, ibirlikli aralar, raporlama gibi zellikler sunan bir eitim ynetim sistemidir. IMS ierik paketleme, IMS Metadata/IEEE LOM destei vardr. Learnwise Publisher sayesinde ierik yazm evrimd olarak salanr. Kurs daha sonra standart IMS formatnda kaydedilerek sunucuya yklenebilir ya da LearnWisea ait yaymlama

9 ortamnda yaymlanabilir. Sistemde tamamen yeni bir ierik oluturmak ve oluturulan web sayfasn sisteme yklemek mmkndr. Learnwise, ak kaynak kodlu bir yazlm deildir. Bir baka LMS olan Teknical's Virtual Campus (Teknical's Virtual Campus, 2005) ise yeniden kullanlabilir Nleri ve stveri tanmlamalar yapmak iin kullanlabilir. erik oluturma ilemi Microsoft Word kelime ilemci program ile yaplmaktadr. Sistemdeki tmNlerinin stveri tanmlamalar yaplmtr ve bir havuzda tutulmaktadrlar. Bu havuz, IMS ve SCORM stveri ve ierik paketleme artnamelerine gre oluturulan ierii kullanmak zere tasarlanmtr. Ak kaynak kodlu olan ATUTOR (ATUTOR, 2007), PHP ile ve MySQL veritaban kullanlarak yazlm baka bir eitim ynetim sistemidir. renciler ierikle ilgili balklar TILE (TILE, 2007) denilen N havuzundan evrimd olarak almak zere aratrabilirler. Bu havuzdaki ierik paketleri yerel saklama alanlarna indirilip grlebilir ya da direk ATutora aktarlabilir. IMS/SCORM ierik paketleme artnamelerine uyumlu olduundan, ierik hazrlayanlar yeniden kullanlabilir ierikler hazrlayabilirler. Eitmenler eitsel ierikleri HTML ya da text format olmak zere iki farkl ekilde oluturabilirler. Bunlar yerel bir editrden yklenebilecei gibi direk evrimii olarak da girilebilir. Sisteme yklenebilecek dosya boyutu 1MB ile snrlandrlmtr ve sisteme birden fazla sayda dosya yklemek istenirse, dosyalar sktrlarak tek dosya halinde yklenebilmektedir. Bu sistemde kullanlan TILE nesne havuzunun ilevsellii 3 ksmda incelenebilir. Bunlardan ilki paylalabilir Nleridir ve N havuzu bir ktphane grevi grr. kinci seviyede Nnin yeniden amalandrlmasn salar. renme ierii yazarlarn belirli mfredat gereksinimleri iin eitimcilerin bileenleri Nne adapte edebilmek iin dei-toku edebilmesine imkan verir. nc

10 seviyede ise rencinin ihtiyalarna ve tercihlerine gre renme ierii yeniden ekillendirilebilir. WebCT (WebCT, 2005) ise ngilteredaki en popler sanal renme ortamdr. erik ynetim nitesi, IMS ieriinin alnp verilmesine imkan verir. erik ynetim nitesi ReLOAD (ReLOAD, 2007), Reusable Learning Object Authoring and Delivery, ierik paketleriyle alr. Bunlar manifest iinde metadata eleman ierirler. WebCT ile, birden fazla manifest kullanmnda sorun yaanabilmektedir. Bu alma srasnda rnek N ierik paketleri hazrlamak amacyla ska kullanlan bir editr olan ReLOAD Editor ise, ierik paketi ve stveri editrdr ve web uygulamas deildir. Reusable Learning Object Authoring and Delivery anlamna gelen ReLOAD, bir Java uygulamasdr ve ak kaynak kodludur. Dier aralar ile oluturulmu olan ieriin paketlemesi, yeniden organize ederek mevcut ieriin tekrar amalandrlmas, ierik havuzlarnda saklanmak zere ieriin hazrlanmas ve son kullancya ieriin nizleme ile datlmas fonksiyonlarn yapabilmektedir. ReLOAD Editore eitsel ieriin bir LMSe bal kalnmadan sanki tarayc zerinden izleniyormu gibi grntlenebilmesi iin Reload Content Package Preview fonksiyonu eklenmitir. erik paketin haricinde bamsz dosyalar iin de stveri tanmlamalar yaplabilmekte ve bunlarn bamsz xml dosyalar olarak kaydedilmesine izin verilmektedir. stveri girii iin form ya da aa yapda ya da her ikisinin kark olduu bir arayz format seimi kullancya braklmtr. st-veri sadece IMS-LRM (IMS Learning Resource Metadata) ile snrl kalmayp, UKCMF v.1.0 (UK Learning Object Metadata Common Framework) ve LTSN v1.0 (Learning and Teaching Support Network) profilleri de seilebilir. RELOAD Editor, IMS ierik paketi (v1.1.3) ve stveri spesifikasyonlarna (v.1.2.2) uyum salar. Ayrca editrn 1.3 srm, SCORM 1.2 paketlerini de

11 desteklemektedir. Editrn son srm (ver2.5.4) ise SCORMun son srm olan SCORM2004 standard ile uyumludur. Reload Editorn web tabanl ve halen gelitirilmekte olan srm (beta 0.9) WeLOAD, Web-based Learning Object Authoring and Delivery, (WeLOAD, 2007) kapsamnda sisteme dosya ykleme, ierik paketi oluturulmas ve bunlarn arivlenmesi, sktrlm dosyalarnn indirilebilmesi gibi ilemler tamamlanmtr. stveri girii iin, RELOAD Editor kullanlmaktadr. WeLOAD, PHP ve MySQL ile gelitirilmektedir. Yazlmn tanabilir web sunucu ksmnda Apache(1.3) server, PHP(5.04) ve MySQL (3.23.47) kullanlm, WeLOAD ksmnda ise PHP ve scriptler kullanlmtr. erik paketi olutururken dosyalar sunucuya tek tek yklenmektedir, ya da web zerindeki bir adres ierie eklenebilmektedir. Eklenen dosya tklandnda dosya ieriinin yeni bir pencerede grntlenmesini salayan kolay kullanml bir arayz oluturulmutur. erik paketleme amal kullanlacak baka bir editor olan IMS Packet Editor (IMS Packet Editor, 2007) ise Kasm 2001de yaynlanm olup IMS Global Learning Consortium'un erik Paketleme artnamesinin bir uygulamasdr (Cebeci ve Cimilli, 2004). IMS Paket Dzenleyici, Nlerinin bir ders paketi (sktrlm zip dosyalar eklinde) iine eklenilmesi, organize edilmesi ve depolanmasna olanak salar. IMS Paket Dzenleyici ile yaratlan ders paketleri, IMS erik Paketleme artnamesini destekleyen (Blackboard, WebCT, Macromedia Dreamweaver veya Microsoft LRN Toolkit gibi) renim ortamlar ve yazarlk aralar arasnda iletilebilir ve yeniden kullanlabilir durumdadrlar. Dzenleyici, Nlerini aklamak zere IMS LOM Tanmlayc Bilgilerinin (IMS Learning Objects Metadata) yaratlmas /dzenlemesini de yapabilmektedir. Yeni bir ders yaratrken, ncelikle kullancnn pakete verdii isim ile ayn isimde bir klasr ve de bo bir

12 zip dosyas yaratlmaktadr. Pakete dersler eklendikten sonra srayla bu derslere eler (yani dosyalar, URLler) eklenir, tanmlamalar ve balk bilgileri girilir. Srayla dosyalar klasre kaydedilerek gncellenir. Paket iinde bulunmas gereken Manifest dosyas da gncellenerek klasr ve sktrlm dosya iine yerletirilir. IMS Paket Editor, web tabanl deildir fakat ak-kaynak kodlu bir uygulamadr. LOAT- Learning Object Authoring Tool (Liu, Huang, Chao, 2005) ise ince tasarlanm bir N yazarlk aracdr. C++ ve Microsoft Access veritaban kullanlmtr. SCORM uyumlu N yaratmak, uzaktaki bir N havuzundan renme kaynaklarn indirebilmek, manifest eklemek ve ayn zamanda renme ieriini tanmlamak, renme kaynaklarn sktrmak ve ADLin salad platforma ykleyebilmek gibi fonksiyonlar vardr. renme ortamnda sistem gelitirici ve ierik salayc olmak zere 2 kullanc tanmlanmtr. Nleri ve stveriler ayr havuzlarda tutulmaktadr. LOAT sistemi 7 modlden olumutur. Bunlar, eitmen ile sistem arasndaki etkileimi ve dier modllerle iletiimi salayan User interface, yerel makinada renme kaynaklarn tutan Learning Resource, uzaktaki bir renme nesnesi havuzuna eriimi salayan Remote Learning Resource, manifest dosyasn oluturan ve kaynak eklenip silinmesine izin veren Material navigation, ierik paketi oluturmak iin Content package ile Metadata ve Preview modlleridir. Tanmlanan stveriler, kataloglama ya da yeniden kullanma uygun olmas iin, ilgili renme nesneleri ile ayn dizinde tutulmaktadr. Elektronik Nleri oluturmaya, dorulamaya ynelik bir dier ara ELO Tool- Electronic Learning Object Tool, ayn zamanda eitsel stveri tanmlamalar yaplmasna izin veren bir aratr. IMS, Learning Object Metadata (LOM), Alliance of Remote Instructional Authoring and Distribution Networks for Europe (ARIADNE, 2005), DCMI (DCMI,

13 2007) gibi farkl stveri emalar arasnda eviri yapabilir (Liliana at all, 2003) ve farkl xml teknolojilerini destekler. Ara 3 modlden olumaktadr. xml dosyalarnn tutulduu bir havuz, Nlerinin orijinal stverilerini ELO stveri formatna eviren ve farkl stveri emalar arasnda eviri yapan bir dntrc ve belge oluturma, doruluunu onaylama, gncelleme, silme fonksiyonlarnn yerine getirilmesini salayan bir belge oluturucu iermektedir. Aada zetlenen uygulamalar ise sadece stveri girii amal kullanlan programlardr ve eitsel ierik paketleme ve SCORM standardna uyum zellikleri yoktur. Bu uygulamalar ImseVimse, LOM, EM2, CLOMAT ve TreeLOM olarak sralanabilir. svete The Royal Institute of Technology in Stockholmda Java dilinde yazlm ak kaynak kodlu IMS tabanl bir N stveri tanmlama editr olan Imse Vimse, IEEE LOM spesifikasyonunu desteklemez (Nilsson &Palmr,2002). Ayrca bu editrn eitsel ierik oluturma ve paketleme gibi fonksiyonlar da yoktur. Sadece stveri tanmlamalarn yapabilmek iin kullanlan Learning Object Metadata (LOM) Editr (Technische Universitt Darmstadt, 2001), IEEE LOM destei olan ve Java dilinde yazlm bir uygulamadr. Almanya Darmstadt University of Technology tarafndan gelitirilmitir. EM2 (Sampson et. al, 2002) yani An Environment for Editing and Management of Educational Metadata ise eitsel stveri oluturmak, deitirmek, veri ve altyapnn dorulanmas, gelien XML teknolojilerinin desteklenmesi, renme standart ve spesifikayonlarnn desteklenmesi, standartlar arasnda dnm, stveri ynetimi fonksiyonlarn yerine getirir. IMS LOM standardn destekleyen bir programdr. Java dili ve XML Document Object Model (XMLDOM) tabanldr ve Microsoft Windows NT platformunda yazlmtr. Sistemde,

14 renci, eitmen ve ynetici olmak zere 3 tip kullanc tanmlanmtr. xml dosyalar havuzunda tutulan her stveri dosyas ayn zamanada bir veritabannda da tutulmaktadr. Kullanc, xml dosyalarn bir eitsel standarttan dierine dntrebilir. CLOMAT, Customizable Learning Object Metadata Authoring Tool (Malaxa, 2003) ise Florida State niversitesinde SCORM tabanl LOM giriini salamak iin gelitirilen ok fonksiyonlu bir ynetim ortamdr. Web tabanl olarak ASP.NET ve C# , SQL veritaban kullanlarak gelitirilmitir. SCORM stveri modeli ve yeni tanmlanabilecek bir stveri modeli olmak zere birden fazla stveri modeli tanmlanmasna imkan verir. Birden fazla dil destei vardr. stveri girii aa yap grntsnde bir arayz zerinden gerekletirilir. Web zerinden (html dosyalar ile) N stverisi oluturmada kullanlan bir ara olan LOMGen- The Learning Object Metadata Generator, Kanada New Brunswick niversitesinde 2004de Java programlama dili kullanlarak yazlmtr ve oluturulan stveri dosyalar CANLOM stveri havuzunda tutulmaktadr (Singh, et.al, 2004). Son olarak incelenen stveri oluturma arac, ukurova niversitesi tarafndan 2004 ylnda gelitirilen ve bir N yazarlk arac olan Tree View LOM Editor (TreeLOM)dur (TreeLOM, 2006). Bu, web tabanl bir editrdr ve eriilebilen mevcut srm beta1.0dr. dotNET platformunda gelitirilmi bir projedir. MS Windows sunucu ve IIS (Internet Information Server), MS ASP.Net platformuna ek olarak C#, JS, HTML, DHTML dilleri kullanlmtr. TreeLOM, bamsz bir uygulama olarak ya da bir Learning Content Management SystemLCMSe ya da bir N havuzuna alt sistem olarak dahil edilerek kullanlabilir. Uygulama, LOM Draft Standard (IEEE 1484.12.12002)n desteklemektedir. Aa grnmdeki arayz, geleneksel ya da form grnmne gre kullancnn stveri giriini daha kolay

15 yapabilmesini salamaktadr. Bylece stveri elemanlarnn tm giri alanlar tek bir ekranda grntlenebilmektedir. renme nesnesi ierik paketi oluturma ve stveri girii amacyla kullanlan ve yukarda incelenen aralar farkl izelge halinde karlatrlmtr. izelge 1.1de incelenen toplam yedi tane LMS iinde sadece drd ak kaynak kodlu uygulamalardr. Eitim ynetim sistemlerinin genelde programlama dili olarak PHP, veri taban olarak MySQL/SQL, web server olarak Apache kullanld grlmektedir. izelge 1.2de stveri tanmlama amal kullanlan aralar grlmektedir. Bunlar Java programlama dili kullanlarak veya ASP.Net platformunda yazlm, IMS ya da IEEE LOM standartlarn destekleyen yazlmlardr. izelge 1.3te ise hem ierik paketleme hem de st-veri tanmlama fonksiyonlarna sahip aralar gsterilmitir. ncelenen aralardan sadece ikisi, RELOAD ve TreeLOM, stveri tanmlamalar iin aa yapsnda bir arayz salar. Ancak aa yapsnda veri girii kullancnn tm kategorleri ayn ekranda grmesini saladndan, form yapya gre daha kolay kullanm imkan verir. izelge 2.1, izelge 2.2 ve izelge 2.3te veri iermeyen hcreleri tanmlayan zellikler ya ilikili platform tarafndan desteklenmemektedir, ya da incelenen kaynaklarda ilgili konuda bilgiye rastlanmamtr. Bu blmde, renme nesnelerinin web-tabanl uzaktan eitim sistemindeki yeri, Nleri kullanlarak yaplm almalar, eitsel ierik paketi hazrlama ve stveri tanmlama aralar incelenmi ve karlatrmal olarak sunulmutur. Blm 3te ise, tez almasnda tasarlanan platformun yeniden kullanlabilir eitsel ierikler hazrlayabilmek iin desteklemesi gereken standart ve artnameler ile ilgili bilgiler verilmektedir

izelge 2.1 ncelenen Eitim Ynetim Sistemlerinin Karlatrlmas (LMS)

LO ykleme

LO havuzu

stveri havuzu

letim Sistemi

Ak k. Kodu

Veri Taban

LO hazrla ma

Dil

LMS

Moodle dotLRN Claroline Learnwise Teknical's Virtual C. Atutor WebCT

9 9 9 X

PHP

MySQL

Windows, Mac, Linux Unix, Linux

9 9 X

9 9 9 9 Ims, IEEE LOM 9 9 9 IMS, SCORM IMS 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9

PHP

MySQL SQL Win NT /2000

evrimd olarak

9 9 PHP MySQL 9

stveri

erik paketi destei n izleme

17 izelge 2.2 stveri editorleri

stveri Editrleri

Ak k. Kodu

Dili

Veri Taban

letim Sistemi

stveri

stveri havuzu

Imsevimse LOM Editor EM2 Clomat LOMGen TreeLOM

9 9 9

Java Java Java ASP.NET C# SQL Win, Unix, Linux Windows NT WN

IMS LOM IEEE LOM IMS, IEEE LOM IEEE LOM CANLOM windows IEEE LOM 9

9 9

Java ASP.NET C#

izelge 2.3 erik Paketleme ve stveri Editrleri

LO havuzu

stveri havuzu

stveri

erik paketi destei

9 9

Ak kaynak Kodu

Dili

stveri Editrleri

RELOAD LOAT ELO WeLOAD IMS package editor

Java C++ Access

Windows, Macintosh OSX, Linux Win 9

letim Sistemi

Veri Taban

IMS, IEEE LOM 9 IMS LOM 9

9 9

PHP Java

MySQL IMS LOM

n izleme
9 9 9

19

3. RENME NESNELER VE SCORM STANDARDI

Blm 2de Nleri ve ierik paketlerinin oluturulmas, stveri tanmlamalarn salayan aralar incelenmi ve karlatrmal olarak gsterilmitir. Burada ise, renme nesneleri hakknda detayl bilgi verilerek, yeniden kullanlabilir Nleri ve ierik paketlerinin oluturulmasnda bir standart olan SCORM zerinde durulmaktadr.

3.1 renme Nesnesi ve Nesne Havuzu Kavramlar

Eitim ynetiminde zel bir rol olan renme nesneleri, bir eitim ynetim sistemi tarafndan sunulan, saklanan, kataloglanan ve raporlanan ierik paralar (Aslantrk, 2002) olarak tanmlanmaktadr. Bilgisayar programclndaki nesne ynelimli programlamay baz alan Nlerinde temel, ierii paralarna blmek ve zel renme hedeflerine gre yeniden birletirmektir. Wiley (2000), renme nesnelerini renmeyi desteklemek amacyla yeniden kullanlabilen kaynaklar olarak ifade etmitir. IEEE Learning Technology Standards Committee-Learning Object Metadata (LTSC LOM) grubu (IEEE LOM, 2007), Nlerini teknoloji destekli renim srasnda kullanlabilen, yeniden kullanlabilen, referans verilebilen saysal ya da saysal olmayan veriler (IEEE, 2002) olarak tanmlamaktadr. zetle, bir N kendi bana bir btn ve ayn zamanda bir btnn paras olabilen, st verisi ile tanmlanan ve paylalabilen yeniden kullanlabilen (Akar, 2003) ve kiiselletirilmi renme salayan varlktr. renme nesneleri, bilgi yakalamaya ynelik nesneler, karar vermeyi destekleyen nesneler, eitim tasarmna ynelik nesneler gibi farkl biimlerde (Yalva ve Bayraktutan, 2004; agltay ve agltay, 2003) olabilirler. Eitim tasarmna ynelik bir N, basit bir resim dosyas, bir mzik veya metin parasndan btn bir derse, hatta dersler havuzuna kadar byk ve daha karmak yaplar olabilir. rnein bir

20 video filmi, prosedrler, hikayeler, simlasyonlar, deerlendirmeler, durum almalar, saysal resimler, canlandrma, eitsel yazlm ve yazlm aralar, teknoloji destekli renme srasnca atf yaplan kiiler organizasyonlar, olaylar ya da metin, resim, dier medya ve uygulamalar ieren web siteleri birer N olabilir. renme nesnelerinin eitimci ve rencilere faydalar eitli kaynaklarda (Cebeci, 2003; Kaya ve Bingl, 2004; Shepherd, 2000) anlatlmtr. erik gelitiricilere faydalar bir dersi sfrdan oluturmak yerine hzl, ucuz ve az emekle modler ve paylalabilir paralar kullanmak eklinde zetlenebilir. Hazrlanan eitim malzemeleri daha etkin ve yeterli olur. Ayrca farkl platformlardan tanabilirlik, dayankllk, yazarlk sistemleri arasnda paylalabilirlik, web zerinden eriim salarlar. renciler asndan bakldnda ise Yeteri kadarn alma (just enough), zamannda ve hzl ekilde ulama (just in time) ve kiiye zel renim (just for person) olanaklar sunarlar. Yani renci bir kursun sadece bilmedii ksmlarn alabilir, Nleri aratrlabilir olduklarndan istenilen ierik aratlarak istenildii zaman allabilir ve bireyler iin zel olarak da ierik takibi yaplabilir. Kk ve yeniden kullanlabilir paralar olan renme nesnelerinin zellikleri aadaki gibi ifade edilebilir. Bamsz ekilde saklanabilirler. Zorunlu olmamakla birlikte st-veri tanmlamalar sayesinde web zerinden kolay eriilebilir ve gncellenebilirler (Shepherd, 2000; Cebeci, 2003; Kaya ve Bingl, 2004; Balc ve nceolu, 2005). Etkileimlidirler yani rencinin ierii okumas, dinlemesi, cevap vermesi ve etkileime girmesini salayabilirler. retilebilirler yani rencinin renim ihtiyalarn karlayacak biimde otomatik olarak birletirilebilirler.

21 Uzunluklar birka saniye ile 30dk arasnda deiebilir (Shepherd, 2000) fakat, genelde 2-15 dk arasndadr (Akar, 2003). Birden fazla N biraraya gelerek bir ders ya da niteyi oluturabilir. Fakat renme nesnelerinin gelitirilmeleri zaman alc ve zordur (Wiley, 2000; Aslantrk, 2002). Her N, standart bir yntem kullanarak hem yazarlk sistemleri arasnda paylalabilir (Robson, 2000; Aslantrk, 2002; Balc ve nceolu, 2005), hem de bir LMS ile iletiim kurabilmelidir. Fakat kullanlabilir olmalar iin mutlaka bir LMSe gerek yoktur. N ierisinde ne olup bittii, LMSten bamsz olmaldr.

renme nesneleri temel (fundamental), birletirilmi-kapal (combined-closed), birletirilmi-ak (combined-open), retken-sunu (generative-presentation) ve retken-eitsel (generative-instructional) olmak zere 5 tipte olabilir (Wiley, 2000). Temel tipteki nesneler, baka bir nesne ile ilikilendirilmemi dijital kaynaklardr. Eer nesne, tasarm aamasnda yaratan kii tarafndan az sayda dijital kaynan bir araya getirilmesiyle oluturulursa birletirilmi-kapal tipte olurlar ve bunlar yeniden kullanm iin eriilemezler. rnein bir video klipteki resimler ve ses kayd birletirilmitir ve ne resimlere ne de sese ayr ayr eriim salanamaz. Dier taraftan, istek geldiinde ok sayda dijital kaynan bilgisayar tarafndan birletirilmesi ile birletirilmi-ak tipte Nleri oluturulur. elerine yeniden kullanm iin eriilebilen bu gruba en iyi rnek web sayfalardr nk web sayfasnn resim, video, metin gibi bileenleri yeniden kullanlabilir formatta bulunurlar. Drdnc tip olan retken-sunu grubu temel ya da birletirilmi-kapal tipteki nesnelerin birletirilmesiyle oluturulur. Son olarak birletirilmi-ak tipi dndaki Nlerinin birlemesinden oluan ve rencilerin etkileimini bu kombinasyonlarla deerlendirmeye alan retken-eitsel tipteki Nlerinden bahsedilebilir. Bu gruba rnek olarak bir dizi adm

22 hatrlayp uygulamay ieren nesneler verilebilir. izelge 3.1de, N tasarmnda yeniden kullanlabilen bileenler (Reusable component objects) ile Nsini oluturan bileenlerin bamsz olarak yeniden kullanlabilir olup olmad aklanmaktadr. renme nesneleri iin bilgi nesneleri (IO, information objects), retimsel nesneler, ierik nesneleri, ortam nesneleri (media objects), bilgi bitleri gibi ok sayda farkl terim kullanlmtr (Karaman, 2004). Ancak renme nesneleri ile bilgi nesneleri birbirine kartrlmaktadr. nk N bir hedef, bilgi, deerlendirme ve bunlarn bir retim stratejisi kullanlarak sunulmasndan ibaret olan kendi bana alr birim (Karaman, 2004) iken, bilgi nesneleri (BN) sadece aktarlacak bilgilerden oluan ierik birimi eklinde tanmlanmaktadr. Yani fotoraflar, videolar, animasyonlar, tablolar ve veritabanlar yalnz balarna sadece bilgi salayan paralardr ve eitsel anlamlar yoktur. Bu nedenle, bunlara, pedagojik baz deerlerin de eklenmesi gerekir. Birbirinden bamsz, Yeniden Kullanlabilir Bilgi Nesneleri (RIO, Reusable Information Object) biraraya gelerek Yeniden Kullanlabilir renme Nesnelerini (RLO, Reusable Learning Object) olutururlar (altay ve altay, 2003). izelge 3.2de BNleri ve Nleri arasndaki farklar belirtilmitir.

23

izelge 3.1 renme nesnelerinin tiplerine gre zellikleri (Wiley, 2000).

(1) Fundamental Eleman says Bir (2) (3) combined-closed combined-open Bir ka 1, 2 Yok ok Tm Var (4) generative-presentation Birka- ok 1, 2 Var / Yok (5) generative-instructional Birka-ok 1, 2, 4 Var / Yok

Kullanlan nesne tipleri 1 Yeniden kullanlabilen bileen nesneleri Genel fonksiyonu Nesne bamll Nesnedeki mantk Farkl ieriklerde kullanlabilirlik Ayn ierikte yeniden kullanlabilirlik Uygun deil

nceden Bilgisayarda tasarlanm grntleme, sunma /uygulama Yok Uygun deil Yok

ders

nceden tasarlanan Bilgisayarda grntleme, Bilgisayarca oluturulan ders ve/veya uygulama sunma ders ve/veya uygulama Var Var / Yok sunum Var Alan bamsz sunum, eitim ve deerlendirme stratejileri Yksek Yksek

Yok /cevap Yok /alana bal eitim Alana bal ve deerlendirme anahtarna stratejileri dayanan puanlama stratejileri Orta Dk Dk Orta Yksek Yksek

Yksek Dk

24 izelge 3.2 Bilgi nesneleri ve renme nesneleri arasndaki farklar

Bilgi Nesneleri renme Nesneleri Genellikle birden fazla dosyadan oluur (html, jpg, mov) retimsel deeri olmak zorundadr. Kesin bir dosya boyutu ve sre belirtilemez Dizin yapsndadrlar. Bir nesne, birden fazla dosya ve st-veri kayd ierebilir. Ynetimi olduka zordur erik paketleme szkonusudur.

- Sadece Jpg, mov ya da html uzantldr. - retimsel deeri olabilir. - boyut ve sre snr var. - Ynetilmeleri kolaydr. -

Cisco RIO ve RLOlarn bir renme sistemi hiyerarisndeki yerini Ders programniteModl-Ders-Konu/Sayfa olarak gstermektedir. Ders, yeniden kullanlabilir renme nesnelerine, konu ya da sayfa ise yeniden kullanlabilir bilgi nesnelerine karlk gelmektedir. Bamsz RIOlar bir araya gelerek RLOlar olutururlar. ekil 3.1de, bir ders iinde RIO ve RLOlarn yerini gstermektedir.

Ders nite

RLO

RIOs

ekil 3.1 Bir dersin yapsnda bilgi ve renme nesnelerinin yeri (Cebeci, 2003).

25 Kk paralara ayrlarak hazrlanan ders ieriklerinin bir havuzda toplanmas, farkl eitim hedeflerine gre bu havuzdan alnan ieriin belirli yntemlerle biraraya getirilip kullanlmas, havuzdaki ieriklerin gncellenebilmesi N ambar, dier bir ifade ile N ierik havuzlar ile mmkn olmaktadr. Bylece, retim materyallerinin paylam ve kullanmnda zaman ve emek tasarrufu salanr, herkes en iyi kaynaa eriebilecei iin retimin kalitesi artar ve kaynaklarn gvenli bir ekilde merkezi olarak ynetildiinden emin olunur (Karaman, 2004) N, genelde nesneler ve tanmlayc bilgileri olmak zere 2 blmden oluur. erik paralar ile birlikte tanmlanan stveriler bu nesnelerin taranarak ulalabilmesini kolaylatrrken, ortak kullanmn da artrmaktaktadr. Nesnelerin renim amalar dorultusunda etkin ve doru biimde kullanlabilmesi iin N ambarlarnn bulma, nizleme ve yaynlama ilevleri salamas gereklidir (Karaman, 2004). Dnyada en ok bilinen nesne ambar, zellikle yksek retim retmen ve rencileri iin tasarlanm, cretsiz ve ak bir kaynak olan Merlot (Merlot, 2007) nesne ambardr. Dier nesne ambarlarna rnek olarak TheGateway (TheGateway,2007), SCHOOLNET (SCHOOLNET, 2007), Careo (Careo, 2007), POOL (POOL, 2005), EdoSource (EdoSource, 2007), ESCOT (ESCOT, 2007), Digital Library for Earth System Education-DLESE (DLESE, 2007), CEN/ISS (CEN/ISS, 2007), SMETE (SMETE, 2007), MARCOPOLO ( MARCOPOLO, 2005), IMS (IMS, 2007)I, ADLNet (ADLNet, 2007), IEEE LTSC (IEEE LTSC, 2007), International Organization for Standardization ISO (ISO, 2007), Alliance of Remote Instructional Authoring and Distribution Networks for Europe (ARIADNE, 2005), DCMI (DCMI, 2007) nesne ambarlar verilebilir.

