2

NDEKLER

NO DENEY ADI SAYFA
1 Maddelerim Kimyasal Ve Fiziksel zellikleriyle Tannmas 15
2 zeltilerin Hazrlanmas 25
3 Avagadro Says,Mol kavram ve Mgun Atom Arlnn Tayini 33
4 Stokiyometri I 39
5 Bir Hidrattaki Su mikarnn Tayini 44
6 Uucu bir Svnn Molekl Ktlesinin Belirlenmesi 46
7 Gazlarn Difzyonu 49
8 Damtma(Destilasyon) ve Su Buhar Destilasyonu 51
9 Donma Noktas Alalmas 56
10 znrlk ve Saflatrma 58
11 Reaksiyon Hz ve Hz sabitinin Belirlenmesi 64
12 Kataliz I 69
13 Kimyasal Denge I 76
14 Asidimetrik Titrasyon ve Bilinmeyen bir asitin Mol Ktlesinin Tayini 80
15 Tampon zeltilerin Hazrlanmas 83
16 Alev emisyonu 87
17 Amfoterlik 89
18 ndirgenme-Ykseltgenme Reaksiyonlar 92
19 Elektrokimyasal Hcreler 96
20 Uucu bir Svnn Mol Ktlesinin(M
A
) Belirlenmesi II 104
21 Kataliz II 106
22 Bir Maddenin En Basit Formlnn Bulunmas 109
23 Stokiyometri II 111
24 Sblimleme ve Erime Noktas Tayini 113
25 Kimyasal Denge II 116
26 Edeer Arlk Tayini 119
27 Diazonyum Tuzu Eldesi 123
28 Ester Sentezi(zoamil Asetat) 129
29 Salisilik Asit ile Asetik Asitin Esterlemesi(Aspirin Sentezi) 131
30 Ester hidrolizi 133




3



























4



























Koklamay byle yapnz.

5



























6

















7
LABORATUARDA UYULMASI GEREKEN KURALLAR
1. Laboratuarda alrken nlk,gzlk,eldiven ve maske gibi koruyucu ekipmanlar
kullanlmaldr.
2. Kesinlikle asit zerine su dkmeyiniz. Daima asidi su zerine yavaa ekleyiniz.
3. Asla krk veya atlak cam kaplar kullanmaynz.
4. Sv maddeleri, pipete almak iin daima zel alet (puar) kullannz kesinlikle aznzla
ekmeyiniz.
5. Isttnz cam ve porselen malzemeleri elinizle tutmaynz; bunlar iin tp maas veya pota
pensi kullannz.
6. Kimyasallarn neden olduu gaz ve kokular solumaynz. Eer bir koku fark edilmi ise,
laboratuar havalandrnz ve oradan uzaklanz.
7. Gvenlik konusunda her zaman bilinli davrannz. Laboratuar faaliyetlerinde kazalara kar
dikkatli tedbirli ve olas kazalarda mdahale edebilecek dzeyde ilkyardm bilgisine sahip
olmak.
8. Kimyasal maddelerin ounun zehirli ve yakc zellie sahip olmasndan dolay deriye temas
ettirilmemeye zen gsterilmeli, elle dokunulmamal, maddelerin tadna baklmamal,
kimyasallarn bulunduu kaplarn az ak braklmamal, aktarma ilemi esnasnda etrafa
salmamasna dikkat edilmeli ve bu ilem srasnda mmkn olduunca eker ocaklar
kullanlmaldr. Eer kimyasaln kokusuna baklmas gerekiyorsa direkt buruna yaklatrlarak
deil elle yelpaze edilerek koklanmaldr.Sv kimyasal ielerine pipet sokulmamal, gerekli
miktar temiz bir behere veya mezre alnarak buradan pipetle alnmaldr
9. Sadece deney tp, kroze, beher ve buharlatrma tavas gibi belirli cam malzemeler
stlabilir. Dereceli silindir ve saat cam kesinlikle stlmamal ve termometre aleve
tutulmamaldr. Termometreler stlm svlara, gazlara veya katlara alevle yakn temasa
gelmeyecek ekilde yerletirilmelidir.
10. Cam borular mantar tpalara geirilirken nce vazelinlenmelidir. Borunun krlma ihtimaline
karcam boru bir bezle sarlmal ve dndrlerek tpaya yerletirilmelidir.
11. Asitin bulat blge bol su ile iyice ykanarak temizlenmeli, ykama srasnda dier blgelere
yaylmamasna da dikkat edilmelidir.
12. almann bitiminde, kullandnz her trl malzemeyi yerlerine koymay unutmaynz.

13. Deney bitiminde, kullanlan tm malzemeler gzel bir ekilde ykanp kurutularak yerine
koyulup allan masalar temizlenmelidir.


8
TEHLKE KAZ VE ARETLER







RADYOAKTF GER DNML



9
















LABORATUARDA OLUABLECEK KAZALAR VE LK YARDIM UYGULAMALARI

Alkali ve Asitlerin Yutulmasn Halinde lk Yardm
Asetik asit, hidroklorik asit, fosforik asit ve slfrik asit yutulduu kii baygnsa azdan hi
bir ey verilmemelidir. Eer ayksa az bol eme suyu ile alkalanmaldr. Eer bu mmkn
deilse olabildiince fazla su verilmeli, en yakn salk kuruluuna nakli salanmaldr.
Hidroklorik asit yutulmasnda da kusmaya izin verilmemeli, bol su verilmelidir. Yaral yzkoyun
Scak Yzey Yksek voltaj

10
uzatlmal, hareket ettirilmemelidir. Kromik asit ve dikromatlarn yutulmasnda acilen sodyum
bikarbonat zeltisi verilmeli, yara scak tutulmal ve bir salk kuruluuna haber verilmelidir.
Alkalilerin yutulmas durumunda ise limon suyu veya sirke kartrlm bolca su verilmeli hemen
bir salk kuruluuna gidilmelidir
Klorlu Bileenlere Maruz Kalnmas Durumunda lk Yardm
Amonyum klorr, demir klorrn deri ile temasnda iyice ykanmal, yutulmasnda ise
kusturulmal ve bol miktarda su verilmelidir. En yakn salk kuruluunda salk yardm
alnmaldr. Antimon klorr, nikel klorr, kalay klorr, kadmiyum klorr'n deri ile temasnda
iyice ykanmal ve lanolin merhem srlmelidir. Yutulmas halinde ise bol su verilmeli ve salk
kuruluuna bavurulmaldr.
Nitratlara Maruz Kalnmas Durumunda lk Yardm
Potasyum nitrat, civa nitratn deri ile temasnda iyice ykanmal. Yutulmas durumunda
hemen bolca suyla kartrlm sodyum bikarbonat verilmelidir. Gm nitratn deri ile temasnda
tuzlu su ile ykanmal ve tahri olan yerlere uygulanmaldr. Yutulmasnda ise, bir bardak suya
yemek ka tuz ekleyip zdkten sonra bu karm verilip kusturulmal ve salk kuruluuna
bavurulmaldr.
Slfatlara Maruz Kalnmas Durumunda lk Yardm
Alminyum, amonyum, kobalt, bakr, magnezyum, nikel, potasyum, sodyum, inko,
kadmiyum ve slfatn deri ile temasnda iyice ykanmal, bunlarn yutulmasnda ise bolca su
verilmeli ve bir salk kuruluuna bavurulmaldr
Elektrik okunda lk Yardm
Kazazede elektrikle ykl olduundan yaklamadan nce ana kaynaktan akm kesilmeli
veya fi prizden karlmaldr. Bu yaplamyorsa lastik izme ya da eldivenle ya da kuru bir nlk
zerine basarak kazazedeye yaklalmaldr.
Elektrik cereyan ile temas kesildikten sonra temiz havada suni teneffs yaptrlmal ve en
yakn hastaneye gtrlmelidir.


Yangn
Yangn laboratuarlarda en ok rastlanan kazalarn banda gelir.
1. Organik maddelerin ounun plak alevden etkilenerek yanaca unutulmamal.
2. Her deney kendine zg bir dikkat ve titizlik iinde yrtlmeli.
3. Aseton, dietileter, etil alkol ve benzen gibi yanc zclerle allyorsa yakn blgede
alev bulundurulmamal. Bu gibi zcleri strken, zellikle su banyosu veya elektrikli

11
stc kullanlmal. Bu zclerin uzaklatrlmas buharlatrma ile deil damtlarak
yaplmaldr.
Yangn ktnda yaplmas gerekenler unlardr:
1. Gaz musluklar kapatlmal ve evredeki btn yanc maddeler uzaklatrlmal.
2. Yangn sndrmek iin hibir zaman su kullanlmamal.
3. Yangn ktnda kullanlmas gereken ilk sndrc karbondioksitli yangn sndrme
tpleridir. Bu tpler stteki vanann gevetilmesi ile alr. Karbondioksit k borusunun
aa ksm tutularak kan gaz yanan cisme gnderilir. Bu yangn sndrcler her
kullanmdan sonra mutlaka doldurularak eski yerlerine konmal.
4. Yangn yukardaki ilemlerle kontrol edilemiyorsa acilen itfaiyeye haber verilmeli.
Laboratuarlarda oluabilecek yanklara aadaki mdahaleler yaplmaldr:
1. Alev veya scak bir cisme dokunma ile olan yanklar nce alkol ile ykanp daha sonra
vazelin veya yank merhemi srlerek st ak braklmal.
2. Asitlerin temas ile olan yanklar nce bol su ile daha sonra doymu sodyum bikarbonat
zeltisi ile ve tekrar su ile ykanmal. Yann vcutta olmas halinde yank yere bir yank
merhemi veya bol vazelin srlr ya da %1lik sodyum karbonat zeltisine batrlm bir
sarg bezi ile sarlr. Asit elbise zerine dklm ise nce %1lik sodyum karbonat
zeltisi sonra bol su ile ykanmal.
3. Alkalilerin temas ile olan yanklar yanan yer nce bol su ile daha sonra %1lik asetik asit
veya limon suyu ya da seyreltilmi (%1lik) sitrik asit zeltisi ile ykanarak mevcut baz
ntrletirilmeli. Baz zararsz duruma getirildikten yanan yer tekrar bol su ile ykanmal.
4. Bromun sebep olduu yanklar nce petrol eteri ile ykanmal, sonra gliserinli pamuk ile
yanan yer iyice silinmelidir. Brom yanklar iin dier bir uygulama ise bromdan zarar
grm yerin nce bol su ve seyreltik amonyak zeltisi veya %1lik sodyum tiyoslfat
zeltisi ile sonra tekrar bol su ile ykayarak merhem srlmesi eklinde yaplan bir
uygulamadr.
5. Bu ilk yardmlardan sonra tbbi mdahale yaplmas gerektii unutulmamaldr.
Az ak tp veya balon iinde kimyasal bir tepkime srerken stten bakmamal, tehlikeli
deneylerde mmknse laboratuar gzl kullanlmaldr.

12
Gz yanklarnda ise tbbi yardm arttr. Bu yardm salanana kadar yaplacak ilk
yardmlar unlardr:
1. Asitlerin ve bromun gze sramas durumunda gz kapa alarak gz bol su ile ykanr ve
sonra %1lik sodyum bikarbonat zeltisi ile gz banyosu yaplr.
2. Alkalilerin gze sramas halinde ise yine ayn ekilde su ile ykandktan sonra %1lik borik
asit zeltisi ile gz banyosu yaplr.
3. Az yanklarnda, az bol su ile alkalanp ykanmal fakat yutulmamaldr.
4. Eer kimyasal madde yutulmu ise, bol su iilerek seyreltilmesi salanmal ve en ksa
zamanda tbbi mdahale iin hekime bavurulmaldr.
Kesikler
Laboratuarda kesikler genellikle cam boru ve termometrelerin bir mantara taklmas ya da
karlmas srasnda meydana gelir. Bu gibi ilemlerde ok dikkatli olunmal ve cam boru ve
termometre, vazelin, gliserin veya sabunlu su ile yalandktan sonra yaplmas gereken ilem
yaplmaldr.
Kesilen yerde nce eer varsa iinden cam paralar karlmal sonra su veya hidrojen
peroksitli su ile ykanarak slfopiridin tozu veya bir antiseptik ile sarlmaldr. Kesik hafif ise
kann birka saniye akmasna msaade edilir. Fazla kan kayb grlen kesiklerde ise kanayan yerin
biraz yukars bir bez ile sarlarak kan durdurulmal ve hemen hekime bavurulmaldr.
Zehirlenmeler
Zehirlenmelerin olmamas iin zehirli gazlarla veya bunlarn kt tepkimelerle alrken
mutlaka ok iyi bir eker ocak kullanlmaldr. Buna ramen zehirlenme olmusa tbbi yardm
zorunludur ve bu yardm salanncaya kadar kazaya urayan kii ak havaya karlarak bol
oksijen almas salanr. Solunumun durmas halinde suni solunum yaplr.
Zehirlenme siyanr ile meydana gelmise ilkyardm olarak %1lik sodyum tiyoslfat veya
sodyum bikarbonat ile bazikletirilmi %0.025lik potasyum permanganat zeltisi verilir.
Az ve mideye asit, baz ve ar metal tuz zeltileri alnm ise, bu gibi durumlarda bol
st, su ve yumurta ak iirilir ve kepek lapas verilir. zellikle asit yutulmusa magnezyum oksit
veya tebeir tozu ile hazrlanm bulama iirilir. Baz alnmas durumunda ise %1lik asetik asit
veya limon suyu ya da %1lik sitrik asit zeltisi iirilir. Kusturucu olarak %5lik sodyum klorr
zeltisi veya bir orba ka inko slfatn bir bardak sudaki zeltisi kullanlr.
Zehirli kimyasal maddelerden bazlar; kurun bileikleri, arsenik trioksit, siyanr asidi ve
tuzlar, fosfor ve cva bileikleri, arsenikli ve fosforlu bileikler, karbonmonoksit, hidrojen slfr,
benzen ve baz trevleri.

13
YYECEK VE ECEKLER
* Kimyasal maddelerle ilgili ilemlerin yapld alanlarda herhangi bir ey yemek veya imek ok
tehlikelidir.
* Laboratuar tezghlarnn zerine herhangi bir yiyecek ya da iecek maddesi koymayn.
* Yemekhane ve sigara salonlarna numuneler de dahil olmak zere hibir kimyasal madde
sokmayn.
* Kimyasal maddeleri ve numuneleri kiisel alma masalarna koymayn.
EKER OCAKLAR
* eker ocaktaki hava sirklasyon hz 0.5m/sn olacak ekilde ayarlanmaldr
* Korozif maddelerle alrken eker ocak kapa alann yzn koruyacak ekilde kapal
tutulmaldr.
FEN-EDEBYAT FAKLTES RENCLER
Dikkatsiz ya da kt tasarlanm bir alma eitli ekillerde vahim bir duruma yol
aabilir. Bu kitapkta yaplacak ya da yaplmayacak herey yoktur. Ancak bu kurallar olumlu ve
gvenli bir yaklam iin gereklidir.
Laboratuarda, odanzda ya da ordan geiyor olun, her durum potansiyel bir tehlike ierir.
Gvenlik, risklerden haberdar olmak ve kontrol iin olumlu bir yaklam demektir. Bu da :
* Tehlikeyi tanmlamak,
* Riski deerlendirmek,
* Kontrol imkanlarna sahip olmak,
* Eylemin etkinliini deerlendirmektir.
ALIMA SAATLER VE ACL HZMETLER
* Her zaman acil durumda acil durum telefonu aranacaktr.
* Bina hafta ii her gn 8.00-18.00 saatleri aras aktr. Dier zamanlarda " normal i saatleri d
mesai kurallar " geerlidir.
Danman ,yaplan almann trne bal olarak direkt bir sorumluluk tar. Projenin gvenli bir
ekilde tasarlanm olmasndan sorumludur.
Tehlikeleri yazl olarak nitelendirilip emin bir alma yntemi belirler. lgili aratrclarla srekli
iletiim iinde olmak bu srecin ayrlmaz bir parasdr.
Sorumluluk en fazla tek tek aratrclarda, lisansst ve doktora sonras almalar yapanlardadr.
Fakltedeki her bir aratrcnn gvenli alma konusunda tam profesyonel bir yaklam iinde
olmasn gerektirir.
Alnan tm gvenlik nlemlerinin ve yaratlan gvenli alma koullarnn, aratrmac
dncesizce davranyor ise hibir anlam kalmaz. Aratrmaclar her an dikkatli ve gvenli
almaldrlar. Her hangi bir tereddt halinde proje yneticinize dannz.

14
Gvenlik konusunda dikkat ve itina profesyonel bilim insan iin temel bir kouldur. Tm personel
iin laboratuar almasnn en nemli ksmn oluturur.
UNUTMAYIN !
* Emniyet gzlkleri ve dier koruma cihazlar ( eldiven,nlk,maske v.s. ) laboratuar
almasnda her an kullanlmaldr.
* Her acil durumda acil telefonunu araynz.
* Laboratuarda tek bana deneysel alma yaplamaz.
* Laboratuarda yemek,imek kesinlikle yasaktr.
*Gece allacak deneyler iin alnacak zel aratrma izninde proje yrtcs ile laboratuar
sorumlusunun imzas olmaldr.
6. BNANIN KULLANILMASI
Fen-Edebiyat Fakltesi her gn 08:00-18:00 saatleri arasnda aktr.
Bunlar normal alma saatleridir. Bina cumartesi-pazar gnleri kapal olacaktr. Normal alma
saatleri dnda binaya ancak zel alma izni olanlar girebilirler. Bunlar kapdaki giri-k
izelgesini imzalayacaklardr. Binada normal alma saatleri dnda alacak olanlar aadaki
kurallara uymaldr :
* Binaya giren herkes giri-k izelgesini imzalamaldr.
* Laboratuarda deneysel alma ancak ayn laboratuarda baka bir aratrc varsa yaplabilir.
Laboratuarda tek bana almak son derece tehlikeli ve yasaktr.
* Yaplacak olan deneysel almalar zellikle zararsz olmal ve de alan kii evvelce ayn ie
alkn olmaldr. Cumartesi-pazar gnleri yeni alma balatlmamaldr.
* Her bir aratrc laboratuardan ayrlrken aletleri kapatmaldr. Gaz, elektrik,su vanalar ve
pencereler ak unutulmamal, gereksiz klar sndrlmelidir.













15

DENEY NO : 1
TARH:

DENEY ADI : MADDELERN FZKSEL VE KMYASAL ZELLKLERYLE
TANINMASI

DENEYN AMACI : Maddelerin fiziksel ve kimyasal zelliklerinden faydalanarak
tannmas

TEORK BLG :

Kimya, maddenin ve dnmlerinin bilimidir. Madde, ktlesi olan ve uzayda yer kaplayan
her eydir. Maddeler, doada ilke olarak halde bulunmaktadr. Bunlar; kat, sv ve gaz halidir.
Doada maddeler saf maddeler ve karmlar olarak iki ana grupta toplanabilir. Ayn cins atom
veya molekllerden olumu maddelere saf maddeler denir. Element ve bileikler saf maddelerdir.
Element, ayn cins atomlardan oluan saf maddelere denir. Elementlere rnek olarak; Demir
(Fe), Bakr (Cu), Karbon (C) verilebilir. Elementler homojendirler, younluklar sabittir, erime ve
kaynama noktalar sabittir, sembollerle gsterilirler ve kimyasal yntemlerle daha basit maddelere
dntrlemezler. Bileikler ise iki ya da daha fazla elementin kendi kimyasal zelliklerini
kaybederek belli oranlarda kimyasal yollarla birlemesiyle oluan saf maddelere denir. Bunlara
rnek olarak; NaCl, CO
2
, H
2
SO
4
verilebilir. Bileikler homojendirler, younluklar sabittir, erime
ve kaynama noktalar sabittir, formllerle gsterilirler, bileii oluturan elementler belirli ktle
oranlarnda birleirler ve kimyasal yntemlerle daha basit yaptalarna ayrlabilirler. ki veya daha
fazla maddenin istenilen oranlarda kimyasal zelliklerini kaybetmeden oluturduklar homojen
veya heterojen maddelere ise karm denir. Karm oluturan maddelerin her birine bileen denir.
Karmlar, saf deildirler, younluklar sabit deildir, erime ve kaynama noktalar sabit deildir,
bileenleri kimyasal zelliklerini kaybetmez ve fiziksel yntemlerle bileenlerine ayrtrlabilirler.
Kolonya, hava, tuzlu-su karmlara rnek olarak verilebilir. Karmlar, homojen veya heterojen
olmak zere iki ekilde snflandrlabilirler. Homojen karmlar, zellikleri her yerinde ayn olan
karmlar, heterojen karmlar ise, zellikleri her yerinde ayn olmayan karmlardr. Hava,

16
tuzlu-su, alamlar homojen karmlardr. Mayonez, zeytinya-su ve ayran da heterojen
karmlara rnek olarak verilebilir.










