JF313 Elektromanyetik Teori

Dzlem dalganin yansima ve kirilmasi1 Elektromanyetik dalgalar yayilimlari sirasinda herhangi bir ara yzeyle karsilasirlarsa ses dalgalarina benzer olarak yansir ve kirilirlar. Yansima ve kirilma Snell kanunlari ve Fresnel bagintilari ile tanimlanabilir. Ayrintili bilgi iin Ward and Hohmann (1988) bakilabilir. Snell kanunlarinin EM dalgalara uyarlanmasi 1 1 1 ve 2 2 2 degistirgenleri ile tanimlanan ortamlarin S arayzeyinde tekdze dogrusal kutuplanmis dzlem dalgayi gz nne alalim (Sekil 3.6). Gelen, yansiyan ve kirilan dalgalar arasi ilskileri incelemek iin ncelikle ilgili dalgalar arasindaki ai iliskisini ortaya koymak yararli olacaktir. Gelen dalganin yn yney dalga sayisi, ki veya gelis aisi i ile verilir. Benzer olarak yansiyan dalga kr veya yansima aisi r ile kirilan dalga ise kt veya kirilma aisi t ile tanimlanir. Burada yapilan kabul, yansiyan ve kirilan dalganin da gelen dalga gibi tekdze ve dogrusal oldugu, genliklerin de sabit faz dzlemlerininde konumdan bagimsiz oldugudur. Tekdze bir ortamda dzlem dalga ve yayilim yn birbirine diktir. E x H = k. (17)

2 Herhangi bir ortamda konum, r2 = x + z2 ile verilir. S arayzeyine dik birim yney, normal, n ile S yzeyindeki herhangi bir noktaya merkezden izilen r konum yneyi (r=x) arasidaki iliski ise,

n.r = 0. olacaktir. Gelen E dalgasi

i

(18)

E = E i e i ( k xi x +k ziz ) = E i e i ( k ir )

ki Dalga Cephesi i n r

kr

S
0 t z kt

1 1 1 2 2 2

Sekil 3.6 yansiyan ve kirilan dalgalar ve ortam degistirgenleri. olarak verilirse, yansiyan dalga
1

Bu ders notuna http://jeofizik.comu.edu.tr/ sayfasindan ulasabilirsiniz

JF313 Elektromanyetik Teori

E = E r e i (k r r )

ve kirilan dalgada
t

E = E t e i ( k t r )

bagintilari ile bulunur. (17) bagintisindan yaralanarak H dalgalari ise sirasi ile
i

H = (k i x i E) / (w1 ) H = (k r x rE) / (w1 )

ve
t

H = (k t x tE) / (w2 )

esitliklerinden elde edilebilir. S (z=0) yzeyinde E ve H nin tanjansiyel bilesenlerinin sinirlarda srekli olmasi gerektigi sinir kosulu kullanilarak dalganinda genlikleri arasinda bir iliski bulunabilir, E iin
t

E = i E + rE

veya
t

E = Eie i (k i r wt ) + Er e i(k r r wt ) = Ete i( k t r wt )

olacaktir. Bu bagintinin geerli olmasi iin ki . r = kr. r = kt. r (19)

kosulu saglanmalidir. r keyfi oldugundan k ve n arasinda bir iliskiyi gz nne almak daha dogru olur.Yney islemlerinden ve (18) bagintisindan yararlanarak n ve r arasindaki iliski n x (n x r) = (n.r) n - r = - r ile verilebilir. Hatirlatma : A x (B x C) = (A . C) B (A . B) C A.BxC=AxC.B A . (B C) = A . B A .C

JF313 Elektromanyetik Teori

Son esitlik (19) bagintisinda yerine konursa ki n x (n x r) = kr n x (n x r) ve ki n x (n x r) = kt n x (n x r) veya yney islemlerinden (k i x n - kr x n ) n x r = 0 ve (k i x n - kt x n ) n x r = 0 yazilabilir. Yukaridaki denklemlerde (k i x n - kr x n ) = A nxr=B ve (k i x n - kt x n ) = C kisaltmalarini kullanalim. (20) ve (21) bagintilari, A B = 0 ve C B = 0 (23) (22) (21) (20)