26

3.2 SCORM Standard

SCORM, Sharable Content Object Reference Model (ADLNet, 2007), bilgisayar ve web-tabanl renme iin yeniden kullanlabilen renme ieriini eitsel nesneler olarak oluturmay hedefleyen ve bilgisayar destekli eitimde standartlama almalar yapan bir kurum olan ADL (Advanced Distributed Learning) tarafndan oluturulmutur. ADL, renim ierii iin farkl dzlemlerde birlikte kullanlabilir, st-veri ve paketleme standartlar araclyla eriilebilir, yeniden kullanlabilir, maliyeti drrken retkenlii arttran aralar, belirtimler, klavuzlar, politika ve n rnler hazrlamaktadr. SCORM ise, web tabanl renme ieriinin eriilebilirlii, farkl platformlarda allabilirlii, tanabilirlii, teknolojik deiime dayankll, yeniden kullanlabilirliini, hazrlanan eitsel ierik, bireysel ve rgtsel ihtiyalara gre biimlendirilebilirliini salar. Bu sayede Paylalabilir erik Nesnesi (SCO, Sharable Content Object) denilen kk, yeniden kullanlabilir ve herhangi bir LMSten bamsz Nleri oluturulabilir ve bu SCOlar farkl toplanlarda (aggregationmesela kurslar) yeniden kombine edilebilir. SCORMun ilk srm olan ver1.0, ierik toplam modeli ve alma an ortamn iermektedir ve 2000 ylnda piyasaya kartlmtr. Sonraki srme ierik paketleme ve stveri tanmlamalar eklenerek ver1.2 adyla piyasaya srlmtr. Son srm ise SCORM 2004tr ve ierik ile ilgili sralama kurallarn da iermektedir. ADL, bir st srmnn karlmayacan duyurmutur. SCORM 2004, temel kitap toplam olarak dnlebilir. Bunlar, erik Modeli (CAM, Content Aggregation Model ver 1.3), alma An Ortam (RTE, Run-Time Environment ver 1.3), ve Sralama ve lerleme Kurallar (SN, Sequencing and Navigation ver 1.3) eklindedir .

27 Run Time Environment kitab, herhangi bir LMSte hazrlanan ieriin nasl sunulacan, rencinin izlemesi yani ieriin nasl altrlacan ve renci bilgilerinin tutuluunu belirleyen almaAn Ortamn ifade etmektedir. RTE, SCOlarn farkl LMSlere tanabilmesini salar. Bileenleri, ierii balatma (content-launch), ierik ile LMSi konuturmak zere ortak bir yol yani Uygulama Programlama Arayz (UPA) ve bilgiyi renene aktarmada kullanlan standartlatrlm bir veri modeli (data model) olarak sralanr (ADL, 2006c). Bir anda yalnz bir SCO yklenebilir ve etkin olabilir. SCO yalnzca LMS tarafndan yklenebilir. LMS, ierik paketinde bulunan ierik yapsna uygun biimde kaynaklarn sralanmas ve dolalmasndan sorumludur. Ekran grntsnn nasl olaca ya da rencilerin kaynaklar arasnda nasl dolaaca, LMS tarafndan belirlenir (Aslantrk, 2002). Uygulama Programlama Arabirimi ise, LMS ile yaynlanmakta olan kaynak arasnda iletiimin kurulabilmesi iin gerekli olan kurallar ve sorumluluklarn standartlatrlmasn salar. erii barndran web sayfalar bu UPA ile javascript sayesinde etkileim salarlar. UPA, LMSin kaynan durumu (balatld, bitti, hata olutu) hakknda bilgilendirilmesini ve LMS ile SCO arasnda veri al veriinin gerekletirilmesini salayan bir dzenektir. UPA, bu iletiimin nasl yapldn ierik gelitiriciden gizler (Aslantrk 2002). Arabirim tasarlanrken bir veri modelinin var olduu varsaylmtr. Kullanlabilecek bir veri modeli, AICCnin cmi veri modelidir. Gelitirilecek baka veri modelleri de SCORM alma Ortam tarafndan kullanlabilir. Veri Modeli, LMS ile kaynak arasnda iletilen, kaynakla ilgili bilgileri ieren standart veri elemanlar kmesidir. LMS, veri elemanlarnn oturumlar arasnda ynetilmesinden sorumlu iken, ierik gelitiriciler de ieriklerin farkl LMSlerde yeniden

28 kullanlabilirliinin salanmas asndan sadece bu elemanlar kullanmak durumundadrlar. Ortak bir veri modeli oluturmaktaki ama, farkl LMSlerin, ierik nesneleri ile ilgili olarak nceden tanmlanm bilgileri izleyebilmesini salamaktr. (Aslantrk, 2002). CAM, eitsel ieriin hazrlan, nasl biraraya toplanaca ve paketleniini belirleyen erik Kmesi Modeli, paylalabilir ierik nesnelerini kapsamaktadr. Sequencing and Navigation kitab ise eitsel stratejilerin nasl tasarlanacan belirtir. Bu tez almann ana hatlar SCORM ierik paketleme erevesinde izildiinden ve ieriin farkl platformlarda alabilir ekilde tasarlanmas iin ierik paketleme, aranabilir olmas iin stveri tanmlamalar, renme ierii organizasyonunun sralanabilirliinin salanabilmesi zerinde durulduundan, ilerleyen blmler bu noktalar zerinden anlatlmaktadr. SCORM CAM ya da dier bir ifade ile erik Kmesi Modeli, kk ve basit eitsel varlklarn bir araya getirilerek daha byk ve karmak ieriklerin hazrlanmas ve bunlarn uygun ekilde dzenlenmesini salar. CAM, ierik modeli (content model), stveri, ierik paketleme (content packaging) olmak zere blmden olumaktadr. erik modeli bileenleri, Varlklar (Assets), SCOlar ve erik Kmeleri (Content Aggregations) olarak sralanr. Varlk, kullancya sunulmak zere hazrlanan ve herhangi bir web istemcisi tarafndan kullanlabilen verilerin elektronik gsterimidir. Web sayfas, javaScript fonksiyonlar, XML belgesi, Flash nesnesi, JPEG, HTML fragment, GIF, WAV birer varlktr (ADL, 2006a). Varlklar birleerek SCOlar olutururlar. SCOlar alt LMS ile iletiime gemek zere SCORM alma Ortamn kullanrlar. Nleri SCORM uyumlu hazrlandklarnda elde edilecek rn SCO olarak isimlendirilir. Bir SCO, farkl renme hedefleri iin farkl renme deneyimlerinde kullanlabilmelidir. Daha

29 st dzeyde renme hedeflerini karlayabilmek iin bir ya da daha fazla SCO bir araya getirilebilmelidir. SCOlarn birlemesiyle de elektronik kurs ierii oluur (Balc ve nceolu, 2005). SCO iindeki web sayfalar, LMS ile dolayl yoldan haberleen, kullancnn SCOyu grp grmedii, ne kadar sre ile grd, renme etkileimi iindeki performans ve hakimiyetini gsteren JavaScript fonksiyonu ierirler (IDDL, 2006). erik kmesi ise SCOlarn bir renme birimi (konu, nite, ders...) oluturmak zere nasl birletirileceini belirtmek zere kullanlan bir haritadr. eriin renciye hangi sra ile sunulacan gsterir. SCORM ierik paketi bir kursu, dersi ya da ilikili ierik nesnelerini ierebilir. ekil 3.2deki yapda kme bir kursa yani SCORMda ierik organizasyonuna, bunun altndaki herbir altkme bir modle ve her kaynak bir derse yani SCORMda birer eye karlk gelmektedir. Bu eler, birer kaynak ile ilikilendirilir ve bu kaynaklar da ya bir varl ya da bir SCOyu gstermek durumundadr.

ekil 3.2 SCORM erik Kmesi ve erik Yaps (Aslantrk, 2002).

30 SCOlar web taraycs ile sunulabilirler fakat SCORMda SCOlarn arasnda balant yoktur (ADL, 2006a). Eer bir SCO ierisinden dier SCOlara balant verilmemi ise, bu SCOlar arasnda ilerlememizi LMS kontrol eder. erik paketinde bulunan imsmanifest.xml dosyasndaki organizasyon yaps tanmlamasna bakarak LMS, SCOlar arasndaki ilikileri belirler, kullanc ierii balattnda bir ilerleme dzeni oluturur ve ierii bu dzene gre sunar. Bu LMSe bal olarak genellikle ileri-geri oklar sayesinde ilerlenen bir yapdr (IDDL, 2006; ADL, 2006a).

3.2.1 erik paketi bileenleri

Temel olarak ierik paketleme, paketi tanmlayan manifest ktn, manifest dosyasnn nasl oluturulacan, manifest dosyas ve ilgili tm fiziksel kaynak dosyalarnn sktrlm bir dosya ya da CDROM gibi bir ortama nasl aktarlacan tanmlar. ekil 3.3te ierik paketi bileenleri grlmektedir. Manifest dosyas (imsmanifest.xml), ierik paketi hakknda stveri, ierik yaps ve davrann betimleyen seimli bir Organization kesimi, paket iindeki kaynaklara bavurularn bir listesini bulundurur.
erik Paketi

Manifest dosyas

imsmanifest.xml

Meta-data Organizasyonlar Kaynaklar (alt)Manifest(ler)

Fiziksel Dosyalar

ekil 3.3 renme Nesnesi erik Paketi.

31 Ayrca manifest dosyas iinde altmanifestler de bulunabilir. Manifest dosyas XML (Extensible Markup Language) formatndadr ve <manifest>.....</manifest> etiketleri arasnda tanml temel eleman ierir. ekil 3.4te de grlen bu elemanlar, "metadata, organizations ve resources elemanlardr (ADL, 2006a).

ekil 3.4 Manifest Dosyas elemanlar (ADL, 2004).

3.2.1.1 Manifest elemannn ald nitelikler

Manifest eleman, XML formatndaki imsmanifest.xml dosyasnn kk elemandr. Tm eitsel ierik organizasyonu yaps, stveri, kaynaklar ile ilgili bilgiler bu elemana ait etiketler arasnda tanmlanr. Manifest eleman 3 nitelik alabilir. Bunlardan identifier nitelii benzersiz bir deer almak zorundadr. version, SCORM 2004 ierik paketleri iin 1.3 deerini alr. Alabilecei son nitelik xml:base ise kullanm seimli olan bir niteliktir. Ayrca burada, imsmanifest.xml dosyas ierisinde kullanlan etiketler ile ilgili olarak tanmlanmas gereken xml isim alanlar da belirtilir. sim alan belirtmek iin xmlns: nekini takiben URL tanm yaplr.

3.2.1.2 Manifest dosyas metadata eleman

Bu eleman, ierik paketine ait stveri bilgilerinin tanmland blou ifade eder ve <metadtata>...</metadata> etiketleri arasnda

32 tanmlanr. erik yapsnn iine stveri bileeni olarak yerletirilebilecei gibi, ayr bir dosya olarak, ierik paketi iinde de bulunabilir. stveri tanmlamalar ileride ayr bir balk altnda detayl olarak incelenmitir.

3.2.1.3 Manifest dosyas organizations eleman

Organizations blou, eitimcinin renci tarafndan eitim ieriinin kullanlmas iin belirledii sray gsteren bir haritadr. Dier bir ifade ile, kaynaklarn mantksal olarak sralanmasdr (ekil 3.5). Bir ierik paketinde, kk eleman olan organizations eleman altnda herbiri farkl bir yapy tanmlayan birden fazla organization bileeni olabilir fakat, bunlardan bir tanesi varsaylan olarak tanmlanmaldr. erik organizasyonu, ierik paketinin fiziksel yaps ya da manifestin yaps ile kartrlmamaldr. erik paketindeki dosyalar genelde klasrler eklinde organize edilirler. Fakat yap kullancya ierik paketini nasl kullanacan anlatmaz.

ekil 3.5 erik Organizasyonu (ADL, 2004).

33 erik organizasyonundaki activities blm, baka activities blmleri de ierirse, bu durumda SCORM SN kitabna gre kme (cluster) olarak isimlendirilir (ADL, 2006b). Bu basamaklandrma iin bir snr yoktur. <organizations> etiketi, ekil 3.5te (ADL, 2004) grlen Content Organization, iindekiler tablosu ve renme etkinliklerinin hiyerarik tanmn iermektedir. Ayn Resource elemanna bir ya da birden fazla item elemanndan referans verilebilir. Manifestin resource bileeni, paket iindeki fiziksel dosyalar gibi d kaynaklar tanmlar. Kaynaklarn toplam content yani ierik olarak adlandrlr. Eer kaynak bir LMS ile iletiim kuracak ekilde tasarlanrsa o zaman kaynak SCO; iletiim kurmayacaksa asset olarak adlandrlr. Birden fazla kaynak toplamna resources denir ve buna organizasyondan referans verilebilir. Tanmlanma biimi aada grlen <organization> eleman, nitelik ve yedi alt elemana sahip olabilir. Nitelikler yazar ya da yazarlk arac tarafndan tanmlanrlar. Bunlardan identifier zorunlu iken, structure niteliinin kullanm seimlidir ve varsaylan deeri hierarchical olarak tanmldr. Bu eleman, varsaylan deeri true olan ve seimli olan adlseq:objectivesGlobalToSystem niteliini de alabilir.
<organizations> <organization identifier="TOC1"> <title> Introduction to SCORM for LMS Vendors </title> <item identifier="ITEM1" identifierref="RESOURCE1" isvisible="true"> <title>SCORM Run-Time Environment Requirements</title> </item> <item identifier="ITEM2" identifierref="RESOURCE2" isvisible="true"> <title>LMS Conformance Requirements</title> </item> </organization> </organizations>

34 Tanmlanan her organizasyon aada sralanan alt elemanlarn (ADL, 2006a) ierebilir. <title>, organizasyon baln belirtir. <item> eleman, ierik organizasyonundaki bir etkinlii tanmlar. Organizasyon birden fazla etkinlik ierebilir. Her etkinliin dolaysyla her e elemann alabilecei nitelikler vardr. Bunlardan identifier o etkinlii tanmlar ve zorunlu olarak tanmlanmas gereken bir niteliktir. Bu elemann hangi kaynak ile ilikilendirildiini gsteren identifierref ve elemann grnp grnmeyeceini gsteren ve varsaylan deeri true olarak tanml isvisible nitelikleri ise opsiyonel olarak kullanlmaktadr. Ayrca yine opsiyonel olarak kullanlan Parameters nitelii, balama zamannda kaynaa yollanan statik parametreleri iermektedir. Bu, eer item eleman bir kaynak elemann gsteriyorsa yani identifierref niteliine veri girii yaplmsa kullanlabilecek bir niteliktir. Her item eleman ayrca tanml birer balk, item ve metadata alt elemanlarn ierebilirler (ADL, 2006a). <adlcp:timeLimitAction> eleman, etkinlik iin maksimum sre aldnda yaplacak ilemi tanmlar. Sre ve yaplacak ilem SCO tarafndan kontrol edilir. Bu eleman exit, message, exit, no message, continue, message, continue, no message deerlerini alabilir. Bu ve aadaki dier iki elemann XML isim alan http://www.adlnet.org/xsd/adlcp_v1p3 olarak belirtilmitir (ADL, 2006a). Kaynak paketleri iin bu eleman grntlenmez. Aada <item> etiketi altnda tanml olan <dataFromLMS> elemannn kullanm grlmektedir. Bu eleman, ilem balatldktan sonra <item> ile gsterilen kaynak yani SCO

35 tarafndan beklenen balatma verisini salar. sadece SCOlar ilgilendirir. LMSi deil,

<organization> <item identifier="ITEM3" identifierref="RESOURCE3" isvisible="true"> <title>Content 1</title> <adlcp:dataFromLMS>Some SCO Information </adlcp:dataFromLMS> <adlcp:completionThreshold> 0.75 </adlcp:completionThreshold> </item> </organization>

Yukardaki kodda grlen <adlcp:completionThreshold> alt eleman ise, bu tanmlamann yapld enin refere ettii SCO kaynanca kullanlacak eik deerini tanmlar. Alabilecei deer 0.0 ile 1.0 arasnda olabilir.
<adlnav:presentation> alt eleman,

bal olduu elemann

gsterimi ile ilgili bilgi ierir. Her <item> elemannda en fazla 1 kere bulunabilir. http://www.adlnet.org/xsd/adlnav_v1p3 XML isim alan ve adlnav neki olarak tanmldr (ADL, 2006a). Presentation eleman nitelik almaz, <navigationInterface> isminde tek bir alt elemana sahiptir. Bu alt eleman, verilen bir renme etkinlii iin navigation arayz gsterimi gereksinimlerini kapsar. <navigationInterface> alt eleman nitelik almaz fakat LMSin rencinin spesifik olaylar tetiklemesine izin veren kullanc arayz aygtlarn salamadn belirten tek bir alt eleman, <hideLMSUI>, ierir. <hideLMSUI> eleman, bal olduu eleman iinde istenildii kadar bulunabilir. Nitelik ve alt eleman iermez, string tipte deer alr. LMSin bir sonraki ilerleme isteine izin verebilmesi iin salad kullanc arayznn alabilecei deerleri tanmlar. Bu deerler, LMSin bir ncekine ilerleme cihazn grntlememesini salayan previous, bir sonrakine ilerle balantsn gstermeyen continue, terket

36 ilerleme balantsn gstermeyen abondon k ilerleme balantsn gstermeyen exit deerleridir. Aada <adlnav:presentation> elemannn kullanm biimi grlmektedir.
<organization> <item identifier="ITEM3" identifierref="RESOURCE3" isvisible="true"> <title>Content 1</title> <adlnav:presentation> <adlnav:navigationInterface> <adlnav:hideLMSUI>continue</adlnav:hideLMSUI> <adlnav:hideLMSUI>previous</adlnav:hideLMSUI> </adlnav:navigationInterface> </adlnav:presentation> </item> <metadata> <adlcp:location> activities/activity1MD.xml </adlcp:location> <metadata/> </organization>

<metadata> eleman ise, organizasyon iindeki st-veri yani Content Organizationa ait stveri bilgisini tanmlar. http://www.imsglobal.org/xsd/imscp_v1p1 isim alanna baldr. <imsss:sequencing> eleman, ierik kmesindeki organizasyonlarn sralanma bilgilerini ifade eden alt elemandr. Her organizasyon <sequencing> elemann seimli olarak alabilir. Sralama kurallar ileride detayl olarak aklanmaktadr.

3.2.1.4 Manifest dosyas resources eleman

Resources eleman, manifest iindeki organizations ksmnda her organizasyon altnda tanmlanan elerin gsterdii kaynak dosyalara referanslarn topland ksmdr. Sadece <resource> elemann alabilir. Birden fazla resource eleman ierirse, bir hiyerari szkonusu deildir (ADL, 2006a). <resource> elemannn alabilecei nitelikler unlardr. Identifier, tanmlanmas zorunludur ve yazar ya da

37 yazarlk dili tarafndan salanr.

Type, kaynan tipini gsterir ve

mutlaka tanmlanr. Href, opsiyoneldir ve bir URL (Uniform Resource Locator)dir. xml:base, opsiyoneldir. Manifestteki dosyalar iin ilikili yol salar. adlcp:scormType, SCORM kaynann tipini tanmlar. Mutlaka SCO ya da asset deerlerinden birini almaldr. adlcp:persistState, opsiyoneldir. Bir kullanc teebbsnden dier teebbse kadar veriyi kararl klacak bir ara zerinde israr eder.
<Resources> elemannn <resource> eleman alt elemanlar da

ierebilir.

Bunlar <metadata>,

<file>,

<dependency>

elemanlardr. <metadata> alt eleman, kayna tanmlayan SCO stveri ya da asset(varlk) stveri bilgisidir. Dier alt eleman olan <file> ise, bu kaynan dayand dosyalarn listesini verir. Bir resource eleman altnda birden fazla <file> alt eleman olabilir. <file>, alt eleman href attributeunu zorunlu olarak alr. Aada imsmanifest.xml dosyas ierisinde <resources> elemannn nasl tanmland ve ald alt elemanlar grlmektedir.
<resources> <resource identifier="R_A2" type="webcontent" adlcp:scormType="sco" href="sco1.html"> <file href="sco1.html"/> <file href=assets/image1.gif> <metadata> <adlcp:location>assets/asset1.xml</adlcp:location> </metadata> </resource> <resource identifier="R_A5" type="webcontent" adlcp:scormType="asset" href="pics\distress_sigs_add.jpg"> <file href="pics\distress_sigs_add.jpg"/> </resource> </resources>

Aada tanmlanma biimi grlen <dependency> alt eleman ise, bu kaynan dayand baka bir kayna belirtmektedir. Zorunlu olarak identifier niteliini alr.

38
<resources> <resource identifier="R_A2" type="webcontent" adlcp:scormType="sco" href="sco1.html"> <file href="sco1.html"/> <dependency identifierref="R_A5"/> </resource> <resource identifier="R_A5" type="webcontent" adlcp:scormType="asset" href="pics\distress_sigs_add.jpg"> <file href="pics\distress_sigs_add.jpg"/> </resource> </resources>

3.2.2 stveri
stveri (metadata), veri hakknda veri anlamna geldiinden, N stverisi, LOM ya da ksaca renme nesneleri hakknda tanmlayc veri olarak aklanabilir (Anido et al., 2003). Her N iin, ierik hazrlayclarn arama yapmak ve gerekli Nlerine ulaabilmek iin kullanaca tanmlamalarn bulunmas gereklidir (Wiley, 2000). Bir Nnin stverisi genel olarak nesnenin bal, tanm, konusu, dili, hedef kitlesi, anahtar szckleri, tr, snf, katalog numaras, ieriinin organizasyonu, renciye ieriin hangi srada sunulacan ve nesnenin oluturulduu tarih, ierik, dosya biimi, gelitiren kii ve kurum, iletiim bilgisi, srm numaras, telif hakk gibi bilgileri ierir. Bylece ierik havuzundan arama yaplarak Nne eriebilir (Balc ve nceolu, 2005). erik paketinin stverisinin olmasnn avantajlar arasnda LMSe yklenen baz bilgiler sadece stveri iinde bulunmas, kurslarn ve derslerin tanmlarnn salanmas, SCORM 2004de ierik hiyerarisinin belli seviyeleri iin stveri tanmlamalarn yaplabilmesi saylabilir. SCORM 2004 artnamesinde stveri tanmlamalar IEEE LOM tanmlamalarna gre yaplmaktadr. Bu artnameye gre N stveri tanmlamalar dokuz balk altnda sralanan toplam 69 etiket ierir. Bu kategoriler IMS artnamesinde de benzer ekilde tanmlanmtr. N

39 stverisinde, Nlerinin arama ve indeksleme amacyla kullanlacak tanmlama bilgilerinin oluturulmasnda standart olarak XML kullanlmaktadr. stveri tanmlarn ieren 9 grubun herbiri farkl veri elemanlar iermektedir. Tanmlamalarda baz alnan ema LOMv1.0 olarak belirtilmitir. Buna gre, veri elemannn ismi, aklamas, izin verilen deerler says(size), deerlerin sralannn anlam olup olmad (order), izin verilen deerler kmesi (value space) ve veritipi (LangString, DateTime, Duration, Vocabulary, CharacterString, Undefined) alanlar bulunmaktadr. SCORM 2004 nc ve son srmnde, stveri tanmlamalarnda kullanlan elemanlarn hepsinin kullanm seimlidir. Yani ierik hazrlayan kullanc, stveri tanmlamas yapp yapmayacana ya da hangi aamada stveri tanmlamas yapacana tamamen kendisi karar vermektedir. Ancak, arama ve yeniden kullanlabilirlii arttrmas sebebiyle stveri tanmlamalar tavsiye edilmektedir. IEEE LOM stveri elemanlarn barndran gruplar aada listelenmitir. 1. Genel (General): Balk, aklama, konu, tanmlayc gibi Nni bir btn olarak tanmlayan genel bilgileri, 2. Yaamdngs (Lifecycle): Srm numaras, durum, editor gibi kaynan gemi ve imdiki durumlar ve kaynan geliimine etki eden kiiler hakkndaki bilgileri, 3. st-stveri (Meta-metadata): st-verinin kendisi hakknda bilgileri, 4. Teknik (Technical): Kaynan format, boyutu, lokasyonu (URL), kullanlacak tarayc, iletim sistemi gibi teknik gereksinimleri ve zellikleri hakknda bilgileri, 5. Eitsel (Educational): kaynan tipi, hedef kitlesi, renme sresi, zorluk derecesi gibi, kaynan eitsel ve pedagojik zellikleri, 6. Haklar (Rights): Gerekli deme ve telif hakk bilgileri gibi kaynan kullanm hak ve koullar ile ilgili bilgileri,

40 7. 8. 9. liki (Relation): Bu kaynak ve hedeflenen dier kaynaklar arasndaki ilikiler hakknda bilgileri, Aklama (Annotation): Kaynan eitsel kullanm ve yorumlarn ne zaman, kimler tarafndan oluturulduu bilgilerini, Snflandrma (Classification): Bu kaynan farkl bir snflandrma sistemindeki yerini betimleyen tanmlamalar iermektedir.

SCORM standardna gre stveri bilgilerinin tanmlanmas, biri imsmanifest.xml dosyasnda ilgili yerlere gmlmek, dieri ise bamsz xml dosyalar eklinde kaydedilip manifest dosyasnda ilgili yerlerden referans verilerek tanmlanabilmektedir. Aada ierik paketi manifest dosyas iin, XML uzantlarn kullanarak st-veri eklenmesini gsteren bir rnek program kodu verilmitir.
<manifest xmlns:lom = http://ltsc.ieee.org/xsd/LOM> <metadata> <schema> ADL SCORM </schema> <schemaversion> 2004 3rd Edition </schemaversion> <lom:lom> <general> <lom:title> <lom:string language=en-US> Title for Package </lom:string> </lom:title> ...... ..... </lom:lom> </metadata> </manifest>

the

Aadaki rnekte ise tanmlanmas gsterilmitir.

isim

alannn

kullanm

srasnda

<manifest> <metadata> <schema> ADL SCORM </schema> <schemaversion>2004 3rd Edition </schemaversion> <lom xmlns:lom=http://ltsc.ieee.org/xsd/LOM> <general> <lom:title>

41
<lom:string </lom:title> </general> .......... </metadata> </manifest> language=en-US> Title for the Package </lom:string>

Ayrca, manifest dosyasna <location> elemann kullanarak da stveri eklemek mmkndr. <location> eleman SCORM Content Model Component tanmlar ve st-verinin nerede olduunu gsterir. Bu bir URI olabilir. sim alan http://www.adlnet.org/xsd/adlcp_v1p3 olarak tanmlanmtr (ADL 2006a). Bununla ilgili rnek aada grlmektedir.
<manifest> <metadata> <schema> ADL SCORM </schema> <schemaversion>2004 3rd Edition </schemaversion> <adlcp:location>course/metadata/course.xml </adlcp:location> </metadata> </manifest>

Bu stveri tanmlamalar manifest etiketi iin gsterilmi olmasna ramen, dier kademelerde de ayn ekilde kullanlabilirler. Metadata etiketi nitelik iermez fakat <schema>, <schemaversion> ve <lom> olmak zere 3 alt eleman ierir. <Schema> eleman, ADL SCORM deerini alabilir ve ierik paketinin SCORM gereksinimlerine uygun olarak oluturulduunu gsterir. <Schemaversion> ise, SCORM 2004 srmu iin 2004 3rd Edition deerini alr. SCORM 2004ten nceki srmlerde stveri elemanlarnn bazlarnn tanmlanmas zorunlu, bazlar seimli iken (IEEE, 2002), son srmle birlikte tm stveri etiketlerinin kullanm seimli olmutur. Yukarda da sz geen ve dokuz kategoride incelenen, toplam 69 stveri elemanlar aada izelge 3.3te grlmektedir.