Bir madde rneini dier madde rneklerinden ayran niteliklere zellik denir. rnein;
eker ve tuza baklacak olursa, ikisi de beyaz, kat kristalimsi, kokusuz ve suda znen
maddelerdir. Fakat eker tatldr ve stlnca erir, fazla sda kahverengiye dner ve yanar. Tuz ise
farkl bir tada sahiptir, ancak 800
o
Cde erir ve ak alevde yaklrsa sar k verir.
Maddenin zellikleri, fiziksel zellikler ve kimyasal zellikler olarak iki grupta toplanabilir.
Maddenin d grn ile ilgili olan, llebilir, gzlenebilir zelliklerine fiziksel zellikler denir.
Renk, koku, tat, sertlik, younluk, erime ve kaynama noktas, znrlk gibi zelliklerdir. Bu
zellikler maddelerin birbirinden ayrlmasnda parmak izi nitelii tar. Herhangi bir saf madde bu
zelliklerinden biri veya birkann llmesi ile tannabilir. Maddenin kimyasal yapsnn
bozulmad, d grnnde meydana gelen deimelere de fiziksel deiim denir. NaCl tuzunun
suda znmesi, kadn yrtlmas, suyun donmas, mumun erimesi, n prizmada krlmas,
alminyum metalinden mutfak eyas yaplmas, naftalinin sblimlemesi fiziksel deiimlere birer
rnektir.
Maddelerin tanecikleri ile ilgili olan zelliklerine de kimyasal zellik denir. Bir maddenin
iyapsn ilgilendiren ve dier maddelere kar davrann ortaya koyan deiimlere ise kimyasal
olay denir. Suyun elektrolizi, kmrn yanmas, yumurtann piirilmesi, rme, fotosentez, stten
yourt yapm, demirin paslanmas, inkonun, HClde znmesi birer kimyasal olaydr. Ksaca,
fiziksel olaylarda yeni bir madde meydana gelmemektedir, yani olutuu maddelerin kimyasal
zelliklerini tamaktadr ve oluan maddelerden basit yntemlerle balangtaki maddeler tekrar
elde edilebilir.
Kimyasal olaylarda ise, yeni bir madde elde edilmektedir ve oluan madde, balangtaki
maddelerin zelliklerini tamaz, basit yntemlerle balangtaki maddeler elde edilemez.

17
Ayrca maddelerin zelliklerini, ortak zellikler ve ayrt edici zellikler olarak da iki snfta
toplayabiliriz. Bir maddenin ortak zellikleri; ktle, hacim ve eylemsizliktir.
Ktle (m); bir cisimdeki madde miktarnn bir lsdr ve bir maddenin yaps hakknda
bilgi vermez. Birimi; kilogram (kg) veya gram (g) dr. Hacim, bir maddenin bolukta kaplad
yerdir. Birimi; Litre (L) veya m
3
dr. Eylemsizlik ise d kuvvetin etkisinde bulunmayan bir cismin
hareketsiz kalma, hareket halindeki bir cismin ise hareketini ayn ynde sabit bir hzla srdrme
eiliminde olmasdr. Maddenin ayrt edici zellikleri ise, maddeleri ayt etmede kullanlan
zellikleridir. Bunlar; zktle, erime ve kaynama noktas, esneklik, znrlk, genleme, z s
ve elektrik iletkenliidir.
a) zktle (Younluk, d) : Birim hacimdeki madde miktarna denir.

d : zktle (g/cm
3
)
m : Ktle (g)
V : Hacim (cm
3
)

ekil 1. Ktle-Hacim grafii
ekil 1de verilen ktle-hacim grafiinin eimi, younluu vermektedir. zktle birimi, kat
ve svlar iin g/cm
3
, gazlar iin g/Ldir. Her fiziksel hal iin de ayrt edici bir zelliktir.
Genellikle btn maddelerin kat halinin younluu, sv halinin younluundan byktr. Suyun
younluu, + 4
o
Cde maksimumdur, yani 1 g/cm
3
dr (ekil 2). Tabiatta younluu en byk
olan element ise Civa (Hg)dr.

ekil 2. + 4
o
Cde Suyun zktle Grafii
b) Erime ve Kaynama Noktas : Bir maddenin kat halden sv hale gemesi olayna erime
denir. Bir maddenin kat halde iken s alarak sv hale dnt scakla da erime noktas denir.
Saf maddelerin erime sresince scakl deimez. Bir maddenin sv halde iken s kaybederek
kat hale dnt scakla ise donma noktas denir.

18
Bir maddenin sv halden buhar haline gemesine kaynama (buharlama olay) denir.
Kaynama olaynn gerekletii scakla kaynama noktas denir.
Kaynama noktas, maddenin buhar basncnn atmosfer basncna eit olduu scaklk
deeridir. Saf maddelerin kaynama sresince scakl deimez. Svlarn kaynama noktas, svya
etki eden d basn arttka artar.

c) Isnma Iss (z s) : Bir maddenin bir gramnn scakln 1
o
C artrmak iin gereken
sya denir. Maddelerin farkl fiziksel hallerinin z slar farkldr.
d) znrlk : ki yada daha fazla maddenin birbiri iinde homojen bir ekilde
dalmasna znme denir. Belirli scaklk ve basnta 100 gram zcde znebilen
maksimum madde miktarna znrlk denir. znrlk; znenin ve zcnn trne,
scakla, basnca ve ortak iyon etkisine baldr.
e) letkenlik : Bir maddenin s ve elektrii iletmesi olayna iletkenlik denir. Maddelerin
zerlerinden geen elektrik akmna kar farkl direnler gsterdiklerinden (direnleri farkl
olduundan) iletkenlik ayrt edici bir zelliktir. Metaller, elektronlar serbest olduundan elektrik
akmn iletir, ametaller ve soygazlar ise iletmez.
Maddelerin ayrt edici zelliklerinden yararlanlarak iki veya daha fazla saf madde
birbirinden ayrt edilebilir. Ancak karmlar birbirinden ayrt etme yntemleri biraz daha
farkldr. Karmlar oluturan maddeleri ayr ayr geri kazanma ilemlerine ayrma ve saflatrma
yntemleri denir.




19
Bunlar u ekilde snflandrlabilir;
1- Elektriklenme le Ayrma : Srtnme ile elektrik yk kazanan baz cisimler bir takm
maddeleri kendilerine eker. Plastik veya cam ubuk, yn paras ile ovulduunda elektrik yk
kazanr ve byle bir cisim karma yaklatrldnda maddelerden birini kendine doru eker.
2- rnein; tuz-karabiber, yemek tuzu-kkrt, kkrt-demir tozu bu ekilde ayrlabilir
(ekil3)

ekil 3. Biber-tuz karmnn ayrlmas
3- Manyetik Ayrma : Kat-kat karmlarnda karmdaki maddelerden biri mknats
tarafndan ekilme zelliine sahipse bu yntem kullanlabilir. rnein; demir tozu-kkrt tozu,
cam tozu-nikel tozu bu yolla ayrlabilir (ekil 4).

ekil 4. Demir-Kkrt karmnn ayrlmas
4- zktle Fark le Ayrma : Kum-odun tala gibi kat-kat karmlarda karm suya
brakldnda zktlesi byk olan kum dibe kerken, zktlesi kk olan odun tala su
stnde yzer. Yzen ksm bir kakla, dibe ken ksmda szme ile svdan ayrlr. Buna yzeye
kma ve dibe kme yntemi de denir.
Heterojen sv karmlar ayrmada da bu yntem kullanlabilir. Sv karm bir ayrma
hunisine alnp bir sre beklenirse zktlesi kk olan sv stte, dieri altta toplanr.
Musluk alarak alttaki sv toplama kabna alnr. Buna zeytinya-su karm rnek olarak
verilebilir (ekil 5).

20

ekil 5. Zeytinya-su karm
5- znrlk Fark le Ayrma : znrlkleri birbirinden farkl olan iki maddenin
ayrlmasnda kullanlan bir yntemdir. rnein; naftalin-eker karm. Naftalin, suda
znmeyen, eker ise suda znen bir maddedir. Naftalin-eker karmn ayrma da naftalin
szlerek karmdan ayrlabilir. Kat-sv heterojen karmlar iin de bu yntem uygulanabilir.
rnein; deniz suyu-kum ve tuz karm (ekil 6).

ekil 6. Kum-Tuz-Su karmnn ayrlmas
6- Kaynama Noktalar Farkna Gre Ayrma : Bir kat-sv homojen karmn stlarak
buharlatrlmas ve oluan buharn soutularak younlatrlmasna damtma denir. Sv-sv
karmlar da ayrmada kullanlan bir yntemdir. ki veya daha ok svdan oluan bir homojen
karmda sv bileenleri kaynama noktalar farkna gre ayrp her birini ayr ayr elde etme
ilemine ayrmsal damtma denir. Alkol-su karm bu yntemle ayrlabilir. Alkoln kaynama
noktas, suyun kaynama noktasndan daha dk olduundan toplama kabnda alkol toplanr. ekil
7de basit bir ayrmsal damtma dzenei gsterilmitir. Bileenlerin kaynama noktalar arasndaki
fark ne kadar byk ise ayrma o kadar kolay olur. Ham petroln damtlmas sonucu, fuel-oil,
benzin, motorin v.b. gibi rnler elde edilir.

21

ekil 7. Basit bir ayrmsal damtma
Kaynama noktas ok yksek olmayan ve bozunmaya uramayan maddelerin distilasyonu,
normal distilasyon veya fraksiyonlu distilasyon yntemleri ile yaplabilir. Kaynama noktas ok
yksek olan veya kaynama noktalarna ulamadan bozunan maddelerin distilasyonunda ise vakum
distilasyonu ve su buhar distilasyonlar uygulanmaktadr. Vakum distilasyonu, normal veya
fraksiyonlu distilasyon dzeneinin kapal bir sistem haline getirilerek vakum pompasna
balanmasdr. Su buhar distilasyonunda ise distilleme ilemi 100
o
Cde gerekletirilen ve su
buhar ile srkleme esasna dayanan bir sistemdir. zellikle parfm sanayisinde eitli bitki ve
ieklerden esanslarn kazanlmasnda bu yntem uygulanmaktadr. rnein; limon ieinden
limon esans bu yntemle elde edilmektedir.
Bu yntem, gaz-gaz karmlarnda da uygulanabilir. Havann bileimindeki azot, oksijen ve
az oranda da argon gazlarn ayrmak iin nce hava tamamen soutularak svlatrlr. Daha sonra
stlmaya balanarak ayrmsal damtma uygulanr. nce Oksijen, sonra Argon ve Azot gazlar elde
edilir(Kaynama noktalar, N -196
o
C, Ar -186
o
C ve O -183
o
C).
GEREKL MALZEMELER :
1 Adet 250 mLlik beher, 1 adet 250 mLlik ayrma hunisi, 10 adet deney tp, 1 adet 10 mL
mezr, 1 adet cam baget, 1 adet cam piset, 1 adet 1 mLlik pipet, 1 adet tp sporu, 1 adet bek alevi,
1 adet tp maas, 1 adet spatl, 1 adet piset, 1 g demir tozu, 1 g eker, 1 g niasta, 1 g naftalin, 1 g
bakr slfat, 1 g magnezyum oksit, 1 g kkrt, 1 g sodyum karbonat, 1 g kalsiyum karbonat, 1 g
sodyum slfr, 1 g sodyum nitrat, 1 g silisyum dioksit, 5 mL zeytinya, 50 mL 0.1 Mlk Nitrik
Asit zeltisi (HNO
3
), 50 mL 0.1 Mlk Slfrik Asit zeltisi (H
2
SO
4
), 10 mL Etil alkol, 100 mL
saf su.

DENEYN YAPILII :
a) 1 g demir tozu ve 1 g kkrt tozu iyice kartrlarak bir kat zerine yaylr. Kk bir
mknats kadn altnda ve stnde gezdirilir. Demir mknats tarafndan ekileceinden demir
kkrtten ayrlm olur. Gzlemler not edilir.

22
b) Sudaki znrlk; Deney tplerine spatln ucuyla biraz madde alnr ve tpn yarsna
kadar saf su doldurulur. Tp bir sre alkalandktan sonra maddenin znp znmediine
baklr. Tpler tp sporuna yerletirilerek bir sre bekletilir (ekil 8). Bu srada renk deiimi,
kelek oluumu, znme ve gaz k gibi zellikler kaydedilir.

ekil 8. Etil alkol ve zeytinyann sudaki znrl
c) Istma Karsndaki Davran : Deney tplerine spatln ucuyla bir miktar kat madde
alnr. Deney tp bek alevinin stnde 45
o
lik bir ayla tutulur (ekil 9). Gaz k, renk
deiimi, koku, erime gibi deiiklikler kaydedilir.

ekil 9. Bir deney tpn bek alevinde 45
o
lik ayla stlmas
d) 0.1 Mlk Nitrik Asitteki (HNO
3
) znrlk : Deney tplerine spatln ucuyla bir miktar
madde alnr, zerine 20 damla seyreltik HNO
3
ilave edilir ve alkalanr. Bir sre beklenir (ekil
10) ve meydana gelen deiiklikler kaydedilir.





23


ekil 10. Tplerin tp sporunda bir sre bekletilmesi
e) 0.1 Mlk Slfrik Asitteki (H
2
SO
4
) znrlk : Deney tplerine spatln ucuyla bir
miktar madde alnr, zerine 20 damla seyreltik H
2
SO
4
ilave edilir ve alkalanr. Bir sre beklenir
ve meydana gelen deiiklikler kaydedilir.

f) Bilinmeyen Maddenin Bulunmas : Bilinmeyen bir maddeye yukardaki ilemler tek tek
uygulanr ve gzlemlere dayanarak deiiklikler tabloya kaydedilir. Bu ekilde bilinmeyenin ne
olduu bulunur.

g) 250 mLlik bir behere 1 g Sodyum nitrat, 1 g kum ilave edilerek iyice kartrlr. Elde
edilen karma 10 mL saf su ilave edilip bir sre alkalanr. Sodyum nitrat suda znr ancak
kum znmez. Sulu karm bir szge kadndan szlerek kumdan ayrlr. Sznt, bir
buharlatrma kabna alnarak alttan stlr. Suyun kaynama noktas 100
o
C iken, sodyum nitratn
kaynama noktas 1000
o
Cdir. Kaynama noktalar arasndaki fark ok byk olduundan su
buharlaarak uar ve geriye kat sodyum nitrat kalr.
h) 250 mLlik bir ayrma hunisine 50 mL saf su ve 50 mL zeytinya braklp iyice
alkalanr. Bir sre dinlendirildikten sonra alt ksma ve st ksma ayrlan fazlar gzlemlenir.
Musluk alarak alt taraftaki sv toplama kabna alnr.






24
SONULARIN DEERLENDRLMES
Elde edilen tm sonular aadaki tabloya kaydedilir.
Numune Manyetik
zellik
Sudaki
znrlk
Istma Karsndaki
Davran
0.1 M
HNO
3
deki
znrlk
0.1 M
H
2
SO
4
deki
znrlk
Demir Tozu
eker
Niasta
Bakr Slfat
Magnezyum
Oksit

Kkrt
Sodyum
Karbonat

Sodyum Slfr
Zeytinya
Bilinmeyen
Madde


SORULAR
1- Yukarda gerekletirilen deneylerdeki deiimleri fiziksel ve kimyasal olarak
tanmlaynz.
2- Sudaki znrl en fazla olan maddeler hangileridir, belirtiniz.
3- Suda znen maddeler iin znme reaksiyonlar yaznz.
4- Maddelerin Nitrik asitle (HNO
3
) verdikleri reaksiyonlar yaznz.
5- Maddelerin Slfrik asitle (H
2
SO
4
) verdikleri reaksiyonlar yaznz.
6- Bilinmeyen maddenin adn yaznz.
7- Elde edilen Sodyum Nitrat (NaNO
3
) miktarnda kayplar olmu mudur, eer olmusa
neden kaynaklandn yaznz.





25
DENEY NO : 2
TARH:
DENEY ADI: ZELTLERN HAZIRLANMASI
DENEYN AMACI: Deiik konsantrasyonlarda zeltiler hazrlamak
TEORK BLG :
ki veya daha fazla maddenin tek bir faz oluturmak zere birbirleri iinde homojen olarak
karmalar sonucu meydana getirdikleri homojen karmLara zelti denir. Yani fiziksel
zellikleri her yerde ayn olan karmLardr. Kolonya, tuzlu su, hava, gazoz, alamLar zeltilere
rnek olarak verilebilir. zeltiler homojendir fakat saf deildir, belirli bir erime ve kaynama
noktalar yoktur. Bir zelti de iki ana bileen vardr. Bunlar; znen ve zcdr. zeltiyi
meydana getiren bileenlerden genellikle miktarca fazla olanna zc, dierine ise znen ad
verilmektedir. En nemLi zc sudur. Dier zclere rnek olarak etil alkol, karbon tetra
klorr, benzen verilebilir.
zeltiyi oluturan maddelerden biri kat dieri sv ise kat, svda znmtr denir ve katya
znen, svya ise zc denir. zeltiyi oluturan bileenlerden her ikisi de sv ise genellikle
miktarca fazla olana zc denir. Eer sv-sv zeltilerinde miktar eit ise dipol momenti
byk olan zc olarak kabul edilir.
zeltiler oluturduklar homojen fazlara gre kat, sv ve gaz zeltiler eklinde
snflandrlabilirler.
zelti Tipi zelti Tipleri rnek zelti
Kat zelti Kat
Kat
Kat
Kat
Sv
Gaz
Bakr
Gm
Palladyum
inko
Civa
Hidrojen
Sv zelti Sv
Sv
Sv
Kat
Sv
Gaz
Su
Su
Su
Sodyum Klorr
Etil Alkol
Karbondioksit
Gaz zelti Gaz Gaz Azot Oksijen

Kat fazndaki zeltiler, iki katnn homojen olarak birbiri iinde znmesi ile elde
edilmektedir. Bronz, pirin gibi alamLar bu tip zeltilere rnek olarak verilebilir. Sv fazndaki
zeltiler, bir kat, sv ya da gazn bir sv ierisinde znmesiyle elde edilmektedirler ki buna da
alkoll su, tuzlu su ya da gazoz rnek olarak verilebilir. Gaz fazndaki zeltiler ise, bir gazn dier
bir gaz iinde znmesiyle oluan zeltilerdir. O
2
-N
2
karm bu tip zeltilere rnektir.
znme sreci ayr basamakta gereklemektedir. Birinci basamak zc molekllerinin
ayrlmas, ikinci basamak znen molekllerinin ayrlmas, nc basamak ise zc-znen
etkileimi ve karmdr. I. ve II. basamak molekller aras etkileimi yenmek iin bir miktar
enerji gerektiinden bu basamaklar endotermiktir.

26
III. basamak ise endotermik veya ekzotermik olabilir. Eer znen-zc etkileimi,
znen-znen ve zc-zc etkileiminden daha kuvvetli ise znme ilemi
ekzotermiktir (H<0). Eer tersi durum sz konusu ise yani etkileim daha zayf ise znme
ilemi endotermiktir (H>0).












ekil 1:znme olaynn molekler dzeyde gereklemesi
Deriim, zeltide bulunan znen miktarnn bir lsdr. Yani, zeltinin birim hacminde
ya da zcnn birim ktlesinde znen madde miktarna deriim denir. Deriik zelti,
znen madde miktar nispeten fazla olan zeltilere denir. Seyreltik zelti ise znen miktar
nispeten az olan zeltilere denir. Belirli koullarda bir miktar zcde zebilecei kadar madde
znmse doymu zelti, zebileceinden daha az madde znmse doymam zelti,
doygunluk miktarnn stnde madde znmse ar doymu zelti oluur. Ar doymu
zeltiler kararl deildir.
Sabit scaklk ve basnta birim hacim zcde znebilen maksimum madde miktarna
znrlk denir. znrlk, zcnn ve znenin cinsine, ortak iyon deriimine, scakla
ve basnca bal olarak deiir.
Deriim birimLerinin ok eitli olmasna karn en fazla kullanlan birimLer, % deriim,
molarite, normalite, molalitedir.



27
Arlka % zeltiler;
100 birim zeltide znen madde miktarn ifade etmektedir ve genellikle katlar iin
kullanlmaktadr.
rnein; % 10luk NaCl zeltisi demek 100 birim zeltinin 10 birimi NaCl ve 90 birimi
zc demektir.

Genel olarak a gram madde b gram zcde znm ise znenin yzdesi, X
a,

X
a
= % a = [a / (a+b)] .100 olur.
Hacimce % zeltiler;
100 birim zeltide znen madde miktarn ifade etmektedir ve genellikle bir svnn baka
bir sv ierisinde znd durumLar iin kullanlmaktadr.
rnein; % 20lik alkol zeltisi demek 100 birim hacim zeltinin 20 birim hacmi alkol, 80
birim hacim zc demektir.

Genel olarak a hacim birim madde b hacim birim zcde znm ise, znenin hacimce
yzdesi, X
a
,

X
a
= % a = [a / (a+b)] .100 olur.
Molar zeltiler;
Bir litre zeltide znm olan maddenin mol saysna molarite denir ve genellikle M ile
gsterilir. zelti birden fazla madde ihtiva ediyorsa her bir madde iin molarite ayr ayr verilir.

Burada, n; znen maddenin mol says
V; litre cinsinden zeltinin hacmidir.