(22) ve (23) bagintilarinda B, S yzeyinde oldugundan A bu yzeye dik olmalidir. Buna karsin A iki x islemi ile tanimlanmistir ve her ikiside n iermektedir. Bu durumda da A nin, S yzeyine paralel olmasi gerektigi ortaya ikar. Bu iki kosulu saglamanin tek yolu A=0 olmasidir. Benzer olarak C=0 oldugu da gsterilebilir. Sonu olarak ki x n = k r x n ve ki x n = k t x n

JF313 Elektromanyetik Teori

elde edilir. N, birim yney oldugundan ve her ikiside ayni ortamda oldugundan ki = kr olmalidir. Bagintilarda genlikler yazilirsa, ki sin ( - i) = ki sin (i ) ve kr sin ( r) elde edilir. Sonu olarakta ki = kr oldugundan sin (i ) = sin (r) elde edilir. Benzer yolla ki sin (i) = kt sin (t ) (25) (24)

bulunur. Son bagintilar yansima ve kirilma iin Snell kanunlaridir ve dalgalar arasindaki aisal iliskileri verir.

zel Hal: Frekansin 0 olmasi (DA) durumunda ne olur Elektrik alan E ve V potansiyeli arasindaki iliski:
E = gradV = V n

Bagintisi ile verilir. Elektrik alan izgileri es potansiyel yzeylere dik olacaktir. Akim yogunlugu, i akimi, S yzeyinden geerse, akim yogunlugu yzeye dik ds elemani zerinde;
I s bagintisi ile verilir. s yzeyinden geen akim ise; i=

I = i ds = i cosds
S

olarak tanimlanir. Ohm kanunundan,

r r i = E

veya i = .gradV =

V n

yazilir.

JF313 Elektromanyetik Teori

i S ds

Akim ve potansiyel izgilerinin bir ara yzeydeki davranisini gznne alalim n A I B s AIB akim izgileridir. S yzeyinden kirilarak geen akimi tanimlar.

Benzer olarak potansiyel izgileride eklenirse Sekil 4.3 verilen davranislar elde edilir. AIB, akimin izledigi yol. AIB, espotansiyel izgilerin ortamdaki konumlarini gstermektedir. Sinir kosullarindan, i1 =i2 iin ;

1 V 1 V = 1 n1 2 n2
Yazilabilir. Bu akim sreklilik kosuludur, Ayrica, n =IJ alinirsa

1 V 1 V = 1 J I 2 I ' J '
yazilabilir. Burada;

(26)

JI = II' cot 1 J ' I ' = II' cot 2

tanimlari yapilip (26) denkleminde yazilirsa;

1 cot 1 = 2 cot 2
bulunur (Cagniard 1953). Es potansiyel yzeylere (V) dik olan akim izgilerinin incelenmesi kirilan dalgalarla zdeslestirilebilir. Gelis ailari, 1 , 2 sirasiyla 1 , 2 ile zdestir. Bu durumda;

1 tan 1 = 2 tan 2

JF313 Elektromanyetik Teori

elde edilir.

A J V C 1 1 2 <1 1 I 2 2 2 2 1 I 2 n2 S n1

B 1. yzey normali IJ 2. yzey normali IJ

J Sekil 4.3 ara yzeyde akim ve potansiyel izgileri.

Sonu olarak 1. 1. ortamin zdirenci arttika akim izgileri normale yaklasir. 2. ortamin iyi bir iletken olmasi durumunda da 2. ortamdaki akim izgisi normalden uzaklasacaktir. 2. Fizigin optik kuramindan farkli olarak kirilma, ailarin tanjanti ile iliskilidir. 3. Akim dagilimin belirlenmesi, tm ortamdaki zdiren oranlarinin bilinmesi ile olanaklidir. 4. Kirilma 1/ 2 oranlarina bagli oldugundan iki rnege bakalim a. 2 = (rn hava) ise = /2 ve 1 = 0 akim izgileri S yzeyine paralel, espotansiyel yzeyler ise arayzeye dik olacaktir b. 2 = 0 ise = 0 ve 1 = /2 ara yzey espotansiyel yzey olacaktir ve ortam espotansiyel hacim olarak adlandirilacaktir.