42 izelge 3.3 stveri kategorileri, ierdikleri elemanlar ve veri tipleri (ADL, 2006a)
Eleman no 1 1.1 1.1.1 1.1.2 1.2 1.3 1.4. 1.5 1.6 1.7 1.8 2 2.1 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 3 3.1 3.1.1 3.1.2 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.3 3.4 4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.4.1 4.4.1.1 4.4.1.2 4.4.1.3 4.4.1.4 4.5 4.6 4.7 Eleman ad General Identifier catalog entry Title Language Description Keyword Coverage Structure Aggregation Level LifeCycle Version Status Contribute Role Entity Date Meta-Metadata Identifier Catalog Entry Contribute Role Entity Date Metadata Schema Language Technical 1- Format 2- Size 3- Location 4- Requirement OrComposite Type Name Minimum version Maximum version Installation Remarks Other platform requirements Duration Veri Tipi CharacterString (max 1000 karakter)

LangString (max 1000 karakter) LangString (max 2000 karakter) LangString LangString (max 1000 karakter) Vocabulary Vocabulary LangString (max 50 karakter) Vocabulary Vocabulary CharacterString DateTime CharacterString

Vocabulary CharacterString DateTime CharacterString CharacterString CharacterString CharacterString CharacterString

Vocabulary Vocabulary CharacterString CharacterString LangString (max 1000 karakter) LangString Duration

43 izelge 3.3 stveri kategorileri, ierdikleri elemanlar ve veritipleri (devam)

5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8 5.9 5.10 5.11 6 6.1 6.2 6.3 7 7.1 7.2 7.2.1 7.2.1.1 7.2.1.2 7.2.2 8 8.1 8.2 8.3 9 9.1 9.2 9.2.1 9.2.2 9.2.2.1 9.2.2.2 9.3 9.4 Educational Interactivity Type Learning Resource Type Interactivity Level Semantic Density Intended End User Role Context Typical Age Range Difficulty Typical Learning Time Description Language Rights Cost Copyright and other restrictions Description Relation 1- Kind 2- Resource Identifier Catalog Entry Description Annotation 1- Entity 2- Date 3- Description Classification Purpose Taxon Path Source Taxon Id Entry Description Keyword

Vocabulary Vocabulary Vocabulary Vocabulary Vocabulary Vocabulary LangString Vocabulary Duration LangString CharacterString Vocabulary Vocabulary LangString Vocabulary CharacterString

LangString CharacterString DateTime LangString Vocabulary LangString CharacterString LangString LangString LangString

LOMv1.0 tanmlamasnda, kategoriler ve veri elemanlarnn sralan bilgiseldir. rnein 5.Educational kategorisi, 1.Generaldan nce gelebilir. Ayn ekilde 1.General kategorisindeki 1.3.General.Language, 1.2.Genereal.Titledan nce gelebilir.

44

3.2.2.1 General kategorisi

Bu kategorideki tanmlamalar, Nni bir btn olarak tanmlayan genel bilgileri iermektedir. Aada bu kategorideki veri elemanlarnn tanmlanmas grlmektedir (ADL, 2006a). Identifier tanmlamasndaki Catalog eleman, kaynak iin giri ieren katalog sistemlerinin ismini tanmlar. URI, URN, DOI, POI, ISSN, ISBN, XRI gibi deerler alabilir. Ancak tavsiye edilen deer URIdr (ADL, 2006a). Entry alan ise, renme nesnesi iin verilen katalok iindeki giriin deeridir. Balk ya da baka bir tanmlayc olabilir. Listelenen her kataloun ilikili bir entrysinin olmas gerekir. Bu deer, uygulama tarafndan istenildiinde oluturulabilir.
<lom> <general> <identifier> <catalog>URI</catalog> <entry>http://www.adlnet.gov/content/CO_01</entry> </identifier> <title> <string language="en">Title for the LO object </string> </title> <language>en</language> <description> <string language="en">Textual description</string> </description> <keyword> <string language="en">learning object</string> </keyword> <coverage> <string language="en">Circa, 16th century France</string> </coverage> <structure> <source>LOMv1.0</source> <value>atomic</value> </structure> <aggregationLevel> <source>LOMv1.0</source> <value>2</value> </aggregationLevel> </general> </lom>

45 Title veri eleman, Nnin baln ifade eder. (tr, renme Nesnesi Nedir) gibi. Nesne birden fazla balk ieriyorsa, en genel olan nce yazlr, dieri ise onu takiben parantez iinde verilebilir. Language, dil tanmlamas dilkodu-LKEKODU eklinde ilk ksm kk harfle dil kodu, ikinci ksm byk harfle lke kodu eklinde verilebilir. rnein en, en-GB, de gibi. ISO 639:1998 ve ISO 3166-1:1997 kod kmelerini kullanr. Data tipi en fazla 100 karakterlik CharacterString tiptedir. Description ise Nnde yazl olacak metni ifade eder. Yani kaynan ieriinin tanmdr. Mesela (tr, Bu video alsmasnda Leonardo da Vincinin hayat ve almalar aklanmtr) gibi. Genel tanmlama Nnin eitsel tanmlamas ile kartrlmamaldr. Keyword, Nnin baln tanmlar ve anahtar kelime tanmlamas yaplr. mesela (en, Mona Lisa) gibi. Coverage ise Nnin bavurduu zaman, kltr, cografya ya da blge gibi bilgilerin belirtildigi ksmdr. Mesela (en, 16th century France). En fazla 10 deer girilebilir. rnein N Fransada 16. yzyldaki tarm ile ilgili ise 1.5.General.Keyword ksmnda (tr, tarm) ve 1.6.General.Coverage ksmnda ise (tr, 16.yzyl Fransa) tanmlamas yaplabilir. Structure alan, nesnenin yapsn ifade eder. (1)Automic, (2)collection, (3)networked, (4)hierarchical ya da (5)linear deerlerini alabilir. Automic, daha kk paralara blnemeyen en kk yapdr. Collection, aralarnda belirtilmi bir iliki olmayan nesneler topluluudur. Networked, belirtilmemi ilikiler ieren nesneler topluluudur. Hierachical, aa yapsnda ilikilendirilmi nesneler topluluu; Linear ise, tam olarak sral olan nesneler topluluudur yani nceki sonraki ilikisinde balantl nesneleri ifade eder. Aggregation level ise nesnenin fonksiyonel yapsn ifade eder. 1-4 arasnda deer verilebilir. (1)- ilenmemi ortam verisi (raw media data), (2)-birinci

46 seviye toplam, Ders, (3)-ikinci seviye toplam. Kurs ve (4)en yksek seviyeyi yani sertifika verilecek kurs kmelerini ifade etmektedir. Structure ve AggregationLevel alanlarn ieren bir rnek izelge 3.4te grlmektedir. izelge 3.4 Structure ve AggregationLevel alanlar arasndaki iliki
LO Mona Lisa dijital resmi Mona Lisa dijital resmi ile ilgili bir ders Mona Lisa ile ilgili bir kurs Farkl kaynaklardan Mona Lisa ile ilgili derslerin toplam Mona Lisa ile ilgili tarih, tanm vs ieren bir kme kurs 1.7 Structure Automic Collection ya da network Linear Collection Linear ya da Hierarchical 1.8 AggregationLevel 1 2 3 3 4

3.2.2.2 LifeCycle kategorisi

Bu kategorideki veri grlmektedir (ADL, 2006a). elemanlar ve kullanllar aada

<lom> <lifeCycle> <version> <string language="en">1.0 alpha </string> </version> <status> <source> LOMv1.0</source> <value>final</value> </status> <contribute> <role> <source> LOMv1.0</source> <value>author</value> </role> <entity> BEGIN:VCARD&#13;#10;VERSION:2.1&#13;&#10;FN :Joe Friday&#13;&#10;END:VCARD</entity> <date> <dateTime>2002-12-12 </dateTime>

47
<description> <string language="en">A description for the date</string> </description> </date> </contribute> </lifeCycle> </lom>

Version eleman stveri tanmlamasnn srmn belirtir. rnein (en, 1.2.alpha). Status alan kaynan o anki durumunu tanmlar ve draft, final, revised, unavailable deerlerini alabilir. Bu alan unavailable olarak tanmlanm ise Nne eriilemez. Contribute veri alan, Nnin oluturma giri ya da yayn srasnda katlm olan kii ya da organizasyonlar ifade etmektedir. Bu eleman alt eleman iermektedir. Bunlardan Role alanna girilebilecek deerler yazar (author), yaymc (publisher), editr (editor), grafik tasarmc (graphical designer), ierik salayc (content provider), script yazar (script writer), eitim tasarmcs (instructional designer), bilinmeyen(unknown) ya da terminator gibi deerler olabilir. Terminator, deeri Nni eriilmez klar. Entity alan ise Nne katkda bulunan kiilerin nem srasna gre girildii elemandr. Burada yazar/katlmclar iin elektronik kartvizit oluturulur. Role alanna giri yapldysa mutlaka burada bir vCard tanmlanmaldr. Eer role alanndaki kii silinirse ilikili vCard da silinecektir. Bu alan vCard, IMC vCard 3.0, IETF RFC 2425:1998 ve IETF RFC 2426:1998 spesifikasyonlarna (vCard and vCalender, 2007) gre deer alr. ekil 3.6da bir VCARD rnei grlmektedir. Date ise katlm tarihi bilgisini ierir. (2004-08-25) gibi kullanlabilir.

48
balangc

sonu

ekil 3.6 VCard rnei

3.2.2.3 metaMetadata kategorisi

Bu kategori, Nni deil, stveri kaydnn kendisi tanmlanr. Aada bu kategorideki veri elemanlar ve kullanmlar gsterilmektedir (ADL, 2006a).
<lom> <metaMetadata> <identifier> <catalog>URI</catalog> <entry>http://www.adlnet.gov/metadata/MDO_01</entry> </identifier> <contribute> <role> <source>LOMv1.0</source> <value>creator</value> </role> <entity>BEGIN:VCARD&#13;&#10;VERSION:2.1&#13;&#10;FN:Joe Metadata Creator&#13;&#10;END:VCARD</entity> <date> <dateTime>2002-12-12</dateTime> <description> <string language="en">This date represents the date the creator finished authoring the metadata.</string> </description> </date> </contribute> <metadataSchema>LOMv1.0</metadataSchema> <metadataSchema>ADLv1.0</metadataSchema> <language>en</language> </metaMetadata> </lom>

49 Identifier alan, stveri kaydn tanmlayc bilgidir.

Catalog alan URI, URN, DOI, POI, ISSN, ISBN, XRI gibi deerler alabilir. Ancak tavsiye edilen deer URI olarak belirtilmitir (ADL, 2006a). Contribute veri alan, stverinin oluumundan itibaren durumunu etkileyen kii ya da kurulularn nem srasna gre belirtildii ksmdr. LyfeCycle kategorisindeki Contribute alan gibi tanmlanr. Metadata Scheme veri alan, stveri oluturulurken yazarn kulland standard belirtir. u an iin IEEE LOM tanmlamas iin kullanlan deer LOMv1.0 eklindedir (ADL, 2006a). Language veri alan ise, stveride kullanlan dili ifade eder. Girilen deer, tm LangString deerleri iin varsaylan dildir olarak kabul edilir. Eer burada yazl bir dil yoksa, LangString deerleri iin varsaylan bir dil yok demektir (ADL, 2006a).

3.2.2.4 Technical kategorisi

stveri tanmlamalarndaki bu kategorideki veri elemanlar, N iin gereken teknik koullar ve karakteristikleri aklamaktadr. Aada detaylar grlmektedir. Format veri alanna girilecek olan deer, kaynaa ya da kaynaktaki ierik kmelerine ulamak iin gerekli olan yazlmlar ifade eder. video/mpeg, application/x-toolbook, text/html gibi MIME type deerler (RFC2048:1996) alabilir. Ya da nondigital deerini alabilir. Eer nesnenin MIME tipi tanmlamas mmkn deilse, application/x-unknown yazlmaldr. HTML sayfas iin bu text/html olarak deitirilmelidir. Size veri alan, nesnenin byte cinsinden boyutudur. Digitler 0 9 arasndadr. rnein 4200 eklinde veri girilebilir.
<lom> <technical> <format>text/html</format> <size>1024</size> <location>Lesson01/Module01/Resources/SCO01.htm</location> <requirement>

50
<orComposite> <type> <source>LOMv1.0</source> <value>browser</value> </type> <name> <source>LOMv1.0</source> <value>ms-internet explorer</value> </name> <minimumVersion>5.0</minimumVersion> <maximumVersion>6.0</maximumVersion> </orComposite> </requirement> <installationRemarks> <string language="en">This activity requires the client browser to have a Macromedia Flash plugin installed.</string> </installationRemarks> <otherPlatformRequirements> <string language="en">Sound card, Min. RAM: 16Mb, Video card and display: at least 800 X 600 pixels x 256 colors</string> </otherPlatformRequirements> <duration> <duration>P5Y</duration> <description> <string language="en">Length of time to play simulation</string> </description> </duration> </technical> </lom>

Location veri alan, Nne eriimde kullanlacak ifadeyi belitir. Yani bu stveri ile tanmlanan Nnin fiziksel olarak nerede bulunduunu gsterir, (http://host/id) gibi. Bu genelde bir URL bazen de text aklamas olabilir. Eer baka ierik dosyalar ieren bir paket iinde stveri datlacaksa, o paket iindeki ierik dosyasna stveri dosyasndan bir URL salanmaldr (ADL, 2006a). Metadata Editor bu deikeni http:// ile balayanlar iin URI olarak, dierleri iin ise TEXT olarak tanmlar. Eer kullanc farkl bir URL girerse, stveri dosyasnda bu deikenin deerini deitirmesi gerekecektir. Requirement eleman Nni kullanabilmek iin gereken teknik yeterlilikleri gsterir. Birden fazla seenek OrComposite etiketi

51 kullanlarak birden fazla seenek OR ile birbirine balanr. Bunun alt elemanlarndan Type, Nni kullanabilmek iin gereken teknoloji tipi (hardware, software, network vs) gsteri ve Operating system, browser deerlerini alabilir. Name, gereken teknolojinin ismini belirtmek iin kullanlr ve alabilecei deer teknoloji tipine gre deimektedir. Eer teknoloji tipi operating system olarak belirtilmi ise namein ierii pc-dos, ms-windows, macos, unix, multi-os, none olabilir. Eer teknoloji tipi browser olarak belirtilmi ise name alan any, netscape communicator, ms-internet explorer, opera, amaya olabilir. Minimum version ve maximum version alanlar ise gerekli teknolojinin en dk ve en byk srmlerinin belirtildii alanlardr. Installation Remarks veri eleman alannda, bu renme nesnesinin nasl yklenecei aklanr. Mesela (en, unzip the zip file and launch index.html in your web browser) gibi. Other Platform Requirements ise gereken dier yazlm/donanmlarn belirtildii bir veri elemandr. (en, sound card) gibi bir veri girii yaplabilir. Duration veri eleman ise daha ok ses, film ve animasyon ieren LOlerin altrlma sresini ifade etmek iin kullanlr. PT1H30M. rnein,

3.2.2.5 Educational kategorisi

Nsine ait eitsel ve pedagojik karakteristiklerin tanmland kategoridir. Bu kategori altnda tanml elemanlar ve kullanm biimleri aada gsterilmitir. Burada tanml elemanlardan interactivity
type, active, expositive ve mixed deerlerini alabilir.
<lom> <educational> <interactivityType> <source>LOMv1.0</source> <value>mixed</value> </interactivityType> <learningResourceType>

52
<source>LOMv1.0</source> <value>figure</value> </learningResourceType> <interactivityLevel> <source>LOMv1.0</source> <value>very low</value> </interactivityLevel> <semanticDensity> <source>LOMv1.0</source> <value>very low</value> </semanticDensity> <intendedEndUserRole> <source>LOMv1.0</source> <value>learner</value> </intendedEndUserRole> <context> <source>LOMv1.0</source> <value>training</value> </context> <typicalAgeRange> <string language="en">18-</string> </typicalAgeRange> <difficulty> <source>LOMv1.0</source> <value>easy</value> </difficulty> <typicalLearningTime> <duration>PT1H30M</duration> <description> <string language="en">Average length of time to experience the activity.</string> </description> </typicalLearningTime> <language>en-US</language> </educational> </lom>

Aktif renme yaparak renmedir. Bu belgeler simlasyon, anket ve altrmalar ierirler. Expositive renme ise pasif renmedir. Bu belgeler makale, video klipleri, grafikler, ve hypertext belgelerini ierir. Her ikisinin birleimi ise mixed interaktivite tipini oluturur. learningResourceType, exercise, simulation, questionnaire, diagram, figure, graph, index, slide, table, narrative text, exam, experiment, problem statement, self asssessment, lecture deerlerini alabilir. En baskn olan tip en baa yazlmaldr. interactivityLevel, very low, low, medium, high, very high

53 deerlerini alabilir. Interaktivite tipi active olan bir LO iin interactivite seviyesi yksek olmaldr. Anlamsal younluk (Semantic density), renme nesnesinin ksalna, byklne, ses ya da video gibi kaynaklarnn sresine baldr. Zorluktan bamszdr. Very low, low, medium, high, very high deerlerini alabilir. Aklayc metin, resim ve devam etmek iin tklanacak bir buton ieren bir ekran dk anlamsal younlua sahiptir. Ksa metin, resim ve baz deerlerin deimesi amal kullanlan butonlar ieren bir ekrann anlamsal younluu ise yksek olarak tanmlanabilir. 30 dakika sren bir video belgesi dk anlamsal younlua sahip olabilirken 5 dakikalk ayn videonun zeti yksek anlamsal younlua sahip olabilir. Bir matematik probleminin text gsterimi orta, sembolik gsterimi ise ok yksek anlamsal younlua sahip olabilir (IEEE, 2002). IntendedEndUserRole, Nnin kimin iin tasarland bilgisini tutar. Teacher, author, learner, manager deerlerinden birini alabilir. Context, Nnin bulunaca ve kullanlaca ortam belirtir. LOM v1.0 iin alabilecei deerler school, higher education, training, other eklinde olabilir. Typical Age Range, kullancnn ya aral bilgisini tutan veri elemandr. Mesela 7-9 ya da 18- ya da en, adults only gibi deerler alabilir. Difficulty, hedef kitle iin bu N ile alma zorluk derecesini gsterir. Alabilecei deerler very easy, easy, medium, difficult, very difficult eklinde tanmlanmtr. typicalLearningTime, tahmini renme sresini gsterir. Description, Nnin nasl kullanlacana dair bilgileri ierir. rnein (en, teacher guidelines that come with a textbook ya da baln bir aklamas olarak kullann) eklinde veri girilebilir. Language ise olas kullancnn kulland dili belirtir. (en tr) gibi.

54

3.2.2.6 Rights kategorisi

renme nesnesini kullanmak iin bedel demek gerekip gerekmediini, Nne Copyright ve dier snrlamalarn uygulanp uygulanmadnn akland kategoridir. Aada ilgili elemanlarn kullanm grlmektedir. Alabilecei deerler (yes, no) eklindedir. Description alannda ise eer ilk iki alandan biri yes deerini almsa nesne kullanm koullarna ait aklamalar iermelidir.
<lom> <rights> <cost> <source>LOMv1.0</source> <value>yes</value> </cost> <copyrightAndOtherRestrictions> <source>LOMv1.0</source> <value>yes</value> </copyrightAndOtherRestrictions> <description> <string language="en">For additional information or questions regarding copyright, distribution and reproduction, contact Joe Developer at joe_developer@someorganization.org</string> </description> </rights> </lom>

3.2.2.7 Relation kategorisi

renme nesneleri arasndaki ilikilerin tanmland blmdr. Bu kategorideki veri elemanlarnn tanmlanmalar aada grlmektedir. Bunlardan Kind, N ile hedef N arasndaki ilikinin doasn belirtir. ispartof, haspart, isvarsionof, hasversion, isformatof, hasformat, references, isreferencedby, isbasedon, isbasisfor, requires, isrequiredby deerlerini alabilir. Resource, ilikinin kurulaca hedef Nni gsterir. Identifier-catalog deeri olarak URI seilmesi tavsiye edilir (ADL, 2006a). Entry alan ise identifiern gerek deeridir. Description ise hedef renme nesnesinin aklamasdr.

55

<lom> <relation> <kind> <source>LOMv1.0</source> <value>isbasedon</value> </kind> <resource> <identifier> <catalog>URN</catalog> <entry>urn:ADL:1234-45FD</entry> </identifier> <description> <string language="en">Microsoft MSCE</string> </description> </resource> </relation> </lom>

3.2.2.8 Annotation kategorisi

renme nesnesinin eitsel kullanmna dair komutlar ve bu komutlarn kim tarafndan ne zaman oluturulduu bilgisini verir. lgili alanlara veri girii aada grld ekilde yaplabilir. Kullanm opsiyoneldir ve stveriyi oluturan kii haricinde herkes tarafndan kullanlabilir. Description alanna veri girii, (tr, bu video klibi rencilerimle kullandm. Resmin belli yerlerine zoom yapmaktan ok zevk aldlar.) eklinde yaplabilir.
<lom> <annotation> <entity>BEGIN:VCARD&#13;&#10;VERSION:2.1&#13;&#10;FN:Joe Author&#13;&#10;END:VCARD</entity> <date> <dateTime>2001-07-30T10:14:35.5+01:00</dateTime> <description> <string language="en">Date and time annotation was created</string> </description> </date> <description>Learners will need to understand the fundamentals of Windows programming in order to

56
grasp the concepts described in this learning. </description> </annotation> </lom>

3.2.2.9 Classification kategorisi

Nnin nasl bir snflandrma iinde olduunu gsteren kategoridir. erdii elemanlarn tanmlanmalar aada grlmektedir (ADL,2006a).
<lom> <classification> <purpose> <source>LOMv1.0</source> <value>skill level</value> </purpose> <taxonPath> <source> <string language="en-US">ADL SCORM Concepts</string> </source> <taxon> <id>I</id> <entry> <string language="en-US">Content Aggregation Model</string> </entry> </taxon> <taxon> <id>I.A</id> <entry> <string language="en-US">Content Packaging Fundamentals</string> </entry> </taxon> <taxon> <id>I.A.3</id> <entry> <string language="en-US">Resource Fundamentals</string> </entry> </taxon> <taxon> <id>I.A.3.a</id> <entry> <string language="en-US">Packaging SCOs</string>

57
</entry> </taxon> </taxonPath> <description> <string language="en-US">Describing and packaging SCOs in a SCORM Content Package</string> </description> <keyword> <string language="en-US">Packaging SCOs</string> </keyword> </classification> </lom>

Tanml alt elemanlardan Purpose, snflandrmann amacn ifade eder. discipline, idea, prerequisite, educational objective, accesssibility, restrictions, educational level, skill level, security level, competency deerlerinden birini alabilir. Bu elemandan sadece bir tane olabilir. TaxonPath eleman, belli bir snflandrma sistemindeki taxonomic yolu tanmlar. erdii Source eleman, snflandrma sisteminin adn (mesela (en, ACM), (en, MESH) gibi) gsterir. Bu data eleman resmi ya da kullanc tanml bir taxonomy kullanabilir. Deeri ISO/IEC 10646-1:2000 repertuarndan seilir. Taxon ise nceden tanml bir etiket ya da terime sahip olan bir dmdr. {[12, (en, Physics)], [23,(en, Acoustics)]} rneinde, 12 deeri Taxonun Idsi, (en, Physics) ise entrysidir). Description eleman, maksimum 2000 karakterlik ierebilirken, Keyword eleman ise, LangString tipinde veri ierebilir. LangString tipinde veri en fazla 1000 karakterlik

3.2.3

Sralama ve Gsterim

renciye datlmak iin tanml her renme etkinlii kendisi ile ilikili bir ierik nesnesine yani bir SCO ya da bir varla (asset) sahiptir. SCORM 2004 artnamesindeki Sequencing and Navigation (SN) kitab (ADL, 2006b), eitsel ierikte kullanlan paylalabilir ierik nesneleri ve varlklarn sralanmasndaki temel LMS sorumluluklarn iermektedir.

58 Sequencing and Navigation kitab, IMS Simple Sequencing spesifikasyonunun SCORM ortamna nasl uygulandn aklar. Navigation ise ilerleme olaylarn balatacak olan kullanc arayz aygtlarnn varln kabul eder. Bu aygtlar LMS tarafndan salanr ya da ierik nesnesi iine gml durumda olur. renci byle bir aygt tetiklediinde LMS olay ilgili ilerleme isteine evirir, istei ileme sokar ve bir sonraki renmeetkinliini belirtebilir (ADL, 2006a). IMS SS, renme etkinliklerinin yapsn tanmlayan bir etkinlik (aktivite) aac tanmlar. ekil 3.7de etkinlik aac rnei grlmektedir. Eitsel ierik paketindeki ierik organizasyonu, farkl platformlarda alabilen bir etkinlik aacnn yapsn gstermektedir. Bu yap ierisindeki <organization> eleman altnda tanml bir e, bir kursu, modl, nite ya da bir dersi ifade edebilir. Bu eleman etkinlik aacnn kk ve altnda tanmlanan her <item> eleman ise bir renme etkinlii konumundadr. SCORM uyumlu LMSler bu ierik organizasyonunu etkinlik aacna evirirler. renci etkinlik aacndaki bir ierikle etkileime geince, LMS bir sonraki renme etkinliini bilebilmek iin sralama bilgisini deerlendirir. Sralama bilgisine bal olarak her rencinin ayn ierikle olan deneyimi farkl olabilir. Sralama bilgisi ierik salayc tarafndan tanmlanr (ADL, 2006b). SCORM sralama davranlar, hangi ilerleme talebinin sralama oturumunu balatacan belirtmektedir. Fakat, bu ilerleme talebinin nasl ve ne zaman tetikleneceini belirtmez. Etkinlik aacnn kk etkinliindeki bir giriimin balamasndan bitimine kadar geen sre sralama oturumu (sequencing session) olarak adlandrlr. Genellikle LMS, sisteme dahil olmak, kursa balamak gibi sistem olaylarnda bir ilerleme balat talebi (Start navigation request) yrtr. Eer, bir nceki sralama oturumu Suspend All ilerleme talebi sebebiyle sonlandysa, LMSin start yerine Resume All ilerleme talebini

59 yyrle koymas gerekir. Baz durumlarda ne Start ne de Resume All ilerleme talepleri baarl olmaz, sadece geerli bir Choice yani seim ilerleme talebi, sralama oturumunu balatabilir. Bu durumda, geerli olacak Choice ilerleme talebini tetikleyecek mekanizmay salamak LMSin sorumluluundadr. Sralama oturumunun bitmesi, etkinlik aacndaki kk etkinlik tarafndan Exit sequencing request talebinin yrtlmesiyle gerekleir. Bu durum ya Exit All (e.g. logout) ya da Suspend All (e.g. pause) ilerleme talebine neden olur ya da etkinlik aacnn kkne k ilemi gerekletirilir.

cluster

ekil 3.7 SCORM 2004 Sequencing: Etkinlik aac rnei.

Sralama stratejilerinin XMLe uyarlanmas ve XMLin imsmanifest dosyasna yerletirilmesi ile ilgili bilgidir ve bu bilgi manifest iindeki <item> ya da <organization> elemanlarna, bunlarn ocuu olarak eklenebilir. Sralama bilgisini oluturmann 2 yolu vardr. Bunlardan ilki <sequencing> elemann kullanmaktr. Bu eleman, verilen etkinlik iin tm sralama bilgisini enkapsle eder.

60 kinci yol ise <sequencingCollection> eleman kullanmaktr. Bu ise, farkl etkinlik tarafndan nceden kullanlm sralama bilgisinin yeniden kullanlmas iin toplanmasn salar. <sequencing> eleman altnda tanmlanabilen sralama elemanlarnn listesi aada verilmitir.
<sequencing> <controlMode / > <sequencingRules> <preConditionRule> < ruleConditions> < ruleCondition> < / ruleConditions> <ruleAction /> </preConditionRule> <postConditionRule> < ruleConditions> < ruleCondition> < / ruleConditions> <ruleAction /> </postConditionRule > <exitConditionRule> < ruleConditions> < ruleCondition> < / ruleConditions> <ruleAction /> </exitConditionRule > </sequencingRules> <limitConditions / > <auxilaryResources / > <rollupRules> <rollupRule> <rollupConditions> <rollupCondition/> </rollupConditions> </rollupRule> </rollupRules> <objectives> <primaryObjective> <minNormalizedMeasure> <mapInfo/>

61
</primaryObjective> <objective> <minNormalizedMeasure/> <mapInfo/> </objective> </objectives> <randomizationControls / > <deliveryControls /> <constraindChoiceConsiderations/> <rollupConsiderations / > </sequencing>

<sequencing> eleman ana elemandr ve on adet alt eleman ierir. LCDM platformunda da sralama kurallarnn eklenmesi srasnda bu eleman kullanlmaktadr. Barndrd tm alt elemanlar iin de geerli olan XML isim alan http://www.imsglobal.org/xsd/imsss ve isim alan neki imsss olarak tanmlanmtr. <sequencing> eleman, kullanmlar opsiyonel olan iki nitelik alr. Bunlar ID ve IDRef nitelikleridir. ID, sralama bilgi kmesine atanan benzersiz bir deerdir ve sadece <sequencingCollection> elemannn alt elemanlar iin tanmlanabilir; <organization> ya da <item> elemanlarnn ocuklar iin ID deeri tanmlanmaz. IDRef ise ID deeri iin referanstr. XML belgesi ierisinde biryerde kullanlan, yeniden kullanlabilir sralama bilgisine balant yapmak iin kullanlr.