Molal zeltiler;
1000 gram zcde znm olan maddenin mol saysna molalite denir ve m ile gsterilir.
Kristal suyu ihtiva eden maddelerin molalitesi hesaplanrken kristal suyu da hesaba katlmaldr.
rnein; 1 molal demir (II) slfat zeltisi hazrlamak iin 152 g FeSO
4
.5H
2
O alnr ve 910 g
suda znr. nk 90 g su kristal suyu olarak vardr.

Burada, n; znen maddenin mol says ve S;zcnn kilogram olarak arl


28




a; znen Madde Miktar ve b; zc Madde Miktar
Normal zeltiler ;
Bir litre zeltide znm olan maddenin edeer gram saysna normalite denir ve N ile
gsterilir. Bir maddenin edeer gram says o maddenin molekl arlnn tesir deerliine
oranna denir. Tesir deerlii asitler iin zeltiye verilen H
+
says, bazlarda OH
-
says, tuzlar iin
bir iyonun toplam yk, redoksa katlan maddeler iin mol bana alnan veya verilen elektron
saysdr.
H
2
SO
4
2H
+
+ SO
4
-2
t
d
= 2
NaOH Na
+
+ OH
-
t
d
= 1
Al
2
(SO
4
)
3
2 Al
+3
+ 3SO
4
-2
t
d
= 6

Burada egs, edeer gram saysn, V ise litre cinsinden zeltinin hacmini gstermektedir.
egs = g. t / M
t, tesir deerliini, M, znen maddenin molekl arln, g znen maddenin gram
cinsinden miktarn ifade etmektedir.



Mol Kesri;

Bir zeltide bulunan maddelerden herhangi birinin mol kesri, o maddenin zeltideki mol
saysnn toplam mol saysna oranna o maddenin mol kesri denir. A, B ve C maddelerinden
meydana gelmi bir zeltide mol saylar n
A
, n
B
ve n
C
ise A maddesinin mol kesri X
A
,
X
A
= n
A
/ ( n
A
+ n
B
+

n
C
) olur.
Bir zeltideki maddelerin mol kesirleri toplam bire eittir.
X
A
+ X
B
+ X
C
= 1 dir.
Eser Miktar konsantrasyonlar ise genellikle ppt, ppm, ppb birimLeriyle ifade edilirler. ppt (parts
per thousand); binde bir ksm, ppm (parts per million); milyonda bir ksm, ppb (parts per billion);
milyarda bir ksmdr.


29









Bir zeltideki znen miktarnn artmas derime, azalmas ise seyrelmedir. Bu durumda bu
iki zeltisi arasndaki bant,

M
1
.V
1
= M
2
.V
2

zeltilerin Baz zellikleri;
1- Buhar Basnc; zneni uucu olmayan zeltilerin buhar basnlar ayn koullardaki saf
zcnn buhar basncndan dk olur. Bu tr zeltilerde tanecik deriimi arttka buhar
basnc azalr.
2- Kaynamaya Balama Scakl; zneni uucu olmayan sulu zeltilerin kaynamaya
balama scakl ayn basntaki saf suyun kaynama noktasndan yksek olur. Bu tr zeltilerde
deriim ile kaynama scakl doru orantldr.
3- Donmaya Balama Scakl; Suda znen maddeler suyun donma scakln drr. Bu
tr zeltilerde bu d tanecik saysyla doru orantldr.
4- Elektrolit zeltiler; Suda iyonlarna ayrarak znen asit, baz, tuz gibi bileiklerin sudaki
zeltisi elektrii iletmektedir. Bu zeltilere elektrolit zeltiler denir. Ancak suda molekler
halde znen eker, O
2
gibi maddelerin oluturduu zelti elektrik akmn iletmez.
Bir zeltinin Hazrlanmas; nce hassas bir terazide gerekli olan madde miktar tartlr.
Tartlan madde bir balon jojeye konur ve hangi zc kullanlacaksa ondan bir miktar eklenir.
Balon joje uzun ksmndan tutularak dairesel hareketlerle biraz alkalanr, maddenin znmesi
salanr. indeki madde iyice znene kadar yava yava balon jojenin nceden belirlenmi olan
ve toplam zelti hacmini gsteren izgisine kadar zc ilave edilir. Balon jojenin kapa
kapatlr ve birka kez alkalanr. Hazrlanan zelti temiz bir ieye braklarak etiketlenir.

30


ekil 2. Bir zeltinin Hazrlanmas

GEREKL MALZEMELER :
1 Adet elektronik analitik hassas terazi, 1 adet 100 mLlik balon joje, 1 adet 50 mLlik balon joje,
1 adet 100 mLlik mezr, 1 adet 100 mLlik beher, 1 adet 1 mLlik pipet, 1 adet puar, 1 adet cam
baget, 1 adet saat cam, 1 adet spatl, 3 adet cam ie, 1 adet etiket, 1 adet piset, NaCl,
MgCl
2
.6H
2
O, deriik H
2
SO
4
, 500 mL saf su.
DENEYN YAPILII :
a) % 5lik NaCl zeltisinin Hazrlanmas;
Arlka % 5lik 20 g NaCl zeltisi hazrlamak iin gerekli olan NaCl ve su miktarn
hesaplaynz. Hesaplanan NaCl miktarn elektronik hassas terazide tartnz. Tartlan NaCl 100
mLlik bir behere braknz ve hesaplanan saf su miktarn mezre braknz. Beherdeki NaCl
zerine bir miktar saf su braknz ve bir bagetle kartrnz. Geriye kalan saf suyu da behere
boaltnz ve maddeyi iyice znz. zeltiyi az kapakl bir ieye aktarnz ve etiketleyiniz.
zeltinin mol kesrini hesaplaynz.

b) 0,1 M 100 mL H
2
SO
4
zeltisinin Hazrlanmas;
Deriik H
2
SO
4
zeltisinin zerinde yazl olan yzde ve younluk deerlerinden faydalanarak
deriik H
2
SO
4
zeltisinin molaritesini ve normalitesini hesaplaynz. 0,1 M 100 mL H
2
SO
4
zeltisi hazrlamak iin gerekli deriik slfrik asit miktarlarn hesaplaynz. 100 mLlik balon
jojeyi yarsna kadar saf su ile doldurunuz.
Hesapladnz H
2
SO
4
zeltisini puvarl bir pipet ile ieden alarak yava yava balon joje
ierisindeki su zerine boaltp balon jojeyi dairesel olarak alkalaynz.

31
Hazrlanan zeltiyi temiz bir ieye brakarak etiketleyiniz. (Not: slfrik asit zeltisi
hazrlarken asla deriik asit zerine su ilave etmeyiniz)

c) 0,1 M 50 mL Magnezyum Klorr zeltisinin Hazrlanmas;
0,1 M 50 mL Magnezyum klorr zeltisi hazrlamak iin, MgCl
2
.6H
2
Odan ne kadar alnmas
gerektiini hesaplaynz. Hesaplanan MgCl
2
.6H
2
O miktarn elektronik hassas terazide tartnz.
Tartlan MgCl
2
.6H
2
Oyu 100 mLlik bir balon jojeye braknz ve balon jojeye ok az miktarda su
ilave ederek hafife dairesel hareketlerle alkalaynz. Daha sonra balon jojenin lek izgisine
kadar saf su ile doldurunuz ve alkalaynz. Balon jojenin azn kapatarak birka kez alt st
ediniz. Hazrlanan zeltiyi temiz bir ieye brakarak etiketleyiniz.


SONULARIN DEERLENDRLMES
1- a, b ve c deneylerindeki deerler iin molarite, molalite, normalite hesaplarn yapnz ve
sonular deerlendiriniz.
2- Deneyler srasndaki gzlemLerinizi belirtiniz.
3- 100 mLlik bir balon jojeye 5 g NaCl konur, balon jojenin lek izgisine kadar saf su ile
doldurulursa % 5lik olur mu?
4- Neden H
2
SO
4
n zerine su konulmaz, nedeni ile birlikte aklaynz. Bu durum dier asitler
iinde geerli midir?

SORULAR
1- 0,2 N 100 mL HCl zeltisi nasl hazrlarsnz?
2- 0,1 N 500 mL H
2
SO
4
zeltisi hazrlamak iin younluu 1,84 g/cm
3
olan % 98lik deriik
slfrik asitten ka mL gereklidir?
3- Younluu 1.84 g/mL olan % 98lik H
2
SO
4
zeltisinin molaritesini ve normalitesini
hesaplaynz.
4- 0,4 N 200 mL Al
2
(SO
4
)
3
zeltisi hazrlamak iin % 80lik Al
2
(SO
4
)
3
rneinden ka gram
gereklidir.
5- 40 g Fe
2
(SO
4
)
3
suda zlerek 200 mLlik bir zelti hazrlanyor. zeltinin normalitesini
ve molaritesini bulunuz.

32
6- 1 molal sulu zeltideki zc ve znenin mol kesrini bulunuz.
7- Younluu 1,0628 g/cm
3
olan sakkaroz zeltisi 0,5 M olduuna gre molalitesini
hesaplaynz.
8- 60 mL hacimce % 20lik etil alkol zeltisi hazrlamak iin ka mL etil alkol alnmaldr.
9- Suda arlka % 50 etil alkol bulunduran zeltinin younluu 0.914 g/mL olduuna gre
bu zeltide etil alkoln mol kesrini ve zeltinin molarite ve molalitesini bulunuz.
10- 198 g suda 24,4 g H
2
SO
4
ieren H
2
SO
4
zeltisinin molalitesini hesaplaynz. (H
2
SO
4
n
mol ktlesi 98,08 g)
11- Metanoln (CH
3
OH) 2,45 M sulu zeltisinin younluu 0,976 g/mLdir. zeltinin
molalitesi nedir. (Metanoln mol ktlesi 32,04 g)
12- 25 L serum rnei analiz edildiinde 26,7 L glikoz ierdii bulunmutur. Serum
rneinde bulunan glikozun ppm cinsinden konsantrasyonu nedir.
13- 2,6 g bitki dokusu rnei analiz edildiinde 3,6 g inko ierdii bulunmutur. Bitkideki
inkonun ppm ve ppb cinsinden konsantrasyonu nedir.

33
DENEY NO :3
TARH:
DENEY ADI : AVAGADRO SAYISI, MOL KAVRAMI VE MAGNEZYUMUN ATOM
AIRLIININ TAYN
DENEYN AMACI : Avagadro says ve atom veya molekl arlnn ilikisini belirlemek,
Magnezyumun atom arln tayin etmek
TEORK BLG :
Bir elementin tm kimyasal zelliini gsteren en kk yaptana atom denir. Atom,
tanecikten olumaktadr. Bunlar; proton, ntron ve elektrondur. Atom ekirdeindeki pozitif
ykl taneciklere proton denir. Atom ekirdeindeki yksz tanecie ise ntron denir. ekirdek
etrafndaki yrngelerde bulunan eksi ykl paracklara ise elektron denir.
Element, ayn cins atomlardan oluan saf maddelere denir. Elementlerin ou doada
izotoplar halinde bulunmaktadr. Bu yzden de bir elementin tm atomlarnn arlklar ayn
deildir. Proton says ayn, ntron says farkl olan atomlara izotop atom denir. zotop atomlar
ayn atom numarasna, farkl ktle numaralarna sahiptirler. zotop atomlarnn kimyasal zellikleri
elektron saylar eit olduu iin ayn, ktle numaralar farkl olduklar iin fiziksel zellikleri
farkldr.
Atom ve molekl gibi taneciklerin bir mollerinin ierdii tanecik saysna Avogadro Says
(N
A
) denir.
1 mol
12
C = 6,022 x 10
23
tane
12
C atomu = 12,0000 g Karbon (C)
1 mol
16
O = 6,022 x 10
23
tane
16
O atomu = 15,9949 g Oksijen (O)
Bir elementin mol ktlesi 1 mol atomun ktlesi iken, molekler bir bileiin mol ktlesi, 1
mol molekln ktlesidir.
Mol says, avogadro says kadar atom veya molekl says olarak tanmlandndan bunun
ifadesi,


Ayrca, bir mol maddenin arl bu maddenin kimyasal formlndeki atomlarn bal atom
arlklarnn toplanmasyla bulunur ve Molekl Arl olarak adlandrlr.
ekil 1de deiik elementlerin 1 mollk miktarlar verilmitir. Bunlar; Karbon (siyah
kmr tozu), kkrt (sar toz), demir (ivi), bakr (tel), civa (parlak sv metal)dir.

34

ekil 1. Deiik elementlerin 1 mollk miktarlar
ndirgen bir maddenin edeer arl, o maddenin Avogadro says kadar elektron verebilen
miktar olarak tanmlanr. Ayn ekilde ykseltgen bir maddenin edeer arl, Avogadro says
kadar elektron alabilen miktardr. Herhangi bir redoks reaksiyonunda alnan ve verilen elektron
saylar ayn olacana gre, ykseltgenen ve indirgenen maddelerin edeer gram saylar da ayn
olmaldr. Edeer arlk, moleklde bir veya daha fazla yer deitirebilen hidrojen atomu
bulunduran bir bileikten bir mol hidrojen atomu (1,008 g) aa karan metalin arl olarak
tanmlanr. Aa kan H
2
gaznn mol says, hacmi ve basncndan yararlanarak hesaplanabilir.
Herhangi bir maddenin edeer arl verdii reaksiyona gre deiir ve u formlle
hesaplanr,

Etkin Deerlik, reaksiyon srasnda alnp verilen elektron saysna eittir.
Stokiyometrik bir reaksiyon sonucu aa kan hidrojen gaz miktarnn llmesiyle
Magnezyum (Mg)un atom arl bulunabilir. Reaksiyon u ekildedir;
Mg
(k)
+ 2 HCl
(aq)
H
2(g)
+ Mg
2+
+ 2 Cl
-
Yani, 1 mol Mg
(k)
a karlk 1 mol H
2(g)
olumaktadr. Burada reaksiyon sonucu oluan
H
2(g)
nn mol says bulunabilirse Magnezyumun mol says da bulanabilinir. Oluan H
2(g)
nn
hacmi llerek mol says ideal gaz denklemi kullanlarak hesaplanabilir.
deal gaz denklemi,
P.V = n. R. T
Burada, P; basn (atm), V; hacim (L), T; scaklk (K), n; mol says (mol), R; ideal gaz
sabitidir.

35
Yalnz burada dikkat edilecek olan nokta oluan H
2(g)
yannda bir miktar su buhar gaz
hacmine dahil olmaktadr. Bu durumda sv zerinde toplanan gazlarn basncn hesaplarken
kullanlan P
atm
= P
gaz
+ P
su
eitliinden yararlanlarak P
gaz
(yani P
hid
)

bulunabilir ve mol says da bu
basnla hesaplanabilir. Yani P
atm
= P
hid.
+ P
su
+ P
su stunu ykseklii
. llen P
su
stunu ykseklii
aadaki bant kullanlarak hesaplanabilir.
760 mm-Hg = 1030 cm su stunu
n
hid.
= n
Mg
olacandan,

eitliinden Magnezyumun atom arl hesaplanabilir.

GEREKL MALZEMELER :
Elektronik Analitik Terazi, 1 adet 600 mL beher, 1 adet 50 mLlik bret, 1 adet laboratuar
sporu, 1 adet termometre, 1 adet spatl, 1 adet piset, bir miktar naftalin, bir miktar eker, bir miktar
KCl, bir miktar NaOH, bir miktar Na
2
CO
3
, inko paracklar, demir paracklar, Mg eridi, 20
mL 3 M HCl, 500 mL saf su.


DENEYN YAPILII
a) Miktar bilinmeyen naftalin, eker, KCl, NaOH, Na
2
CO
3
, inko (Zn) paracklar ve
demir (Fe) paracklarnn tartmlar alnr. Daha sonra maddelerin kimyasal formlleri ve tartm
sonular kullanlarak mol saylar hesaplanr.
b) 600 mLlik bir behere 450 mL saf su ilave edilir. 50 mLlik bir brete 15 mL kadar
seyreltik HCl braklr ve bretin geri kalan hacmi elden geldiince aside kartrlmadan saf su ile
doldurulur (ekil 2).

36

ekil 2. Bir brete asit ve saf suyun doldurulmas

Arl belli bir Mg eridini (0,03-0,05 g) 30 cm kadar uzunlukta bir iplie balaynz. Mg
eridini brete 5 cm kadar daldrp baparmanz ile skca bretin azn kapatnz. Breti
abucak ters evirip beherdeki suyun iine daldrnz (ekil 3). Breti, az tam beherin dibine
gelecek ekilde skca tutunuz. Daha youn olan asit aaya doru inerek Mga ulanca gaz k
balayacan gzlemleyiniz. Gaz miktarnda bir deime olmuyorsa ileme son vererek bretteki
gazn hacmini lerek kaydediniz. Bretin iindeki ve dndaki su seviyeleri arasndaki fark
kaydediniz. Termometreyi, ucu bretin azna gelecek ekilde behere daldrnz ve scakl
kaydediniz. Hava basncndan, o scaklktaki suyun buhar basncn kararak Hidrojen gaznn
basncn bulunuz (Tablo-1i kullannz). Gerekli hesaplamalar yaparak Magnezyumun atom
arln bulunuz.

ekil 3. Saf su ve asit dolu bretin beher iine ters evrilmesi


37
SONULARIN DEERLENDRLMES

a) 1. Deneyde bulduunuz sonular aadaki tabloya kaydediniz.
Numune Ad Arlk Molekl Arl Mol Says
Naftalin
eker
KCl
Na
2
CO
3

NaOH
Zn paracklar
Fe paracklar



b) Laboratuar basnc ve scakl tespit ediniz. Gerekli eitlikleri kullanarak hidrojenin
hidrojenin mol saysn ve magnezyumun atom arln belirleyiniz.
Mg
(k)
un Ktlesi
H
2(g)
nin Gzlenen Hacmi
Suyun Scakl
Su Seviyeleri Arasndaki Fark
llen Scaklkta Suyun Denge Buhar Basnc
Su Stununa Edeer Olan Hg Basnc
Bretteki Gazn Toplam Basnc
Bretteki H
2(g)
nin Ksmi Basnc
H
2(g)
nin Normal artlar Altndaki Hacmi
ndirgenen H
(aq)
+
yonunun Mol Says
ndirgenen H
(aq)
+
yonunun Edeer Gram Says
Mg
(k)
un Edeer Gram Says

SORULAR
1. Yukardaki deneyde meydana gelen deiimleri fiziksel ve kimyasal olarak tanmlaynz.
2. Mg
(k)
un asitle znme reaksiyonunu yaznz ve yorumlaynz.
3. Ayn deney Cu
(k)
metali ile gerekletirilebilir mi, aklaynz.

38
4. Magnezyumun edeer gram ktlesini tayin etmek amacyla 0,007 g Magnezyum metali,
seyreltik HCl ile doldurulan gaz bretine yerletirilmitir. Deney sonunda edeer gram ktlesi
12,1 g olarak bulunmutur. 682 mm-Hglk atmosfer basnc altnda ve 18
o
Cde yaplan bu
deneyde su stunu ykseklii 40 cm ve suyun bu scaklktaki buhar basnc 16,5 mm-Hg olduuna
gre gaz bretinin stnde toplanan H
2
gaznn hacmi nedir? (760 mm-Hg = 1030 cm).

Tablo 1. Suyun farkl scaklklardaki buhar basnlar
Scakl
k
(
o
C)
Basn
(mm-Hg)
Scakl
k
(
o
C)
Basn
(mm-
Hg)
Scakl
k
(
o
C)
Basn
(mm-
Hg)
0 4,58 16 13,63 40 55,32
1 4,93 17 14,53 45 71,88
2 5,29 18 15,48 50 92,51
3 5,69 19 16,48 55 118,04
4 6,10 20 17,54 60 149,38
5 6,54 21 18,65 65 187,54
6 7,01 22 19,83 70 233,70
7 7,51 23 21,07 75 289,10
8 8,05 24 22,38 80 355,10
9 8,61 25 23,76 85 433,60
10 9,21 26 25,21 90 525,76
11 9,84 27 26,74 95 633,90
12 10,52 28 28,35 100 760,00
13 11,23 29 30,04
14 11,99 30 31,82
15 12,79 35 42,18









39
DENEY NO : 4
TARH:
DENEY ADI : STOKYOMETR I
DENEYN AMACI : Bir ayrma reaksiyonunun stokiyometrik olarak incelenmesi
TEORK BLG :
Bir ya da birka maddenin yeni bir bileik grubuna dntrlmesi ilemine kimyasal
reaksiyon denir. Bir maddenin kimyasal reaksiyona girdii u zellikler gzlenerek anlalabilir.
a- Renk deiiminin olmas
b- Yeni bir rn olarak kat madde oluumu
c- Gaz knn olmas
d- Is enerjisi aa kmas veya sourmas
Kimyasal reaksiyonlar dz cmlelerle deil kimyasal denklemlerle ifade edilirler. Bir
kimyasal tepkimede tepkenler ve rnlerin nicel olarak allmasna da stokiyometri denir.
Formller ve kimyasal denklemlerle ilgili tm saysal ilikileri ierir. Tepkenlerin ya da rnlerin
birimleri mol, litre, gram ya da dier baz birimler cinsinden verilse de tepkime de rn
miktarlarnn hesaplanmasnda genellikle mol birimi kullanlmaktadr. Denklemlerdeki ifadeler
genellikle stokiyometrik faktr ad verilen dnm faktrlerine evrilmektedir ki stokiyometrik
faktr de mol esasna dayanmaktadr. rnein;
2 CO
(g)
+ O
2(g)
2 CO
2(g)
Stokiyometrik katsaylara gre 2 molekl Karbon monoksit (CO
(g)
), 1 molekl Oksijen
(O
2(g)
) ile tepkimeye girerek 2 molekl Karbon dioksit (CO
2(g)
) oluturur. Mesela burada 4,8 mol
CO
(g)
gaz tamamen reaksiyona girmi olsun. Oluan CO
2(g)
miktar iin,



Bir kimyasal tepkimede bir madde vardan yok olmaz ve yoktan var edilemez. Bu kimyann
en temel kanunlarndan biridir. Buna gre, reaksiyona giren maddelerin ktleleri toplam
reaksiyondan kan maddelerin ktleleri toplamna eittir. Buna ktlenin korunumu yasas denir.

