JF313 Elektromanyetik Teori DALGALAR : TABAKALI ORTAMDA SONLU KAYNAK 1 Tabakali ortamda sonlu kaynak tanimi genelde, EM dalga

retici olarak kullanilan manyetik kutup, byk bir halka, yatay manyetik kutup, elektrik kutup vb kaynaklari iin yapilir. zm, dzlem dalga zm ve karmasik gelis aisi ile elde edilen zmlerin birlestirilmesi ile elde edilir. Problem nceki blmlerde elde edilen TM ve TE tanimlari kullanilarak basitlestirilebilir. Tanim olarak sinir-deger probleminin zlmesi gerekir. Fiziksel degisimin (parametreler) yalnizca dsey ynde oldugu varsayildigindan (z +) kismi trevler denklemi, yalnizca zye bagli trev denklemine indirgenebilir. Bu indirgeme Hankel dnsm veya 2B Fourier dnsm ile yapilir. f(x,y,z) ? FD2D? F(kx ,ky ,z) dnsmlerde x ve y ynle rinde 8a kadar degisim olmadigi kabul edilir. Fourier ortaminda zm, tabakali ortam iin dzlem dalga empedans bagintilari ile elde edilir ve zme ters fourier dnsm uygulanir. Bu yolla elde edilen zm, dzlem dalga ile srekli degisen, karmasik gelis aisi iin elde edilen zmlerin birlesimi (super position) olacaktir. Sinirdeger probleminin genel zm, homojen olmayan trev (diferansiyel) denkleminin zel zm ile homojen denklemin genel zmlerinin toplamindan olusacaktir. zm iin gerekli genel zmler, TM ve TE modlari kullanilarak bu blmde elde edilecektir. FD ortamindan dolayi genel zmler kx ve ky ye bagli olacaktir. 2. adimda seilen kaynak trne gre zel zmler elde edilip genel zme eklenecektir. Genel zmdeki katsayilar, yansima katsayilari kullanilarak elde edilir. Genel zm, kaynagin olmadigi ortamda elektrik alanlar iin F ve manyetik alanlar iin A vektr potansiyelleri tanimlanirsa ; H= E= xA xF

bagintilari ile aralarindaki iliski verilebilir. TM ve TE vektr potansiyelleri A = A uz (TM) ve F = F uz (TE) A ve F skaler potansiyelleri gsterir ve
2

A + k2 A = 0 F + k2 F = 0

kosullarini saglamalidirlar. Son iki baginti;

+8 +8

F? (kx ,ky ,z) =

? ? F(x,y,z) e-i(kxx+kyy)

dxdy

-8 -8

Bu ders notuna http://jeofizik.comu.edu.tr/ sayfasindan ulasabilirsiniz

JF313 Elektromanyetik Teori

+8 +8

F(x,y,z) = 1 / 4p2

-i k + k y ? ? F? (kx ,ky ,z) e ( x , y )

-8 -8

dkx dky

bagintilari ile siradan diferansiyel denklemlere dnstrlebilirler. Dnsm sonrasi denklem;

? A?
2

u2 A?= 0 ?z2 ve
? F?
2

u2 F?= 0 ?z2 burada u2 = kx 2 +ky 2-k2 zmlerine benzer. olarak tanimlanir. Son denklemlerin zmleri dzlem dalga

A?(kx ,ky ,z) = A+( kx ,ky ,z) e-uz + A ( kx ,ky ,z) e uz ve F?(kx ,ky ,z) = F+( kx ,ky ,z) e-uz + F ( kx ,ky ,z) e uz Asagi dogru z + oldugundan, + ve stel isaretleri asagi ve yukari dogru snmlenen zmleri verir. N tabaka gz nne alinirsa;

A
0

eu 0 z zo A e-u 1 z +
1

F
0

A+ h1
1

+ 1

eu 1 z

F
1

z1 A+ h2
2

A e-u 2 z +
2

eu 2 z

F
2

z2

A+ hn
n

A e-u n z +
n

eu n z

F
n

zn-1

JF313 Elektromanyetik Teori

Un = (kx 2 +ky2 -kn2 )

n indisi n. tabakayi gsterir. Yeryznn zerinde yalnizca yukari dogru snmlenen, tabanda ise asagi dogru snmlenen terimler kullanilir.