3.2.3.1 <controlMode> alt eleman

Sralama talepleri yrtlrken bir kmeye (cluster yani ana etkinlik ve birinci dereceden ocuklar, Bkz. ekil 3.7) ilerleme isteklerinin nasl etki edeceini tanmlamasna izin veren elemandr. Kme iindeki ana etkinlik, kme hakkndaki sralama bilgisini ierir. Kmeye dahil olmayan ocuklar ise ilikili ierik nesnelerini ierirler. Bu eleman, bir etkinlik iin birden fazla kontrol bilgisini tutan saklama alan

62 gibidir ve <sequencing> eleman iinde kullanm seimlidir ve en fazla 1 kere bulunabilir. Bu elemann alt elemanlar yoktur. Alabilecei nitelikler hakknda aada rnek tanmlama gsterilmitir. Buradaki tm alt elemanlar true ya da false deerlerini alabilir.
<imsss:sequencing> <imsss:controlMode choice="false" choiceExit="false" flow="true" forwardOnly = "true"/> </imsss:sequencing>

<controlMode> elemanna ait Choice niteliinin kullanm seimlidir ve varsaylan deeri true olarak belirtilmitir (ADL, 2006b). rencinin kme iinde bir sralamaya bal kalmadan istedii etkinlii seebileceini gsterir. false deerini alrsa, renci kme ierisinde herhangi bir etkinlii seemez.
ChoiceExit nitelii,

sralama talebinin ilenmesi durumunda,

etkinliin aktif olan ocuunun sonlandrma yetkisinin olup (true, varsaylan deer) olmamas (false) durumunu gsterir. Flow nitelii ise, opsiyonel olarak kullanlr ve etkinliin ocuunun ak sralama talebine izni verilip verilmemesi (false, varsaylan deer) durumu iin tanmlanmtr. forwardOnly nitelii, etkinlik aa yapsnda geriye dnk hedeflere izin verilmemesi (true) ya da verilmesi (false) durumunu gsterir. Kullanm opsiyoneldir ve varsaylan deeri falsedur. useCurrentAttemptObjectiveInfo niteliinin de kullanm opsiyoneldir. Etkinliin ocuunun ilerleme bilgisinin sadece kural deerlendirmelerinde kullanlmas (true, varsaylan deer) ya da kullanlmamasn (false) ifade eder. Varsaylan deeri true olan useCurrentAttemptProgressInfo niteliinin ise kullanm opsiyoneldir. Etkinliin alt eleman iin ilerleme bilgisi, eer bu bilgi etkinliin gncel, o anki giriimi srasnda kayt edildiyse kural deerlendirmeleri ve rollupta kullanlabilir (true) ya da kullanlamaz (false) anlamndadr.

63

3.2.3.2

<sequencingRules> alt eleman

Bu eleman, <sequencing> eleman ierisinde kullanm seimlidir ve birden daha fazla kere kullanlabilir. tane alt eleman ierir. Bunlar <preConditionRule>, <exitConditionRule>, <postConditionRule> elemanlardr. Bu elemanlara uygulanabilecek kurallar listesi ekil 3.8de grlmektedir.

ekil 3.8 <sequencingRules> kurallarna ait durum ve hareketler (ADL, 2006b)

<preConditionRule> alt eleman, belli bir etkinliin datm ve sralama kararlarn kontrol eden eylemlerin tanmland ksmdr. Bu tr eylemleri ieren kurallar, etkinliin datlp datlmayacana karar vermede kullanlr. <sequencingRules> eleman ierisinde seimli olarak birden fazla kere kullanlabilir. Bu elemann <ruleConditions> ve <ruleAction> olmak zere iki alt eleman vardr. <ruleConditions> eleman, ierisinde tanmlanan elemanlarn nasl biraraya getirildiini gsteren, varsaylan olarak all (tm kural durumlarnn doru olmas durumu) deerini alan conditionCombination niteliini alabilir. Bu niteliin alabilecei dier bir deer ise any deeridir ve kural durumlarnn ilerinden sadece birinin doru olmas durumunu iaret eder.

64 eleman altnda tanml birden fazla <ruleCondition> alt eleman olabilir. Bu eleman 4 farkl nitelik alabilir. Bunlardan referenceObjective nitelii, durum deerlendirilmesi srasnca kullanlan etkinlik ile ilikili olan nesneye ait tanmlaycy (identifier) belirtir. Kullanm opsiyoneldir ancak varsaylan deeri No olarak belirlenmitir. Boluk deeri alamaz. Alaca deer bir <objective> elemannn ya da <primaryObjective> elemannn objectiveID deeri olabilir. Bir dier nitelik olan measureThreshold nitelii ise, lme-tabanl durum deerlendirmelerinde kullanlan eik deerini gsterir. Varsaylan olarak tanmlanan deeri 0.0 ve deer aral ise -1.0000 ile 1.0000 arasndadr. Operator nitelii, duruma uygulanacak olan operatr gsterir. Varsaylan deeri noOp eklinde olup, kural olduu gibi kabul eder. Alabilecei dier deer not ise kural deerlendirmesi srasnda ayn olan durumu ihmal eder. condition nitelii ise, zorunlu olarak tanmlanmas gereken bir niteliktir. Alabilecei deerler activityProgressKnown, attemptLimitExceeded, attempted, completed, objectiveStatusKnown, timeLimitExceeded, objectiveMeasureKnown, satisfied, outsideAvailableTimeRange, objectiveMeasureLessThan, objectiveMeasureGreaterThan, always eklindedir. <ruleAction> eleman ise, tanmlanan kuraln doru yani true olarak deerlendirilmesi durumundaki, arzu edilen sralama davrann gsteren elemandr. <ruleAction> eleman, <preConditionRule>, <postConditionRule> ya da <exitConditionRule> elemanlar ierisinde sadece 1 kere tanmlanabilir ve bal olaca elemana gre deiiklik gsterir. Alabilecei tek nitelik action niteliidir ve arzu edilen sralama davrann gsterir. Eer action, bir <preConditionRule> ierisinde tanml ise, bu durumda action attribbuteu skip, disabled, hiddenFromChoice, stopForwardTraversal deerlerinden birini alabilir. <ruleConditions>

65 Eer <postConditionRule> iinde tanml ise, exitParent, exitAll, retry, retryAll, continue, previousdeerlerinden birini alabilir. Ve son olarak eer <exitConditionRule> iinde tanml ise, sadece exit deerini alabilir. Aada, <sequencingRules> eleman iinde <preConditions> elemannn kullanm grlmektedir.
<imsss:sequencing> <imsss:sequencingRules> <imsss:preConditionRule> <imsss:ruleConditions> <imsss:ruleCondition condition = "satisfied"/> </imsss:ruleConditions> <imsss:ruleAction action = "disabled"/> </imsss:preConditionRule> </imsss:sequencingRules> </imsss:sequencing>

<postConditioRule> eleman, belirli bir etkinlik iin sralama kararlarn kontrol eden ilemlerin tanmlarn ierir. Seimli olarak ve en fazla 1 kere kullanlabilir. Nitelik almaz. Alaca elemanlar, <preConditionRule> elemanndaki gibi, <ruleConditions> ve <ruleAction> alt elemanlardr. <exitConditionRule> alt eleman ise, bir etkinlie uygulanan giriim sonlandrldnda uygulanacak ilemleri ieren kurallar tanmlar. Bal olduu <sequencingRules> eleman iinde seimli olarak ve en fazla 1 kere kullanlabilir. Bu eleman nitelik almaz.. erdii alt elemanlar ise aynen <preConditionRule> elemanna bal olarak tanmlanan alt elemanlardr ve onlar gibi kullanlrlar.

3.2.3.3

<limitConditions> eleman

Etkinlik zerindeki giriimler ve o giriim iin izin verilen maksimum sre ile ilgili tanmlamalar ieren elemandr. <sequencing> eleman iinde seimli olarak ve en fazla 1 kere tekrarlanabilir. Alt eleman iermez. Fakat, attemptLimit ve attemptAbsoluteDurationLimit

66 olmak zere 2 tane nitelik alr ve bunlarn kullanm da seimlidir. attempLimit, etkinlik iin maksimum giriim saysn belirler ve varsaylan deeri 0 (sfr)dr. attemptAbsoluteDurationLimit ise kullancnn etkinlik ile etkileim ierisinde olduu zaman, etkinlik zerindeki tek bir giriim ile harcayabilecei maksimum zaman gsterir fakat bu sre, etkinliin geici olarak durdurulduu zaman kapsamaz.

3.2.3.4

<auxilaryResources> eleman

ADL, bu eleman tedbir olarak kullanmaktadr. Yedek, yardmc kaynaklarn kullanm hakknda tanmlama gereksinimleri ile ilgili olarak auxilary kaynaklar SCO olabilir mi, bunlara sralama bilgileri uygulanabilir mi gibi kayglar olmaktadr (ADL, 2006b; IMS, 2003).

3.2.3.5

<rollupRules> eleman

<sequencing> eleman iinde seimli olarak ve en fazla 1 kere bulunabilen bir elemandr. Kullanmlar istee bal olan, rollupObjectiveSatisfied, rollupProgressCompletion ve olmak zere 3 nitelik alabilir. rollupObjectiveSatisfied nitelii rollupta bulunan etkinlik ile
objectiveMeasureWeight

nesnenin memnun edici durumunun ilikilendirildiini gsterir. Varsaylan deeri truedur. rollupProgressCompletion nitelii, etkinliin tamamlanma durumunun, bal olduu ana etkinlik iin rollupta bulunduunu ifade eder. Varsaylan deeri 1.0000dir ve kullanm opsiyonel olan bir niteliktir. <rollupRules> eleman alt eleman olarak sadece <rollupRule> elemann ierebilir. <rollupRule> alt eleman, opsiyonel olan childActivitySet, minimumCount ve minimumPercent niteliklerini alabilir. childActivitySet niteliinin varsaylan deeri all olarak belirtilmitir ve rollup durumunu deerlendirmek iin kimin veri deerlerinin kullanldn gsterir.

67 Alabilecei deerler all, any, none, atLeastCount, atLeastPercent eklindedir. minimumCount nitelii ise sadece childActivitySet niteliinin deeri atLeastCount olarak tanmlandnda kullanlr ve varsaylan olarak 0 sfr deerini alr. minimumPercent nitelii ise sadece childActivitySet niteliinin deeri atLeastPercent olarak belirtilmi ise tanmlanabilir ve varsaylan deeri 0.0000 eklinde tanmlanmtr. Bu nitelik ile belirtilen ocuklarn en az eer true deerine sahip rollup durumu ieriyorsa, rollup rule condition true olarak deerlendirilir. Alabilecei deer aral 0.0000 to 1.0000 eklinde tanmlanmtr. Aada bu elemann kullanmna bir rnek verilmitir.
<imsss:sequencing> <imsss:rollupRules> <imsss:rollupRule childActivitySet =all> <imsss:rollupConditions> <imsss:rollupCondition condition= "attempted"/> </imsss:rollupConditions> <imsss:rollupAction action = "completed"/> </imsss:rollupRule> </imsss:rollupRules> </imsss:sequencing>

<rollupRule> elemannn alabilecei alt elemanlar <rollupConditions> ve <rollupAction> elemanlardr. Bunlardan <rollupConditions> alt eleman, tek bir rollup kural iinde uygulanan bir kme durum iin konteyner grevi grr. <rollupRule> eleman iinde sadece 1 kere bulunur. Kullanm opsiyonel olan ve varsaylan olarak any deerini alan (dier deer all) ve rollup durumlarnn nasl kombine edildiini gsteren conditionCombination niteliini alabilir. <rollupConditions> elemann, rollupRule iinde uygulanacak olan bir durumu tanmlayan <rollupCondition> adnda alt elemanlar vardr. <rollupCondition> elemannn alabilecei nitelikler srayla operator, (varsaylan deeri noOp alabileei dier deer not) ve kural iin durum elemann tanmlayan ve tanmlanmas zorunlu olan

68 condition niteliidir. Condition niteliinin alabilecei deerler, satisfied, objectiveMeasureKnown, objectiveStatusKnown, attempted, completed, activityProgressKnown attemptLimitExceeded,, timeLimitExceeded, outsideAvailableTimeRange eklinde belirlenmitir (ADL, 2006a). Tanml dier alt eleman, <rollupAction>, kural iinde uygulanacak olan durumu belirtir. Bal olduu <rollupRule> eleman iinde sadece 1 kere bulunur. Alt eleman iermez. Ald nitelik action niteliidir. Kural doru olarak deerlendirilirse, bu nitelik beklenen davran tanmlar. Alabilecei deerler ise satisfied, notSatisfied, completed, incomplete eklindedir.

3.2.3.6

<objectives> eleman

Bu eleman, bir etkinlik ile ilikilendirilmi olan objective kmeleri iin saklama birimi grevi grr. Bal olduu <sequencing> eleman iinde en fazla 1 kere tanmlanabilir ve nitelik tanm yaplmaz. <primaryObjective> ve <objective> olmak zere 2 alt eleman ierir. Her etkinlik en azndan 1 tane primary objective eleman iermelidir. <primaryObjective> alt eleman, etkinlik ile ilikili olan rollup kurallarna katlan nesneyi tanmlar. Eer <objectives> eleman tanmlanm ise, <primaryObjective> elemannn tanmlanmas zorunludur. Bu eleman bal olduu <objectives> eleman ierisinde sadece 1 kere bulunabilir. Her ikisi de seimli olarak kullanlan 2 tane nitelik alabilir. lk nitelik, varsaylan deeri false olan satisfiedByMeasure nitelii, etkinlik ile ilikili olan objectivein yeterli olmas durumunda herhangi baka bir metot yerine <minNormalizedMeasure> elemannn kullanlabileceini gsterir. kinci nitelik ise etkinlik ile ilikili objectivein IDsini belirten objectiveID niteliidir. Burada boluk karakteri kullanlmaz. Eer bir <primaryObjective> eleman bir <mapInfo> ierirse, objectiveID nitelii

69 gereklidir. Eer iermez ise opsiyoneldir. XML veri tipi anyURI olarak tanmlanmtr. Aada da grld zere, <primaryObjective> alt eleman da alt elemanlar ierebilir. Bunlar <minNormalizedMeasure> ve <mapInfo> elemanlardr.
<imsss:objectives> <imsss:primaryObjective objectiveID = "PRIMARYOBJ" satisfiedByMeasure = "true"> <imsss:minNormalizedMeasure>0.6 </imsss:minNormalizedMeasure> <imsss:mapInfo targetObjectiveID = "obj_module_1" readNormalizedMeasure = "false" writeSatisfiedStatus = "true" /> </imsss:primaryObjective> </imsss:objectives>

<minNormalizedMeasure> eleman objective iin minimum yeterlilik (satisfaction) lsn tanmlar. Deeri -1 ile 1 arasndadr. Varsaylan deeri 1.0dr. Eer bu eleman, bir primaryObjective iin minimum deer tanmlamak zere kullanlmaktaysa, LMS bu deeri cmi.scaled_passing_score (ADL, 2006c) ifadesini balatmak iin kullanacaktr. Bu eleman bal olduu <primaryObjective> ve <objective> elemanlar iinde en fazla 1 kere kullanlabilir. Nitelik ve alt eleman iermez. Burada tanmlanabilecek dier alt eleman <mapInfo> elemandr. Paylalan global bir nesneye (ya da nesneden ) etkinliin yerel nesne bilgisini eletirmek etmek iin kullanlr. Her etkinlik iin snrsz sayda objective maps olabilir. Alt eleman iermez fakat nitelik alabilir. Bu nitelikler, zorunlu olan targetObjectiveID, global paylalan objective iin tanmlaycdr. Bo karakter olamaz. XML Data Type: xs:anyURI olarak tanmlanmtr. readSatisfiedStatus nitelii ise seimlidir ve varsaylan olarak true deerini alr. Yerel objective iin gelime, ilerleme adm (progress) tanmlanmam ise, tanml yerel objective iin memnuniyet durumu tanml paylalan global

70 objectiveden elde edilebilir (true ya da false deerleri). nc nitelik readNormalizedMeasure niteliidir, seimlidir ve varsaylan deeri truedur. Tanmlanm yerel objective iin normalize edilmi lnn, l tanmlanmad zaman tanml paylalan global objectiveden alnabileceini (true ya da false) belirtir. writeSatisfiedStatus nitelii ise varsaylan olarak false deerini alr. Tanml yerel objective iin yeterlilik durumu, tanml paylalan global objectivee transfer edilebilir. Son olarak writeNormalizedMeasure nitelii seimlidir ve varsaylan olarak false deerini alr. readSatisfiedStatus ve readNormalizedMeasure iinde eer bir objective iin birden fazla <mapInfo> eleman mevcut ise, sadece bir tanesinin readSatisfiedStatus nitelii ve readNormalizedMeasure nitelii true olarak belirlenir. Write Objective Mapleri, yani writeSatisfiedStatus ve writeNormalizedMeasure, iin bir etkinlikte eer ayn targetObjectiveIDyi paylaan birden fazla objective <mapInfo> eleman var ise bu durumda objectiveslerden sadece bir tanesinin writeSatisfiedStatus nitelii true deerini ve writeNormalizedMeasure nitelii iin true deerini alabilecektir. <objectives> eleman altnda tanml ikinci eleman ise <objective> alt elemandr. Bu, etkinlik ile ilikisi olmayan rollupa katks olmayan nesneleri tanmlar. Sadece <primaryObjective> eleman tanmlanm ise kullanlabilir. <objectives> eleman iinde 0 ya da daha fazla kere bulunabilir. Bu eleman, <primaryObjective> elemannn ald niteliklerin aynsn yani satisfiedByMeasure ve objectiveID niteliklerini alabilir. Alabilecei alt elemanlar da <primaryObjective> elemannn ald elemalar <minNormalizedMeasure> ve <mapInfo> elemanlardr. yani

71

3.2.3.7

<randomizationControls> eleman

Sralama sreci srasnda bir etkinliin ocuklarnn (kendisine bal alt etkinliklerin) nasl sralanaca ile ilgili tanmlamalar barndrr. Alt eleman iermez. Bal olduu <sequencing> elemannda en fazla 1 kere kullanlabilir. Tanmlanmas opsiyonel olan 4 nitelik alabilir. Bunlardan varsaylan deeri never olan randomizationTiming nitelii, etkinliin ocuklarnn sralannn ne zaman meydana geleceini gsterir. Alabilecei dier deerler once veya onEachNewAttempt eklindedir. selectCount nitelii ise etkinlik ile ilikili ocuk etkinliklerden seilmesi gereken cocuk etkinlik saysdr ve varsaylan deeri 0dr. reorderChildren nitelii, ocuk etkinliklerin sralannn rastgele olup olmayacan belirler. Varsaylan deeri falsedur. seelectionTiming niteliinin ise varsaylan deeri neverdr ve seimin ne zaman olmas gerektiini gsterir. Alabilecei dier deerler never, once, onEachNewAttempt eklindedir.

3.2.3.8

<deliveryControls> eleman

Sralama sresince bir etkinliin ocuklarnn sralan ile ilgili tanmlamalarn ierir. Alt eleman iermez. <sequencing> eleman iinde en fazla 1 kere bulunabilir. Kullanm opsiyonel olan nitelik alabilir. Bunlardan ilki tracked, giriim (attempt) iin objective progress bilgisi ve activity/attempt progress bilgisinin kaydedilip kaydedilmeyeceini gsterir. Varsaylan deeri true olarak tanmldr. completionSetByContent nitelii, etkinlik iin tamamlanma kararnn SCO tarafndan verilip verilmeyeceini gsterir. Varsaylan deeri false olarak tanmlanmtr. objectiveSetByContent" nitelii ise objectivein memnun edici deerinin SCO tarafndan atanacan belirtir ve varsaylan deeri falsedur.

72

3.2.3.9

<constrainedChoiceConsiderations> eleman

Sralama sreci boyunca choice navigation taleplerinin nasl engellenecei ile ilgili tanmlamalar ierir. Sadece tanmland etkinlik iin uygulanabilen bir seenektir. Alt eleman iermez. <sequencing> eleman iinde en fazla 1 kere bulunabilir. XML isim alan http://www.adlnet.org/xsd/adlseq_v1p3 ve isim alan neki adlseq eklinde tanmlanmtr (ADL, 2006b). ki nitelik alabilir. Bunlar opsiyoneldir. preventAction nitelii varsaylan deeri falsedur ve ocuk etkinlikler zerindeki giriimler (attemptler), o anki etkinlik ebeveyn etkinlik olmad srece balatlmaz. constrainChoice niteliinin varsaylan deeri de falsedur ve sadece next mantnda ilerlenen bir sonraki etkinlik seimini salar.

3.2.3.10 <rollupConsiderations> eleman

Bir etkinliin kullanm (rollup) sreci ierisine ne zaman dahil olacan gsteren tanmlamalar ieren elemandr. Bal olduu <sequencing> elemannda en fazla 1 kere kullanlabilir. Seimli olarak kullanlabilecek 5 nitelik alabilir. Bunlarn varsaylan deerleri always olarak belirtilmitir. requiredForSatisfied, etkinliin hangi durum altna dahil edildiini gsterir. requiredForNotSatisfied nitelii ise etkinliin bal olduu ebeveyn not satisfied rollup kuralnn deerlendirilmesindeki durumu tanmlar. Dier nitelik, requiredForCompleted, ebeveyn tamamlanm bir kullanm deerlendirmesi iin durumu belirtir. requiredForIncomplete nitelii, tamamlanmam bir kullanm kural iin durum tanmlamas yapmada kullanlr. Son nitelik, measureSatisfactionIfActive etkinlik aktif iken kullanm sracnca memnuniyet hesaplamada deer (measure) kullanlp kullanlmayacan belirtir. Sadece bu niteliin varsaylan deeri false olarak tanmlanmtr. Niteliklerin alabilecekleri

73 dier deerler ise hepsinde ayn olmakla birlikte, yledir. Etkinliin kullanm kural ilemlerine her zaman dahil olacan gsteren always; sadece etkinliin deneme giriiminde bulunulduu zamanlarda kullanm ilemine dahil olacan gsteren ifAttempted; eer etkinlik atlanmamsa dahil olacak olan ifNotSkipped ve eer etkinlik geici olarak durdurulmamsa dahil edilecek anlamnda olan ifNotSuspended.

3.2.3.11 <sequencingCollection> eleman

<sequencingCollection> eleman, <sequencing> eleman ile tanmlanan bir kme sralama bilgisinin yeniden kullanlmasn salayan bir elemandr. Bu eleman nitelik almaz. zellikleri yle zetlenebilir: eer bir <sequencingCollection> istenmi ise, sadece 1 sralama koleksiyonu olabilir. Eer bir <sequencing> eleman, sequencingCollection iinde tanml bir <sequencing> elemann gstermekteyse, IDRef niteliinin kullanlmas zorunludur ve sequencingCollection iinde tanml <sequencing> eleman ile belirtilen IDyi referans gstermelidir. Eer bir <sequencing> eleman bir <item> ya da <organization> elemannn ocuk eleman olarak tanmlanm ise, ID niteliinin kullanlmasna izin verilmez. Bu balk altnda tanml tm <sequencing> elemanlar iin, ID niteliinin kullanlmas zorunludur ve IDRef niteliinin tanmlanmasna izin verilemez. Bu, dier sralama bilgilerine referans verilen sralama bilgisinin deitirilmesini nlemek iin konmu bir kuraldr.

74 <sequencingCollection> eleman, <imscp:manifest> eleman iinde en fazla 1 kere kullanlabilir (ADL, 2006b). Aada bu elemann kullanmn gsteren bir kod paras rnek olarak verilmitir.
</resources> <imsss:sequencingCollection> <imsss:sequencing ID = "pretest"> <imsss:controlMode choice = "false" choiceExit = "false" flow = "true" forwardOnly="true"/> <imsss:sequencingRules> <imsss:preConditionRule> <imsss:ruleConditions> <imsss:ruleCondition condition = "satisfied"/> </imsss:ruleConditions> <imsss:ruleAction action = "skip"/> </imsss:preConditionRule> </imsss:sequencingRules> </imsss:sequencing> </imsss:sequencingCollection> </manifest>

75

4. TASARLANAN ZELLKLER FARKLARI

PLATFORMUN (LCDM) VE BENZERLERNDEN

Web tabanl uzaktan eitimde, yazarlk aralarnn renme ortamlarndaki nemi artmaktadr. Ayrca renme nesnesi havuzlar da bilgi ynetiminde kritik nokta haline gelmektedir. Bu alma kapsamnda, Nlerinin bir ders paketi eklinde organize edilmesi, depolanmas ve stveri tanmlamalarna bal olarak aranabilmelerini salamak, kullanlrlklarn artrmak amacyla, bir st-veri tanmlama ve N ierik paketi oluturma platformu hazrlanmas kararlatrlmtr. Tasarlanan platforma LCDM- Learning Content Design Manager ad verilmitir. Bu blmde, blm te anlatlan SCORM standard temel alnarak tasarlanan platformun balca zellikleri aklanmaktadr. Literatrde grlen nceki almalar da deerlendirilerek, tasarm yaplan sistemin zellikleri saptanm ve tasarlanan platformun temel zellikleri ve dier almalardan farklar aadaki gibi belirlenmitir.

4.1 erik Paketleme ve stveri in Trkiyedeki lk Uygulama

ncelenen kaynaklarda grld kadaryla gerek yurtdnda gerekse yurtiinde yaplan almalarda tasarlanan aralar genellikle ya ierik paketi oluturmak ya da stveri girii salamak zere tasarlanm uygulamalardr. Trkiyede N ierik paketi hazrlamak amacyla tasarlanan bir araca, incelenen kaynaklarda rastlanmamtr. ukurova niversitesince tasarlanan TreeLOM (TreeLOM, 2006) ise, sadece stveri giri ilevini yerine getiren bir programdr. Yurtdnda tasarlanan aralardan sadece ReLOAD ve IMS Package Editor hem stveri girii hem de ierik paketleme ilevlerini gerekletirmek iin kullanlan ve farkl standartlar destekleyen iki aratr, ancak web tabanl deillerdir.

76 Bu almada tasarlanan platform, LCDM, ise Trkiyede yaplan, web zerinden eitsel ierik oluturarak N ierik paketleri hazrlamak ve stveri tanmlamalarn yapabilmek iin gerekli fonksiyonlar ieren ve niversite seviyesinde kullanlmas dnlen bir uygulamadr.

4.2 SCORM 2004 Standard Destei

ncelenen kaynaklarda, ierik paketleme ve stveri girii iin kullanlan aralardan SCORMu destekleyenler SCORM 2004 ncesindeki srmlerle uyumludur. LCDM platformu, son srm olan SCORM 2004 desteklemektedir. Bylece platform, IEEE LOM artnamesine uygun stveri tanmlamalar yapmak, IMS erik Paketleme kurallarna gre eitsel iei paketlemek ve gene IMS Simple Sequencinge gre sralama kurallarn uygulamay mmkn klmaktadr.

4.3 Web Tabanl Uygulama ve Kolay Kullanc Arayz

Tasarlanan platform, etkileimlilii ve yeniden kullanlabilirlii salamak, zaman iyi kullanmay kolaylatrmak iin, kolay kullanc arayzlerine sahip olacak ekilde web tabanl olarak tasarlanmtr.

4.4 Kaynak Havuzu ve N Havuzu

Web tabanl olmas LCDM platformuna eriimi her zaman ve her yerden mmkn klacandan, bilgi paylamnn artrlmas amacyla platformda iki ayr havuz oluturulmutur. Bunlardan biri farkl tipteki kaynak dosyalarnn tutulduu ve istenirse paylama ald Kaynak Dosyalar Havuzu, dieri ise N ierik paketlerinin tutulduu ve kaytl kullanclarn eriimine ak olan renme Nesnesi erik Paketi Havuzudur. Her iki havuzdan da farkl kriterlere gre arama yapmak mmkndr. Kaynak ve ierik paketi havuzlar sayesinde, sistemde ykl bir dosyadan ve yine sistemde tanml bir eitsel ierik paketi projesinden uyarlama imkan ile yeni bir dosya ve proje oluturulmas

77 mmkndr. Bylece LCDM sistemi, eitsel ierik oluturulmas ile ilgili olarak kaliteyi ve verimi artrm ve maliyeti drm olmaktadr. Ayrca, sistemde 2 ayr havuz olmas, hangi dosyann kim tarafndan ve ne zaman sisteme yklendii bilgisi ve hangi ierik paketinin kim tarafndan, ne zaman oluturulduu bilgisi renilebilmektedir.

4.5 Dosya ve N erik Paketi Arama

Sistemdeki eitsel ierik hazrlama yetkisi olan kaytl kullanclar, sisteme kendi ykledikleri dosyalar arasndan arama yapabilecekleri gibi, ayn zamanda bakalarnn sisteme ykledii ve paylalabilir olarak iaretledii dosyalar arasndan da arama yapabilir ve bu dosyalar kendi oluturacaklar eitsel ieriklerde kullanabilirler. Ayrca, sistemdeki kaytl kullanclarn tmnn kendilerinin oluturduu ve dier kullanclarn oluturduu tamamlanm eitsel ierik paketleri arasndan Dosya/Paket Ad, Dosya/Paket Tipi (MIME Type), Oluturan Kii ve Oluturulma Tarihi kriterlerine gre arama yapabilmesi mmkndr. Birden fazla kritere gre arama yaplmak istenilirse, kriterler mantksal VE ilemine alnarak arama gerekletirilir.

4.6 nizleme mkan

LCDM platformu, iki farkl nizlemeyi desteklemektedir. Bunlardan biri daha ok kullancnn kaynak dosyalarn sisteme yklerken kullanaca dosya baznda nizleme, dieri ise olutulan N ierik paketlerinin grntlenebilecei proje baznda nizleme fonksiyonlardr. Dosya baznda nizleme iin sistemdeki kaynak dosyalar zerine tklanarak ieriin yeni bir tarayc penceresinde grntlenmesi salanmtr. Paket baznda nizlemede ise, rencinin grecei ierik yaps ayn srada fakat zel olarak tasarlanm bir web arayz zerinden yeni bir tarayc penceresinde grntlenebilmektedir.