40
Kimyasal reaksiyonlarda atomlarn yer deitirmesi veya elektron alverii ile farkl
zellikte yeni maddeler meydana gelmektedir. Fakat reaksiyona giren maddelerin ve rnlerin
toplam ktleleri hep sabit olup birbirine eittir.
Baz reaksiyonlarda zellikle yanma ve bozunma reaksiyonlarnda madde kaybolmu gibi
dnlebilir ancak gerekte kaybolduu zannedilen madde gaz haline dnmtr.
Yaplacak olan bu deneyde Potasyum kloratn (KClO
3
) sl bozunmas incelenecek ve elde
edilen veriler de KClO
3
n stokiyometrisinin belirlenmesinde kullanlacaktr. Daha sonra da
potasyum klorat ve potasyum klorrde % KClO
3
ve % KCl belirlenecektir.
Potasyum Klorat; Potasyum, Klor ve Oksijen elementlerinden oluan bir bileiktir ve
molekl arl 12.55 g/moldr. Yangn artrc bir maddedir. Istldnda aada belirtilen
tepkimeye gre ayrmaktadr.
2 KClO
3(k)
2 KCl
(k)
+ 3O
2(g)
Burada tepken ve rnlerin mol saylar arasndaki bant ise yledir;
2 n
KClO3
= 2 n
KCl
= 3 n
O2

Tepkime sonunda O
2(g)
gaz olarak kmakta ve ortamda KCl(k) olarak kalmaktadr. Buna
gre ktlesi bilinen bir KClO
3
ve KCl karmn stacak olursak ve stma sonunda ktleyi tekrar
tartarsak ktlenin azaldn grrz. Bu azalma, KClO
3
deki Oksijenin yanmas sonucunda
ortamdan ayrlmasndan kaynaklanmaktadr. Ancak bu bozunma ok yava olduu iin MnO
2

katalizr olarak kullanlabilir. Katalizrn tepkime bandaki miktar ile tepkime sonundaki
miktar ayndr, yani tepkimede harcanmayp sadece tepkime hzn artrmaktadr.

GEREKL MALZEMELER :
1 Adet analitik hassas terazi, 1 adet bek alevi, 1 adet ayak, 1 adet amyant tel, 1 adet tp
maas, 1 adet deney tp, 1 adet spatl, 0,5 g Mangan dioksit, 2 g KClO
3
, 2 g KCl.

DENEYN YAPILII :
Temiz ve kuru bir deney tp nce bo iken tartlr daha sonra 0,5 g Mangan dioksit konulur
ve tple birlikte tartlr. Tp bek alevinde kzl dereceye kadar stlr ve soutularak tekrar tartm
yaplr. Ayn tp ierisine spatl ucuyla potasyum klorat braklarak tekrar tartma ilemi yaplr.
Tpn eperlerine hafife vurup sallayarak mangan dioksit ile iyice karmas salanr. Kartrma
ileminden sonra tp bir sporla 45
o
lik a ile tutturularak nce yava yava daha sonra sy
arttrarak yaklak olarak 10 dakika stlr (ekil 1). Oksijenin tamamen uzaklatndan emin
olmak iin bir kibrit p yaklarak deney tpnn az ksmna tutulur.

41
Eer parlak bir alevle yanma olay oluyorsa hala Oksijen var demektir. Deney tamamlannca
bek alevi kapatlarak deney tpnn soumas beklenir. Bir tp maas ile deney tp alnr ve
tartm yaplr. Bu ilemler Potasyum klorat (KClO
3
) ve Potasyum klorr (KCl) karm iinde
uygulanr ve tartm sonular not edilir.

ekil 1. Deney tpnn bek alevinde tutulmas
SONULARIN DEERLENDRLMES




A
Bo Tpn Ktlesi
Tp ve MnO
2
Ktlesi
Tp, MnO
2
ve KClO
3
Ktlesi
Istma Sonundaki Toplam Ktle
Potasyum Kloratn Ktlesi
Aa kan Oksijenin Ktlesi
Aa kan Oksijenin Mol Says
Geride Kalan Potasyum Klorrn Ktlesi
Geride Kalan Potasyum Klorrn Mol Says
Klorun Mol Says
Potasyumun Mol Says




B
Karmn Ktlesi
Kaybolan Oksijenin Ktlesi
Kaybolan Oksijenin Mol Says
Karmdaki KCln Ktlesi
Karmdaki KCln Mol Says
Karmdaki KClO
3
n Ktlesi
Karmdaki KClO
3
n Mol Says
KClO
3
ve KCln Ktlece Yzde Bileimi

42
SORULAR
1. KClO
3
ve KCln ktlece yzde bileimlerini hesaplaynz.
2. Bulduunuz deerlerden yola karak Ktlenin Korunum Kanununun geerliliini
gsteriniz.
3. 2,45 g KClO
3
bir sre stldnda 0,72 g arlk azalmas olmutur. KClO
3
n % ka
bozunmutur ?
4. 3 g KClO
3
ve KCl karm stldnda tpte 2,76 g madde kalmaktadr. Karmn
yzdesini bulunuz.
5. 1,225 g KClO
3
n s ile ayrtrlmasndan elde edilecek Oksijenin 665 mm-Hg ve 17
o
Cdeki hacmini bulunuz.
6. Bir Magnezyum rneinin 0,455 gram, 2,315 g Oksijen gaz iinde yaklyor ve
Magnezyum Oksit oluuyor. Tepkime sonunda 2,015 g Oksijen tepkimeye girmeden
kalyor. Oluan Magnezyum oksidin ktlesini hesaplaynz.
7. KNO
3
stlnca kat halde potasyum nitrit ile Oksijen gazna ayrr. 5,09 g KNO
3
n
ayrmasndan geriye kalan maddenin ktlesini ve aa kan Oksijenin Normal artlar
Altndaki hacmini bulunuz.
8. Katalizr nedir ve kimyasal tepkimelerdeki ilevleri nelerdir, aklaynz.















43
DENEY NO : 5
TARH:
DENEY ADI : BR HDRATTAK SU YZDESNN TAYN
DENEYN AMACI : Gz tandaki su yzdesini tayin etmek
TEORK BLG :
Sulu zeltilerinden kristallendirilen birok madde, grnte kuru grnmelerine karn
stldklarnda ktlelerinde bir azalma olur. Bir madde ihtiva ettii suyu, bnyesinde ekilde
tutabilir. Bunlar;
1- Kimyasal Su : Maddenin bileik halinde iken yapsnda bulunan sudur.
Ba(OH)
2
BaO + H
2
O
Mg(HCO
3
)
2
MgCO
3
+ CO
2
+ H
2
O
2 NaHSO
4
Na
2
S
2
O
7
+ H
2
O
2- Higroskopik Su : Higroskopik suya adsorpsiyon suyu da denilmektedir. Kat madde
yzeyine tutunmu sudur. Genellikle 110-130
o
C arasnda uzaklatrlr. Ancak bunun istisnalar da
bulunmaktadr. rnein; aktif kmrde adsorbe edilmi su ve 500-600
o
Cde
uzaklatrlabilmektedir. Istldklarnda sularn kaybeden baz yaygn hidratlar; ZnCl
2
.6H
2
O,
CoCl
2
.6H
2
O, Na
2
SO
2
.10H
2
O, CaSO
4
.2H
2
O.
3- Kristal Suyu : Yaplarnda kristal suyu ieren maddelere kristal sulu maddeler denir.
Maddelerin kristal yaps oluurken kristal rgsne ald sudur. Kristal suyunun miktar ou kez
belli olduundan bu tip suya stokiyometrik suda denilmektedir. Byle maddelerin stokiyometrik su
ihtiva edebilmeleri iin belirli basnta su buhar ihtiva eden bir atmosferde tutulmalar
gerekmektedir.
rnein; 30
o
Cdeki buhar basnlar BaCl
2
.2H
2
O iin 5 mm-Hg, CuSO
4
.5H
2
O iin 12.5
mm-Hgdr.
Bir numune ierisindeki % su miktar hesaplanrken u bantlar kullanlmaktadr.



44


eitlikleri ile numunenin bir forml gram iinde ka tane su molekl olduu hesaplanabilir.
Burada x, tamsay ya da kesirli bir say olabilir.
rnein; CuSO
4
.5H
2
O, CaSO
4
.H
2
O gibi.
GEREKL MALZEMELER :
Bir adet Analitik Hassas Terazi, 1 adet kapakl porselen kroze, 1 adet bek alevi, 1 adet kil
gen, 1 adet desikatr, 1 adet kroze maas, 1 adet spatl, 1 adet cam baget, 1 adet szge kad,
1-1,5 g CuSO
4
.5H
2
O
DENEYN YAPILII :
Temizlenmi ve kurutulmu kapakl bir kroze amyant tel zerine yerletirilir ve kroze kapa
yar ak bir ekilde birka dakika stlr. Daha sonra kroze, kroze maas ile bir kenara alr ve
soumaya braklr. Souyan kroze tartlp tartm deeri bir yere not edilir. Bu ileme iki tartm
arasndaki fark 0,01 gdan az oluncaya kadar devam edilir ve kroze sabit tartma getirilir.
Bir szge kadnn daras alnr ve zerine 1-1,5 g kadar CuSO
4
.5H
2
O braklr ve tartm
deeri kaydedilir. Daha sonra tartm krozeye ilave edilerek tekrar tartm alnr.

Krozenin kapa hafif ak braklarak birka dakika stlr ve renk deiimi gzlenir.

ekil 1. Kapal Krozenin Istlmas
Renk deiimi tamamlandktan sonra kroze maasyla kroze alnarak az kapatlr ve
desikatre yerletirilir. Kroze oda scaklna kadar souduktan sonra tartlr.

45
Daha sonra kapa kapatlarak yaklak 10 dakika kadar stlr ve tekrar desikatrde ayn
ekilde soutulduktan sonra tekrar tartm alnr. ki tartm arasndaki fark 0,01 gdan az oluncaya
kadar bu ileme devam edilir. Renk deiimleri ve tartm sonular kaydedilir.

SONULARIN DEERLENDRLMES
Krozenin Arl
Kroze ve Kapann Arl
Kroze ve Kapan lk Istmadan Sonraki Arl
Krozenin Sabit Tartma Geldikten Sonraki Arl
Szge Kadnn Arl
Szge Kad ve Gztann Arl
Gztann Arl
Kroze ve Gzta Arl
lk Istmadan Sonraki Kroze ve Gztann Arl
kinci Istmadan Sonraki Kroze ve Gztann Arl
nc Istmadan Sonraki Kroze ve Gztann Arl
Sabit Kalan Kroze ve Gztann Arl
Uzaklaan Suyun Arl
Uzaklaan Suyun Mol Says
Susuz Bakr Slfatn Arl
Susuz Bakr Slfatn Mol Says
Bir Mol Susuz Bakr Slfat Bana Den Suyun Mol Says
Hidratn Molekl Forml ve Renk Deiimi

SORULAR
1. CuSO
4
n stlmas sonucunda gerekleen reaksiyonlar yazarak yorumlaynz.
2. Bakrslfatta hidratlam sular iki trl ba yapar.Bunlar nelerdir, aklaynz.
3. 8,51 g MnCl
2
.xH
2
O rnei stlarak su uzaklatrlyor ve 5,41 g susuz MnCl
2
elde
ediliyor. MnCl
2
.xH
2
O formlndeki x deerini hesaplaynz.











46
DENEY NO: 6
TARH:
DENEYN ADI: UUCU BR SIVININ MOLEKL KTLESNN BELRLENMES I
DENEYN AMACI: Uucu bir svnn molekl ktlesini tayin etmek
TEORK BLG:
Laboratuarda kullandmz gazlar ile atmosferi oluturan gazlar, basnlar dk olduu
srece (yaklak 2 atmnin altnda) ideal kanununa uyarlar. Gazn basnc azaldka, ideal gaz
kanununun doruluunun artt gzlenmitir. Basncn sfra yaklamasyla, her gerek gaz, bir
ideal gaz gibi davranr ve gazn zellikleri tam olarak hesaplanabilir. deal gaz kanununun snrl
bir kanun olduunu syleyebiliriz. Kanun, basncn sfra yaklat hallerde, yani limit durumlarda
tam geerlidir.
deal gaz denkleminin belli snrlar arasnda geerli olmas, kinetik modelle de uyum
halindedir. Bu modelde, molekllerin ok kk olduklar ve (arptklar an iin) birbirleriyle
etkilemedikleri kabul edilir. Molekller, belirli hacme sahip olduklar ve birbirlerini itip ektikleri
iin, ideal halden sapmalar gzlenir. Molekller arasndaki itme ve ekme kuvvetleri, molekller
birbirlerine yakn olduklar zaman, yani yksek basnlarda nem kazanr. ok dk basnlarda,
molekller ortalama olarak birbirinden uzakta olduklarndan, molekller aras kuvvetler nemsiz
hale gelirler. Bu artlar altnda, gerek bir gaz ideal gaz gibi davranr.
Gerek gazlar, tam olarak inceleyebilmek iin, molekller aras kuvvetleri ve molekllerin
gerek hacimlerini dikkate alarak ideal gaz denklemini yeniden dzenlememiz gerekir. Byle bir
analiz ilk defa 1873 ylnda Hollandal fiziki J. D. Van Der Waals tarafndan yaplmtr. Van Der
Waalsin yaklam matematiksel bakmdan basit olmasna ramen, gerek gaz davranlarn
molekller seviyede aklayabilmektedir.
Bir gaz moleklnn, iinde bulunduu kabn eperine yaklatn dnelim. Komu
molekller tarafndan uygulanan molekller aras ekimler, bu molekln epere yapt etkiyi
yumuatma eilimindedir. Bu durumda, ideal bir gaz iin beklediimizden daha dk bir gaz
basnc olur.
Btn svlarn her scaklk ve basnta moleklleri arasndaki ekim kuvvetinin bir ls
olan belli buhar basnlar vardr. Bu nedenle sv moleklleri arasnda ekim kuvvetleri ne kadar
bykse svnn buhar basnc da o kadar dk, tersi durumda ise o kadar yksek olur.
Uucu bir svnn molekl ktlesini belirlemek iin ideal gaz denkleminden faydalanabilir.
deal gaz molekller aras ekim kuvvetinin sfr olduu kabul edilen noktasal paracklar olarak
tanmlayabiliriz. Gerekte ise gaz moleklleri arasnda az veya ok molekl yapsna bal olarak
deien ekim kuvvetleri mevcuttur.

47
Biz burada sadece uucu svnn ideal gaz gibi davrandn kabul edeceiz. Buna gre ideal
gaz denklemi P basn (atm), T mutlak scaklk (K) ve n gazn mol says olmak zere;
P.V = n.R.T
eklinde verilebilir. Mol says (n) yerine gazn ktlesi (m) ve molekl arl (Ma)
arasnda;

eitlii yazlabilir.
kinci eitlik ilk denklemde yerine konulursa, M
A
;


elde edilir.
Buradan bir gazn sabit scaklk ve basnta kaplad hacim bilinirse, gaz miktar (n), mol
cinsinden, ideal gaz denklemiyle bulunabilir. Gazn mol says, gaz ktlesinin (m) molekl
arlna (M) blmne eit olduundan, gaz ktlesi bilinirse n = m/M bants bilinmeyen mol
ktlesi M iin zlebilir.
R sabiti yukardaki denklemde de 0,08205 L.atm/mol.K deerine sahiptir. Dier birimler
kullanldnda P ve V birimleri de uygun birimler haline dntrlmelidir. R sabiti dier birimler
cinsinden,
R = 1,987 kal/mol.K
R = 8,314 joule/mol.K
R = 8,314. 10
7
erg/mol.K eklinde verilebilir.
GEREKL MALZEMELER :
Beher (500 mLlik), termometre, balon (100 mLlik), alminyum folyo, pipet (5 mLlik),
uucu sv (grevli tarafndan verilecektir).

DENEYN YAPILII:
1. Temiz ve kuru bir balonu, alminyum folyo ile birlikte tartlr.
2. Yaklak 3 mL uucu sv balona koyduktan sonra, balonun azn alminyum folyo ile
skca kapatlr ve kapan ortasna bir ine ile olabildiince kk bir delik alr.
3. 600 mLlik beheri suyla doldurulduktan sonra kaynatlr. Kaynayan suyun scakl ve
atmosfer basnc okunur.

48
4. Balondaki tm sv balon boynunda sv damlacklar kalmayncaya dek buharlatrldktan
sonra, balonu kskala alarak bir amyant tel zerine koyulur. Balondaki gazn tm
younlancaya kadar balonun soumas beklenir.
5. Souyan balonun d yzeyi kurulandktan sonra kapakla birlikte ayn duyarllkta tartlr.
6. Balonu tancaya kadar suyla doldurulup, suyun hacmi bir mezrle llr.

SONULARIN DEERLENDRLMES
VERLER:
Balon ve alminyum kapan ktlesi
Balon, alminyum kapak ve younlaan sv ktlesi
Kaynayan suyun scakl
Atmosfer basnc
Balon hacmi
deal gaz sabiti deeri


SONULAR
Younlaan sv ktlesi
Sv buharnn younluu
Younlaan svnn mol says
Svnn mol ktlesi
Svnn ad

SORULAR
1. deal gazn zelliklerini listeleyiniz.
2. deal gaz denklemini yaznz ve szcklerle ifade ediniz. Denklemdeki her terimin birimlerini
belirtiniz.
3. Van Der Waals kuvvetleri nedir? zah ediniz.
4. Molekller aras ekim kuvvetleri nelerdir? zah ediniz.











49
DENEY NO: 7
TARH:
DENEY ADI: GAZLARIN DFZYONU
DENEYN AMACI: Grahamn Yaynm Yasasndan yararlanarak gazlarn difzyon
hzlarn belirlemek.
TEORK BLG:
Gaz molekllerinin her yne hzla yaylabilmeleri gazlarn temel zelliklerindendir. Gazlar
kapladklar hacim iinde homojen bir dalm gstermiyorlarsa, deriimin kabn her yerinde eit
olmasn salayacak ekilde hareket ederler. Bir maddenin dier bir madde iinde dalmasna
yaylma (difzyon); zellikle bir gazn kk bir delikten d vakuma kana da yaynm
(efzyon) denir. Yaynm, bir deriim fark ile balayabildii gibi basn ya da scaklk farkyla da
oluabilir.
Difzyon ve efzyon hzlar dorudan molekl hzlar ile orantldr. Bu yksek hzl
molekllerin dk hzl molekllerden daha hzl yaylmas demektir ve molekl hz mol
ktlelerinin karekk ile ters orantldr. Dk mol ktleli gaz molekllerinin ortalama hzlarnn
yksek ve mol ktlesinin karekk ile ters orantl olmas Graham Kanunu olarak bilinir.
GEREKL MALZEMELER :
Deriik HCl zeltisi, deriik NH
3
zeltisi, kska, spor, 2 adet tpa, 2 adet damlalk, pamuk,
cetvel, 2-3 cm apnda ve 40-50 cm boyunda cam boru

DENEYN YAPILII:



Cam boru ortasndan bir sporla tutturulur. Borunun iine girebilecek byklkte iki pamuk
paras hazrlanr.
Bunlardan birine 3 damla deriik HCl dierine ise 3 damla deriik NH
3
damlatlr ve hemen
pamuk paralar ayn anda borunun iki ucundan ieri itilir. Borunun ular tpa ile kapatlr.

50

Bir dakika kadar sonra borunun iinde beyaz bir duman olutuu grlr. Beyaz duman
daha iyi gzleyebilmek iin gerekirse borunun arka tarafna siyah bir cisim konur.
Beyaz dumann ilk grld yer iaretlenir. Bu noktann pamuklara olan uzakl yani her
bir gazn ald yol llr. Gazlarn aldklar yol, difzyon hzlardr.

SONULARIN DEERLENDRLMES
Deney kez tekrarlanr ve ortalama deer hesaplanr.
1.Deney
Ald yol (cm)
2. Deney
Ald yol (cm)
3. Deney
Ald yol (cm)
Ortalama
Ald yol (cm)
X
HCl

X
NH3


D : Dalma hz (ya da gazlarn aldklar yol)
M : Maddenin molekl arl olmak zere;

3 NH
HCl
D
D
oran
HCl
NH
M
M
3
oran ile karlatrlr.

SORULAR
1. Cam boru ierisinde oluan beyaz duman nasl aklarsnz?
2. Beyaz dumann borunun hangi ucuna daha yakn olmasn beklersiniz? Nedenini
aklaynz.