Genellestirilmis zm; Kaynagin bulundugu tabakada, genel zme homojen olmayan, diferansiyel denklemin zel zm eklenmelidir. Yeryzeyinini zerinde z= - h ta bir nokta kaynak olsun. Kaynak dalgasi TM ve TE modlarina ayrilirsa havada Green fonksiyonunun zel zm (Ward ve Hohmann 1987, sf 168 ve 205) ; Ap (kx ,ky ) e-u0 |z+h| Fp (kx ,ky ) e-u0 |z+h| (TM)

(TE)

ile verilir. Ap ve Fp kaynaga bagli terimlerdir ve kaynagin hem altinda hem stnde snmlenir. Wait (1962) Ap ve Fp yi gelen dalganin genligi olarak tanimlar. Diger bir deyisle birincil alandir. Yer yzeyinde (z=0) A = rTM Ap e-u0 h
0

F = rTE Fp e-u0 h
0

yazilabilir. r yansima katsayilaridir. Y0 -Y1 rTE = Y0 +Y1 Z0 - 1

rTM =
Z0 + Bagintilarda ; U0 Y0 = i? 0 U0 Z0 = ie0 ? ve 3

Hava iin asil admittance

Hava iin asil empedans

JF313 Elektromanyetik Teori Hy TE - Hx TE Y1 = = Ex TE Ey TE Ex TM - Ey TM 1 = = Hy TM Hx TM

Yzeydeki admitance (z=0)

Yzeydeki impedance (z=0)

ve Y iin N tabakali ortamda yineleme bagintilari; Yn+1 + Yn tgh(un hn ) Yn = Yn Yn + Yn+1 tgh (un hn ) YN= YN ve n+1 + Zn tgh(un hn ) n = Zn Zn + n+1 tgh(un hn ) N= ZN Olarak verilir. Bagintilarda Un Yn = i? n Un Zn = i? en Un = (kx 2 +ky2 -kn2 ) ve kn 2 = ? 2n en - i? ns n ile verilir. Basitlik iin tek dze manyetik olmayan yari sonsuz ortami gz nne alalim. Y0 -Y1 U0-U1 rTE = = Y0 +Y1 U0 +U1

JF313 Elektromanyetik Teori

Z0 - Z 1

U0 - i ? e0 U1
i?e
1

rTM = =
Z0 +Z1 U0 + i ? e0 U1
i?e
1

dsk frekanslarda k0 ve i? e0 ok kk deger alirlar. ?-U1 rTE ?+U1

rTM 1
burada; ? = (kx 2 +ky 2 )

Sonu olarak TM mod iin yer yzeyindeki tanjansiyel manyetik alan birincil alanin yaklasik iki katidir. Tanjansiyel elektrik alan ise sifirdir. Yer tam iletken olarak tanimlanir. Eger kaynak yalnizca TM mod alan retir ise (rn: dsey elektrik kutup) alan yer iindeki iletkenlik degisimine duyarli olmayacaktir. zel ve genel zmleri (birincil ve ikincil zmler) birlestirirsek kaynak ve yer arasindaki zm ; A? ?= Ap eu0 h (e-u0 z+rT Me u0 z) F? ?= F p e-u0 h (e-u0 z+rTEe u0 z) Elde edilir. Ters FD ile
+8 +8

A= 1 / 4p2

? ? Ap e-u
-8 -8 +8 +8

(e-u0 z+rTM eu0 z) e (

i kx x+ky y)

dkx dky

F= 1 / 4p2

? ? Fp e-u h (e-u h+rTE eu z) ei(kxx+kyy)

0 0 0

dkx dky

-8 -8

Ters FD denklemlerinde ; (kx x,ky y) ile ? karsilastirilirsa burada bulunan zmlerin; dzlem dalga ve degisken gelis aisi ile elde edilen zmlerin birlesimi (super position) oldugu grlr. Ancak kx ve ky -8 dan +8 a degistiginden ailar karmasiktir. Bu asamadan sonra kaynak tr seilerek aranan zmler elde edilebilir. (Kaufman ve Keller 1983, Wait 1982, Ward ve Hohmann 1988, Harrington 1961) 5

JF313 Elektromanyetik Teori

Kaynaklar

Harrington R. F. 1961, Time-harmonic electomagnetic Fields : McGraw-Hill Book Co. Kaufman A. A. and Keller G. V. 1983, Frequency and transient soundings : Elsevier Science Publ.Co. inc. Wait J.R. 1982, Geo-electromagnetism . Academic Press, N.York. Ward, S.H. And Hohmann, G. W., 1988, Electromagnetic Theory for geophysical applications. in Electromagnetic Methods in Applied Geophysics-Theory, Ed. Nabighan, M. N., SEG, No:1, p.131-312.