78

4.7 Dosya ve N erik Paketi ndirebilme

Eitsel ierik hazrlama yetkisi olan kaytl kullanclar, sistemdeki kaynak dosyalarn kendi disklerine geri ykleyebilirler. Bu zellik, kullancnn bir projede kulland dosyalar kendi yerel diskinde saklayarak kaynaklarn tketmesini engeller ve istenildiinde geri alnan dosya zerinde deiiklik yaparak platforma farkl bir dosya halinde yeniden yklemesini salar. Eitsel ierik paketlerinin yerel diske kopyalanmas ise iki farkl ekilde gereklemektedir. Bunlardan birincisi SCORM formatnda hazrlanan ve uyumlu bir eitim ynetim sistemine yklenerek altrlabilecek olan paket formatnn kopyalanmas, ikincisi ise oluturulan paketteki eitsel ieriin dorudan herhangi bir makinedeki herhangi bir web tarayc sayesinde grntlenmesini salayacak olan nizleme formatnn kopyalanmasdr.

4.8 Hazr erik Paketlerinin Sistemen Yklenmesi

LCDM platformunda, baka uygulamalar kullanlarak hazrlanan SCORM 2004 uyumlu ierik paketlerinin yklenmesi ve alabilir hale getirilmesi mmkndr. Dardan yklenen ierik paketleri, ykleyen kullancya bal olarak kaydedilir ve sistem dndan alndna dair iaretlenir. Sktrlm dosya olarak sisteme yklenen paketler, alarak veritabanndaki ilgili tablolara ilenir. ReLOAD ile oluturulan ierik paketlerinin sisteme yklenmesi ve altrlmas test edilmitir.

4.9 Eitim Ynetim Sisteminden Bamsz Kullanlabilme

LCDM platformunun bir LMS zerinde almasna gerek yoktur. Web tabanl alabilmesi, sisteme dosya ykleme, dosyalar kullanarak ierik paketleri oluturabilme ve bu paketler arasndan arama yapabilme, ierik nizleme ile kullanc ilgili ierii bir LMSe bal kalmadan takip edebilmektedir.

79

4.10 Birden Fazla Dil Destei

LCDM platformunda, u anda Trke ve ngilizce olmak zere iki dil tanmlanmtr. Diller ve arayzler zerindeki ifadelerin bu dillerdeki karlklar veritabannda tutulmakta, kullanc istedii dili setiinde dorudan o dile ait arayz ile karlamaktadr. Ayrca, platforma yeni dil eklenmesi ve mevcut dil tanmlamalar zerinde gncellemeler yaplabilmesi iin bir arayz tasarlanmtr.

4.11 zerinde allan Platform

LCDM platformunda ekil 4.1de de grld zere, Internet Information Server (IIS), ASP.NET, XML, C#, javascript dilleri ve veritaban olarak da SQL veritaban kullanlmtr. Veritaban ile ilgili detayl bilgiler Ek Aklamalar Ada verilmitir. LCDM platformunun niversite dzeyinde kullanm amalanmtr. Gerek kullanlmas dnlen niversitede kullanlan programlar olmasndan ve gerekse kolay bulunabilir olmalarndan dolay Windows, ASP.NET ve SQL veritaban seilmitir. Kolay bir kullanc arayz ile eriilebilecek olan sistem IIS server zerinden almakta ve arka planda da alan uygulamalar ve veritaban balants sayesinde dosya ve ierik paketlerine eriilerek ilgili fonksiyonlar yerine getirilmektedir.

4.12 Sistemin almas

ekil 4.2de grld zere, ierik salayc, kulland tarayc zerinden sisteme giri yaptktan sonra, st-veri oluturma ve ierik paketleme arac sayesinde kendi hazrlad renme nesneleri ierik paketlerine erierek gncelleme yapabilir, yeni renme nesnesi ierik paketleri oluturabilir. Ayn ekilde renci de Internet taraycs zerinden sisteme dahil olarak yetkilerine gre ierik paketi havuzuna erierek arama, nizleme ve dosya indirme ilemlerini yapabilmektedir.

80

INTERNET TARAYICISI
HTML + JavaScript

WEB SUNUCU Internet Information Server (IIS)

Uygulama

ierik paketi havuzu

Grafik Arayz

C#, JavaScript, ASP.NET, XML

Veritaban

ekil 4.1 LCDM alma platformu.

Olutur Dzelt

renme Nesnesi Sakla

Ara renme Nesnesi + Metadata

Al

metadata oluturma & erik paketleme

Internet taraycs

Internet taraycs

erik salayc

renci

ekil 4.2 LCDM Sisteminin almas.

81

5. TASARIM
Bu blmde, LCDM sisteminin nceki blmlerde anlatlan zelliklere sahip olacak ve alt yapy destekleyecek ekilde SCORM standardna uygun olarak tasarlanmas ile ilgili bilgiler verilmektedir.

5.1 Kullanc Gruplar ve Yetkileri

LCDM platformunda, ekil 5.1de de grld zere, grup kullanc tanmlanmtr. Bunlar, N ierik paketlerini hazrlayacak olan yaymc, hazr paketler arasndan ders/konu takibi yapabilecek olan renci ve tm sistemin ynetiminden sorumlu olan yneticidir. Aada her kullanc grubunun yapabilecei ilemler zet olarak listelenmitir. Detaylar, ilerleyen ksmlarda sistemde tanml modller aklanrken ilgili balklar altnda verilmitir. Yaymc grubundaki kullanclarn, yani eitmenler, Dosya Yneticisi, Proje Yneticisi, Paket Yneticisi, Metadata Yneticisi, Sralama, Arama ve nizleme modllerine eriim hakkna sahiptirler. Bir yaymc, aadaki fonksiyonlar yerine getirebilir. Sisteme dosya ykleyebilir ve URL tanmlamas yapabilir. Tamamlanm olan ierik paketlerinin listesini grebilir. Sistemdeki dosyalar kullanarak bir ierik paketi iin organizasyon, proje oluturabilir Oluturduu eitsel projeyi sktrarak saklamaya hazrlayabilir. Dosya ve paket baznda nizleme yapabilir. Kendi dosyalar ve paylama ak dier dosyalar arasndan arama yapabilir. Dosya ve paket baznda arama yapabilir. Dosya baznda indirme yapabilir.

82 Paket baznda, hem SCORM 2004 uyumlu hem de nizlenebilen formattaki paketleri yerel makinesine kopyalayabilir. Dosya / organizasyon / paket baznda st-veri girii yapabilir. Organizasyon / konu bal (item) baznda sralama kurallar, yani ieriin renciye hangi srada gsterileceini belirleyen kurallar, ekleyebilir.

stemci grubundaki kullanclar yani renciler, sistemde aldklar dersler kapsamndaki tamamlanm ierik paketleri ile ilgili olarak aada aklanan ilemleri yapabilirler. Platformdaki grebilirler. ierik paketlerini ve bunlarla ilgili bilgileri

erik paketleri arasnda arama yapabilirler. stedikleri ierik paketinin nizlemesini grebilirler. erik paketlerini kendi makinelerine indirebilirler. erik paketinin nizlenebilen formatn kendi disklerine indirebilirler. Bylece eitsel ierii bir LMSe baml olmadan kendi makinelerindeki internet tarayc aracl ile grntleme imkan salanm olunmaktadr.

Ynetici grubundaki kullanclar ise aadaki fonksiyonlar gerekletirme yetkisine sahiplerdir. Kullanc Yneticisi modl ile sistemde yeni kullanc tanmlamak, kullancnn ald ya da verdii dersleri belirleyebilir ve ilgili gncellemeleri yapabilirler. Grup Yneticisi modl ile mevcut gruplara dahil olan kullanclar dzenleyebilir ve sistemde yeni gruplar tanmlayabilirler.

83

admin
GRUPLAR

yaymc

Dil Yneticisi Modl

H A K L A R

Grup istemci Hazr Paket Ykleme Modl Yneticisi Kullanc Yneticisi Modl Ders Yneticisi Modl

Sralama Modl

MODULLER

nizmele Modl

Arama Modl

stveri Modl

Dosya Yneticisi Modl

Proje Yneticisi Modl

Paket Yneticisi Modl

ekil 5.1 Gruplar ve Hak sahibi olduklar modller aras ilikiler.

84 Ders Yneticisi modl sayesinde sistemde yeni ders tanmlayabilir, mevcut derslerle ilgili gncellemeler yapabilirler Dosya Yneticisi modlnne erierek, yaymclarn platforma ykledikleri dosyalar, ykleme zaman, URL tanmlamalar, o kullanc ile ilikili dizin yaps gibi bilgileri grebilirler ve mdahale edebilirler. Paket Yneticisi modlnde yaymc ve verdii dersler baznda arama yapabilirler.

Birden fazla dil destei (multilanguage) fonksiyonu ile ilgili olarak, sisteme yeni bir dil ve o dile ait tanmlamalar girebilirler.

5.2 Platformda Tanml Modller ve levleri

LCDM platformunda toplam 12 tane modl tanmlanmtr. Bunlar, ekil 5.2de de grld gibi, Grup, Kullanc, Ders, Dosya, Proje, Paket ynetimi modlleri, nizleme, Arama, Metadata, Sralama, Hazr Paket Ykleme ve Dil Ynetimi modlleridir. Aada bu modller ve ilevleri ayr ayr balklar altnda aklanmtr.

5.2.1 Ders yneticisi modl

Ders yneticisi modl, sadece ynetici grubundaki kullanclarn eriime ak bir modldr ve u fonksiyonlar yerine getirmektedir: Sistemde tanml dersler, bu derslere ait ksa aklamalar, dersin eklenme tarihi gibi bilgilerin listelenmesi Sisteme yeni ders eklenmesi ve dersin silinmesi Sisteme kaytl kullanclar arasndan dersi veren yaymclarn ve dersi alan rencilerin seilmesi

85

metadata.xml

Metadata modl

Scorm schema

Sralama Modl

Hazr Paket Ykleme M. imsmanifest. l

kaynaklar

Dosya Yneticisi modl

Proje Yneticisi modl

Paket Yneticisi modl

nizleme Modl

Arama Modul

Dil Yneticisi M.

GrupYneticisi M.

KullancYneticisi M.

Ders Yneticisi M.

ekil 5.2 LCDM platformundaki modller arasndaki ilikiler.

86 Derse ait ders ad, aklamas, kodu, dersi hangi yaymclarn verdii ve hangi istemcilerin (rencilerin) ald gibi bilgilerin gncellenmesi.

LCDM platformunda bir ders tanm yapmak iin, sistemin niversite seviyesinde kullanlmasnn amalanmas nedeniyle, srayla nce bir faklte tanm yapmak ya da dersin verilecei faklteyi semek, o faklte altndaki blmleri sisteme tanmlamak ya da blm semek ve en son seilen blm altnda ders tanmlamalarn yaparak dersi oluturmak gerekmektedir. Yaymclarn hazrlayaca eitsel ierikler sistemde tanml olan derslerle ilikili olarak oluturulacandan, bu hiyerarik yap hem yaymc, hem istemci hem de ynetici grubundaki kullanclar iin kullanm kolayl salamaktadr. ekil 5.3te Ders Yneticisi modl sayfas grlmektedir. Bu modln ileyii, en genel biimde, ekranda grlen temel ilemlere gre kartlan ve ekil 5.4te grlen ak emas zerinden de anlalabilir.

ekil 5.3 LCDM platformundaki ders yneticisi modl arayz.

87
2

1 Sayfann yklenmesi ilem gncelle Ders ad, aklama, kodu girii,Faklte, blm,istemciler yaymclarn seimi buton H 1 buton
Ders deitir

Bala

sil

Emin misiniz E

buton

Sil

2 Vazge

buton

2 2 2

Faklte ekle

Blm ekle Ders ekle

ekil 5.4 LCDM platformu ders yneticisi modl temel ak diagram.

5.2.2 Grup yneticisi modl

Grup ynetimi sadece ynetici grubundaki kullanclarn eriimine aktr. Bu modl sayesinde bir ynetici, LCDM platformunda yeni kullanc grubu oluturabilir; oluturulan bir gruba sistemdeki dier kullanclardan kii ekleyebilir; gruplardaki kullanclar grerek bilgi alabilir ve grup deiiklii yapabilir; grup ad ve grupla ilgili ksa aklama bilgisini gncelleyebilir ve mevcut bir grubu silebilir. Ancak platformda tanml temel grup yani istemci, yaymc ve ynetici gruplar silinemez. Bunlar dnda tanmlanan gruplar silinebilmektedir. ekil 5.5te grup yneticisi modlnn ileyiini anlatan ak diagram grlmektedir.

88
Sayfann 2 ilem Yeni aklama gir deitir sil se Emin misiniz H Kullanclar se
2

Bala 1 E
2 stemci, yaymc, yneticiden farkl m

yklenmes

Gncelle E H

H 2

E Emin misiniz H 1 onay E 1 2 E sil

Grup ekle Grup ad

Grubu gncelle H

E 2

Kullanc seimi

ekil 5.5 LCDM platformu grup yneticisi modl ak diagram.

5.2.3 Kullanc yneticisi modl

Sadece ynetici grubundaki kullanclarn eriimine ak olan bu modl sayesinde, grup baznda tanml olan kullanclar listelenebilir, seim ve gncellemeler yaplabilir. Kullanclarn sisteme son giri tarihleri grlebilir. Kullanc ad, ifresi, e-posta, gvenlik sorusu gibi bilgiler alnarak bir gruba yeni kullanc eklenebilmektedir. Kullanc bilgilerinin gncellenmesi ve kaytl bir kullancnn sistemden silinmesi salanabilir. Kaytl kullanc yaymc grubundan ise verecei dersler, istemci grubundan ise alaca derslerin seilmesi yine bu modl altnda gerekletirilebilecek ilemlerdir. ekil 5.6da bu modln almasn gsteren ak diagram verilmitir.

89
Grubu gster Grup se
2

Sayfann yklenmes

Bala 1

ilem E Emin misiniz sil H Kullanc ifre

guncelle 2

sil

ve e-posta

dersleri se 1

Grubu se kaydet 2

buton

gncelle vazge

Kullanc ekle

Kullanc ad, ifre, e-posta, gvenlik sorusu ve cevab

3 Ekle butonu E Derslerin seimi kaydet buton

Kullanc ekle devam

ekil 5.6 LCDM platformu kullanc yneticisi modl ak diagram.

5.2.4 Dosya yneticisi modl

Bu modle sadece yaymc ve ynetici grubundaki kullanclar eriebilirler. Sisteme URL tanmlama dosya ykleme, nizleme, silme, dizin yapsnda deiiklik yapabilme, isim deitirme gibi ilevleri yerine getirebilmektedirler. Ynetici grubundaki kullanclarn ise bu modl ile ilgili olarak, hangi yaymcnn platforma hangi kaynak dosyalar, ne zaman ykledii gibi bilgileri grme ve o kullancya ait dizin yapsna mdahale etme hakk vardr (ekil 5.7).

90

ekil 5.7 LCDM platformundaki dosya yneticisi modl arayz

Yaymclar, bir seferde tek bir dosyay platforma ykleyebilirler. Ancak html dosyalarnn iindeki her referans otomatik olarak taranmakta ve bulunduklar yerler gsterilip, arama alan alarak bu dosyalarn da yklenmesi salanmaktadr. Bu dinamik kontrol iin DBauer.Web.UI.WebControls.DynamicControlsPlaceholder .dll ktphanesi kullanlmtr. Ayrca, html dosyalarnn yklenmesi srasnda, ierisindeki html taglar arasnda dolamay ktphanesi kolaylatrmak amacyla MILHTMLParser.dll kullanlmtr. Bir html dosyann referanslar olan dier dosyalar ve bulunduklar dizinin ad veritabannda tabloda saklanmaktadr. Tm dosyalara tekil bir isim verilir ve sunucuda tek dizin altnda tutulurlar. Bylece ayn dosyann birden farkl kopyas tutulabilir ve aa doru karmak dizin yaps olmaz.

91 Yaymclarn sisteme ykleyecekleri dosya boyutu en fazla 50MB ile olabilir. Yaymclarn saysnn ve hazrlanacak eitsel ierik miktarndaki art dnldnde, platforma daha byk boyutta dosya yklenmesi disk alannn harcanmasna neden olacaktr. Kullanlan sunucunun kapasitesi, desteklenen kullanc says ve Internet balant kalitesi gibi etkenlere gre bu limit deiebilir Bu nedenlerle, yklenecek dosya boyutunun artmas ykleme sresinin artmasna neden olabilir. Kullancnn sisteme ykledii dosya ad ayn kalmayarak, GUID yani Globally Unique Identifier ile farkllatrlarak saklanr. GUID yapsnda dosya uzantlar olmaz ve GUID kullanlmas ile dosyalarn eski srmlerinin saklanmas salanmtr. Gerek dosya bilgileri ve hiyerarik yap tabloda tutulur. Deiik ierik paketleri olutururken, ayn dosyay sisteme tekrar tekrar yklenmek yerine mevcut dosya kullanlabilmektedir. Bir yaymc ayn zamanda platform zerinde URL tanmlamas yapabilir. Bu sebeple sistemde bir HTML sayfas oluturularak ilgili adrese bu sayfadan balant verilmektedir. Yaymc, dosya ykleyip, URL tanmlarken ayn zamanda platform zerinde kendisine ayrlan alanda dizin de yaratabilir. Yklenen dosyalar ve tanmlanan URL adresleri hiyerarik yapda sanal dizinler oluturarak bu dizinler altna tanabilir. Dosyalarn yklenecei ve URL tanmlamalarnn yaplaca ana dizinin ad DosyaDeposu olarak belirlenmitir. Bu dizin Windows iletim sisteminde inetpub\wwwroot dizini altnda grnmeyeceinden URL girilerek eriim salanamaz. Dosya yneticisi sayfasnda, listelenen dizin yapsndaki bir dosya ya da URL tklanrsa ilgili dosya ayr bir pencerede alarak nizleme salanabilmektedir. Eer seilen dosya html formatnda ise, html kod ierisinden baka dosyalara olan referanslar taranarak bulunan dosyalar ana dosya ile OnIzlemeDosya dizinine dizin yaps korunarak kopyalanr ve ilgili dosya ayr bir pencerede gsterilir. nizleme

92 srasnda bir html belgesinin referans verdii dosyalar iin, bulunmalar gereken dizin ve ilgili dier bilgiler veritabannda tablodan ekilerek okunmaktadr. Dizin ya da dizin ierisindeki dosya ve URL tanmlamalarnn listelendii tablodaki lemler stunundan, ilgili komut tklanarak dosya /URL tanmlamas ya da dizin silme ilemi gerekletirilebilir. Yanl ilem yapmamak amacyla, kullancdan dorulama istenmektedir. Silinmesi istenilen dizin/dosya/URLnin herhangi bir projeye dahil olup olmad kontrol edilir ve dahil deil ise silinir. Dosya html ise, silinirken ayn kontrol her dosya iin yaplr. Eer dosya bir projeye dahilse, kullancya dosyann bir projede kullanldn ve silinemeyeceini belirten bir aklama mesaj grntlenir. Eer silinmek istenilen dizin de, proje ierisinde bir organizasyonda kullanldysa ayn ekilde uyar mesaj grntlenir. Ayrca, kullanc sistemdeki bir dizin, dosya ya da URL tanmlamasna ait isim deiiklii yapabilmektedir. Dizin/dosya ismi deitirilirken, ilgili dosyann bir projede kullanlp kullanlmad bilgisi kontrol edilmez. nk, dosyalar iin ilgili projelerde dosya ismi ile deil dosyaIDsi ile referans verilmektedir. Dizinler ise sadece dosya yneticisi modlnde sanal saklama alanlar olarak kullanlr, projelerle ilgileri yoktur ve bunlarn isimlerinin deimesi proje oluturma aamasnda nem tamamaktadr. ekil 5.8de dosya yneticisi modlnn genel ileyi mantn aklayan ak diagram grlmektedir. Bu modlde ve dier modllerde dosya, paket, proje listelemek gibi ilemler iin kullanlan zgaral yapda stun isimlerine tklandnda ilgili stuna bal olarak listelenen ierik sralanmaktadr. Bu zgaral yap iin RadGrid.Net2.dll ktphanesi kullanlmtr.

93
Sayfann yklenmes ynetici yayimci seimi 2 1
yayimci

kullanc

Kullanc se

Bala
2

1 1 Dizin /dosya se

vazge

kaydet ilem Ad deitir Sil Dosya ad H

Gncelle

Dizin yaps

ilem

3 buton
eleman seildi mi

Emin misiniz

2
PRJde kullanl yor mu

E E Dizin se Tanacak elemalar

buton

sil 1

Ta

E Silinemez mesaj 1 Seilenleri ta ve kaydet

buton

vazge link ekle

Yer seildi mi

yer se

ta

E Metin , adres 4 E

ekle vazge

kaydet 1
dizin ad

Dizin ekle

yer seildi mi

yer se E

dosya ekle

yer seildi mi

Dosya bul

Paylam var /yok

dosya arama arama

yer se

ekil 5.8 LCDM platformu dosya yneticisi modl ak diagram.

94

5.2.5 Proje yneticisi modl

ok genel bir ifade ile buradaki proje kavram, seilen bir ders ile ilikili olarak ve sisteme yklenen kaynak dosyalarnn kullanlmas ile rencinin grecei bir ierik organizasyonu yapsnn oluturulmas ve oluturulan yapnn bir ierik paketi olarak kaydedilmesi srecini ifade etmektedir. Bu sre ierisinde, ierik yapsnda kaynak dosya, rencinin grecei ierik ierisindeki bir balk ya da ieriinin kendisi gibi farkl kademelerde st-veri ve sralama bilgilerinin tanmlanmas da Proje Yneticisi Modl ierisinde yaplabilecek ilemlerdir. Ancak stveri tanmlamalar ve sralama bilgilerinin girilmesi ayr modller olduundan farkl balklar altnda ele alnmtr. Eitsel ierik oluturulduktan sonra, alnp farkl yazarlk aralar arasnda alabilmesi ve farkl LMSlerde kullanlabilmesi, ierik havuzlar arasnda tanabilmesi iin, eitsel ieriin paketlenmesi gerekmektedir. LCDM platformunda projeler, klasr baznda tutulmazlar yani fiziksel olarak bir yer igal etmezler. Proje bilgileri ve bir projenin farkl srmleri veritabannda tablolarda tutulur. Proje ynetimi modlnde oluturulacak olan eitsel ierik yaps yani ierik organizasyonu, tamamen Dosya Yneticisimodlndeki dosyalar ve URL tanmlamalar kullanarak oluturulmaktadr ve bu dosyalarla ilgili bilgiler veritabanndan ekilerek elde edilir. Kullancnn ierik organizasyonu oluturduu arayzde, iki ayr aa yap grntlenmektedir. Bunlardan biri, sistemdeki kaynak dosyalarnn bulunduu, dieri ise bu kaynak dosyalarnn srklenip braklarak yeni ierik organizasyonunun oluturulduu aa yapdr. Aa yap ve srkle-brak metodu ile ilgili herey tek bir ekrana toplanarak, kullanm kolayl salanmtr. Organizasyonun oluturulduu aa yap zerinde

95 fare sa tu fonksiyonunun almas salanm ve ilgili her organizasyon, organizasyon altnda tanml her e ve o eye bal olan kaynak dosyalar iin yaplabilecek olan ilemler tanmlanmtr. Bu aa yapnn oluturulabilmesi iin, RadTreeView.Net2.dll ktphanesi kullanlmtr. ekil 5.9da LCDM platformunda ierik organizasyonu oluturulmak iin kullanlan ekran grntlenmektedir.

ekil 5.9 LCDM platformundaki proje yneticisi modlne ait arayz.

Organizasyonlar aac, zerinde yeni organizasyon eklemek, eklenen her yeni organizasyon iin sa tu mensnde, organizasyonun silinmesi, altna yeni item eklenmesi, varsaylan organizasyon yaplmas, st-veri bilgilerinin eklenmesi, sralama kurallarnn tanmlanmas ile

96 ilgili ilemler tanmlanmtr. Bir organizasyon altna eklenen her e iin ise sa tu mensnde, yukarda anlatlan TimeLimitAction, DataFromLMS, CompletionThreshold, Presentation bilgilerinin girilmesi iin balklar, ayrca ilgili itemn silinmesi, stveri tanmlamalarnn yaplmas, sralama kurallarn eklenmesi ve o itemn refere ettii kaynak dosyaya ait st-veri tanmlamalarn girilebilmesi iin ilgili balklar tanmlanmtr. Yaymc isterse, seilen ileme gre aa yapnn sa tarafnda alan bir form zerinden paket zellikleri, nitelikler, kaynak dosya nitelikleri gibi alanlara veri girii yaplabilmektedir. lgili admlar tamamlandktan sonra, oluturulan eitsel ieriin proje halinden karak LCDM platformunda paket halinde saklanabilmesi iin kaydedilmesi gerekmektedir. Paketi Kaydet denildiinde, projede oluturulan organizasyon arka planda, imsmanifest.xml dosyas ierisinde ilgili ksmlara yerletirilmekte, kullanlan tm kaynak dosyalar, ilgili schema dosyalar paketin adn tayan bir dizin altnda bir araya getirilip sktrlarak zip dosyas halinde kaydedilmektedir. Paketlerin sktrlm dosyaya dntrlebilmesi iin ICSharpCode.SharpZipLib.dll ktphanesi kullanlmtr. dosyasnn Bu aamadan sonra kaydedilen zip dosyalar ile ilgili ilemler Paket Ynetim modlnde gerekletirilir. LCDM sisteminde, sadece yaymclar aktif olarak proje oluturma hakkna sahiptir. Yaymc grubundan bir kullanc proje ynetimi sayfasna girdiinde kendi verdii dersler baznda mevcut projelerinin listesini grebilir. Listelenen projeler ile ilgili Proje-ID numaras, Proje dosyasnn ad, aklamas, projenin eklenme tarihi gibi bilgilere eriebilir. Yaymcnn yeni bir proje oluturmas iin ncelikle projenin bal olaca dersi seerek, proje ad, proje hakknda ksa aklama gibi proje bilgilerini sisteme girmesi gerekmektedir. Bu bilgilerin

97 girilmesinden sonra kullanc, o proje ile ilgili bir srm oluturmak zorundadr. Srm oluturma, SCORM spesifikasyonunda tanml bir zellik deil, tamamen LCDM platformunda ierisinde bulunmas gereken bir zellik olarak dnlmtr. Bir projeye ait birden fazla srm oluturulmas ve saklanmas mmkndr. Sistemde proje ve srm bilgilerini oluturmadan ierik organizasyonu oluturmak mmkn deildir. Bir projede birden fazla organizasyon oluturabilir fakat bunlardan biri varsaylan olarak iaretlenmek zorundadr. Bu seim yaplmazsa, oluturulan ilk organizasyon varsaylan olarak iaretlenir. Organizasyon, rencinin ierii nasl greceini gsteren bir yapdr ve bir kitaptaki indekiler listesi gibi dnlebilir. Bir proje oluturulduktan sonra ayn proje altndan birden fazla srm oluturulabilir. Bunun iin iki metot kullanlabilir. lki, projenin srmlerinin listelendii ekranda Versiyon Ekle butonunu tklayarak ilerlemek; ikincisi ise projeye ait bir srmdeki Organizasyonlar seerek eitsel ierik organizasyonu yapsnda, stveri ve sralama bilgilerinde vs. istenilen deiiklikleri yapp son halini ayn proje altnda yeni bir srm numaras ile kaydetmek eklindedir (Bkz. ekil 5.9). Proje ile ilgili her ey veritabannda tutulduundan projenin farkl srmleri iin yeni dizin yaratlmaz ve kullanlan dosyalarn gereksiz yere kopyalar alnmayacandan sistem kapasitesi boa harcanmaz. Bu ekilde srm oluturma, mevcut sktrlm haldeki bir eitsel ierik paketinin alp deiiklik yaplmasndan daha mantkl ve pratiktir. Yaymc, bir proje ile ilgili srmler balants tklandnda o proje altnda oluturulmu tm srmleri ad, aklamas, srm numaras, eklenme tarihi ve organizasyon bilgilerini ieren bir tabloda sralanmaktadr. Burada srmn silinmesi ya da gncelleme yaplmas mmkndr. Eer kullanc yapt deiiklii yeni bir srm numaras ile kaydetme yolunu semez ise yaplan gncellemeler nceden

98 kaydedilmi olan proje ad zerine yazlr. Projeyi paket halinde kaydetmek iin Paketi Kaydet butonu kullanlmaktadr. Hazrlanan ierik, ilgili ders altnda projead_versiyonad_versiyonnumaras eklinde bir isim verilerek sktrlr ve paket olarak kaydedilir. ekil 5.10da proje yneticisi modl genel ak diagram verilmitir. erik paketleme ile dersi oluturan eitim kaynaklarnn, dersin bir LMSe tanabilmesi iin bir zip dosyasnda sktrlmas gerekmektedir. LCDM platformunda, SCORM 2004 spesifikasyonuna gre, ierik paketleri PIF (Package Interchange File) formatnda oluturulmaktadr. PIF dosyas, imsmanifest.xml dosyas, tm kontrol dosyalar, schema dosyalarn ve ierie refere edilen kaynaklar ierir. Eer ierik paketinin gsteriminde PIF kullanlacaksa SCORM, RFC1951e uyumlu bir PIF gerektirir. Ariv format ise PKZip v2.04g olmaldr. SCORM erik Paketleme, IMS erik Paketleme Belirtimine (IMS Content Packaging Specification) bal kalnarak gelitirilmitir ancak baz ek klavuzlar iermektedir. stveri etiket organizasyonu ve ierik paketlemede SCORM dnda kullanlan dier baz standartlar ise EAD (Encoded Archival Description), TEI (Text Encoding Initiative), MARC (Machine Readable Cataloguing), Dublin Core, IMS (Instructional Management Systems) standartlardr (Balc ve nceolu, 2005). erik paketleme, ayrca, bir renme deneyiminin nasl sunulacan yani kaynaklarn hangi srada kullanlacan belirten erik Yapsn (Content Structure) da tanmlayabilir.