51
Deney No: 8
TARH:
DENEYN ADI: DAMITMA (DESTLASYON) VE SU BUHARI DESTLASYONU
DENEYN AMACI: Bir maddeyi damtma yoluyla saflatrmak, bilinmeyen bir numunenin
molekl ktlesini su buhar destilasyonu ile belirlemek.
TEORK BLG:
Laboratuar almalarnda elde edilen bileiklerin ayrma ve saflatrma yntemlerinden en
nemlisi damtmadr. Her sv ve katnn bir buhar basnc vardr ve sv sabit basnta (rnein
atmosfer basncnda veya indirgenmi basnta yani vakumda) stlrsa buhar basnc verilen s ile
orantl olarak artar. Svnn buhar basnc, d basnca eit olduu andan itibaren sv kaynamaya
balar. Buhar basncnn d basnca eit olduu scakla, svnn kaynama scakl veya kaynama
noktas denir. Kaynama noktasnda olan bir svya daha fazla s verilirse svnn scakl artmaz,
ancak verilen s svnn buhar haline dnmesini salar ve scaklk, svnn tamamen buhar halinde
uzaklamasna kadar sabit kalr.
Svlarn yukarda akland ekilde s yardm ile buhar haline dnmesi, bu buharn da
tekrar younlatrlarak sv haline dntrlmesi suretiyle saflatrlmasna damtma denir.
Damtma amala yaplar.
i. Basit damtma, bir svnn ierdii yksek kaynama noktal safszlklardan kurtarlmas iin
yaplr. Ayn zamanda, kaynama noktalar farkl olan svlarn ayrlmas iinde kullanlr.
ii. Ayrmsal (fraksiyonlu damtma), kaynama noktalar yakn olan svlarn ayrlmas iin
yaplr.
iii. Su buhar damtmas, su ile karmayan bir svnn kaynama noktasndan daha dk
scaklkta damtlmas iin yaplr.
Tek bir svnn veya sv karmlarnn damtlmas, ksaca basit damtma ve ayrmsal
damtma atmosfer basncnda veya indirgenmi basnta (vakum) yaplabilir. Sv veya karmdaki
svlar kaynama scaklnda bozunmuyorsa atmosfer basncnda damtma ile saflatrlrlar ve ilem
adi damtma olarak isimlendirilir. Eer, kaynama scaklklar yksekse veya bu scakla gelmeden
bozunuyorlarsa, svlar zerlerindeki basn (d basn) drlerek damtlr ve ilem indirgenmi
basnta damtma (vakumda damtma) olarak isimlendirilir.

52

ekil 8a. Destilasyon dzenei




ema 1. Damtma leminin Amacna Gre Damtma Trleri
Destile edilecek karm destilasyon cihazn konarak stlr. Sv buhar souk su ile soutulan
bir soutucudan geirilerek tekrar younlatrlr ve toplama kabnda toplanlr. Bu maddeye destilat
denilir. Destilatn ayn kapta toplanmas ilemine scaklk ayn kald mddete devam edilir.
Scakln deimeden kalmas, istenen maddenin destilasyonunun devam etmekte olduunu
gsterir.

53
SU BUHARI DESTLASYONU
Hemen hemen btn scaklklarda suda znmeyen veya az znen katran, ya ve benzeri
bileiklerin ayrlmasnda ve kaynama noktalarnda bozunana rnlerin zelliklerini kaybetmeden
elde edilmesinde su buhar destilasyonu uygulanr. Saflatrlacak maddelerin oda scaklnda sv
halde bulunmalar gerekmektedir. Su buharnn varlnda stma, bileiin daha dk scaklkta
saflatrlmasn salar.
Birbiriyle karmayan svlardan meydana gelen sistemlerin buhar basnc, bileenlerin saf
haldeki buhar basnlarnn toplamna eittir. Bu nedenle byle bir sistemin kaynama noktas,
bileenlerin kaynama noktasndan daha dk olur. Bundan faydalanarak kaynama noktas yksek
olan ve suyla karmayan birok bileiin ierisinden su buhar geirerek daha dk scaklkta
damtmak mmkndr.
Su ve su ile karmayan bir sv (A) birlikte stlacak olursa, su ile A svsnn buhar
basnlar toplam, atmosfer basncna eit olduu anda karm kaynamaya balar. Bu andaki
basn;
P
atm
= P
su
+ P
A

Mademki gazlarn basnc, birim hacimdeki molekl says ile doru orantldr (Avagadro
ilkesi), o halde P
A
/P
su
oran da verilen hacimdeki su ve A molekllerinin says ile doru orantl
olacaktr. Yani;

Eer W
su
ve W
A
, belirli miktarda buhar iindeki su ve A maddesinin arln gsteriyor ve
M
su
ile M
A
bunlarn molekl arln gsteriyorsa;

eklinde yazlr. Buradan da;



54

ekil 8b. Su Buhar destilasyon Dzenei

GEREKL MALZEMELER :
Etil alkol, destilasyon dzenei, bunzen beki, erlen (4x50 mL)
DENEYN YAPILII
ncelikle basit bir destilasyon cihaz kurulur (ekil 8a). zelti halinde bulunan etil alkol ile
suyun birbirinden ayrlmas ilemi gerekletirilecektir. Destilasyon balonuna 10 mL etil alkol ve
50 mL saf su konularak iyice kartrlr. Destilasyon iin gerekli olan balantlar yaplr. 10 mL
hacminde destilat bir mezrde toplanr. Bu arada destilasyon scakl kaydedilir. Daha sonra
destilleme ilemine devam edilir. Yeniden 10 mL hacminde destilat alnr ve yine scaklk
kaydedilir. Benzer ekilde nc ve drdnc defa 10ar mLlik destilatlar ayr ayr erlenlerde
toplanr.
Deney dzenei ekil 8bde grld gibi hazrlanr. Damtma balonuna 50 mL molekl
arl belirlenecek madde ve 15 mL su konur. Suyun bulunduu balondan, maddenin bulunduu
destilasyon balonuna buhar salayan boru balangta aktr. Su stlmaya balanr ve bu borudan
kuvvetli buhar k balaynca buru birletirilir. Buhar balonun altndaki bekin alevi, saniyede bir
damla akacak ekilde ayarlanr.
Deneye balamadan nce iyice temizlenmi ve tamamen kurutulmu 4 adet mezr hazrlanr.
Her bir mezr 15 mL destilat toplanncaya kadar bekletilir ve dolunca mezr deitirilir. Damtma
baladktan sonra, scaklk dakikada bir kaydedilmelidir.

55
Her bir mezrde destile olmu su ve organik maddenin hacimleri kaydedilir. Scaklk,
birdenbire suyun kaynama noktasna ykselir ki, bu anda damtmaya son verilir. Deerler alndktan
sonra, gerek mezrdeki gerekse damtma balonundaki rnekler bir ayrma hunisine alnarak sudan
ayrlr ve madde, rnek atklar iesine konulur.
SONULARIN DEERLENDRLMES
1. Gzlemlerinizi yazp sebeplerini tartnz.
2. Balondaki sv kaynamaya balamadan nceki ve kaynamaya baladktan sonraki
scaklklar arasnda nasl bir iliki gzlediniz.
3. Deney sonucunda karmn saflatrlmas gerekletirilmi midir? Elde ettiiniz verilere
gre sonular karlatrnz.

SORULAR
1. Bu deney destilasyon ileminden baka bir metotla yaplabilir mi?
2. Buhar basnc, buharlama entalpisi, kaynama noktas kavramlarn tanmlaynz.
3. Scaklk art ile buhar basnc ve buharlama entalpisinin nasl deieceini tartnz.



















56
DENEY NO: 9
TARH:
DENEY ADI: DONMA NOKTASI ALALMASI
DENEYN AMACI: Donma Noktas alalmasnn bir zeltideki znen madde miktaryla
nasl deitiini incelemek
TEORK BLG:
Herhangi bir kimyasal madde bir sv zc ierisinde zldnde, zcnn donma
noktasnda her zaman bir azalma gzlenir. Bu durum maddenin koligatif zellikleri ile ilgilidir.
Koligatif zellikler znen maddenin tanecik saysna bal olup znenin cinsine bal deildir.
Donma noktas alalmas zelti deriimine yani znenin tanecik saysna ve zcnn cinsine
baldr. Bir zeltinin donma noktas alalmas (T
f
), zeltinin molalitesi (m) ile zcnn
donma noktas dmesi sabiti (K
f
) arpmndan hesaplanabilir. K
f
nin birimi
o
C.m
-1
dir. Bu deer 1
molal zeltinin donma noktas alalmas olarak dnlebilir. Molalite 1 kg zcde znen
maddenin mol saysdr.
T
f =
K
f
x m
GEREKL MALZEMELER :
10 g naftalin, 5 g kkrt, termometre, geni cam tp, 250 mLlik cam beher, tel, iki delikli
tpa, spor ve kska, ayak, ispirto oca.

DENEYN YAPILII:







57
ekildeki dzenek kurulur. 10 g naftalin hassas olarak tartlp dikkatlice deney tpne
koyulur. ki delikli mantar tpe taklr ve deliklerden birine termometre dierine de
kartrc tel taklr. Tp iinde su bulunan beherin iine yerletirilir.
Btn naftalin eriyinceye kadar (yaklak 90
o
Cye kadar) su dolu beher yava yava stlr
(naftalin 85
o
Cde erir).
Beherin altndan ispirto oca ekilir ve sndrlr. Sv naftalini srekli olarak kartrrken
her 30 saniyede bir scaklk 75
o
Ca dene kadar scaklk okumalar kaydedilir.
5 g kkrt hassas olarak tartlp, souyup katlam olan naftalinin zerine boaltlr.
Termometre ve kartrc da yerletirildikten sonra, tpn iindekiler tamamen eriyinceye
kadar su dolu beheri tekrar stlr. Yukarda belirtilen ilemlerin ayns erimi karm iin
de uygulanr.

HESAPLAMALAR:

1. Hem naftalin hem de naftalin + kkrt karm iin scaklk-zaman (donma) grafiini
izilir ve bu erilerden donma noktalar belirlenir. Naftalin iin K
f
= 6,8 dir. zeltinin molalitesi
hesaplanr.
2. Molalite, znen(kkrt) ve zcnn(naftalin) ktlelerinden faydalanlarak kkrtn
molekl arl bulunur. Kkrtn M
A
= 32 g/moldr.
3. zeltinin molalitesinden faydalanlarak kkrdn molekl forml S
8
olduu bilindiine
gre kkrdn gerek mol ktlesi bulunur. Kkrdn deneysel olarak bulunan mol ktlesi ile
gerek mol ktlesi karlatrlarak deneyin % hatas hesaplanr.

SORULAR

1. Scakla kar zaman grafiinde yatay ksm neden oluur?
2. Molekler yapl maddeler iin T
d
= K
d
. m forml ile hesaplanrken, iyonik maddeler
iin bu forml neden geersizdir?






58
DENEY NO: 10
TARH:
DENEYN ADI: ZNRLK VE SAFLATIRMA
DENEYN AMACI: Bir karmdaki maddeleri znrlk farklarndan yararlanarak
saflatrmak ve znrlk deerlerini bulmak.
TEORK BLG:
Homojen karmlara zelti denir. Birbirleriyle her oranda kararak homojen bir sistem
oluturulabilen karmlar (alkol-su) ok yaygn deildir. Genellikle belirli bir scaklkta belli bir
miktar zc ierisinde znebilecek madde miktar snrldr. Bu snra ulaldnda eklenen
maddenin fazlas znmeden kalr ve znmeden kalan znen ile znm haldeki znen
arasnda bir denge vardr. Byle bir zeltiye doymu ya da doygun zelti, bu duruma da
doygunluk denir. zcnn zebilecei madde miktar az ise buna da seyreltik yani doymam
zelti denir. zeltinin birim hacminde ya da zcnn birim ktlesinde znen madde
miktarna deriim denir.
zeltilerin Snflandrmas:
zc ve znene Gre Snflandrma;
i. Kat-Sv zeltileri: Bir katnn bir svda znmesiyle hazrlanan zeltilerdir(Tuzlu
su, ekerli su, bazl su, v.s.).
ii. Sv-Sv zeltileri: Bir svnn baka bir svda znmesiyle oluan homojen
karmlardr(Kolonya, alkol+su, v.s.).
iii. Kat-Kat zeltileri: Bir katnn baka bir kat ierisinde homojen dalmasyla oluan
homojen karmlardr. Btn alamlar kat-kat zeltileridir(Lehim, elik, tun, v.s.).
iv. Gaz-Gaz zeltileri: En az iki gaz karmdr. Btn gaz karmlar homojendir ve
zeltidir(Hava, tp gaz, v.s.).
v. Gaz-Sv zeltileri: Bir gazn bir svda znmesiyle oluan homojen
karmlardr (Kola, gazoz, v.s.).
Deriime Gre Snflandrma;
i. Seyreltik zeltiler: zc zebileceinden az miktarda maddeyi zmse doymam
ya da seyreltik zeltidir.
ii. Doymu zelti: zc zebilecei kadar maddeyi zmse doymu zeltidir.
iii. Ar Doymu zeltiler: zc zebileceinden fazla maddeyi zmse ar doymu
zeltidir.

59

Deriim ve deriim eitleri
Bir zeltinin birim hacminde znen maddenin gram cinsinden miktardr. Belirli bir miktar
zelti veya zcde znen madde miktarna deriim denir.

Ktlece % Deriim: Bir zeltinin 100 gramnda znen maddenin gram cinsinden
miktardr.


Sabit scaklk ve basnta birim hacim ya da ktle zcde znebilen maksimum madde
miktarna znrlk denir. znrlk zcnn ve znenin yapsna, scakla ve basnca
baldr. Bir maddenin znrl aadaki esaslara dayanarak belirlenebilir.
1. Ktle lm yntemi (Gravimetri): znrl saptanacak maddenin doygun zeltisi
tartlr ve zc uurularak kalan madde tartlp znrlk bulunur.
2. Hacim lm yntemi (Volumetri): Titrasyon metodu kullanlarak znrlk bulunur.
3. Elektrometri: Dier iki teknikle znrlk bulunamyorsa bu metot kullanlr. Bu metotta
zeltinin iletkenlii (kondktometri) llmesiyle znrlk saptanr.
znrle Etki Eden Faktrler

i. zc ve znenin cinsi: Her madde her maddede znmez. Organik bileikler organik
zcde inorganik bileikler inorganik zcde znrler. Polar bileikler polar zcde,
apolar bileikler apolar zcde znrler. rnein naftalin suda znmez fakat benzende
znr.Benzer benzeri zer.
ii.Scaklk: Scakln maddelerin znrlne etkisi, doygun zelti hazrlarken alnan ya da
verilen sya baldr. Az miktarda bir maddenin doygunlua yakn bir zelti iinde znmesi
srasnda s alnrsa endotermiktir. Eer s veriliyorsa bu olay da ekzotermiktir. Sv ve kat
maddelerin hacimleri basnla ok az deitiinden bu tr maddelerin svlardaki znrlne
basncn etkisi ok azdr. Bununla birlikte gazlarn znrl basntan olduka etkilenir.
William Henrynin 1803 ylnda ilk kez bulduu ve kendi adn verdii yasaya gre Belli bir
scaklkta bir gazn bir svdaki znrl gazn ksmi basnc ile doru orantldr.

60
Henry yasas sadece seyreltik zeltilerde ve dk basnlarda geerlidir. Bu yasaya gre bir
ideal gazn X
i
znrl, P
i
ksmi basncna bal olarak H
i
, bu gazn Henry sabiti olmak zere
X
i
= H
i
P
i
(T,sabit) eklinde) yazlabilir.
Endotermik znen maddelerin znrl artan scaklkla artar. Ekzotermik znen
maddelerle durum tam tersidir. Fakat maddelerin znrlnn scaklkla deiimi ile ilgili genel
bir kural yoktur. Her bir maddenin znrlnn scaklkla deiimi deneysel olarak bulunabilir.
rnein KNO
3
n znrl scaklkla stel olarak artt, NaClnin ise znrlnn ok az
deitii, Na
2
SO
4
.10H
2
Onun ise nce stel olarak artt sonra ok yava bir ekilde azald
gzlenmitir. Bu maddeler iin znrln scaklkla deiim grafii ekil 10adaki gibidir.

ekil 10a. Baz tuzlar iin znrln scaklkla deiimi.
iii. Basn: Basn deiimi katlarn znrln etkilemedii halde gazlarn
znrln doru orantl olarak etkiler.
Ayrmsal Kristallendirme;
Birbiri iinde znm maddeleri ayrmak iin birok yntem kullanlabilir, bunlardan bir
ka; damtma, ekstraksiyon, ayrmsal kristallendirme, evoparasyondur. ki kat maddeyi
ayrabilmek iin kullanlabilecek bir yntem de ayrmsal kristallendirmedir. Ayrmsal
kristallendirme daha ok maddedeki safszlklar ayrmak iin kullanlr. Bu yntem, bir katnn
belli bir zcde scakta znp soukta znmemesi temeline dayanr. Bu yntemi uygulamak
iin ayrlmak istenen iki maddeden birinin daha az, dierinin daha ok znd bir zc
seilmelidir. Saflatrlacak olan kat scak bir zcde zlr ve daha sonra bu scak karm
szlerek znmeyen safszlklar ayrldktan sonra, zelti soutularak kristallendirmeye braklr.
deal olarak istenen madde kristal halde, znen safszlklar ise ana zeltide znm halde

61
ayrlarak elde edilir. lemin sonunda kristaller bir szge kad yardmyla toplanarak kurutulur.
Eer tek bir kristallendirme ilemi saflatrmay salamyorsa, baka bir zc kullanarak ikinci
saflatrma ilemi yaplr.

GEREKL MALZEMELER :
20 g CuSO
4
.5H
2
O, 9 g K
2
Cr
2
O
7
, 5 g NaCl, 11 g (NH
4
)
2
SO
4
, 8 g K
2
CrO
4
, 3 g K
2
SO
4
, Deney
tp, 600 mL lik beher, 10 mL lik mezr, Kska, Termometre, Baget, Kartrc tel, Tpa (2),
Szge Kad, Huni.
DENEYN YAPILII


ekil 10b. Deney dzenei

1. Bir deney tp ile bu tpe uygun bir tpa aln. Tpann deliinden tel kartrcy geirin.
2. Yukardaki maddelerden birini belirtilen ktlede tartn ve iyice toz haline getirdikten sonra
tpe koyun. zerine 10 mL damtk su ekleyin.
3. Tel kartrcs taklm tp kskala spora tutturun ve tpteki zelti tmyle su iinde
kalacak biimde ii su dolu behere daldrn.
4. Termometreyi nce bir tpadan geirin, sonra bu tpay spora kskala tutturun.
5. Termometreyi suya daldrn ve haznesi tpe yakn bir konumda olacak ekilde cam eperlere
dokundurmadan sabitletirin.

62
6. Su scakln denetleyin. Dier taraftan su scaklnn beherin her tarafnda ayn olmas
iin suyu bir am ubukla kartrn.
7. Beherin dna tpte znmeden kalan tuz yksekliini iaretlemek iin bir milimetrelik
kat erit yaptrn.
8. Yukarda anlatlan ekilde deney dzeneini kurun. Suyu kaynama scaklna kadar stan,
bu arada tpteki zeltiyi tel kartrc ile arada bir kartrn.
9. Istmay durdurun ve tp iindeki tel kartrcy yukarya ekerek 10 dakika znmeyen
tuzun kmesini bekleyin. kme ilemi tpe yava yava vurularak hzlandrlabilir. Tuzun
tm znmse ya yanl tuz alnm ya da tartmda hata yaplmtr.
10. Beherdeki suyu srekli kartrn. Scaklk 85
o
Cye dtnde kat eride znmeden
kalan tuz yksekliini iaretleyin ve iaretin yanna o andaki scakl kaydedin.
11. Kartrarak soutma ilemini srdrn ve 70
o
C, 55
o
C, 40
o
C ve 25
o
C iin de znmeden
kalan tuz ykseklikleri ile yksekliklerin lld andaki scaklklar kaydedin.
12. Beherdeki suyu soutmak iin denetimli olarak souk su eklenebilir.
13. Yaklak 25
o
Cde znmeden kalan tuzu tartlm bir szge kad kullanarak szn.
14. Szlen tuzu etvde kurutarak szge kad ile birlikte tartn.
Tp yeniden ayn konumda behere yerletirin ve 25
o
C iin iaretlenen znmeden kalan
tuz yksekliine kadar su ile doldurun. Bu suyun hacmini mezrle ln. lemi dier scaklklar
iin iaretlenen ykseklikler iin yineleyin.

SONULARIN DEERLENDRLMES


Tuzun ad, forml
Toplam tuz ktlesi
zc (su) ktlesi
Szge kad ktlesi
Szge kad ve 25
o
Cde znmeden kalan tuz ktlesi

Farkl scaklklarda znmeden kalan tuz hacmi

Scaklk /
o
C 25 40 55 70 85
Hacim / mL

63
5
o
Cde znmeden kalan tuz ktlesi
25
o
Cde tuz ktlesi
25
o
Cde kalan tuzun grnr younluu
izelgede istenen deerlerini hesaplayn
Scaklk /
o
C 25 40 55 70 85
znmeden kalan tuz ktlesi / g
10 mL suda znen tuz ktlesi / g
100 mL suda znen tuz ktlesi / g
Scakla kar 100 mL suda znen tuz ktlesi grafiini iziniz.


