5.2.6 Metadata modl

LCDM platformunda, stveri tanmlamalarn sadece yaymc grubundaki kullanclar yapabilirler. stveri tanmlamalar ayr bir modl olarak tasarlanmtr, fakat projenin oluturulmas aamasnda yaplabileceinden, Proje Yneticisi modl ierisinden arlmaktadr.

99
Sayfann yklenmesi 1 4 Prj ekle ilem Ders ad, prj srm ad, srm acklama,
Emin misiniz

Bala

Ders seimi

Proje var m? E Projeler

ilem 1 3

Ders se

ilem

Deitir

Ders se

1 3
Prj ad, aklama buton

Sil

sil

Prj ekle srmler

vazge

ekle

Srm ekle

Ders ad, prj srm ad, srm acklama,

5 6 kaydet 5 2
buton

Srkle-brak ile org. olutur.

Organizas- Eleman, paket ve kaynak dosya niteliklerini gncelle yonlar

Sralama bilgilerini ekle stveri tanmlamalarn yap

vazge

4 kaydet 4

ekle

buton Yeni srm kaydet

Yeni ver. no grildi mi? 6 H

E Yeni srm kaydet 6

kaydet

kaydet

Ver. no

nizleme olutur nizleme indir

nizleme 6 nizlenebilir paketi kaydet nizlenebilir paketi indir

ekil 5.10 LCDM platformu proje yneticisi modl genel ak diagram.

100 LCDM sisteminde metadata modl sayesinde SCORM 2004e uygun olarak, eitsel ierik olutururken kaynak dosya, ierik organizasyonundaki her bir eleman, organizasyon ve proje baznda olmak zere drt farkl seviyede stveri tanmlamas yaplabilmektedir. st-veri bilgileri <metadata>...</metadata> etiketleri arasna gmlmektedir. Ancak, ekil 3.4te nceden grld zere, manifest dosyas <manifest> eleman altnda tanml ve ierik kmesinin bir btn olarak stverisini veren <metadata></metadata> blou, N st-verisi ile kartrlmamaldr. Bu, ierik paketini bir btn olarak tanmlayan stveri bilginin tanmland bloktur. SCORMa gre stveri bilgilerinin tanmlanmas, biri imsmanifest.xml dosyasnda ilgili ksmlara tanmlanan bilgilerin yerletirilmesi, dieri ise bamsz xml dosyalar eklinde kaydedilip manifest dosyasnda ilgili yerlerden referans verilmek eklinde tanmlanabilmektedir. LCDM platformunda ise hem karmakl nlemek hem de dosya ve paket havuzu olmak zere iki ayr havuz elde ederek dosya havuzunda da arama yapabilmek amacyla, stveri tanmlamalarnn kaydedilmesinde farkl bir kriter belirlenmitir. Paket stverisi, organizasyon ve organizasyon altndaki itemlar iin tanmlanan aklayc bilgiler ierik paketinin imsmanifest.xml dosyasnda ilgili etiketlerin arasna gmlmektedir. Fakat kaynak dosyalara ait stveri tanmlamalar dosya havuzunda arama yaplabilmesini salayabilmek amacyla, kaynakdosyaad.xml eklinde isimlendirilerek bamsz birer xml dosyas halinde kaydedilmektedirler. Ayrca, stveri tanmlamas yaplan kaynak dosya baka bir yerde tekrar kullanlrsa stveri tanmlamas kendisiyle birlikte arlmaktadr. LCDM platformunda stveri bilgilerinin kolay girilebilmesini salamak iin, form yapsnda bir arayz deil, 9 kategori ve altndaki 69 stveri elemannn tek bir ekranda grlebilmesini salayan aa

101 yapsnda bir arayz hazrlanmtr. Bu arayz ekil 5.11de grlmektedir. stveri tanmlamalarnn girii iin kullanlan aa yap, RadTreeView.Net2.dlli kullanlarak salanmtr. Bu aa yapnn kullanld heryerde, ad geen RadTreeView.Net2.dlli kullanlmaktadr. stveri bilgileri girildikten ya da gncellemeler yapldktan sonra, Kaydet komutu verilmezse, girilen bilgiler saklanmayacaktr. Kaydetme ileminden sonra, organizasyon oluturulan ekrana dnldnde, projenin paket olarak kayt edlmesi ilemi srasnda tm stveri bilgileri, sras nemli olmadan, tek tek kaydedilmektedir.

ekil 5.11 LCDM platformunda stveri girii ekran

102

5.2.7 Sequencing modl

LCDM platformunda gelitirilen ierik paketleri, SCORM 2004 uyumlu dier yazarlk aralar ve LMSler zerine tanabilir ve kullanlabilir ekilde tasarlandndan, LMS zerinde kullanlmalar durumunda dikkate alnacak olan sralama kurallarnn da ilgili admlarda paketi hazrlayan kullanc tarafndan tanmlanmas salanmtr. Sralama kurallarnn tanmlanmas bir modl altnda gerekletirilmektedir. Fakat, sralama bilgileri ierik organizasyonunun oluturulmas aamasnda tanmlanmaldr ve bu bilgiler sadece oluturulan organizasyon ve bu organizasyonlar altndaki birinci seviye eler (item) baznda tanmlanabileceinden, bu modl proje ynetim modl ierisinde ve aa yapda ilgili yerde sa tu tklandnda gelen menden arlmaktadr. Sralama bilgilerinin tanmlanmasnda, blm 3.2.3te anlatlan kurallara gre tasarm yaplmtr ve bu amala kullanlan arayzlerden biri ekil 5.12de grlmektedir.

ekil 5.12 Sralama bilgilerinin tanmlanmas iin bir ekran grnts.

103 Arayzde sralama kurallarna bal kalnarak, veri girii toplam 9 sekme altnda organize edilmitir. Bu sekmeli yap iin, RadTabStrip.Net2.dll ktphanesi kullanlmtr. Kullanlan Rad kontrollerine ajax destei kazandrmak iin ise RadAjax.Net2.dll ktphanesi kullanlmtr. Ayrca, bu tanmlamalar organizasyon oluturulurken yapldndan burada ayrca ak diagram verilmemitir.

5.2.8

Paket yneticisi modl

Oluturulan projeler, son halini aldktan sonra sktrlarak zip formatnda bu modlde saklanrlar. Her projenin hatta her srmnn fiziksel olarak saklanan bir son hali bulunur. Bu zip dosyalar orjinal isimleriyle PaketDeposu klasrnde saklanrlar. Bu anlamda, bu modl aslnda bir eitsel ierik paketi havuzu grevi grmektedir. Yaymc, ynetici ve istemci grubundaki kullanclarn hepsinin bu modle eriim hakk vardr. ekil 5.13de de grld gibi, yaymc sisteme giri yaptnda paket yneticisi modlnde, kendi oluturduu paketlerin listesini, paket hakknda ksa aklama, sisteme eklenme tarihi bilgileri ve paketi kendi diskine indirebilecei, paketin nzilemesini LCDM platformu zerinden grebilecei, paketin nizleme formatn kendi diskine indirebilecei ve paketi silebilecei balantlar grebilir. Ayca bu modl ierisinden arama modln de arlarak, ders baznda ve farkl kriterlere gre eitsel ierik paketleri aranabilmektedir. Dier taraftan, ynetici grubundan bir kullanc sisteme dahil olduunda, Paket Yneticisi modlnde, sistemde tanml yaymclar bir aa alan listeden seerek ve o kullancnn verdii dersleri de baka bir aa alan listeden seerek, hangi yaymcnn hangi ders altnda ne zaman hangi paketleri oluturduu gibi bilgilere eriebilmektedir .

104

ekil 5.13 LCDM Paket Yneticisi ekran: Yaymc girii.

stemci grubundan bir kullanc sisteme girdii zaman ise, paket yneticisi modl altnda, sistemde ald dersleri seebilecei bir aa alan liste grecektir. Buradan ders seimi yapt zaman bir tablo halinde o ders altnda sistemde kaytl kullanclarn hazrlam olduklar ierik paketlerini grebilir. rencilerin bu tabloda ierik paketini silme hakk yoktur. stemciler sadece ierik paketinin nizlemesini grebilirler ve kendi makinelerine kaydedebilirler. LCDM platformunda, darda baka aralar kullanlarak hazrlanm ierik paketlerinin yklenmesi ve alr hale getirilmesi salandndan, paket yneticisi modlnde bu paketler de listelenmektedir. ekil 5.14te ise modln ileyii ak diagram eklinde gsterilmitir. Paket yneticisi modlnde paket arama ilemi ile ilgili detayl bilgi, arama modlnde verilmitir.

105
Sayfann yklenmes

Kullanc seimi

Bala

kullanc yayimci ynetici seimi ders seimi Paketler

ilem

A /kaydet ? Zip Paketini kaydet 1 Zip Paketini A kaydet a

A /kaydet sorgu ekran

indir

nizleme

nizleme

A /kaydet sorgu ekran nizleme indir

Paket ara butonu basld m

Paket ad / oluturan kii / Tarih / aklama / ders Paket ara

E AND ilemi ara Paketler

1

2
yayimci

Yaymcnn Paketleri

Arama kriteri girildi mi

Paket ara basld m

istenilen Paketler

ilem A /kaydet Zip Paketini kaydet kaydet Zip Paketini A 2 a A /kaydet sorgu ekran

indir nizleme nizleme sil Silinsin mi? E sil 2

A /kaydet sorgu ekran

nizleme indir

ekil 5.14 Paket yneticisi modl genel ak diagram.

106

5.2.9 Arama modl

Arama modl hem DosyaYneticisi modl iinde hem de Paket yneticisi modl iinde dosya ve ierik paketi arama amal olarak kullanlabilmektedir. Arama ileminin nasl gerekletirildii, dosya yneticisi ve paket yneticisi modllerinde ak diagramlar zerinde gsterilmitir. Dosya yneticisi modlnde dosya arama ilemi srasnda, dosya ad, dosya tipi, dosyay sisteme ykleyen yaymc, dosyann platforma eklenme tarihi gibi kriterlere gre arama ilemi yaplabilmektedir. Paket Yneticisi modl altnda altrlan arama modlnde ise, paket ad, paketi oluturan yaymc yani eitmen, paketin oluturulma tarihi, paketi ifade eden bir aklama metni gibi kriterlere gre paket arama ilemi gerekletirilmektedir. Ynetici ve yaymc grubundan bir kullanc sisteme dahil olmu ise bu modlde bir de derslere gre arama ilemi salanabilir. Arama ilemleri veri tabanndaki kaytlar zerinden yaplmaktadr. zellikle paket arama ileminin platformda saklanan sktrlm formattaki ierik paketleri zerinden yaplmas, paketlerin alarak eski haline getirilmesi ve sktrlm haldeki ierikten arama ileminin gerekletirilmesini gerektireceinden, arama ilemi veri tabanndaki kaytl proje bilgileri zerinden daha hzl bir ekilde yaplmaktadr. Gerek dosya ve gerekse paket arama ilemi srasnda kullanlan kriterler temel bilgileri ieren kriterlerdir. Dosya/Paket Ad, Dosya/Paket Tipi (MIME Type), Oluturan Kii ve Oluturulma Tarihi kriterlerine gre arama yapabilmesi mmkndr. Oluturulma tarihine gre arama yaplabilmesi iin iki tarih girilmesi gerekmektedir. Tarih kontrol ilemi iin RadCalendar.Net2.dll ktphanesi kullanlmtr. Birden fazla arama kriteri verilirse, bunlar VE (AND) ilemine alnarak arama

107 ilemi gerekletirilir. Arama ilemi, stveri etiketlerinde gerekli grlen alanlara gre geniletilebilir. ekil 5.15te paket arama ilemine ait ak diagram gsterilmitir.
1 Paket ad / oluturan kii / Tarih / aklama / ders Sayfann yklenmes Bala

Arama kriteri girildi mi

Paket ara butonu basld m

H 1

E AND ilemi ara Paketler 1

ekil 5.15 Paket arama ilemi ak diagram.

5.2.10 nizleme modl

LCDM platformunda, Dosya Ynetici modlnde sisteme yklenen dosyalar baznda ve hazrlanan ierik paketleri baznda olmak zere iki ayr ekilde nizleme salanabilmetedir. Dosya yneticisi modlnde listelenen dosyalarn zerine tklanmas, ilgili dosyann yeni bir tarayc penceresinde almasn salamaktadr. Uygulama dosyalar seilirse, sistem kullancdan dosyay kaydetmek ya da amak iin onay ister. Uygulama dosyalar dndaki dosyalarn kullancnn yerel diskine kayt edilebilmesi iin, yeni tarayc penceresinde dosya grntlendikten sonra Dosya mensnden Farkl kaydet ilemi yaplmaldr. Paket yneticisi modlndeki, paket nizleme ise daha karmaktr. nizleme ilevini balatacak olan bir htm dosyas ablon dosya olarak tutulmaktadr. Bu dosya iinde kullanlan sabit dosyalar da

108 ayn lokasyonda bir dizin altnda organize edilmilerdir. Bu sabit dosyalar, ieriin grntlenecei arayz, alanlar, aa yapsndaki menude kullanlan resimler, script dosyalar ve css dosyalardr. Bir paketin nizlemesi grntlenmek istendiinde, ilgili yerde, GUID ile isimlendirilerek yeni bir klasr yaratlr. Bu yeni klasr ierisine PaketOnIzlemeSabitDosyalar dizini ve PaketOnIzleme.htm balang sayfas ve ayrca izlenmek istenen pakette kullanlan ilgili dosyalar kopyalanr. Ve ierik paketOnzileme.htm sayfasdan arlarak grntlenir. Bu sayede proje ieriinin LMSe gerek kalmadan kullancnn bilgisayarnda ykl olan Internet tarayc zerinden grntlenmesi salanm olur. ekil 5.16da paket nizleme ilemi basamaklar grlmektedir.

Bala

OnIzlemePaket dizininde yeni dizin yarat

Dizini GUID isimlendir

PaketOnizlemeSabit dosya & dizinleri bu dizine kopyala

Yeni pencerede gster

erii

paketOnizleme.htm

erik organzasyonunu al, gerekli dosyalar kopyala

sayfas ile ar son

ekil 5.16 LCDM platformu paket nizleme ilemi temel ak diagram.

ekil 5.17de ise, paket nizleme sayfas pencereden olutuu grlmektedir. st pencerede sistem ad, paket ad bilgileri ve ileri-geri ilerleme butonlar; sol pencerede, rencinin grecei ve iindekiler tablosuna benzeyen eitsel ieriin nasl sralandn gsteren bir aa yap bulunur. Bu aa yap zerinde ilgili balklar tklandnda ya da ok tular ile ilerlendiinde sa pencerede ierik grntlenmektedir.

109

ekil 5.17 LCDM Paket nizleme.

Ayrca yaymc grubundan bir kullancnn eitsel ierii hazrlarken de nizleme yapmas mmkndr. Bu, Proje Yneticisi modlnde salanmaktadr. Eitmen hazrlad ierik yapsn paket olarak kaydetmeden de, kullanc arayzndeki ilgili buton sayesinde her aamada ierik nizleme yapabilir ve ieriini buna gre ekillendirebilir. stemci ve ynetici grubundaki kullanclar da paket arama ilemi sonucunda grntlenen tablo zerinden ilgili balantlar tklayarak paket nizlemesini grebilirler.

5.2.11 Hazr paket ykleme modl

LCDM platformuna, baka uygulamalar / platformlar kullanlarak hazrlanan, SCORM 2004 uyumlu ierik paketlerini yklenebilir. Bir yaymc baka bir ortamda hazrlanan paketini sisteme yklediinde, eklenen paket kendisine ait ierik paketleri arasnda grlmektedir. Bir paket ykleme ileminin znde, bir projenin yklenmesi deil, LCDM platformunda tanml olan bir projeninin altna ilgili srmlerinin

110 yklenmesi mant vardr. Paket yklenmek istenildiinde, ekil 5.18de da grld zere, kullancdan paketin hangi proje kapsamna dahil edilecei bilgisi, kayt altna alnaca srm ad, srm ile ilgili bir aklama ve srm numaras bilgileri istenir. Eer ilgili paketi kapsayabilecek bir proje yoksa, paket ykleme ileminden nce, istenilen ders altnda bir proje yaratlmas gerekmektedir. Zip dosyas olarak yklenen paketler, alarak veritabanndaki tablolara ilenir.

ekil 5.18 LCDM Hazr paket ykleme.

Sisteme hazr bir paket yklendikten sonra, o paket bilgileri ve ilgili organizasyon zerinde deiiklik yaplarak farkl srm numaras altnda kaydedilmesi mmkndr. Bu sayede yeniden kullanlabilirlik artar ve eitmenlere kullanm kolayl sunulur. ReLOAD uygulamasyla oluturulan ierik paketlerinin sisteme yklenmesi ve alr hale getirilmesi testleri yaplmtr. Platforma hazr

111 paket yklenmesi iin gerekli admlar ekil 5.19daki ak diagramnda grlmektedir.

Bala

proje seimi

proje srm ad, aklama, srm no

Zip dosyasn bul, gster H Uzant zip ?

Paketler arasna kaydet

Yklendi mesaj

Yklenemedi mesaj

Geici paket alannda a

Manifest dosyasn oku, LCDM formatna dntr

stveri, sralama, dier nitelikleri

kaydet

son

ekil 5.19 Hazr paket ykleme modl temel ak diagram.

5.2.12 Dil yneticisi modl

Bu modl ynetici grubundaki kullanclarn eriimine ak bir modldr. Oluturulan arayz sayesinde, platforma yeni bir dil ekleme ve ekranlardaki birden fazla dil iin kodlanan aklamalarn bu dilde tanmlamalarnn yaplmas ilemlerini ynetici grubundaki kullanclar, veri tabann ap kayt girmeden direk arayz zerinden yapabilmektedirler. Platform zerindeki ekranlardaki tm aklama metinleri ve dmeler birer kod ile isimlendirilmektedir ve bu kodlarn yine sistemde tanml olan dillerdeki karlklar veritabannda tutulmaktadr. Dil ynetim modlnde, seilen dil ile ilgili tanmlamalarn yaplabilmesi iin sistemde Trke karl girilmi olan tm kodlar listelenir. Seilen dildeki karlklarnn girilmesi ya da metin gncelleme ilemlerinin yaplmasyla ilem onaylanr ve arka planda veri tabannn gncellenmesi ilemi gerekletirilir. Bu modl tklandnda, arayz zerinde, platformda tanml diller grlebilmektedir. Dil seimi yapldnda, bir tablo zerinde tm dil

112 tanmlamalar iin, kod, aklama metni, seilen dildeki karl ve dzenle balants grntlenir. Bu balant tklandktan sonra, ilgili kodun ekranda grntlecek olan dil karl gncellenebilmektedir. Platformda yeni bir dil tanmlamas yaplmak istenirse, tanmlanacak dil kodu, dil ad bilgileri girilir ve o dil ile ilikilendirilecek olan resim bulunarak seilir ve dil ekleme ilemi tamamlanm olur. Bu ilemler genel olarak, ekil 5.20deki akdiagramnda gsterilmitir.

Bala 1

Sayfay ykle

ilem Dil ekle Resim, dil kodu, dil ad, Dil ekle 1

Metin gncelle

Dil se

Dzelecek metni bul

deitir

buton vazge gncelle

1 1 kaydet

ekil 5.20 Dil yneticisi modlnn ileyiini gsteren ak diagram

113

6. LCDM LE BENZER LEVLER OLAN DER UYGULAMALARIN KARILATIRILMASI

Burada, nc blmde dayandrld standartlar hakknda bilgi verilen, detayl olarak ilevlerinin akland, bu tez almas kapsamnda tasarlanan LCDM platformu ve benzer ilevleri yerine getiren dier uygulamalar karlatrlmakta ve sonular sunulmaktadr. nceki almada (Balc ve nceolu, 2005), eitsel ierik, renme nesneleri eklinde ve SCORM uyumlu olarak hazrlanmtr. Bunu takiben, tasarlanan N ierik paketi, Ege niversitesi Mhendislik fakltesi drdnc snf rencileri zerinde denenerek, sistemi kullanan rencilerden renme nesnelerinin kullanm kolayl, konunun anlalmasnda faydal olduu, ilgi ekici olduu ve rencilerin Nlerini kullanmaya devam etmek istedikleri konularnda olumlu geribildirimler alnmtr (Balc ve nceolu, 2006b). Doktora tezi kapsamnda yaplan bu almada ise LCDM, Learning Content Design Manager, ad verilen ve eitsel ierik hazrlama ve stveri tanmlamalarnn yaplmasn salayan, SCORMun son srm olan SCORM 2004 standardnn nc srmn destekleyen ve bu sayede farkl LMS ve yazarlk aralar arasnda paylalabilen ierikler elde edilmesini salayan bir platform tasarlanmtr. Bu platformun, birinci blmde incelenen LMS, yazarlk aralar ve stveri editrleri ile benzer ve farkl ynleri aada ele alnmtr. lk olarak LCDM platformu ve incelenen LMSler karlatrlmtr. Sonular izelge 6.1 zerinde grlmektedir. izelgede veri iermeyen hcreleri tanmlayan zellikler ya ilikili platform tarafndan desteklenmemektedir, ya da incelenen kaynaklarda ilgili konuda bilgiye rastlanmamtr. 1. LCDM ile Moodle (Moodle, 2007) eitim ynetim sistemini karlatrldnda, her ikisi de nesne tabanl modler

114 uygulamalardr. Fakat Moodle Linux zerinde Apache, PHP ve MySQL kullanlarak gelitirilmiken, LCDM Microsoft Windows zerinde SQL server ve C# programlama dili kullanlarak gelitirilmitir. Moodle, zaman iinde gelitirilerek Trke de dahil olmak zere 60 dil srmne sahip olmutur. Dier taraftan LCDM multilanguage olarak tasarlanmtr ve u anda Trke ve ngilizce olmak zere iki dili desteklemektedir. Moodle sisteminde site ynetiminden sorumlu, kurs oluturmak ve bunlara retmen atamak gibi ilemleri gerekletiren administrator ve kurs oluturmak ve retmekle ykml course creator olmak zere 2 rol vardr. LCDM platformunda ise dosya, proje, paket ynetimi, stveri, sralama, hazr paket ykleme ilemlerinden sorumlu ayn zamanda nizleme ve arama ilemlerini de yerine getirebilen yaymc; grup, kullanc, ders ve dil ynetiminden sorumlu ve buna ek olarak dosya ve paket ynetimi modllerine erierek denetim yapma hakkna sahip ynetici; son olarak ise nizleme ve arama hakkna sahip olan istemci olmak zere 3 kullanc grubu vardr. Ayrca LCDMde farkl kullanc gruplar da oluturulabilmektedir. Moodleda bir seferde en fazla 2MB byklne tek bir dosya yklenebilirken, LCDM platformunda enfazla 50MB byklnde tek bir dosya yklenebilmektedir. Ayrca, LCDM platformunda paket baznda srm oluturulabilmektedir. 2. dotLRN (dotLRN, 2007) ile LCDM karlatrldnda, dotLRNnin Unix ve Linux iletim sistemlerinde alt; bir LMS olmayan LCDMin ise Microsoft Windows zerinde SQL server ve C# programlama dili kullanlarak gelitirildii grlmektedir. Hem dotLRNde hem de LCDMde kurs ekleme, kurs stveri girii,

115 izelge 6.1 LCDM ile incelenen LMSlerin karlatrlmas.

Teknical's

LCDM Ak k. kodu Prog. dili Veri taban letim sistemi

C# SQL Windows Trke,ngilizce (multilanguage) Ynetici, yaymc, istemci (eklenebilir)

Moodle
9 PHP MySQL Windows, Mac, Linux 60 dil Ynetici, kurs yaratcs 2MB

dotLRN
9

Claroline
9 PHP MySQL

Learnwise

Virtual C.

Atutor
9 PHP

WebCT

SQL Win NT /2000

MySQL

Unix, Linux

Dil destei

28 dil Ynetici, eitmen, renci Ynetici, retmen, renci 10MB 1MB

Kullanclar Yklenen dosya boyutu tek

50 MB

izelge 6.1 LCDM ile incelenen LMSlerin karlatrlmas (devam).

Teknical's LCDM stveri LO hazrlama (kurs oluturma) Sralama bilgisi . paketleme Hazr paket ykleme Dosya havuzu Dosya paylam erik paketi havuzu
9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 evrimd eriim 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 IEEE LOM

Moodle

dotLRN
9

Claroline

Learnwise
Ims, IEEE LOM evrim d olarak

Virtual C.
IMS, SCORM

Atutor

WebCT

117 izelge 6.1 LCDM ile incelenen LMSlerin karlatrlmas (devam).

Teknical's LCDM nizleme Arama Versiyonlama Ders ynetimi Kullanc ynetimi Grup ynetimi Dil ynetimi
9 Dosya, paket Paket 9 9 9 9 9

Moodle

dotLRN
9 nesne dosya

Claroline

Learnwise
9

Virtual C.
9

Atutor

WebCT

118 klasrlere e ekleme, elere stveri ekleme, elere kaynaklar ekleme, renme nesnelerini aratrma, kursu bir zip dosyasna evirmek gibi ierik hazrlamak ile ilgili ilemlerle birlikte N havuzundan arama yapmak ve nizleme yapabilmek mmkndr. Ancak LCDMin nizleme fonksiyonu tamamen internet tarayc zerinde almaktadr. Ayrca LDCMde kaynak dosya baznda stveri girii, ierik paketlerini SCORM 2004 standardna gre hazrlanmas, sralama kurallarnn eklenmesi, baka yazarlk aralar kullanlarak gelitirilen ierik paketlerinin platforma yklenmesi gibi zellikler de vardr. dotLRN platformuna da sktrlm dosya olarak SCORM ierik paketleri eklemek mmkndr. Hem dotLRNde hem de LCDM platformunda tip kullanc tanmlanmtr. dotLRN platformuna yklenen tm dosyalar birer srm numaras aldndan eski srmler saklanabilmektedir. LCDM platformunda ise srm oluturma, ierik paketleri iin geerlidir. Bylece ierik paketi hazrlamak iin harcanan zaman ve emekten tasarruf salanm olunur. 3. CLAROLINE (CLAROLINE, 2007) ise, 28 dile evrilmi ak kaynak kodlu bir renme ortamdr. PHP ve MySQL kullanlarak tasarlanmtr. Her iki platformda da ynetici, gretmen ve grenci olarak 3 tip kullanc vardr. Clarolineda sisteme eklenebilecek dosya boyutu 10MB ile dosyalarn toplam boyutu ise 30MB ile snrlandrlmtr. LCDMde ise tek seferde en fazla 50MB dosya upload edilebilmektedir. Clarolineda LCDM gibi SCORM desteine sahiptir. Ancak sistemde renim nesnesi hazrlamak ile ilgili bir ksm bulunmamaktadr. Ayr bir ara kullanlarak SCORM ierii yklenebilmektedir. LCDM ise ierik oluturma ilemini bamsz bir modl ile gerekletirir.