64


DENEY NO: 11
TARH:
DENEY ADI: REAKSYON HIZI VE HIZ SABTNN BELRLENMES
DENEYN AMACI: Kimyasal bir reaksiyonun hzna konsantrasyonun etkisini incelemek ve
reaksiyonun hz sabitinin grafik metoduyla belirlenmesi
TEORK BLG:
Bir tepkimenin hz, bir tepkenin ne kadar hzla tketildiinin veya bir rnn hangi hzda
olutuunun bir lsdr. Hz, birim zamanda rn ya da girenlerden birinin konsantrasyonundaki
deiim olarak ifade edilebilir. Reaksiyona giren toplam molekl says reaksiyonun
moleklaritesini, reaksiyon hz denkleminde yer alan konsantrasyonlarn stlerinin toplam
reaksiyon mertebesini verir. Bir tepkimenin hz, eer tepken deriimLerine bal deilse sfrnc
dereceden, tepken deriimLerinin birinci kuvvetine bal ise birinci derecedendir. Daha yksek ve
kesirli (tamsay olmayan) tepkime dereceleri de vardr.
Birinci mertebeden bir reaksiyon
A rnler
eklinde gsterilebilir. Bu reaksiyonda A maddesinin balang konsantrasyonu a, t anna kadar
meydana gelen rnlerden birinin konsantrasyonu x ile gsterilirse t annda ortamda A maddesinden
a-x kadar kalacaktr. Reaksiyon hz A maddesinin konsantrasyonu ile orantl olduuna gre;
( ) x a k
dt
dx
=
1

eitlii yazlabilir. k
1
deerine birinci mertebeden reaksiyon hz sabiti ad verilir. t = 0 annda
rnn konsantrasyonunun sfr olduu (x = 0) gz nne alnarak bu denklem integrali alnrsa;
t k
x a
a
1
ln =

eitlii elde edilir. Hz sabiti tayin etmek iin
x a
a

ln ile t arasnda grafik izilir. Elde edilen

dorunun eimi k
1
deerine eittir. Birinci mertebe hz sabitinin birimi s
-1
dir.
Reaksiyona giren maddenin balang konsantrasyonunun yarya inmesi iin gereken zamana
yarlanma sresi (t
1/2
) ad verilir. Bu sreyi hesaplamak iin yukardaki denklemde x yerine a/2
konulur ve gerekli ilemLer yaplarak yarlanma sresi iin;
1 1 1
2 1
693 , 0 2 log 303 , 2 2 ln
k k k
t = = =

65
bants elde edilir. Bu eitlikten de anlalaca gibi birinci mertebe bir reaksiyon iin yarlanma
sresi balang konsantrasyonundan bamszdr.

Birinci mertebe bir reaksiyon iin genel denklem
| |
| |
kt
A
A
t
=
0
ln
eklinde ifade edilir. Burada [A]
t
A maddesinin t anndaki konsantrasyonu ve [A]
0
A maddesinin
balang konsantrasyonudur. Bu denklem
| | | | kt A A
t
=
0
ln ln eklinde dzenlenebilir. ln[A]
t
nin tye kar izilen grafiinin eiminden
reaksiyon hz sabiti hesaplanabilir.
kinci mertebe bir reaksiyon iin
A + B rnler
eklinde gsterilebilir. Burada A ve B maddelerinin balang konsantrasyonlar srasyla a ve b, t
anna kadar meydana gelen rnlerden birinin konsantrasyonu x ile gsterilirse t annda reaksiyon
sisteminde (a-x) kadar A maddesi, (b-x) kadar da B maddesi bulunur ve reaksiyon hz;
( )( ) x b x a k
dt
dx
= .
2

eklinde yazlr. Burada k
2
ikinci mertebeden hz sabitidir. A ve B maddelerinin balang
konsantrasyonlar birbirine eit (a=b) alnrsa bu denklem
( )
2
2
x a k
dt
dx
= eklinde yazlabilir. t=0 annda x=0 olduu gz nne alnarak bu eitliin
integrali alnrsa,
t k
a x a
2
1 1
=

veya
( )
t k
x a a
x
2
=

denklemi elde edilir.
Yarlanma sresi, birinci mertebeden reaksiyonlarda olduu gibi hz denkleminde x yerine a/2
konularak hesap edilir.
2
2 1
1
ak
t =
Bu bantdan anlalaca gibi, reaksiyona giren maddelerin konsantrasyonlarnn eit olduu
hallerde ikinci mertebeden reaksiyonlarn yarlanma sreleri balang konsantrasyonu ile ters
orantldr.
GEREKL MALZEMELER:
0,1 M KIO
3
zeltisi (Potasyum yodat), niasta, 0,1 M NaHSO
3
zeltisi (Sodyum Bislfit), Saf
Su, Deney Tp, Pipet, Beher.

66


DENEYN YAPILII:
Konsantrasyonun reaksiyon hzna olan etkisi, reaktantlardan birinin konsantrasyonu sabit
tutularak, dierinin konsantrasyonu deitirilerek gzlenebilir. Deney oda scaklnda
gerekletirilecektir.
A zeltisi: 0,1 M KIO
3
zeltisi
B zeltisi: 0,1 M NaHSO
3
zeltisi
ndikatr: Niasta zeltisi
Reaksiyonun ilk kademesi aadaki ekilde gerekleir.
IO
3
-
+ 3HSO
3
-
I
-
+ 3SO
4
2-
+ 3H
+

Oluan I
-
iyonlar reaksiyona girmemi IO
3
-
iyonlar ile aadaki ekilde I
2
oluturmak zere
reaksiyon verir.
5I + 6H
+
+ IO
3
-
3I
2
+ 3H
2
O
Niasta zeltisi molekler iyotun ayracdr ve molekler iyot ile niasta mavi renk oluturur.
Oluan renk ile reaksiyonun bu kademesi belirlenir. Niasta zeltisi kullanlmam ise, molekler
I
2
, I
-
iyonlar ile aadaki denkleme gre sar-kahverengi I
3
-
kompleksini oluturur.
I
2
+ I
-
I
3
-

0,1 M KIO
3
zeltisinden su ile seyrelterek 5 deney tpne
1. 10,0 mL KIO
3
+ 0,0 mL H
2
O
2. 8,0 mL KIO
3
+ 2,0 mL H
2
O
3. 6,0 mL KIO
3
+ 4,0 mL H
2
O
4. 4,0 mL KIO
3
+ 6,0 mL H
2
O
5. 2,0 mL KIO
3
+ 8,0 mL H
2
O
eklinde, toplam hacim 10,0 mL olma kouluyla bir seri zelti hazrlanr. Farkl 5 tpe de 10,0ar
mL NaHSO
3
zeltisinden konur ve zerlerine ikier damla niasta zeltisi damlatlr. KIO
3

zeltisinin deiik konsantrasyonlar ile NaHSO
3
zeltileri srayla kartrlr. zeltiler sra ile
kartrlrken her biri iin kronometre altrlp mavi rengin grld sre belirlenir ve
kaydedilir. Ayn deney NaHSO
3
zeltilerine niasta ilave edilmeksizin yaplr ve I
3
-
kompleksinin
oluum sreleri belirlenip kaydedilir.
Niasta zeltisi: Niasta iyot ayracdr. Niasta zeltisi saf suda ve scakta hazrlanr.



67


SONULARIN DEERLENDRLMES:
1. Milimetrik kada her iki deneme iin konsantrasyon (KIO
3
)-zaman grafikleri izilir.
2. Reaksiyonun 1. mertebeden bir reaksiyon olduu bilindiine gre ln[A]-t grafii izilerek
grafiin eiminden reaksiyon hz sabiti belirlenir.
3. Her konsantrasyon iin reaksiyon hz sabiti hesaplanr (V= kx[A])
4. Reaksiyon hzna konsantrasyonun etkisi tartlr.
SORULAR:
1. Nitrosil klorr, NOCl, aadaki denkleme gre NO ve Cl
2
gazna bozunmaktadr.
2NOCl
(g)
2NO + Cl
2(g)

[NOCl] 0,10 0,20 0,30
Hz(mol/L.s) 8,0x10
-10
3,20x10
-9
7,2x10
-9


Hz denklemini ve hz sabitini belirleyiniz.

2. 2NO
(g)
+ 2H
2(g)
N
2(g)
+ 2H
2
O
(s)
reaksiyonu ile N
2
elde edilmektedir. Bu
reaksiyon iin tabloda verilen deerleri kullanarak, reaksiyonun hz denklemini, hz sabitini
ve mertebesini hesaplaynz.
Deney No [NO] [H
2
]
N
2
Oluumu
Hz(M/saat)
1
2
3
4
0,60
0,60
0,60
1,20
0,15
0,30
0,60
0,60
0,075
0,15
0,30
1,20

3. NO
(g)
+ O
3 (g)
NO
2 (g)
+ O
2 (g)
reaksiyonunun farkl scaklklardaki hz sabitleri
t(
o
C) k(1/M.s)
10
30
9,3 x 10
6

1,25 x 10
7


68
tabloda verilmitir.
Bu bilgileri kullanarak reaksiyonun aktivasyon enerjisini hesaplaynz.
|
|
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
2 1
2 1
2
1
.
ln
T T
T T
R
E
k
k
a


4. 2A + 2B rnler
Reaksiyonunda deney sonular tabloda gsterilmitir. Reaksiyonun hz denklemini ve hz sabitini
hesaplaynz.

Deney No [A] [B] Hz (M/s)
1
2
3
0,40
0,80
0,40
0,20
0,20
0,40
5,6 x 10
-3

5,6 x 10
-3

22,0 x 10
-3



69
DENEY NO: 12
TARH:
DENEY ADI: KATALZ I
DENEYN AMACI: Reaksiyon hzna katalizrn etkisini incelemek.
TEORK BLG:
Reaksiyonlarn gerekletirildii kimyasal bir sistem iin iki kriter nemlidir. Birincisi
reaksiyon yryecek mi ve yrrse nereye kadar.kinci nokta reaksiyonun ne kadar hzl olacadr.
Eer rn az ve denge sabiti kkse reaksiyonun ne kadar hzl olduunun bir nemi yoktur. Dier
yandan dengeye ok yava ulayorsa; sistemin byk bir denge sabitinin olmas ve potansiyel
olarak ok yksek bir rn veriminin elde edilmesinin pratikte hibir deeri yoktur. Zorunlu haller
dnda hem verimin hemde hzn elverili olmas istenir. Denge konumu ve verim kimyasal
termodinamiin kapsamnda yer alrken, reaksiyon hz kimyasal kinetiin ana konusudur.
Reaksiyon hz; bir reaksiyonda birim zamanda reaktiflerin veya rnlerin konsantrasyonlarndaki
deiim veya kismi basnlarndaki deiim olarak tanmLanr. Reaksiyon hz V=k[A]
n
olmak
zere bir

A B reaksiyonu iin hz;

[ ]
[ ]
n
d A
k A
dt
= eklinde veya rnler zerinden
[ ]
[ ]
n
d B
k B
dt
= eklinde yazlr.
Burada [A] ve [B] srasyla reaktif ve rnlerin konsantrasyonu, n reaksiyon derecesi ve k
hz sabitidir. Reaksiyon hz sabiti knn scaklkla deiimi ilk kez Arrhenius tarafndan

/
e
E RT
u
k Z e

=

eitlii ile ileri srlmtr. Burada Z
u
rekasiyon iin belirgin bir sabit (frekans faktr olarak
adlandrlr. Z
u
sabiti; molekllerin arpma frekans (z
i
) ile molekllerin reaksiyon verebilmesi
iin uygun arpmann geometrisine ait sterik faktr (p, p daima 1den kktr) n arpmasna
eittir. Eitlikte e doal logaritma taban, R gaz sabiti ve T mutlak scaklktr. Eer Rnin birimi
Jmol
-1
K
-1
ise E
e
nin birimi de Jmol
-1
K
-1
olmaldr. Yine eitlikte
/
e
E RT
e

arpanna Boltzman faktr

denir. Bu eitlikten ayn scaklktaki iki reaksiyon iin daha yksek aktivasyon enerjisine sahip olan
tepkimenin daha kk hz sabitine ve daha yava hza sahip olduu kolaylkla tretilmektedir.
Ayrca hz sabiti knn saysal deerinin scakla ve reaksiyonun uygun arpma saysna bal
olduu grlmektedir.

70
Arrhenius eitliinin (
/
e
E RT
u
k Z e

= ) doal logaritmas alnrsa;

lnk = lnZ
u
- (E
e
/RT)

Arrhenius eitliinin (
/
e
E RT
u
k Z e

= ) ondalk logaritmas alnrsa;

logk = logZ
u
(E
e
/2,303RT)

eitliklerine dnr. Arrhenius eitlii bir doru vermek zere;

1
log log
2, 303
e
u
E
k Z
R T

= + (y = mx + n doru denklemi) olarak yazlabilir.

Bu eitlikten denel olarak farkl T scaklklarndaki k hz sabitleri belirlenebilir. Deney
verilerinden logkya kar 1/T deerleri grafie geirilirse; elde edilen dorunun eimi
E
e
/2,303R deerini ve kaymas (y eksenini kestii noktada) logZ
u
deerini verecektir. Bylece
denel olarak E
e
ve Z
u
deerleri belirlenebilir.
Eer eitlik farkl T
1
ve T
2
scaklklar iin llen ayn reaksiyonun hz sabitleri k
1
ve k
2

iin yukardaki bu eitlik iki kez yazlp taraf tarafa karlrsa veya belirli integrali alnrsa;

2
2
1 1
1 1
log ( )
2, 303
e
E k
k R T T

= eitlii elde edilir.

Bu eitlikten iki ayr scaklktaki hz sabitleri bilinen bir reaksiyonun E
e
etkinleme enerjisi
hesaplanabilir. Ayrca E
e
si verilen bir reaksiyonun belli bir T
1
scaklndaki hz sabiti verilip dier
T
2
scaklndaki hz sabiti de hesaplanabilir. ( Problem zmLerinde eitlikteki sabitlerin ve
deikenlerin birimLerinin uyumLu olarak alnmas unutulmamaldr)
Reaksiyon hz
[ ]
[ ]
n
d A
k A
dT

= eitlii eklinde olduu bilinmektedir. Bu eitlikte k hz

sabiti yerine Arrhenius eitlii (
/
e
E RT
u
k Z e

= ) yazlrsa;

/
[ ]
[ ]
e
E RT n
u
d A
Z e A
dT

= eitlii elde kelimesi edilir ve reaksiyon hznn bal olduu faktrler

(deikenler) bu eitlikte zetlenmitir.

Kataliz (catalysein) iki eski yunan kelimesinden gelmektedir. n ek kata aa
anlamnda, -lysein fiili krmak anlamndadr.

71
Buna gre kataliz uyuyan aktifleri uyandrma veya molekller arasndaki reaksiyonlar
duruduran normal kuvvetleri krmak anlamndadr. Katalizr; dengeye gitmekte olan reaksiyonun
hzn ilemde harcanmadan artran maddedir, kataliz ise katalizr kullanlarak reaksiyonun hznn
deitirilmesi ilemidir. Daha basit ifadeyle reaksiyon hzn ykselten ve hibir deiiklie
uramadan reaksiyondan kan maddelere katalizr, yaplan ileme ise kataliz ad verilir.
Katalizrler termodinamik olarak olanaksz reaksiyonlarn yrmesini salayamazlar sadece
termodinamike mmkn olan bir reaksiyonun hzn arttrabilir. Katalizrler reaksiyon hzn
arttrarak denge konumuna daha ksa srede gelinmesini salarlar. Fakat hibir zaman denge
konumunu deitirmezler. Katalizrn varlnda elde edilen denge konumuyla, katalizr olmadan
eriilen konum ayndr.
Bir katalizr bir reaksiyonu bir baka yoldan yrterek hzlandrr. Katalizle reaksiyonun
izledii yol deitiine gre katalizlenmi bir reaksiyonun mekanizmas katalizlenmemi
reaksiyonun mekanizmasndan farkl olacaktr. Bu durum reaksiyonun yar kararl (metastable) ara
rn veya rnler oluturarak yrdn gstermektedir. ekil 1de gsterildii gibi her olumu
ara rn kendisinden ncekinden daha kararldr ve bundan tr katalizlenmi bir reaksiyon
katalizlenmemi reaksiyonda olduu gibi ayn rnleri verirler. Katalizlenmi reaksiyonlarda
izlenen yolun etkinleme enerjisi katalizlenmemi reaksiyonlarda izlenen yolun etkinleme
enerjisinden kk olduundan reaksiyon daha hzl yrr (ekil 2). Ayrca ekil 2den ilave iki
saptama yaplabilir.
1- Katalizlenmi ve katalizlenmemi reaksiyonlar iin H reaksiyon entalpisi ayndr
(Tepkimeye giren maddeler hem katalizlenmi hem de katalizlenmemi reaksiyonlarda ayn
rnleri verir ve katalizrn varl denge sabitini deitirmez)
2- Katalizlenmemi tepkimede ileri ve geri yryen reaksiyonlarda srasyla Ee ve Eeg
eklinde simgelenen etkinleme enerjileri katalizlenmi reaksiyonda ayn lde der (Eek
ve Eegk). Bu durum katalizrn her iki yndeki reaksiyonu ayn lde etkiledii ile
aklanabilir. yleyse bir katalizr ileriye yryen reaksiyonun hzn ne kadar arttrrsa,
geriye yryen reaksiyonun hzn da ayn lde arttrr.








(a) katalizlenmemi
reaksiyon
(b) katalizlenmi
reaksiyon

rnle
r
Tepkime koordinat
(a)
Girenler
(b)
P
o
t
a
n
s
i
y
e
l

e
n
e
r
j
i


72
ekil 1. Katalizlenmi ve katalizlenmemi reaksiyonlarn enerji deiimLeri.











ekil 2. Katalizlenmi ve katalizlenmemi reaksiyonlarn enerji deiimLeri

Katalizrn istenilen bir rn oluturma kabiliyeti seicilik olarak tanmLanr. Bir reaksiyonun
kendiliinden oluturduu etkin katalizrlere ise otokatalizr denmektedir. ou endstriyel
reaksiyonlar katalizr eliinde gereklemektedir. Bunun yannda en nemLi doal biyolojik
katalizrlere ise enzim ad verilir. Karmak yapdaki bu organik maddeler vcut ierisinde yaam
iin gerekli btn kimyasal reaksiyonlar katalizlerler.
Katalizrler gibi reaksiyon hzn arttran maddeler olduu gibi, reaksiyon hzn azaltan
maddelerde bulunmaktadr. Katalizrn aktifliini drerek reaksiyon hzn yavalatan bu
maddelere inhibitr (katalizr zehiri) denir. rnein, arsenik (As) aadaki reaksiyonda platinin
(Pt) katalizleme gcn yok eder. Yzeyde oluan platin-arsenr bileii platinin katalitik
etkinliinin kaybolmasna yola aar.
Katalizlenmi reaksiyonlar homojen kataliz ve heterojen kataliz olmak zere iki farkl gruba
ayrlr. Homojen katalizde, reaksiyon tek fazda gerekleir, baka bir ifadeyle katalizr reaksiyona
giren ve kan maddelerle ayn fazdadr. Heterojen katalizde ise reaksiyon birden ok fazda
gerekleir.
Homojen katalize rnek olarak; diazot monoksidin (N
2
O, gldrc gaz) gaz fazndaki
paralanmasna klor gaznn (Cl
2
) etkisini verebiliriz.
2 N
2
O
(g)
Cl
2
2 N
2(g)
+ O
2(g)

Tepkime klor gaz (Cl
2(g)
) ile katalizlenir. Deney scakl ve zellikle de k varlnda
gerekleen reaksiyonun mekanizmas;
2( ) ( )
2
k
g g
Cl Cl
Tepkime koordinat
E
e

E
e,k

(a)
E
eg,k

E
eg

H
(b)
P
o
t
a
n
s
i
y
e
l

e
n
e
r
j
i


73
2 ( ) ( ) 2( ) ( )
2 2 2 2
g g g g
N O Cl N ClO + +
( ) 2( ) 2( )
2
g g g
ClO Cl O +
eklindedir. Grld gibi katalizr olarak kullanlan klor gaz (Cl
2(g)
) ilk haline dnmtr.
Homojen kataliz ou sulu zelti reaksiyonlar iinde uygulanabilir. ou sulu zelti
reaksiyonlar asitler veya bazlar tarafndan katalizlenir. Hidrojen peroksidin (H
2
O
2
);

2 H
2
O
2(sulu)
2 H
2
O
(s)
+ O
2(g)

denklemine gre paralanmasn iyodr iyonlar katalizler. Katalizlenen reaksiyon iin dnlen
mekanizma;

2 2( ) ( ) 2 ( ) ( ) sulu sulu s sulu
H O I H O IO

+ +
2 2( ) ( ) 2 ( ) ( ) ( ) sulu sulu s sulu g
H O IO H O I O

+ + + eklindedir.