119 4. Granada Learning tarafndan oluturulan LEARNWISE (LEARNWISE, 2005) da bir LMStir. IMS ierik paketleme, IMS Metadata/IEEE LOM destei vardr. evrim d olarak hazrlanan ierik sonradan sisteme yklenebilmektedir. LCDM ise bir LMS olarak nitelendirilemez. Daha ok ierik oluturma ve paketleme ilevlerine yneliktir. Ve eitsel ierik organizasyonu evrimii durumda iken hazrlanr. 5. Bir baka LMS, Teknical's Virtual Campus (Teknical's Virtual Campus, 2005), ile LCDMi karlatrdmzda her ikisinde de renme nesneleri oluturma ve stveri tanmlamalar yapma ilevlerinin olduu grlmektedir. Fakat Teknical's Virtual Campuste ierik oluturma ilemi Microsoft Word kelime ilemci program ile yaplrken, LCDMde farkl aralarda hazrlanm ierik sayfalar platforma yklenrek, evrimii durumda iken bir araya getirilmektedirler. Her ikisinde de nesne stverileri birer havuzda tutulmaktadr. 6. Ak kaynak kodlu olan ATUTOR (ATUTOR, 2007) ise LCDM platformundan farkl olarak PHP ile ve MySQL veritaban kullanlarak yazlm baka bir eitim ynetim sistemidir. N havuzu vardr ancak evrim d iken almaktadr. Bu havuzdaki ierik paketleri yerel saklama alanlarna indirilip grlebilir ya da direk ATutora aktarlabilir. LCDMde ise evrim ii durumda nesne havuzuna eriilip paket arama ve indirme ilemleri yaplabilmektedir. Her iki sistem de IMS/SCORM ierik paketleme spesifikasyonlarna uyumludur. Atutorda eitsel ierikleri HTML ya da text format olarak yerel bir editrden yklenebilecei gibi direk evrimii olarak da girilebilir. LCDMde ise farkl formattaki kaynak dosyalar sisteme ykledikten sonra oluan paylalabilir havuzdan seilen dosyalarla ierik organizasyonlar oluturulmaktadr. Atutorda sisteme

120 yklenebilecek dosya boyutu en fazla 1MB ile snrlandrlmken LCDMde bu ok daha fazladr. 7. WebCTde (WebCT, 2005) ise, IMS ieriini alp vermek mmkndr. erik ynetim nitesi ReLOAD (ReLOAD, 2007), ierik paketleriyle alr. Bunlar manifest iinde stveri eleman ierirler. LCDMde ise ierik paketleri kendi bnyesinde oluturulabildii gibi, baka yazarlk aralaryla hazrlanan ierik paketleri sistemde sorunsuz almakta ve ayn zamanda LCDM platformunda hazrlananlar da uyumlu dier yazarlk aralarnda sorunsuz almaktadrlar. LMSler ile yaplan karlatrmadan ayr olarak, bamsz olarak kullanlan yazarlk aralar ile de LCDM platformunu karlatrlabilir. Bunlar web tabanl olmayan uygulamalar olduklarndan kullanc, grup, ders ynetimi gibi ilevler iermemektedirler. Aada karlatrmalar yaplarak sonular aklanm ve izelge 6.2de sonular gsterilmitir. izelgede veri iermeyen hcreleri tanmlayan zellikler ya ilikili platform tarafndan desteklenmemektedir, ya da incelenen kaynaklarda ilgili konuda bilgiye rastlanmamtr. 1. LCDM platformu tasarlanrken arlkl olarak bavurulan rnek ReLOAD editor olmasna ramen, LCDM, ReLOADa gre ok fazla sayda arts olan bir platform olarak karmza kmaktadr. Bir ierik paketi oluturma ve stveri editr olan ReLOAD (ReLOAD, 2007) ak kaynak kodlu bir java uygulamasdr. Dier aralar ile oluturulmu olan ieriin paketleme, mevcut ieriin tekrar amalandrlmas, ve son kullancya ieriin nizleme ile datlmas fonksiyonlarn yerine getirmektedir. LCDM de ayn fonksiyonlar yerine getirir. Ancak LCDM web tabanl bir uygulamadr ve bu nedenle biraz daha kapsaml olarak tasarlanmtr.

121

izelge 6.2 LCDM ile ierik paketleme ve stveri aralarn karlatrmak.

LCDM Ak k. kodu Prog. dili Veri taban letim sistemi Dil destei Kullanc gruplar stveri LO hazrlama Sralama bilgisi erik paketleme
C# SQL Windows Trke, ngilizce (multilanguage) Ynetici, yaymc, istemci (eklenebilir) IEEE LOM 9 9 9 IMS, IEEE LOM 9 9 9 9 9 9 9 Windows, Macintosh OSX, Linux ngilizce

RELOAD ver 2.5.4

9 Java

LOAT

ELO
9

WeLOAD
9 PHP MySQL

IMS package editor

9 Java

C++ Access Windows ince Sistem gelitirici, ierik salayc 9 9 IMS ngilizce

Almanca retmen, renci

ngilizce

IMS 9

izelge 6.2 LCDM ile ierik paketleme ve stveri aralarnn karlatrlmas (devam).
LCDM Farkl aralarla hazrlanan paketleri ykleme /ama Dosya havuzu Dosya paylam erik paketi havuzu nizleme Arama Versiyonlama Ders ynetimi Kullanc ynetimi Grup ynetimi Dil ynetimi
Yklenebilir 9 9 9 9 Dosya, paket Paket 9 9 9 9 9 9 9 9 9

RELOAD ver 2.5.4

Alabilir

LOAT

ELO

WeLOAD

IMS Package Editor

123 Her iki uygulamada da dosya ve paket baznda nizleme mmkndr. ReLOAD Editorde, dosyalar iin de stveri tanmlamalar yaplabilmektedir. Bu tanmlamalar ya bamsz .xml dosyalar olarak kaydedilir ya da paket iindeki manifest dosyasna gmlr. LCDMde ise kaynak dosya bir proje iinde kullanlyorsa stveri tanmlamalar girilebilir ve bunlar ayr bir yerde tutulmaktadr. Ayn kaynak dosya farkl organizasyonlarda kullanldnda, stveri tanmlamalar ile birlikte alnr. Reload Editor, stveri girii iin form/ aa/hem form hem aa yap alternatiflerinin olduu bir arayz sunar. LCDMde ise kullanmnn kolay olmas amacyla stveri giriini aa yapda bir arayz zerinden salanmaktadr. ReLOADda stveri iin IMS haricinde farkl profiller de seilebilmektedir. LCDMde ise, eitsel ierik hazrlarken kullanlan profil olan ve SCORM 2004 standardnn bir gerei olan IEEE LOM seilmitir. LCDMdeki gibi faklte, blm ve ders baznda ierik oluturmak ReLOADda mmkn deildir. Ayrca LCDM platformunda paket baznda srm oluturulurken ReLOADda yaplamaz. LCDM birden fazla dil destei olacak ekilde tasarlanmtr ve Trke, ngilizce olmak zere iki dili desteklemektedir ve bir dil ynetim arayz gelitirilmitir. Oysa ReLOAdda birden fazla dil destei yoktur. LCDM web tabanl altndan, Grup, kullanc ynetiminden bahsedilebilir. Yine oluturulan ierik paketlerinin aranmalarnn daha kolay olmas asndan paketler, sistemde tanml faklte-blm-dersler kriterlerine bal kalnarak oluturulmakta ve saklanmaktadr. Oysa ReLOADda byle bir snflandrma sz konusu deildir. 2. LOAT (Liu, Huang, Chao, 2005) ise ince tasarlanm bir renme nesnesi yazarlk aracdr. LCDM gibi web tabanldr, modler

124 yapdadr ve Windows iletim sistemi zerinde tasarlanmtr. C++ ve Microsoft Access veritaban kullanlmtr. LCDM ise C# dili ile gelitirilmi, ve Accessten daha fonksiyonel ve gvenli olan SQL veritaban kullanlmtr. Yine LCDM platformundaki gibi SCORM uyumlu renme nesneleri yaratmak, ierik paketi oluturmak, ve sktrmak ve nizleme gibi ilevleri iin modllere sahiptir. LOATta system developer ve content provider olmak zere 2 kullanc tanmlanmken, LCDMde 3 kullanc grubu vardr. Her iki uygulamada da kaynak havuzu vardr. 3. ELO eitsel ierik hazrlama arac ise LCDMden farkl olarak, IMS, LOM Metadata, Alliance of Remote Instructional Authoring and Distribution Networks for Europe (ARIADNE, 2005), DCMI (DCMI, 2007) gibi farkl stveri emalar arasnda eviri yaplabilmesine izin vermektedir (Liliana at all, 2003) ve farkl xml teknolojilerini desteklemektedir. LCDM ise SCORMa bal olarak IEEE LOM standardna baldr. LCDMdeki gibi faklte, blm ve ders baznda ierik oluturmak, srm oluturmak, ELOda mmkn deildir. 4. WeLOAD (WeLOAD, 2007), PHP ve MySQL ile gelitirilmektedir. WeLOAD, sisteme dosya ykleme, ierik paketi oluturulmas ve bunlarn arivlenmesi, sktrlm dosyalarnn indirilmesi gibi ilemleri yapabilmektedir fakat, stveri girii ile ilgili bir uygulama boyutu henz yoktur. Oysa LCDM platformunda bunlar yaplabildii gibi arivleme, stveri ekleme modulu de aktif olarak almaktadr. Her iki uygulamada da dosya ve paket baznda nizleme mmkndr. Ancak LCDM, srm oluturmak, SCORM 2004 destei ve sralama bilgilerinin girilmesini desteklerken WeLOAD desteklemez. LCDM birden fazla dil destei olacak biimde tasarlanmtr ancak WeLOADda byle bir destek yoktur. Ayrca WeLOADda ierik paketi havuzu olmadndan bir arama ilemi de gerekleemez.

125 LCDMdeki gibi faklte, blm ve ders baznda ierik oluturmak WeLOADda mmkn deildir. 5. erik paketleme amal kullanlacak baka bir editor olan IMS Packet Editor de (IMS Packet Editor, 2007), LCDM gibi, renim nesnelerinin bir ders paketi (sktrlm zip dosyalar eklinde) iine eklenmesi, organize edilmesi ve depolanmasna olanak salar. stveri tanmlamalarnda IMS LOM tanmlayc bilgileri temel alnmtr. LCDM de ise IEEE LOM bilgileri temel alnmtr. IMS Paket Editor, web tabanl deildir fakat LCDM web tabanldr ve geni bir kullanc kitlesine ulama, ierik paylama gibi olanaklar sunmaktadr. Fakat LCDM, IMS Package Editor gibi ak kaynak kodlu deildir. stveri tanmlamalarna izin veren LCDM platformu, blm 2de ad geen stveri editrleri ile de karlatrlabilir. Ancak bu editrlerin eitsel ierik paketleme ve SCORM standardna uyum zellikleri yoktur. Karlatrma sonular aada aklanm ve izelge 6.3te gsterilmitir. izelgede veri iermeyen hcreleri tanmlayan zellikleri ya ilikili platform desteklememektedir, ya da incelenen kaynaklarda ilgili konuda bilgiye rastlanmamtr. 1. Imse Vimse ak kaynak kodlu ve IMS tabanl bir N stveri tanmlama editrdr (Nilsson &Palmr,2002). Oysa LCDM, Scorm standard desteinden dolay stveri giriini IEEE LOM spesifikasyonuna uygun olarak yapmaktadr. Ayrca LCDM, ImseVimse gibi tek bir amaca hizmet etmemektedir. stveri tanmlama haricinde organizasyon oluturma ve ierik paketleme gibi farkl fonksiyonlara da sahiptir.

126 2. Learning Object Metadata (LOM) Editr (Technische Universitt Darmstadt, 2001) de sadece stveri tanmlamalarn yapabilmek iin kullanlmaktadr ve tek bir amaca hizmet etmektedir. 3. EM2 (Sampson et. all, 2002), LCDM gibi Windows ortamnda gelitirilmitir, fakat C# ile deil java ile yazlmtr. Ayrca EM2 , stveri standartlar arasnda dnm desteklemektedir. LCDMden farkl olarak IMS LOM standardn destekler. Her iki uygulamada da 3 kullanc grubu tanmlanmtr. Hem EM2 hem de LCDMde, XML dosyalar havuzunda tutulan her stveri dosyas ayn zamanda bir veritabannda da tutulmaktadr. 4. CLOMAT (Malaxa, 2003) ise LCDM platformu gibi, web tabanl olarak ASP.NET, C# ve SQL veritaban kullanlarak gelitirilmitir. Ancak LCDM sadece SCORM stveri modelini desteklerken, CLOMAT ise yeni stveri modeli tanmlanmasna imkan verir. Her iki platformun da birden fazla dil destei vardr. Ve yine her iki platformda da stveri girii aa yap grntsnde bir arayz zerinden gerekletirilir. 5. Web zerinden, html dosyalar ile stveri oluturmada kullanlan LOMGen Java programlama dili kullanlarak yazlmtr ve oluturulan stveri dosyalar CANLOM stveri havuzunda tutulmaktadr (Singh, et.all, 2004). LCDM ise stveri dosyalarn saklarken ayn zamanda veritabanna da kaydetmektedir. Ancak LCDMde tutulan stveri dosyalar GUID olarak isimlendirilir. 6. Bu grup altnda incelenen son editor olan Tree View LOM Editor (TreeLOM, 2006), web tabanl bir editrdr ve eriilebilen mevcut srm beta1.0dr. Bu da LCDM gibi .NET platformunda, Windows sunucu ve IIS (Internet Information Server) zerinde gelitirilmitir.

127

izelge 6.3 LCDM platformunun stveri editrleri ile karlatrlmas.

LCDM Ak k. kodu Prog. dili Veri taban letim sistemi
C# SQL Windows Trke,inglizce (multilanguage) IEEE LOM Win, Unix, Linux ngilizce IMS ngilizce IEEE LOM Windows NT

Imsevimse
9 Java

LOM Editor
9 Java

EM2
9 Java

Clomat

LOMGEN
9

TreeLOM
9 ASP.NET C#

ASP.NET, C# SQL Windows

Java

windows

Dil destei stveri

ngilizce IMS, IEEE LOM

ngilizce IEEE LOM

ngilizce 9

ngilizce IEEE LOM

128 Her iki almada da stveri girii aa grnmdeki bir arayz ile salanmaktadr. TreeView ile sadece kaynak dosyalar iin stveri tanmlamas yaplabilirken, LCDM ile kaynak dosya, ierik organizasyonu ve bu organizasyon iindeki farkl kademeler ve ierik paketinin kendisini tanmlayan stveri girii yaplabilmektedir. Bu karlatrmalarn dnda, LCDM platformu, bir ierik paketi deposuna sahip olduundan dolay, AtaNesA (AtaNesA, 2007) nesne ambar ile de karlatrlabilir. Her ikisi de doktora tezi kapsamnda gelitirilmitir. Fakat, LCDM sadece bir nesne ambar olarak deerlendirilemez. AtaNesA ise sadece hazrlanan nesnelerin sisteme yklenebildii ve sistemdeki nesnelerin kullanclarn eriimine ald, sorgulama sonucunda istenilen nesnelerin grntlenebildii ve kaytl kullanclar tarafndan yerel diske kayt edilebildii bir nesne ambardr. LCDM ise, hem bir kaynak dosya deposu hem de bir N ierik paketi deposu olarak da hizmet verebilmesinin dnda, ayn zamanda eitsel ierik oluturmak iin de kullanlan bir platformdur. LCDMdeki, paketlerin farkl srmlerini oluturma, birden fazla dil destei, grup, kullanc, ders, dil ynetimi gibi fonksiyonlar AtaNesAda bulunmamaktadr. LCDM platformunda kaytl ierik paketleri, ders ve paketi hazrlayan kullanclara gre ayrlabildiinden platform dzgn ve kolay bir sorgulama salar. AtaNeSa, web arayz zerinden nesne kaydna izin vermektedir. LCDM platforumda ise tanml tm fonksiyonlar web arayz zerinden gerekletirilmektedir. Bu blmde LCDM platformu, blm 2de incelenen ierik paketleme ve stveri oluturma aralar ile detayl olarak karlatrlmtr. Blm 7de ise LCDM platformu farkl alardan deerlendirilmektedir.

129

7. LCDM PLATFORMUNUN FARKLI AILARDAN DEERLENDRLMES

Bu blmde LCDM platformu, renme modelleri asndan, bilgi ynetimi, iletiim arlarnn kapasitesi ve retim yazlmlarnn zellikleri asndan deerlendirilmekte ve sonular sunulmaktadr.

7.1 renme Modelleri Asndan Deerlendirilmesi

LCDM platformu renme modelleri deerlendirildiinde aadaki sonular grlr. asndan

Tasarlanan eitsel ieriin tm, rencilere web zerinden aktarlmaktadr. Bu, rencinin algladklarn basitletirmek iin ncelikle nceki deneyimlerine bavurmak zorunda kalmasn salayabilir. Bu balamda sistem Gestalt renme teorisini (Leflore, 2000) desteklemektedir . Sistemde eitsel ierik renciye sunulur ancak renme ilemini renci kendisi gerekletirir. Yani bilgi, renen kii tarafndan oluturulur. Bu bakmdan sistem constructivist (yaplandrmac) renim modelini (Huerta and Igbara, 2003; Leidner and Jarvenpa, 1995) destekler. nk bu model, renme ilemini renen kii tarafndan bilginin oluturulmas olarak grr (Leidner and Jarvenpa, 1995). Yaplandrmac teoriye gre renme, rencilerin nceden edindikleri bilgilere dayanarak yeni fikirler kavramlar oluturduklar yaplandrdklar aktif bir sretir (Constructivism, 2005). LCDM platformunda, renmenin gerekleebilmesi iin rencinin istekli katlmn gerekmektedir ve renci kendi renme srecinin kendisi kontrol eder.

130 Ayrca yaplandrmac teoride eitmenler renmek iin kolaylatrc, cesaretlendirici rol oynarlar. LCDMde retmen eitsel ierii renmeyi kolaylatrc ekilde grsel materyallerle destekleyip, ierii rencilere farkl organizasyonlar halinde sunabilmek hakkna sahiptir. Sistem, rencinin kendi kendine alma, zamann programlama, aratrma yapan aktif renciler haline getirecek ekilde tasarlanmtr. Yaplandrmac renmedeki baz temeller, yeniden kullanlabilir N tasarm iin de geerlidir. ncelikle Nnin yaratcs, rencilere aklayaca bir durum seer. Bu duruma bir balk verir ve renme ilemini tanmlar. Bu durum, renenden beklenenleri ve kendi anlamlarn nasl yaratacaklarn iermelidir. rencinin bildikleri ile, renmelerinin istendii eyler arasnda bir kpr yaratlr (Gagnon and Collay, 2005; Bloom, 1956; Gagne, 1970). Gerek yaam etkileyen ierikteki anlamlar yaplandrmak iin birey dier bireylerle iletiime geer. Tasarlanan sistem ayrca objectivist (nesnel) renim modelini (Huerta and Igbara, 2003; Leidner and Jarvenpa, 1995) de desteklemektedir. nk proje, hazrlanan eitsel ieriin istenilen kriterlere gre arama yapmaya ak olmasndan dolay ieriin eiticiden renciye transfer edilmesini saladndan nesneldir. Minimalist (minimal) tasarm ve ayrntclk da LCDM platformundaki zellikler arasnda sralanabilir. Nleri kitaplarla karlatrldnda rencinin daha ksa srede renmesini salamaktadr. N ierik paketleri, minimal byklklerde yeniden kullanlabilen kaynaklar bir araya getirilerek oluturulmu eitsel ieriklerdir. Dier taraftan Nlerinin ierii genelde kolaydan zora, basitten karmaa doru ekillenmektedir. Yksek retimde pek ok alanda kullanlan ayrntc teorinin

131 (elaboration) temelinde de ieriin basitten karmak yapya doru organize edilmesi yatmaktadr. lerindeki animasyon ve simlasyonlar da renme nesnelerini daha etkili ve detaylandrc klmaktadr. renme nesneleri ve N ierik paketlerini olutururken renme teorilerinin temel prensipleri dikkate alnmaldr (Balc, nceolu, 2006-a).

7.2 Bilgi Ynetimi Asndan Deerlendirilmesi

Web tabanl eitimde bilgi ileme sreci, bilginin oluturulmas, depolanmas ve eriilmesi, bilginin transferi ve uygulama olmak zere drde ayrlmaktadr (Alkan, 1997). Bilgi ynetiminin esas amac organizasyonda oluturulan bilginin yeniden kullanmdr. Bilgiler Bilgi Ambarlar (Knowledge Repositories) ad verilen veritabanlarnda tutulur. ki tr bilgi veritaban vardr. Birincisi rencinin oluturduu ve rencinin kulland veritabanlar, ikincisi ise eitmenin oluturup rencinin kulland veritabanlardr. Bilgi ynetimi asndan incelendiinde, bu almada tasarlanan LCDM platfformu aadaki drt noktay desteklemektedir. LCDM platformunda eitmenlerin sisteme yklenen dosyalar kullanarak SCORM standardna gre N ve N ierik paketleri oluturmalar, bilgi ynetiminde bilginin oluturulmas admna karlk gelmektedir. Sistemdeki kaynak ve ierik paketi havuzlar ve bunlar iinden arama yaplabilmesi, bilgi ynetiminde bilginin depolanmas ve eriilebilir olmas admlarna karlk gelmektedir. Kullanclarn istedikleri ierikleri kendi makinelerine indirebilmesi veya sistem zerinden takip edebilmesi, bilgi ynetiminde

132 bilginin transferi desteklemektedir. ve bilginin uygulanmas admlar

LCDM platformunun SCORM standardn desteklemesi ve webtabanl olarak tasarlanmas ise bilgi ynetiminde bilginin yaps ve kolay eriilebilir olmas asndan, platformun deerini artrmaktadr.

7.3 letiim Aralarnn Deerlendirilmesi

Kapasitesi

Asndan

Web-tabanl eitimde retmen-renci iletiimi bilgisayar tabanldr. Kullanlan iletiim aracnn kapasitesini lmede ortamn zenginlii (media richness) ve sosyal etki (social influence) olarak 2 temel model vardr. Yksek seviyedeki uygulamalar iin daha zengin bir iletiim arac gereklidir. Tasarlanan sistemde eitsel ieriin farkl platformlardaki en kk eitsel kaynaklar yani varlklar ve SCOlar halinde hazrlanmasyla ieriin zorluk derecesine gre metin editrnden videoya, Flash animasyona kadar hem gz hem kulaa hitap ederek renmeyi daha kalc klmak mmkn olabilmektedir. Sosyal etki modelinde ise iletiim arac alglar sosyal olarak ina edilmitir. Webster ve Trevinaya (1995) gre ara seiminde rasyonel faktrler kadar sosyal faktrler de nemlidir. Eitmenler renciye kullanaca iletiim aracn semekte zgr brakmaldr. Ya da farkl ilerde farkl aralarn kullanmn salamaldrlar (sohbet, videokonferans vs). Teknik bilgi de ara seiminde nemlidir (Huerta, E. and Igbara, M., 2003).

7.4 retim Yazlmlarnn Deerlendirme

zelliklerine

Gre

Daha nceki almada (Balc ve nceolu, 2006b) renme nesneleri rencilerin ilgisini ekmi, konuyu daha kolay renmelerini

133 salam ve renciler renme nesneleri ile almaktan memnun olduklarn belirtmilerdir. LCDM de bu bakmdan incelendiinde; Bir N ierik paketi oluturma ve gsterme sistemi olduuna gre, rencilerde ilgi ekici, renme isteini artrc, renmeye motive edici, renmenin devamn salayc nitelikte olacaktr. Bir eitim yazlm, bilgisayar teknolojisinin gelimi multimedya (oklu ortam; metin, grnt, resim, video, animasyonlar, ses, vb.) olanaklarndan mmkn olduunca ok yararlanmaldr. LCDMde de N ierii organizasyonu olutururken kullanlan kaynaklar farkl farkl multimedya ortamlarn barndrabilirler. Tasarm asndan eitim yazlmlarnda dikkat edilmesi gereken kriterler olduka fazladr. Kullanc arayzndeki ikon, mn dizayn, balantlar, metin format gibi kriterler asndan baklrsa, tasarlanan sistemdeki tm arayz sayfalarnn ayn format desteklemesine, kullancnn zihinsel ykn artrmamasna dikkat edilmitir. Balantlar, kullancnn program iinde kaybolma riskini azaltacak ekilde verilmitir. Pareja-Flores ve Velzquez-Iturbidenin (2003) dedii zere bir animasyon 3 ile 7 arasnda renk iermelidir. nk almalar gstermi ki, 20 snlik ksa bellek 5 kelime ya da ekil, 6 harf, 7 renk ve 8 digit tutabilmektedir. LCDM platformundaki arayzlerin tasarmnda da buna dikkat edilmi, hatta hepsinde ayn renkler kullanlarak btnlk salanm, kullancnn sistemde dolamas kolay hale getirilmeye allmtr

Bu blmde, LCDM platformu renme modelleri, bilgi ynetimi, iletiim aralarnn kapasitesi ve retim yazlmlarnn zellikleri asndan incelenmitir. Blm 8de ise sonular aklanmaktadr.

134

8. SONU
Blm 1 ve 2de anlatlan renme nesneleri, N ierik paketleri, N havuzlarnn kullanm ile eitsel ierik hazrlama ve bu ierie ulama aamalarndaki zaman kayb azaltlmakta, mekan bamll ortadan kalkmaktadr. eriin renme nesneleri denilen kk, aranabilir ve yeniden kullanlabilir birimler halinde tasarlanmas bilgi paylamn artrr. Hazrlanan ieriin, ayn standard destekleyen bir eitim ynetim sisteminde alabilir olmas da ieriin platform bamsz olmasn desteklemektedir. Uyarlanabilir ve birlikte kullanlabilir olmas Nlerinin farkl kiiler tarafndan ve farkl ortamlarda da alabilir olmasn salamaktadr. Doktora tezi kapsamnda yaplan bu almada, LCDM, Learning Content Design Manager, ad verilen, eitsel ierik hazrlama ve stveri tanmlama ilevlerini gerekletiren bir platform tasarlanmtr. Platform, SCORM 2004 standardn desteklediinden farkl yazarlk aralar ve eitim ynetim sistemleri arasnda tanabilir olan ierikler oluturmay mmkn klmaktadr. Aada ksaca platformun zellikleri verilerek sonular zerinde durulmutur. Internet tabanl, ders ve kullanc baznda eitsel ierik oluturulmasna izin veren bir eitsel ierik tasarm yneticisidir. Mekan bamsz olarak kullanclarn dahil olup eitsel ierikleri takip edebilecei bir platformdur. ASP.NET, C# programlama dili ve Microsoft SQL Server veritaban kullanlarak tasarlanmtr. Kullanclarn sisteme girmeleri kullanc ad ve ifre dorulamasn gerektirmektedir.

135 Sistemde yaymc, istemci ve ynetici olmak zere farkl kullanc grubu tanmlanmtr. stenilirse yeni kullanc gruplar yaratlabilmektedir. yi teknoloji, modler olan teknolojidir (Hashim and Mustapha, 2005) mant ile sistemde yaplacak ana iler de modler ekilde tasarlanmtr. LCDM platformu toplam 12 modlden olumaktadr. Sistemde, tm yaymclarn eriimine ak olan bir kaynak havuzu bulunmaktadr. Ancak yaymc, istedii dosyalar paylama ama, istemediklerini amama hakkna sahiptir. Kaynak dosyalarn nizlemesinin grntlenmesi, arama, gncelleme vs. gibi ilemlerin yaplmas mmkndr. Platformda ayrca bir ierik paketi havuzu oluturulmu ve bu havuzdan arama, nizleme yaplabilmesi salanmtr. Eitsel ierik havuzu Huerta ve dierlerinin (2003) de tanmlad zere, eitmenlerin hazrlayp rencilerin ve eitmenlerin kullanmna ak olan bir nesne havuzudur. SCORM 2004 artnamesini destekleyen baka bir uygulama ile hazrlanan eitsel ierik paketlerinin platforma yklenmesi, alr hale getirilmesi, zerinde deiiklik yaplarak saklanmas mmkn klnmtr. Eklenen bu paketlerle gelen kaynak dosyalar iaretlenmekte, bu da ynetimsel adan yaplan ilemlerin takibini kolaylatrmaktadr. Sisteme kaytl renciler, ierik paketi havuzuna erierek, ald derslerle ilgili paketler arasndan arama, izleme ve kendi sistemine indirme hakkna sahiptir. Bylece renciler bir LMSe gerek kalmadan, zaman ve mekandan bamsz olarak, hatta ayn konular farkl ierik salayclarn hazrladklar ieriklerden takip ederek

136 bireysel renme gerekletirebileceklerdir. rencinin durumuna gre dersin ayarlanmas (Wenger, 1987) diye bir sorun kalmayacak, renci bildii konular atlayarak ilerleyebilecektir. rencilerde ierikleri takip etme istei uyandrabilmesi iin mmkn olduu kadar basit ve sade ekranlar tasarlanmas uygun grlmtr. LCDM platformu, retim yazlmlarnda olmas gereken zellikler gznnde bulundurularak hazrlanm bir eitim platformudur. erik salayclarn daha hzl ve daha etkili ekilde eitsel ierik oluturmalar iin kullanl, birbirleri arasnda basit geiler ieren ekran tasarmlarna gidilmitir. Sistem, kullanm srasnda ne ierik salayclar ne de rencilerin ok fazla teknik detay bilmesine gerek kalmayacak kolaylkta tasarlanmtr. Ekranlarda arya kamamak kouluyla aklama metinleri girilmitir (Kearsley, 1986, Merja et al., 2004). Tasarlanan eitsel ieriklerde srm oluturmak sayesinde hazrlanan eitsel ierik zerinde gncelleme yaplmas durumunda eski srmlerin saklanmas, ve bunlarn yneticiler tarafndan izlenmesi salanmtr. LCDM stveri bilgileri aa yap ieren bir arayz zerinden girilmektedir. Bu sayede bilgi girii kolaylamakta ve kullanc ihtiyac olmayan alanlar saklayabilmektedir. Ayrca, Hashim ve Mustaphann (2005) iyi teknoloji tanmnda kullandklar kriterler gz nnde bulundurulduunda, tasarlanan sistem evrimii ve her zaman eriilebilir olarak tasarlanmtr. En azndan bir taraycya sahip ve standart zelliklerde bir bilgisayar ile ilave bir yazlm yklemeye gerek kalmadan sisteme kaytl her

137 kullanc istedii zaman eitsel ierik hazrlayabilir ya da ierii grebilir. Platform zerinde renci ierii istedii kadar tekrar edebilme ve kendi makinesine indirebilme hakkna sahiptir. N ierik paketlerine simulasyon ve animasyonlarn eklenebilmesi ile renciye daha hareketli ve interaktif ierikler sunulabilir. LCDM sayesinde, ieriin kk konulara blnerek, renciye daha ksa srede ve daha sistemli ekilde aktarm salanm olur. LCDM, u anda Trke ve ngilizce ile snrl olmakla birlikte, birden fazla dili destekleyecek ekilde tasarlanmtr. Platformda bir Dil Ynetimi Modl oluturulmutur. lgili arayz zerinde, tanml diller grlebilmektedir. Dil eklemek, dil seimi yaparak tm dil tanmlamalar iin, kod, aklama metni, seilen dildeki karl gibi bilgiler grntlenebilir ve gncellemeler yaplabilir. Ynetici grubundaki kullanclar sisteme dahil olduklarnda, platforma yeni dil ekleyebilecekleri ve mevcut dillerdeki aklamalar deitirebilecekleri bir arayze eriecek istedikleri ilemleri yapabilmektedirler. Bu sayede ynetici dil gncellemeleri iin veritabann amak zorunda kalmadan, daha hzl ekilde ilemlerini yapabilmektedir. LCDM platformu, blm 7de de akland zere, Gestalt, yaplandrmac, nesnel, minimal ve ayrntc renme modellerini desteklemektedir. LCDM platformu, bilginin oluturulmas, depolanmas ve eriilebilir olmas, bilginin transferi ve kolay eriilebilirlik asndan blgi ynetimi basamaklar ile uyumludur.