Heterojen kataliz, genellikle reaksiyona giren maddelerin katalizr yzeyinde tutunmas ile
yrr. Atom, iyon veya molekllerin bir kat yzeyinde tutunmasna adsorpsiyon (tutunma);
tutunan taneciklerin yzeyden ayrlmasna ise desorpsiyon denir. Absorpsiyon (sourma) ise
molekllerin kat veya sv ierisinde homojen dalma olgusudur. Heterojen katalizin genel
yry mekanizmas be basamakta zetlenebilir. lk basamakta molekller yzeye adsorplanr
(tutunur). kinci basamakta yzeye tutunan bu reaktanlar birbiri ile reaksiyona girerek yzeyde rn
olutururlar. Daha sonraki son basamakta ise oluan bu rn yzeyden ayrlr (desorbe olur).
Heterojen katalize rnek olarak aadaki tepkimeler verilebilir.

N
2(g)
+ 3 H
2(g)
2NH
3(g)
Fe


CO
(g)
+ 3 H
2(g)
CH
4(g)
+ H
2
O
(g)
Ni


CO
(g)
+ 2 H
2(g) CH
3
OH
(g)
ZnO / Cr
2
O
3


(300 )
3 2 ( ) 3 ( ) 2( )
o
Ni C
g g g
CH CH OH CH CHO H +

2 3
(300 )
3 2 ( ) 2 2( ) 2 ( )
o
Al O C
g g g
CH CH OH CH CH H O = +



74
Bu deneyde hidrojen atomuyla potasyum permanganatn (KMnO
4
) indirgenmesinde nitrat
(NO
3
-
) iyonunun katalitik etkisi incelenecektir.

Katalitik etki olmadnda bu reaksiyon ok yava yrmektedir. Reaksiyonu hzlandrmak
iin nitrat (NO
3
-
) iyonunun katalitik etkisinden faydalanlr. H
+
iyonunun potasyum nitrattaki
(KNO
3
) nitrat indirgemesiyle nitrit iyonu (NO
2
-
) iyonu oluur. Asidik ortamda potasyum
permanganat (KMnO
4
), nitrit iyonunu (NO
2
-
) tekrar nitrat (NO
3
-
) iyonuna dntrr ve bylece
katalizr olan potasyum nitrat (KNO
3
) balangtaki halini alr. Reaksiyon mekanizmas;


eklindedir ve bu iki denklemin toplamndan;

asl reaksiyon elde edilir.

GEREKL MALZEMELER:
5 adet deney tp, 2 adet santrifj tp, santrifj aleti, pipet, damlalk, baget, 4N H
2
SO
4
,
0,1N KMnO
4
, inko granl, 0,1N KNO
3
, %10luk H
2
O
2
, alminyum tozu, iyot, KClO
3
ve MnO
2
.

DENEYN YAPILII:
A) deney tp alnarak bunlarn hepsine 1mL H
2
SO
4
ve 2 mL KMnO
4
zeltileri konur. Bu
tplerden bir tanesi sadece karlatrma yapmak amacyla kullanlr. Dier iki tpten sadece bir
tanesine 1mL 0,1NKNO
3
(katalizr) ilave edilir. Daha sonra iki tpe de ayn anda ayn miktar
(bir spatl ucu) inko tozu eklenir. zeltilerin renklerinin kaybolma hzlar karlatrlr.
B) Bir deney tpne, tpn kenarna demeyecek ekilde ok az miktarda alminyum tozu ve iyot
konur. Bir cam baget ile kartrlr. Hibir reaksiyon olmad grlecektir. Tpe bir damla su
ilave edilir. Suyun reaksiyon hzna etkisi gzlenir.
C) Bir santifrj tpne %10luk H
2
O
2
zeltisinden 3-5 damla konur. H
2
O
2
kendi kendine
paralanamayacandan bu zeltiye ok az mangan dioksit ilave edildiinde reaksiyon balar.
kan gazn ne olduu tannmaya allr.
D) ki deney tp alnarak tpn birine sadece 1g KClO
3
konur, dierine ise 1g KClO
3
ve spatl
ucu kadar MnO
2
konur. nce ilk tp spora tutturularak bek alevinde stlr ve kan gaz hortum
vastasyla ters tutturulmu su dolu bretin ierisinde toplanr ve sre kaydedilir. Daha sonra
ikinci tp (MnO
2
katlm olan)

ayn ekilde bek alevinde stlarak kan gaz su dolu ters
tutturulmu bretin iinde toplanarak sre ve gaz hacmi kaydedilir.


75
SONULARIN DEERLENDRLMES

1- A)daki reaksiyonu yazarak hangi tip katalizlenme olduunu belirtiniz.
2- B)de iyot ve alminyum arasndaki reaksiyon denklemini yaznz.
3- C)deki H
2
O
2
in paralanma reaksiyonunu yaznz
4- B)deki deneyde suyun (H
2
O), ve C) ile D)deki deneyde MnO
2
in roln aklaynz.
5- Reaksiyon hzna etki eden faktrleri aratrnz.
6- Sv yalarn katlatrlmasnda hangi katalizrler hangi artlarda kullanlmaktadr? Aratrnz.
7- Endstride gerekletirilen homojen ve heterojen kataliz tepkimelerine birer rnek veriniz.








































76
DENEY NO:13
TARH:
DENEY ADI: KMYASAL DENGE (I)
DENEYN AMACI: Farkl iyonlarn kendi aralarnda yeniden dzenlenmeleriyle oluan
denge haline, konsantrasyonun etkisini kalitatif olarak incelemek.

TEORK BLG:

Haber, azotu tespit etmek yani atmosferdeki azotu bileiklerine dntrmek iin bir yol
aryordu. Ancak, azot kuvvetli l balara ve buna karlk gelen yksek bir ba entalpisine
sahiptir (944 kJ.mol
-1
) ve bu yzden reaksiyona yatkn deildir. Kimyaclar, azotu amonyaa
dntrmek iin aadaki reaksiyonu dnyorlard:

N
2
(g) + 3H
2
(g) 2NH
3
(g)

Amonyaktaki ortalama N-H ba enerjisi sadece 388 kJ.mol
-1
dir ve amonyan reksiyona
yatknl azotunkinden ok daha yksektir. Haber, 20. yzyln balarndaki teknolojik kaynaklar
kullanarak amonyak retimi iin basit, verimLi ve ekonomik bir yol aryordu. Bunu yapmak iin,
bir reaksiyon dengeye ulatnda olup bitenleri anlamas gerekiyordu. Haber, bilinen miktarlarda
azot ve hidrojenle yksek scaklk ve basnta gerekletirdii bir seri deneyde, oluan amonyak
miktarn dzenli zaman aralklar ile tayin etti. Reaksiyon stokiyometrisinden, ne kadar azot ve
hidrojen kaldn buldu. Belirli bir sre sonra, reaktiflerin bir ksm hala ortamda bulunduu halde,
karm bileiminin ayn kaldn grd. Bileimin deimemesi reaksiyonun dengeye ulatn
gsterir. Ortamdaki trlerin deriimi sabit kalmakla birlikte, molekler seviyede kimyasal
reaksiyonlar, aslnda hibir zaman durmaz, devam eder. Ortamda olup bitenleri anlamak iin;

N
2
(g) + 3H
2
(g) 2NH
3
(g)

eklinde yazlan ileri reaksiyonu ve,

2NH
3
(g) N
2
(g) + 3H
2
(g)

eklinde yazlan geri reaksiyonu gz nne almalyz. Bir NH
3
molekl, N
2
ve H
2
molekllerinin
arpmasnn ve atomLarn yer deimesinin yer ald bir seri karmak basamak sonucu oluur.
Oluan NH
3
moleklleri hem birbirleri ile hem de ortamdaki N
2
ve H
2
moleklleri ile arpr.
Bu arpmalarn bir sonucu olarak NH
3
moleklleri azot ve hidrojene geri bozunur.

77
rnlerin deriimleri arttka, rn molekllerinin yer ald arpmalar daha sk olur ve geri
reaksiyon zamanla hzlanr. Ayn zamanda reaksiyona girenler tkenir ve ileri yndeki reaksiyonlar
yavaalar. ki reaksiyon hz eitlenince, sistem dengededir.
leri ve geri reaksiyonlar, dengeye ulatktan sonra bile devam eder. Ancak, eit hzdaki iki
reaksiyon birbirini dengeler. Bu durumu yle gsteririz:

N
2
(g) + 3 H
2
(g) 2 NH
3
(g)

Burada, sembol, ileri ve geri reaksiyonlarn ayn hzlarda hala devam ettii kimyasal denge
durumunu belirtir.
Kimyasal reaksiyonlar ileri ve geri reaksiyonlarn hzlarnn ayn olduu bir dinamik
denge durumuna ular. Denge bileiminde net bir deime olmaz. Kimyasal dengeyi kantitatif
olarak aklamak iin gerekli bant, Haber almalarna balamadan ok nce, 1864de Norveli
Cato Guldberg (bir matematiki) ve Peter Waage (bir kimyac) tarafndan tretilmitir.
Her reaksiyonun kendine zg bir denge sabiti vardr ve bu sabit scaklk deimedike
deimez. Reaksiyon karmndaki balang deriimLeri ne olursa olsun, belirli bir scaklkta
denge bileimi daima reaksiyon iin Kc deerine karlk gelir (pratikte %5e kadar hata olabilir. Bir
denge sabitinin saysal deerini bulabilmek iin, reaksiyona gireceklerin herhangi uygun bir
karm alnr, reaksiyonu sabit scaklkta dengeye getirir, girenlerin ve rnlerin deriimLerini
ler ve onlar Kc ifadesinde yerine koyarz.

aA + bB cC+ dD


elde edilir.

Kimyasal dengeler dinamiktir ve bu yzden artlardaki deimelere cevap verirler. Ortama
bir madde ilave ettiimizde veya ortamdan bir madde uzaklatrdmzda denge bileimi bunu
telafi etmek zere kayar. Basnlardaki deimeler de denge bileimini deitirebilir.
Fransz Kimyac Henry Le Chatelier, dengedeki bir reaksiyon karmnn bileiminin,
artlar deitii zaman nasl deime eilimi gstereceini kestirmek iin genel bir prensip buldu.
Le Chatelier Prensibi: Dinamik dengedeki bir sisteme bir etki uygulanrsa, denge bu etkinin
etkisini azaltma ynnde eilim gsterir. Bu prensip sadece bir sonu belirtir, bir aklama getirmez
veya kantitatif bir sonu vermez.

78
Dengeye ulam bir kimyasal reaksiyon, denge koullar deitirilmedii srece dengede kalr. Bir
baka ifade ile kurulmu bir dengenin, scaklk, deriim ve basnc deitirilmedike denge konumu
korunur.
Ancak bu faktrlerden biri veya birka deitirildiinde reaksiyonun denge konumu bozulur ve
reaksiyon yeni koullarda dengeyi kurmak iin ileriye veya geriye yrr. Koullarn deimesi
nedeniyle bozulmu olan bir dengenin kurulmas iin reaksiyonun kayaca yn Le Chatelier ilkesi
ile belirlenebilir. Bu ilke "dengedeki bir sisteme etki edildiinde, sistem bu etkiyi azaltacak ynde
kayar" eklinde ifade edilebilir. Bu ilke kimyasal denge iin de geerlidir.
imdi deriim, scaklk ve basn deimelerinin dengedeki bir reaksiyona ne ekilde etki
ettii incelenecek olursa;
a-Deriim: Dengedeki bir reaksiyon karmna bir reaktant ilave edilirse, reaksiyon rnler
ynne, ortamdan bir reaktant uzaklatrlrsa, girenler ynne kayar. rnlerden birinin ilavesi
dengeyi girenler ynne; rnlerden birinin uzaklatrlmas ise, rnler ynne kaydrr.
b-Basn: Dengedeki bir reaksiyon karmnn sktrlmas, reaksiyonun gaz faz molekllerinin
saysn azaltacak ynde ilerlemesine yol aar; bir inert gaz ilavesiyle basncn artrlmasnn denge
bileimine etkisi yoktur.
c-Scaklk: Is veren bir reaksiyonun scaklnn artrlmas, girenlerin oluumunu artrr; s alan
bir reaksiyonun scaklnn artrlmas rnlerin oluumunu artrr.

Gerekli Aletler ve Kimyasal Maddeler
0,002 M KSCN, 0,2 M Fe(NO
3
)
3
,

Na
2
HPO
4
,

0,1 M KNO
3
,

4 adet deney tp

DENEYN YAPILII
4 adet deney tpne 5er mL 0,002 M KSCN zeltisi konulur. Her deney tpne 2-3 damla
0,2 M Fe(NO
3
)
3
zeltisi eklenir. Birinci deney tp kontrol olarak kullanlr. kinci tpe birka
damla daha Fe(NO
3
)
3
zeltisi daha ilave edilir. nc tpe birka KSCN kristali katlr.
Drdnc tpe ise birka Na
2
HPO
4
kristali konulur ve btn tpler alkalanarak sonular
kaydedilir.

SONULARIN DEERLENDRLMES:

1. KSCN ve Fe(NO
3
)
3
zeltilerinin kartrlmasyla oluan renk deiiminin sebebini
aklamak iin, 0,1 M KNO
3
zeltisi ile karm zeltisini karlatrnz.
2. Fe
+3
ile SCN
-
iyonlar arasndaki denge denklemini yaznz.
3. kinci tpe Fe(NO
3
)
3
zeltisi ilavesinin dengeye etkisini aklaynz.

79
4. nc tpe KSCN kristali eklendiindeki renk deiiminin sebebini aklaynz.
5. Drdnc tpe Na
2
HPO
4
kristali ilavesinin eklenmesi sonucu grlen olayn sebebini
aklaynz.

SORULAR
1. H
2
(g) + I
2
(g) 2HI(g)
Reaksiyonu iin belli bir scaklkta KM = 30,1dir. Balangta [HI] = 2 mol/L ise dengedeki
[I
2
] nedir?
2. A(g) + B(g) 1/2C(g) + D (g)
Reaksiyonunun ekzotermik (H < 0) olduu bilindiine gre aadakilerden
Hangisi rn veriminde arta neden olur?
A. Yksek scaklk, yksek basn
B. Yksek scaklk, dk basn
C. Dk scaklk, yksek basn
D. Dk scaklk, dk basn
E. Scaklk ve basn deiimLeri dengeyi etkilemez
3. 2SO
2
(g) + O
2
(g) 2SO
3
(g)
reaksiyonu ekzotermiktir. Eer scaklk arttrlrsa;
A. KM deeri byr
B. KM deeri klr
C. KM deeri deimez
D. Daha fazla SO
3
retilir
E. Denge bozulmaz


















80
DENEY NO:14
TARH:
DENEY ADI: ASDMETRK TTRASYON VE BLNMEYEN ASTN MOL
KTLESNN TAYN
DENEYN AMACI: Konsantrasyonu bilinen bir baz zeltisinden faydalanarak
konsantrasyonu bilinmeyen bir asit zeltisindeki asit miktarn belirlemek.
TEORK BLG:
Bir numunedeki asit miktarnn konsantrasyonu bilinen bir baz yardmyla bulunmas ilemine
asidimetrik titrasyon denir. Ayn zamanda bir numunedeki baz miktarnn konsantrasyonu bilinen
bir asit yardmyla bulunmas ilemi de asidimetrik titrasyona girer. Bir asit ile bir baz reaksiyona
girdiinde reaksiyon rn olarak tuz ve zc oluur. Asit ile baz arasndaki reaksiyona
ntralleme reaksiyonu denir.
Asit ve bazn konsantrasyonlar ounlukla normalite (N) cinsinden verilir. nk titrasyonda
ilgili madde standart bir madde ile etkiletirilir ve elde edilen maddenin edeer gram says kadar
standart madde ilave edilir. Edeer gram kadar standart zeltinin ilave edildii noktaya edeerlik
noktas denir. Titrasyon sonunu yani edeerlik noktasn belirlemek iin indikatr ad verilen zayf
organik asitler veya zayf organik bazlar kullanlr. Bu noktada indikatrde bir renk deiimi
gzlenir. Renk deiiminin olduu noktaya ayn zamanda dnm noktas da denmektedir.
Konsantrasyonu bilinen reaktif (asit veya baz), dnm noktasna eriilinceye kadar damla
damla ilave edilir. Dnm noktas, miktar bilinmeyen zelti iindeki maddenin edeer gram
saysnn hepsiyle reaksiyona girecek yeterli reaktif ilave edildiini gsteren noktadr. Bu nokta
genellikle indikatrdeki renk deiimi ile tespit edilir fakat baz durumLarda reaktif veya
bilinmeyen renklidir ve indikatr olmadan da renk deiimi gzlenir.
Bu deneyin birinci ksmnda, miktar bilinmeyen kuvvetli bir asit(HCl), konsantrasyonu
bilinen kuvvetli bir baz olan NaOH ile titre edilecek ve asidin miktar tespit edilecektir. Deneyin
ikinci ksmnda ise, molekl forml bilinmeyen asidik bir tuzun molekl ktlesi asit-baz titrasyonu
metoduyla belirlenecektir.







81
GEREKL MALZEMELER :
HCl, 0,1 N NaOH zeltisi, 50 mLlik bret, 250 mLlik erlen, kska, spor, huni.




DENEYN YAPILII:



1. Ksm: Bir erlene miktar bilinmeyen asit numunesi (HCl) konulur. Hacim az ise saf su
eklenir. Daha sonra fenol ftalein indikatrnden 2-3 damla eklenir. Bu srada zelti renksizdir.
Temiz bir bret 0,1 N NaOH ile doldurulur ve bazn seviyesi sfr noktasna ayarlanr. Bretin
musluu yavaa alarak NaOHn damla damla akmas salanr. Bu srada erlen srekli alkalanr.
Renk kalc pembeye dnd anda baz ak durdurulur. Bu nokta dnm noktasdr. Dnm
noktasna yaklaldnda damlatma ilemi biraz yavalatlmal ve dikkatli olunmaldr. Bu noktada
asidin edeer gram says bazn edeer gram saysna eittir.
HCl + NaOH NaCl + H
2
O
Asit miktar u formlden hesaplanabilir:
g
HCl
= N
NaOH
xV
NaOH
x E
HCl

Burada g
HCl
, HClnin gram miktar; N
NaOH
, NaOHn normalitesi; V
NaOH
, NaOH zeltisinin
mililitre cinsinden harcanan hacmi ve E
HCl
, HClin miliedeer arldr.

82

2. Ksm: Molekl forml bilinmeyen asidik tuzdan (bu numune KHSO
4
, KHC
2
O
4
gibi bir
bileik olabilir) 0,5 gram kadar hassas ekilde tartlarak temiz bir erlene konulur ve 50 mL saf suda
zlr. zerine 2-3 damla fenolftalein indikatr eklenir. Bret 0,1 M NaOH zeltisiyle 0
izgisine kadar doldurulur.
3. Bretin musluu deneyin birinci ksmnda olduu gibi yavaa alarak NaOH zeltisinin
damla damla ak salanr. Bu srada erlen srekli alkalanarak rengin kalc pembeye dnd
anda baz ak durdurulur. Kullanlan bazn hacmi okunarak kaydedilir.
Harcanan bazn mol says hesaplanr. Kullanlan asidik tuz 1 mol baz ile ntralleme
reaksiyonu verdiinden, bu ayn zamanda kat asidin mol saysdr. Asidik tuzun mol ktlesi
bilindiinden molekl ktlesi hesaplanr.

SORULAR
1. Fenol ftalein yerine baka indikatr kullanlabilir mi? Neden?




























83




DENEY NO:15
TARH:
DENEYN ADI: TAMPON ZELTLERN HAZIRLANMASI
DENEYN AMACI: Tampon zelti Hazrlamak
TEORK BLG:
Az miktarda asit ve baz ilavesiyle pHsn deitirmeyen zeltilere tampon zelti denir. Bu
zeltilerin baka bir zellii de seyrelme ile pHsnn deimemesidir. Tampon zeltiler zellikle
biyolojik sistemLer iin nemLidir. rnein, kan ve dier hcre svlar pH= 7,4de
tamponlanmtr. Okyanuslarn pHs da, silikat ve hidrojen karbonatlarn varl sayesinde pH= 8,4
civarna tamponlanmtr.
Zayf bir asit ile onun elenik baz yani tuzu veya zayf bir baz ile onun elenik asidi yani
tuzundan ibaret zeltilere tampon zeltiler denir. Tampon zelti, zayf konjuge asit-baz
karmLardr ve proton deposu veya proton balayc grevi stlenerek ortam pHsnn ar
deimesini engeller. Tampon zeltiler belli bir aralkta ortamn pHsn d etkilere kar sabit
tutarlar.
Tampon etkisi, asetik asit dengesinin, kuvvetli bir asit veya baz ilave edildiinde nasl cevap
verdii gz nne alnarak anlalabilir.
CH
3
COOH
(suda)
+ H
2
O

H
3
O
+
(suda)
+ CH
3
COO
-
(suda)


dengesinde asit zayf olduundan iyonlaan ksm iyonlamayan ksm yannda ihmal edilir.
Ortama asit konulduunda,
CH
3
COO
-
+ H
3
O
+
CH
3
COOH + H
2
O
Reaksiyonu, ortama baz konulduunda ise,
CH
3
COOH + OH
-
CH
3
COO
-
+ H
2
O


Genel bir denklem haline dntrrsek,
HA
(suda)
+ H
2
O
(s)
H
3
O
+
(suda)
+ A
-
(suda)



84



bunu yeniden dzenlersek,

elde edilir.
Her iki tarafn eksi logaritmasn alrsak,

bulunur. Buradan,


Bazik bir tampon zeltinin pHs ise;


elde edilir. Bu bantya Henderson-Hasselbalch eitlii denir. Vcudumuzdaki birok reaksiyon,
tampon ortamda yrd iin kimyaclar pratik olarak pH deerini bulmak iin yukardaki
forml kullanrlar. Pratikte bu forml kullanlarak uygun tampon seilir ve sonra asit veya baz
ilave ederek pH ayarlanr. pH, bir pH-metrede gzlenir.