138 LCDM, bir eitim ynetim sistemi deildir. Ancak kullanc, grup, ders, dil ynetimi, nizleme gibi modller iermektedir. nizleme modl sayesinde, hazrlanan ierikler bir LMSe gerek kalmadan takip edilebilmektedir. LCDM, bir eitim ynetim sistemi deildir. Ancak, LCDM platformu zerinde hazrlanan ierik paketleri, SCORM 2004 standardn destekleyen LMS ve yazarlk aralar arasnda paylalabilir. LCDM platformuna yklenebilecek dosya boyutu, incelenen dier eitim ynetim sistemlerindeki kullanlan dosya boyutundan ok daha byk olarak belirlenmitir. Bu da, platforma video dosyas gibi eitsel kaynaklarn yklenebilmesini kolaylatrmaktadr. LCDM, incelenen literatrden anlald zere, Trkiyedeki bu fonksiyonlar yerine getiren kapsaml ilk uygulamadr.

renme nesneleri, eitsel tasarm aamasnda nemli yeri olan ve kullanm yaygnlaan bir konudur. Web tabanl eitimde Nlerinin kullanlmas ve yeniden kullanlabilir olma zellikleri sayesinde eitim zamandan ve mekandan bamsz hale gelmektedir. Nlerinin yaratlmas zaman almaktadr ancak kk Nleri oluturmak ve bunlar dierleri ile birletirmek genel olarak zaman tasarrufu salamaktadr. LCDM platformu, web-tabanl eitimde kullanlacak eitsel ieriklerin hazrlanmas ve dardan sisteme btnletirilmesini salayan, ierik tasarmnda zaman tasarrufu, ierie eriimde ise mekan bamszl sunan, paylalabilir web-tabanl bir platformdur. leriki almalar kapsamnda, SCORM 2004 standardna uyumlu bir LMS gelitirilerek, LCDM gelitirilen bu LMSe btnletirilebilir. LCDM platformu sadece IEEE Learning Object Metadata artnamesini desteklemektedir. Yeni bir aratrma olarak, IEEE LOM dndaki dier

139 stveri emalar incelenip LCDM platformuna farkl stveri emalarnn eklenmesi ve aralarndaki evirilerin yaplmas dnlebilir. LCDM platformunun yaygn olarak kullanmas sonrasnda alnacak geribildirimler ve Trk eitim sistemi de gznnde bulundurularak, yeni bir stveri tanmlama emas oluturulmas ve bunun LCDM platformuna zg bir stveri tanmlamas olarak kabul salanabilir. Oluturulan eitsel ieriin farkl LMSlerde yeniden kullanlabilir olmas iin bir veri modeli tanmlanmal ve sadece o veri modelindeki elemanlar kullanlmaldr. Veri modeli, LMS ile kaynak arasnda iletilen, kaynan durumu gibi kaynakla ilgili bilgileri ieren standart veri elemanlar kmesidir. Farkl bir aratrma olarak, SCORM alma ortamnn kullanaca yeni bir veri modeli zerinde allabilir.

140

EK AIKLAMALAR A
PROJEDE KULLANILAN VERTABANI Projede Microsoft SQL Server veritaban kullanlmtr. Bu blmde, veritabanndaki tablolar gsterilmekte ve ksaca aklanmaktadr. Ayrca tablolar arasndaki ilikiler de bir diagram olarak verilmektedir. LCDM platformunun birden fazla dili desteklemesi iin, ekil A.1de grlen iki tablo kullanlmtr. Dil tanmlamalar iin KTPHN_DILLER tablosu, tanml dillerdeki metin karlklar iin ise KTPHN_METINLER tablosu oluturulmutur. KTPHN_DILLER tablosunda, otomatikolarak artan D_ID stunu dili tanmlamak iin; D_KODU dil kodu iin; D_ADI ise dilin ad iin kullanlmaktadr. Ayrca platformda her dil bir resim ile gsterilmektedir. Bunun iin ise D_RESIM_YOLU alan kullanlmtr.

(a)

(b)

ekil A.1 Dil tanmlamalar ile ilgili tablolar. a) Diller b) Dillerdeki metin karlklar

Sistemdeki

kullanc

bilgileri

aspnet_users

tablosunda

tutulmaktadr. Her kullancnn benzersiz bir kullanc tanmlaycs vardr ve UserId stun ad ile belirtilmitir. Bu, pekok tablo ile iliki kurmak iin kullanlan bir alandr. ekil A.2de aspnet_users tablosu grlmektedir.

141

ekil A.2 Kullanclarn tanmland tablo

Platformda tanml dersler ve bu derslerin kullanclar ile ilikilendirilmesini gsteren tablolar ise ekil A.3de gsterilmektedir. TBL_DERSLER tablosunda ders kodu, ad, aklama, aktif olup olmad, eklenme tarihi ve dersin kim tarafndan eklendii bilgileri; TBL_KULLANICILAR_DERSLER tablosunda ise hangi kullancnn hangi ders ile ilikisi olduu bilgisi tutulmaktadr.

(a)

(b)

ekil A.3 Dersler ve Kullanclar ile ilikilendirildikleri tablolar a) Derslere ait bilgiler b) Kullanclar ile dersler arasndaki ilikiler

LCDM platformunda dizin yaps hiyerariktir, yani i ie dizinler oluturulabilmektedir. Yaymclarn oluturduklar dizinlerin tutulduu tablo olan TBL_DIZINLER tablosunun ilevi hangi dizinin hangi dizinin altnda olduunu bilebilmektir. ekil A.4te bu tablo

142 grlmektedir. Buradaki DZ_ID deeri dizin numarasn, DZ_UST_ID deeri dizinin bal olduu st dizin numarasn, DZ_DOSYA_ADI adn, DZ_EKLENME_TRH eklenme tarihini, DZ_EKLEYEN_KISI ise dizinin hangi kullanc tarafndan eklendiini gstermek iin tanmlanmtr.

ekil A.4 Dizinler tablosu

Platforma yklenecek dosyalar ve ilikili bilgileri tutmak amacyla TBL_DOSYALAR tablosu oluturulmutur. ekil A.5te grlen tabloda DSY_COCUK_VAR_MI stunu, ierdii deere gre dosyann iinde baka dosya, referans, ierip iermediini gsterir. Ald deer 1 ise dosya html tarznda bir dosyadr. Dosyay barndran dizin, DSY_DIZIN_ID ile belirtilerek, TBL_DIZINLER tablosu ile ilikilendirilmektedir. Dosyann gerek ad DSY_G_DOSYA_ADI, GUIDe gre belirlenen ad ise DSY_DOSYA_ADI alanlarnda tutulur. Ayrca bu tabloda dosyann uzunluu, bulunuu yer yani dosya yolu, eklenme tarihi, hangi kullanc tarafndan eklendii bilgileri iin alanlar, sralama bilgisi iin DSY_SEQUENS stunu, dosyann paylalp paylalmadn gsteren
DSY_ISSHARED stunu, stveri dosyas ad, ayrca dosyann o

kullancnn dosyas olup olmadn belirlemek iin DSY_IS_MY_FILE alan bulunmaktadr. Ayrca, eitsel ierik oluturmak iin yaymclar platforma web sayfas adresi de ekleyebilirler. Eklenen bu web adresleri veritabanndaki TBL_LINKLER isimli tabloya (ekil A.6) kaydedilir. Burada, URLnin

143 hangi dizin altna eklendii, aklamas, eklenme tarihi ve kimin tarafndan eklendii, aktif olup olmad gibi bilgiler bulunur.

ekil A.5 Dosyalar tablosu

ekil A.6 Web adresleri tablosu

Platforma eklenen dosya ve URL adresleri kullanlarak oluturulacak olan eitsel ierikler ile ilgili bilgiler TBL_PROJELER tablosunda tutulmaktadr. ekil A.7de de grlen tabloda, otomatik artarak deer alan proje tanmlaycs PRJ_ID alan, proje ad,

144 aklamas, eklenme tarihi, ekleyen kii, projenin bal olduu ders gibi bilgiler saklanmaktadr.

ekil A.7 Projeler tablosu

Platformda oluturulan projeler iin yaratlan srmlerle ilgli bilgiler TBL_PRJ_VERSIYONLAR isimli tabloda tutulmaktadr. ekil A.8de bu tablo grlmektedir. PRJV_ID alan, projeye ait srm tanmlaycsn, PRJV_PRJ_ID alan srmn bal olduu proje tanmlayc bilgisini, PRJV_ADI alan projeye ait srm adn tutmaktadr. Dier alanlar srayla srm ile ilgili aklama, srm numaras, projeye srm ekleyen kii ve ekleme tarihi bilgileri ile ilgilidir.

ekil A.8 Proje ile ilikili versiyonlar tablosu

LCDM platformunda eitsel ierik paketi olutururken bir sonraki adm, ierik organizasyonunu oluturmaktr. Oluturulan

145 organizasyonlarla ilgli bilgiler TBL_ORGANIZASYONLAR tablosunda tutulmaktadr. Buradaki Organizasyon_ID organizasyonun tanmlaycsn, ORG_PRJ_ID organizasyonun hangi projeye ait olduunu gsterir. ekil A.9daki dier alanlar ise srayla proje versiyon numaras, balk bilgisi, organizasyon sras, aklama, eklenme tarihi ve ekleyen kii, eer silinmi ise silinme tarihi ve hangi kullanc tarafnda silindii, organizasyona ait olan xml verisi ve organizasyonuun varsaylan olarak iaterlenip iaretlenmedii bilgilerini ierir.

ekil A.9 Organizasyonlar tablosu

Proje ynetim ksmnda oluturulacak organizasyonlarla ilgili olarak detay bilgilerin tutulaca tablo ise TBL_ORG_DETAYLARI tablosu (ekil A.10) olarak isimlendirilmitir.

146
ekil A.10 Organizasyon detaylar tablosu

Oluturulan organizasyon paket olarak kaydedildiinde ise ilgili bilgiler TBL_PAKETLER tablosunda tutulmaktadr. ekil A.11de grlen tabloda srayla paket tanmlayc bilgisi, paketin dahil olduu proje numaras, paket ad, aklamas, eklenme tarihi, ekleyen kii, paketteki dosyalar, stverisi ve sralama kurallar ve paketin dahil olduu projenin srm numaras tanmlanmtr.

ekil A.11 Paketler tablosu

Aada, ekil A.12de ise LCDM platformu iin oluturulan veritabannda tablolar arasndaki ilikiler diagram halinde gsterilmektedir.

147

ekil A.12 Tablolar aras ilikiler

148

KAYNAKLAR DZN
Advanced Distributed Learning Network (ADL), 2006a, SCORM 2004 3rd Edition Content Aggregation Model, 245p. Advanced Distributed Learning Network (ADL), 2006b, SCORM 2004 3rd Edition Sequencing and Navigation, 250p. Advanced Distributed Learning Network (ADL), 2006c, SCORM 2004 3rd Edition Run-Time Environment, 220p. ADLNet, 2007, http://www.adlnet.org, Son eriim tarihi: Austos 2007. Aggarwal, A.K., 2003, A Guide To Ecourse Management :The Stakeholders Perspectives, 1-23, Web Based Educaton: Learning From Experence, A.K.Aggarwal (Ed.), Hershey, Pa,Usa : Idea Group Inc., 472p. Alkan, C., 1997, Eitim Teknolojisi, An yaynclk, Ankara, 225s. Anido, L., Rodrguez, J., Caeiro, M., and Santos, J. M., 2003, Highlevel brokerage services for the elearning domain, Computer Standards & Interfaces, 25(4), p303-327. ARIADNE, 2005, http://ariadne.unil.ch, Son eriim tarihi: Ocak 2005. Aslantrk, O., 2002, Web tabanl Uzaktan eitim sistemi tasarlanmas ve gerekletirilmesi, Yksek Lisans Tezi, Hacettepe niversitesi Fen Bilimleri Enstits.

149 KAYNAKLAR (devam) Akar, P., 2003, Eitim Teknolojisi in Yeni Bir Kavram: renme Nesneleri, 12.Eitim Bilimleri Kongresi. http://www.ebit.hacettepe.edu.tr/Ogretim_Elemanlari/Petek_Askar/ gazikongre.pdf AtaNesA, Karaman,S., 2007, http://atanesa.atauni.edu.tr/Default.aspx, Son eriim tarihi: Austos 2007. ATUTOR, 2007, 2007. http://www.atutor.ca/, Son eriim tarihi: Austos

Balc,B. ve nceolu M., 2004, Tkanklk Kontrol Konusu in Internet Tabanl Bir Uzaktan Eitim Uygulamas, Biliim Teknolojileri Inda Eitim Konferans Bildiriler Kitab, Ankara, 150s. Balc, B. ve nceolu M., 2005, Eitim teknolojilerinde Yeni Bir Kavram: renme Nesneleri ve Bir Uygulama, 1th International Vocational and Technical Education Technologies Congress, stanbul, Trkiye. Balc, B. ve nceolu M., 2006a, How to Make Educational Content Reusable?, 6th International Educational Technology Conference IETC 2006 Proceedings- Volume I. p:196-204. North Cyprus. Balc, B. and nceolu M., 2006b , Reusable Learning Objects (RLOs) for Computer Science Students, p:373-382, ICCSA2006 proceedings, LNCS 3980, Garilova, M.(Ed.), Glasgow.

150 KAYNAKLAR (devam) Bakmrc, G. ve ztrk, Y., 1996, Uzaktan Eitim Sistemlerinin Tasarm, 1. Trkiye Uluslararas Uzaktan Eitim Sempozyumu Bildiriler Kitab, Ankara. Bloom, B. (Ed.), 1956, Taxonomy of educational objectives. Handbook I: Cognitive domain. New York: David McKay. Blum, H. and Sachs, D., 1999, An Asynchronous Distance-Learning Course in Data Communications and Networks, SIGCSE Bulletin, 31(4): 52-55. Careo, 2007, http://www.careo.org/, Son eriim tarihi: Austos 2007. Cebeci, Z., 2003, renim Nesnelerine Giri, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 2(6):1-6. Cebeci,Z. ve Cimilli, C., 2004, renim eriklerinin Paketlenmesi: I. Bir evrim-i Ders Yaratma, Akademik Biliim 2004 Konferans (AB04), Trabzon. CEN/ISS, 2007, www.cenorm.be/isss, Son eriim tarihi: Austos 2007. CLAROLINE, 2007, Austos 2007. http://www.claroline.net, Son eriim tarihi:

Constructivism, 2005, Constructivism as a Paradigm for Teaching and Learning, Son eriim tarihi: Agustos 2005, http://www.thirteen.org/edonline/concept2class/constructivism /index.html

151 KAYNAKLAR (devam) altay, E. N., 2001, Trke Merhaba Eitim Sitesi. http://www.princeton.edu/~turkish/practice/tlepss.html, Son eriim tarihi: ubat 2002. altay, N.E. ve altay K., 2002, Tekrar Kullanlabilen renme Nesneleri (TEKN) ve rnek bir alma, 19th Turkish Informatics Society Conference, Istanbul. altay, N. ve altay, K., 2003, Saysal Ktphanelerin Tasarmnda Saysal Nesneler: Eitimi nasl destekleyebilirler?, Trk Ktphanecilii, 17(1):139-154. DCMI, 2007, www.dublincore.org, Son eriim tarihi: Austos 2007. Demirel, ., Seferolu, S. ve Yac, E., 2001, retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme, Pegem Yaynclk, Ankara. DLESE, 2007, http://www.dlese.org, Son eriim tarihi: Austos 2007. dotLRN, 2007, http://wwww.dotlrn.org/, Son eriim tarihi: Austos 2007. Dzakira, H. and Idrus, R. M., 2003, Theacher-Learner Interactions in Distance Education: A Case of Two Malaysian Universities, Turkish Online Journal of Distance Education- TOJDE, 4(3). Ertrk, S., 1975, Eitimde Program Gelitirme, Yelkentepe Yaynlar, 4, Ankara. EduSource, 2007, http://www.edusource.ca, Son eriim tarihi: Austos 2007.

152 KAYNAKLAR (devam) ESCOT, 2007, http://www.escot.org, Son eriim tarihi: Austos 2007. Gagne, R., 1970, The conditions of learning, New York: Holt, Rinehart, and Winston. Gagnon, G.W., and Collay M., 2005, Constructivist Learning Design, http://www.prainbow.com/cld/cldp.html, Son eriim tarihi: Austos 2005. Hashim, H.R.Hj., Mustapha, W.N., 2005, Computers: Educational Technology Paradox?, The Turkish Online Journal of Educational Technology TOJET, ISSN: 1303-6521 4(3). Huerta, E., Ryan T., and Igbara, M., 2003, A Comprehensive Web Based Learnng Framework : Toward Theoretical Diversity, 24-35, Web-Based Education: Learning from Experience, A.K.Aggarwal (Ed.), Hershey, PA, USA : Idea Group Inc. IDDL, 2006, An Introduction to SCORM. http://www.iddl.vt.edu, Son eriim tarihi: ubat 2006. IEEE, 2002, 1484.12.1 IEEE Standart for Learning Object Metadata. IEEE LOM, 2000, Learning Object Metadata working draft v4.1 IEEE LOM, 2004, IEEE Standard for Learning Object Metadata. IEEE LTSC, 2007, http://ieeeltsc.org, Son eriim tarihi: Austos 2007. IMS, 2003, IMS Simple Sequencing Behavior and Information Model v1.0 Final Specification.

153 KAYNAKLAR (devam) IMS, 2004, Instructional Management Systems Global Learning Consortium, Inc. IMS, 2007, http://www.imsproject.org/, Son eriim tarihi: Austos 2007. IMS Package Editor, 2005, http://www.met.ed.ac.uk/pac-man/editor/, Son eriim tarihi: ubat 2005. Indiana University, 2001, Variations Project, http://www.dlib.indiana.edu/variations/ , Son eriim tarihi: ubat 2005. Indiana University, 2002, USSteel Project, Indiana University USSteel photograph collection, Son eriim tarihi: Austos 2002, http://www.dlib.indiana.edu/collections/steel/ ISO, 2007, www.iso.ch, Son eriim tarihi: Austos 2007. Karaman, S., 2004, renme Nesnesi http://atanesa.atauni.edu.tr, Son eriim tarihi Aralk 2004. Nedir?,

Karaman, S., 2005, renme Nesnelerine Dayal Bir erik Gelitirme Sisteminin Hazrlanmas ve retmen Adaylarnn Nesne Yaklam le erik Gelitirme Profillerinin Belirlenmesi, Doktora Tezi, Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 142s (yaymlanmam). Kaya, . ve Bingl, H., 2004, niversitelere Ynelik Bir Eitim Ynetim Sistemi Uygulamas, Biliim Teknolojileri Inda Eitim Konferans ve Sergisi BTIE 2004 Bildir Kitab. ODT, Ankara, 51-58.

154 KAYNAKLAR (devam) Kearsley, G., 1986, Authoring A Guide to The Design of Instructional Software, Addison-Wesley Publishing Company Inc, U.S.A. Klassen, J. and Vogel, D., 2003, New Issues Arising From E-Education, 36-48, Web Based Education: Learning From Experience, A. K.Aggarwal (Ed.) Hershey, Pa, Usa : Idea Group Inc. 472p. LEARNWISE, 2005, ubat 2005. http://www.learnwise.com, Son eriim tarihi:

Leflore, D., 2000, Theory supporting design guidelines for Web-based instruction, Instructional and Cognitive Impacts of Web-based Education, B. Abbey (Ed.), Hershey , Pa: Idea Grup Publishing. Leidner, D.E. and Jarvenpa, S.L., 1995, The use of information technology to enhance management school education : a theoretical view, MIS Quartly (19:5), 265-291. Liliana P., Santacruz-Valencia, Ignacio A. and Carlos D., 2003, Designing Le@rning Objects with the ELO-Tool, Proceedings of the The 3rd IEEE International Conference on Advanced Learning Technologies (ICALT03), 272-273p. Liu J-H., Huang B-S. and Chao M., 2005, The Design of Learning Object Authoring Tool Based on SCORM, Proceedings of the Fifth IEEE International Conference on Advanced Learning Technologies (ICALT05), 778-782p.

155 KAYNAKLAR (devam) Malaxa, E. V., 2003, Customizable Learning Object Metadata Authoring, College Of Arts and Sciences, M.Sc. Thesis, Florida State University, 78p (unpublished). http://etd.lib.fsu.edu/theses/available/etd-08282003172442/unrestricted/ 01_evm_thesis.pdf , Son eriim tarihi: Ocak 2006. MARCOPOLO, 2005, www.wcom.com/marcopolo, Son eriim tarihi: Ocak 2005. Merja Ranta-aho, M., ij, R. And Kykk, M., 2004, User-Centered User Interface Design of Web-based Learning Environments, www.comlab.hut.fi/hft/IHM-HCI2001Workshop2%20.pdf, Son eriim tarihi: Temmuz 2004. Merlot, 2007, http://www.merlot.org , Son eriim tarihi: Austos 2007. MOODLE, 2007, http://moodle.org , Son eriim tarihi: Austos 2007. New Jersey Department of Education, 1998, Educational Technology, New Jersey Science Curriculum Framework Chapter 6 Part B: Educational Technology, Son eriim tarihi: Ekim 2004, http://www.State.Nj.Us/Njded/Frameworks/Science/Chap6b.Pdf Nilsson, M. and Palmr, M., 2002, ImseVimse: The IMS Editor Vimse. URL:http://kmr.nada.kth.se/imsevimse, Son eriim tarihi: Ocak 2006, http://www.sourceforge.net/projects/imsevimse

156 KAYNAKLAR (devam) Pareja-Flores, C. and Velzquez-Iturbide, J.., 2003, Program Execution and Visualization on the Web, 236-259, Web Based Education: learning from experience. Anil K.Aggarwal (Ed.), Hershey, PA, USA : Idea Group Inc. POOL, 2005, www.eduplash.net, Son eriim tarihi: Ocak 2005. ReLOAD, 2007, http://www.reload.ac.uk, Son eriim tarihi: Agustos 2007. Robson,R., 2000, Learning Object Tutorial, Eduworks web site, http://www.eduworks.com/LOTT/tutorial/index.html, Son eriim tarihi: ubat 2005. Sampson, D., Papaioannou, V. and Karadimitriou, P., 2002, Educational Technology & Society, 5(4). http://ifets.ieee.org/periodical/vol_4_2002/sampson_papaioannou.h tml , Eriim tarihi: Ocak 2006. SCHOOLNET, 2007, www.schoolnet.ca, Son eriim tarihi: Austos 2007. Shepherd, C., 2000, Objects of Interest, http://www.fastrakconsulting.co.uk/tactix/features/objects/objects.htm, Son eriim tarihi: Aralk 2004. Silveira R. A., Gomes, E.R. and Vicari R., 2006, Intelligent Learning Objects: An Agent Approach to Create Interoperable Learning Objects, Education for the 21st Century Proceedings, 440, Chile, 411-415p.

157 KAYNAKLAR (devam) Singh, A., Boley, H., and Bhavsar, V.C., 2004, A learning object metadata generator applied to computer science terminology, Presentation in Learning Objects Summit, Fredericton, CA.
http://www.cs.unb.ca/~boley/treesimilarity/LOMGen-29Mar2004.pdf

Son erisim tarihi: Ocak 2006. SMETE, 2007, http://alpha.smete.org, Son eriim tarihi: Austos 2007. Snmezer, .B. ve Bingl H., 2004, E-renim iin SCORM uyumlu elektronik ierik, Biliim Teknolojileri Inda Eitim Konferans ve Sergisi BTIE 2004 Bildiri Kitab, Ankara, 150s. Teknical's Virtual Campus, 2005, Son eriim tarihi: ubat 2005. http://www.teknical.com/Products/virtual_campus.htm TILE, 2007, http://tile.atutor.ca/tile/servlet/search, Son eriim tarihi: Austos, 2007. Technische Universitt Darmstadt, 2001, LOM Editor version 1.0, Multibook website http://www.multibook.de/lom/en/index.html, Son eriim tarihi: Austos 2007. TheGateway, 2007, http://www.thegateway.org, Son eriim tarihi: Austos 2007. TreeLOM, 2006, http://cebeciz.cukurova.edu.tr/tools/treelom, eriim tarihi: Mart 2006 Son

vCard and vCalender, 2007, http://www.imc.org/pdi/, Son eriim tarihi: Austos 2007.

158 KAYNAKLAR (devam) Verbert, K., Klerkx, J., Meire, M., Najjar, J. and Duval, E., 2004, Towards a Global Component Architecture for Learning Objects: an Ontology Based Approach, On The Move To Meaningful Internet Systems 2004: Otm 2004 Workshops, Proceedings Lecture Notes In Computer Science 3292: 713-722. WebCT, 2005, http://www.webct.com, Son eriim tarihi: Ocak 2005. Webster,J. and Trevino,L.K., 1995, Rational and social theories as complementary explanations of communication media choices :two policy-capturing studies, Academy of Management Journal, 38(6), 1544-1572. WeLOAD, 2007, http://weload.lernnetz.de, Son eriim tarihi: Austos 2007. Wenger, E., 1987, Artificial Intelligence and Tutoring Systems. Morgan Kaufmann, Los Altos, ABD. Wiley, David.A., 2000, Connecting learning objects to instructional design theory: A definition, a metaphor, and a taxonomy, 35s, The Instructional Use of Learning Objects, D.Wiley (Ed.), Online Book. http://reusability.org/read/ , Son eriim tarihi: Aralk 2004 Yalva, M. ve Bayraktutan, F., 2004, Elektronik renme Nesnelerine Eriim ve Metadata, First International Conference on Innovations in Learning for the Future: e-learning, Istanbul, Turkey, Proceedings, 643-656.

159 KAYNAKLAR (devam) Yaman, E. ve Hamedolu, M. A., 2002, Bilgisayarl retim, Sakarya niversitesi II. Uluslararas Eitim Teknolojileri Sempozyumu Bildirileri, http://www.ef.sakarya.edu.tr/sayfa/bildiri/index_b.htm Zhigang Li, J., Nesbit, J.C. and Richards G., 2004, Crossing Boundaries with Web-Based Tools for Learning Object Evaluation, Advances in Web-Based Learning-ICWL 2004 Lecture Notes in Computer Science 3143: 286-292p.

160

ZGEM
Birim BALCI, 1975 ylnda stanbul Kadkyde dodu. Lise renimini stanbul Kadky Anadolu Kz Meslek Lisesi Bilgisayar blmnde tamamlad. 1994 ylnda kazand Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Elektronik-Bilgisayar Eitimi blmn 1999 ylnda bitirdi. Marmara niversitesi Fen Bilimleri Enstits BilgisayarKontrol Eitimi Yksek Lisans Programndan 2001 bahar dneminde mezun oldu. Lise eitimi srasnda Yldz Teknik niversitesi, Bilgisayar Mhendislii Blm staj, niversite eitimi srasnda Trk Telekom ve Almanya-Berlin Max-Delbrck Centrum stajlarndan sonraki ilk i deneyimini 1999 ylnda Ericsson firmas Bilgi lem Blmnde tamamlad. Ayn yl Marmara niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Bilgisayar Eitimi Blmnde ve bir yl sonra ise Maltepe niversitesi Mhendislik Fakltesi Bilgisayar Mhendislii Blmnde aratrma grevlisi kadrosuna katld. Halen Maltepe niversitesinde retim grevlisi olarak almaktadr.