GEREKL MALZEMELER :
Balon joje (1ltlik), beher (100 mLlik), pipet (5 mLlik), Na
2
HPO
4
, NaH
2
PO
4
, KH
2
PO
4
,
KOH, pH-metre





85
DENEYN YAPILII
1. pHs 7 olan 1 litre 0.2 M Fosfat Tamponunun Na
2
HPO
4
ve NaH
2
PO
4
den Hazrlan:
H
2
PO
4
-
+ H
2
O

HPO
4
-2
+ H
3
O
+

denklemi veriliyor.

Buna gre;





Toplam molarite 0.2 M olduuna gre,
[HPO
4
-2
] = x dersek
[H
2
PO
4
] = 0,2 x olur.


[HPO
4
-2
] = 0,076 M
[H
2
PO
4
] = 0,2-0,076 = 0,124 M
Toplam hacim 1 litre verildiine gre;
nHPO4
-2
= 0,076x1 = 0,076 mol
nH
2
PO
4
= 0,124x1 = 0,124 mol
alnmaldr. Her iki iyonun sodyum tuzlarndan hazrlanlmas istenildiine gre;
gNa
2
HPO
4
= 0,076x142 = 10,97 g
gNaH
2
PO
4
= 0,124x120 = 14,88 g
alnp, bir miktar saf suda zlr ve yine saf su ile 1 litreye tamamLanr.
2. pHs 6 olan 1 litre 0,1 M Fosfat Tamponunun KH
2
PO
4
den Hazrlan:
KH
2
PO
4
+ KOH K
2
HPO
4
+ H
2
O
Denklemine gre;

86
nKH
2
PO
4
= 0,1x1 = 0,1 mol
nKH
2
PO
4
= 0,1x136 = 13,6 g
O halde K
2
HPO
4
den 13,6 g alnr. 950 mL kadar saf suda zlr ve 1 M KOH ile pH-metre
kullanlarak pH = 6 olana kadar titre edilir. Daha sonra toplam hacim 1 litreye tamamlanr.


SONULARIN DEERLENDRLMES
1. 0,1 mol NH
3
ile 0,2 mol NH
4
Cl suda zlerek 1 ltlik zelti hazrlanyor. Karmn pHs
nedir? (Kb = 1,76x10
-5
)
2. 25,5 g NaC
2
H
3
O
2
n uygun hacimde 0,55 M HC
2
H
3
O
2
ile kartrlmasyla hazrlanan 500
mL tampon zeltide pH nedir?

























87
DENEY NO:16
TARH:
DENEY ADI: ALEV EMSYONU
DENEYN AMACI: Grnr blgede emisyon yapan baz metal iyonlarnn yaydklar n
renginden faydalanarak kalitatif tayinini yapmak
TEORK BLG:
Bir atomun elektronlarnn ekirdee mmkn olan en yakn bulunduklar pozisyonda
(rnein hidrojen iin K kabuunda bir elektron) bu elektronlar en dk enerjili dzeydedir. Bu
enerji dzeyine temel hal dzeyi denir. AtomLar bir elektrik ark veya bek alevi ile stldklarnda,
elektronlar enerji absorplayarak daha yksek enerji dzeylerine geerler. Bu durumdaki atomLar
uyarlm haldedir. Uyarlm atomLar kararsz yapdadrlar ve tekrar temel hale dnme
eilimindedirler yani elektronlar eski enerji seviyelerine dnerler. AtomLarn uyarlm halde kalma
sreleri ok ksadr. Bir elektron yksek enerji dzeyinden daha dk bir enerji dzeyine
getiinde belli bir miktar enerji yaynlar. Elektronlarn aldklar enerjiyi k olarak vererek tekrar
eski temel hallerine dnmeleri olayna emisyon denir. Yksek enerji dzeyi ile dk enerji dzeyi
arasndaki enerji fark bir k kuantumu halinde yaylr. Bu k kuantumunun her metal iin
kendine zg bir frekans ve dalga boyu olup karakteristik bir alev rengi ortaya kar.
Metal atomLar temel halden uyarlm hale geip tekrar temel hale dnmeleri srasnda
yaydklar n renginden faydalanlarak tehis edilebilir. Bu yntemLe metal iyonlarnn
tannmas alev testi olarak bilinir. Metal iyonlarnn tannmasnda alev testi kullanl ve basit bir
yntemdir. Bu yntem sadece k spektrumunun grnr blgesine den dalga boyunda k yayan
elementler iin kullanlabilir. Birok metal iyonu alevde buharlatrldnda ayrt edici renkte n
yayar. rnein sodyum tuzlar ak sar renkte n verir. Bir cam ubuk alevde stlarak
yumuatldnda sar renkte bir n olutuu gzlenir. Bu sar rengin sebebi camdan buharlaan
sodyum iyonlardr. Benzer ekilde yapsnda sodyum ieren bir tuz zeltisine temiz bir tel
daldrlp alevde bekletilirse oluan sar renk zeltide sodyum iyonunun bulunduunu kantlar.
Ayn ekilde lityum iyonlar krmz, potasyum iyonlar mor ve bakr iyonlar ise yeil renkte k
yayarlar. Bu ilem iin tel olarak platin kullanlr. Platinin tercih edilme sebebi inert olmasdr.
GEREKL MALZEMELER:
- Platin tel - Deney tp
- Deriik HCI zeltisi - Bunzen beki
- Sodyum, potasyum, lityum ve bakr tuzlar. - Dereceli silindir, 10 mL





88
DENEYN YAPILII:
erisinde hangi metal iyonunun bulunduu bilinmeyen tuz rneklerinden bir miktar ayr
ayr alnarak deney tpleri iersine konulup saf su ile zeltileri hazrlanr.

Sonra srasyla her bir tp zerine bir rakam yazlr.
10 mL lik dereceli silindire bir miktar deriik hidroklorik asit konulur. (Deriik hidroklorik
asit ile alrken dikkatli olunmaldr.)
Istcnn alevi renkli k vermeyecek ekilde ayarlanr. Alev emisyonu deneyinde kullanlan
platin telde, alevi renklendiren herhangi bir yapm madde bulunmamaldr. Telin ucu kk bir
halka eklinde kvrlr ve yle temizlenir: tel deney tpndeki deriik HCI zeltisine batrlr ve
alevde kzl dereceye kadar stlr. Eer alev renkli ise tel tekrar aside batrlr ve alevde tekrar
stlr. Bu ilem platin telin alevde renk vermeyinceye kadar tekrarlanr. Bir alev denemesi yapmak
iin temiz platin telin halkas denenecek zeltiye batrlr ve sonra tel renksiz bir gaz alevinin
oksitleyici ksmna tutulur ve oluan renk gzlenir.
Tel halkas numaral tpler ierisinde bulunan tuz zeltilerine batrlr ve stc alevine
tutulur. Oluan her bir alevin rengi gzlemLenir ve not alnr. Alev renklerine gre her bir tp
ierisindeki tuzun yapsnda bulunan metal iyonu belirlenir.
Metal iyonlar tespit edildikten sonra zeltiler iki grup halinde kartrlp tekrar alev testi
uygulanr ve gzlenen alev rengi not alnr.
Her bir deneme iin tel hidroklorik asit ierisinde yeniden temizlenir ve temizlii kontrol
edilir.

SONULARIN DEERLENDRLMES:

1. GzlemLerinizi tablo halinde yazp sebeplerini tartnz.
2. Her bir saat camnda bulunan tuzdaki metal iyonunu belirleyiniz.
3. Temel hal ve uyarlm hal kavramLarn aklaynz.
4. Farkl metal iyonlar alevin rengini niin farkl renklere boyar? Aklaynz.
5. zeltiler kartrldktan sonra gzlediiniz alev renginin sebebini tartnz.
6. Yaplan deneyde balca hata kaynaklar neler olabilir?







89
DENEY NO:17
TARH:
DENEY ADI: AMFOTERLK
DENEYN AMACI: Amfoterik bir madde olan PbO
2
inn asit ve bazlara kar davrann
incelemek.
TEORK BLG:
Bir maddenin ayn artlar altnda asitlere kar baz, bazlara kar asit gibi davranmas zelliine
amfoterlik denir. Yani bu zellie sahip olan maddeler, asitlerin varlnda proton alr veya elektron
verirken, bazlarn varlnda ise proton verir veya elektron alr.
Amfoterlik zellii gsteren maddelere de amfoter madde denilmektedir. Amfoter, oksit ve
hidroksitleri asidik ve bazik karakterleri bir arada tayan element veya bileiklerdir. Metal ve yar
metallerin bir ksm, aminoasitler ve proteinler amfoterik zellik gstermektedir. Bunlar genellikle
periyodik tablodaki orta dzeyde elektronegatiflie ve yksek oksitlenme saylarna sahip
metaloidlerin yksek valansl oksitlerinden veya hidroksitlerinden olumaktadr. Amfoter zellik
tayan baz elementler; Zn, Cr, Al, Sn, Pbdur. Ayrca bu elementlerin oksitleri ve hidroksitleri de
amfoter zellik gstermektedir.
Amfoter zellik gsteren ve en ok bilinen bileik sudur. Su, amonyan varlnda proton
vererek asit gibi davranrken,

H
2
O + NH
3
NH
4
+
+ OH
-


Hidroklorik asitin varlnda ise proton alarak baz gibi davranmaktadr,

H
2
O + HCl H
3
O
+
+ Cl
-

Alminyum nitrat zeltisine damla damla sodyum hidroksit zeltisi ilave edilecek olursa,
alminyum hidroksitten ibaret kelek znr. Bu znme reaksiyonlar iin u eitlikler
yazlabilir;
Al(OH)
3(k)
+ OH
-
(aq)
Al(OH)
4
-
(aq)
Al(OH)
3(k)
+ 3H
+
(aq)
Al
+3
+ 3H
2
O
Bu reaksiyonlardan da grld gibi alminyum hidroksit hem asit hemde baz rol
oynamaktadr.
Amfoterik bileiklere rnek olarak, inko hidroksit [Zn(OH)
2
], kurun hidroksit [Pb(OH)
2
],
krom(III) hidroksit [Cr(OH)
3
] verilebilir. Su ile reaksiyon verdiklerinde amfoterik hidroksitleri
meydana getiren oksiasitler de amfoterik oksitler olarak snflandrlabilirler.



90
ZnO
(k)
+ 2 H
+
(aq)
Zn
2+
+ H
2
O (bazik zellik)
ZnO
(k)
+ 2 OH
-
(aq)
Zn(OH)
2


(asidik zellik)

Cr(OH)
3(k)
+ OH
-
(aq)
Cr(OH)
2
-
(aq)
+ 2 H
2
O
Cr(OH)
3(k)
+ 3H
+
(aq)
Cr
+3
+ 3H
2
O
Al
2
O
3
+ 6 HCl 2 AlCl
3
+ 3 H
2
O

Al
2
O
3
+ 2 NaOH + H
2
O 2 NaAl(OH)
4


Amfoterik oksitler, hem asitlerle hem de bazlarla reaksiyona giren oksitlerdir. BeO, Al
2
O
3
ve
Ga
2
O
3
de olduu gibi daha hafif elementlerde amfoterlik grlmektedir. Ayrca TiO
2
ve V
2
O
5
gibi
yksek ykseltgenme halindeki d-blok elementlerinin bazlarnda grlr ve bununla birlikte SnO
2

ve Sb
2
O
5
gibi Grup 4A ve 5Adaki daha ar elementlerde de ortaya kar. Amfoterlik, elementler
tarafndan oluturulan balardaki kovalent karakterin derecesiyle yakndan ilgilidir. nk, bu
durum ya metal iyonunun kuvvetli polarlatrc olmas (Beda olduu gibi) ya da kendisine
balanan oksijen atomuyla metalin polarlatrlmas eklinde aklanabilir (Sbdeki gibi).
GEREKL MALZEMELER :
1 Adet elektronik analitik hassas terazi, 1 adet santrifj cihaz, 1 adet bunzen beki, 1 adet
ayak, 1 adet amyant tel, 1 adet 1 mLlik pipet, 1 adet puvar, 1 adet cam baget, 2 adet santrifj tp,
2 adet deney tp, 1 adet porselen kroze, 1 adet kroze maas, 1 adet spatl, 1 adet piset, szge
kad, deriik HCl, % 40lk NaOH, PbO
2
, niasta, iyot, saf su.
DENEYN YAPILII :
Bir porselen krozeye ok az bir miktar PbO
2
konur ve zerine % 40lk NaOH zeltisinden 10-
15 damla ilave edilir. Kroze, amyant tel zerine yerletirilerek bir bek alevinde 2-3 dakika stlr,
bu srada bir baget yardmyla kartrlr. Daha sonra soumaya braklr. Kroze ierisindeki zelti
bir santrifj tpne aktarlr ve birka dakika santrifjlenir. Santrifj sonunda oluan kelek,
stteki sv ksmndan bir pipet yardmyla 5-6 damla kadar alnr ve baka bir deney tpne
aktarlr. Buna birka damla seyreltik HCl ilave edildiinde kurun tetraklorrn karakteristik sar
rengi gzlenir. Klorrn oluturduu bu kurun tetraklorr yava yava ker. Aa kan klor gaz
kokusundan ya da niastal iyot zeltisi ile slatlm szge kadnn renginin deimesinden
anlalabilir.



91
SONULARIN DEERLENDRLMES

1- PbO
2
ile NaOH arasnda gerekleen reaksiyonu yaznz.
2- PbO
2
ile HCl arasnda gerekleen reaksiyonu yaznz.
3- PbO
2
nin amfoterik zelliini yaplan deneyde nasl ispatlanmtr, aklaynz.

SORULAR
1. Amfoterlik kavramn aklayarak rnekler veriniz.
2. Amfoter maddelere rnek vererek, asit ve bazlarla vermesi beklenen reaksiyonlar yaznz.
3. Bir maddenin amfoter zellik gsterip gstermedii nasl anlalabilir, aklaynz.



































92
DENEY NO:18
TARH:
DENEY ADI: NDRGENME-YKSELTGENME REAKSYONLARI
DENEYN AMACI: ndirgenme ve ykseltgenme reaksiyonlarnn incelenmesi
TEORK BLG:
Kimyasal reaksiyonlar, genel olarak reaksiyona girenler ve rnler arasnda elektron alverii
olanlar ve olmayanlar eklinde iki grupta toplanabilir. evremizdeki tepkimelerin pek ou
ykseltgenme-indirgenme tepkimeleridir. Bunlar fosil yaktlarn yanmasndan, evlerde aartc
maddelere kadar eitlilik gstermektedir. AtomLar arasnda elektron alverii olan reaksiyonlar,
ykseltgenme (oksidasyon) ve indirgenme (redksiyon) reaksiyonlar ya da ksaca redoks
reaksiyonlar olarak bilinmektedir. Elektron kaybnn olduu yar tepkimelere ykseltgenme
tepkimesi, elektron kazanmnn gerekletii tepkimelere de indirgenme tepkimesi denir. Elektron
vererek ykseltgenirken karsndaki maddeyi de indirgeyen maddeye indirgeyici veya indirgen,
elektron alarak indirgenen ve karsndaki maddeyi ykseltgeyen maddeye de ykseltgeyici veya
ykseltgen denir.

(a) (b)
ekil 1. Bakr varlnda Ag
+
(aq)
ve Zn
2+
(aq)
nn davran

Metalik bakr varlnda, renksiz AgNO
3(aq)
dan yer deitiren gm iyonlar, gm metali
olarak toplanr ve bakr, mavi renkli Cu
2+
(aq)
olarak zeltiye geer. (a)
Cu
(k)
+ 2 Ag
+
(aq)
Cu
2+
(aq)
+ 2 Ag
(k)
Cu
(k)
, Zn(NO
3
)
2(aq)
dan gelen renksiz Zn
2+
ile yer deitirmez. (b)
Cu
(k)
+ Zn
2+
(aq)
Tepkime vermez
Uzun bir metal paras, M, elektrokimyasal almalarda kullanldnda elektrot adn
almaktadr. Elektrottaki metal atomLaryla zeltideki metal iyonlar arasnda iki tr etkileim
olabilir.


93
a- Bir metal iyonu, M
n+
, elektrotla arparak n elektron kazanp bir metal atomuna, M,
dnebilir. Bu durumda iyon indirgenir.
b- Elektrottaki bir metal atomu, M, n elektron kaybeder ve M
n+
iyonu olarak zeltiye
geebilir. Bu durumda metal atomu ykseltgenir.



ekil 2. Bir Elektrokimyasal Yar Hcre
Herhangi bir redoks tepkimesi, ykseltgenme yar tepkimesi ve indirgenme yar tepkimesi
eklinde yazlabilir. Elektron saylar eitlendikten sonra toplanan yar tepkimeler denkletirilmi
ykseltgenme-indirgenme tepkimesini verir.
Ykseltgenme : Zn
(k)
Zn
2+
(aq)
+ 2 e
-

ndirgenme : Cu
2+
(aq)
+ 2 e
-
Cu
(k)
Net Tepkime : Zn
(k)
+ Cu
2+
(aq)
Zn
2+
(aq)
+ Cu
(k)
Elektron saylar eitlendikten sonra toplanan yar tepkimeler denkletirilmi ykseltgenme-
indirgenme tepkimesini verir.
rnein;
Na
2
S
2
O
3
+ KMnO
4
+ H
2
O Na
2
SO
4
+ K
2
SO
4
+ MnO
2
+ KOH
denkleminde Na
2
S
2
O
3
deki kkrt atomu +2 deerlikten 4 e
-
vererek +6 deerlie ykseltgenmi,
KMnO
4
deki +7 deerlikli Mn ise +4 deerlie inerken 3 e
-
almtr.



94
Bu dururmda her iki taraf iin alnan ve verilen elektron saylarn eitlemek zere kkrt
atomunun bulunduu Na
2
S
2
O
3
n nne 3, mangan atomunun bulunduu KMnO
4
n nne 8
katsays getirilmelidir.

Daha sonra dier atomLar en sona oksijen braklmak suretiyle uygun katsaylarla denkletirilir.
3 Na
2
S
2
O
3
+ 8 KMnO
4
+ H
2
O 3 Na
2
SO
4
+ 3 K
2
SO
4
+ 8 MnO
2
+ 2 KOH
GEREKL MALZEMELER :
1 Adet elektronik analitik hassas terazi, 10 adet deney tp, 1 adet 400 mLlik beher, 1 adet 1
mLlik pipet, 1 adet puvar, 1 adet cam baget, 1 adet spatl, 1 adet pens, 1 adet piset, 0.1 M
Zn(NO
3
)
2
zeltisi, 0.1 M Cu(NO
3
)
2
zeltisi, 0.1 M Pb(NO
3
)
2
zeltisi, CuSO
4
zeltisi, deriik
HCl, deriik HNO
3
, NH
3
, bakr, inko, kurun, magnezyum paralar, saf su.
DENEYN YAPILII :
A-) a. deney tp alnr ve her birine 0.1 M Zn(NO
3
)
2
zeltisinden 4 mL konur ve her bir
tp numaralandrlr. Birinci tpe inko, ikinci tpe bakr ve nc tpe de metalik kurun
paralar atlr. GzlemLer yazlr.
b. Ayn ekilde deney tp alnr ve her birine 0.1 M Cu(NO
3
)
2
zeltisinden 4 mL konur
ve her bir tp numaralandrlr. Birinci tpe inko, ikinci tpe bakr ve nc tpe de metalik
kurun paralar atlr ve gzlemLer kaydedilir.
c. Ayn ilem 0.1 M Pb(NO
3
)
2
zeltisi ile tekrarlanr ve gzlemLer kaydedilir.
B-) a. tane deney tp alnr ve deriik HClden 2 mL braklarak tpler numaralandrlr.
Tplere srasyla metalik bakr, inko ve magnezyum paralar atlr. Gaz k, renk, koku gibi
deiimLer ve gzlemLer kaydedilir.
b. Yukardaki ilem ayn ekilde deriik HNO
3
ve NH
3
iinde yaplr ve gzlemLer
kaydedilir.
C-) Bir deney tpne kk bir para bakr atp zerine deriik HNO
3
den 3 mL brakn ve 5-10
dakika bekleyip gzlemLerinizi yazn. Dier tarafta 400 mL bir beherin yarsna kadar musluk suyu
koyun ve suyu kaynatn. Deney tpnde hazrlanan zeltiyi kaynayan suyun ierisine boaltarak
gaz k bitene kadar bekleyin ve gzlemLerinizi not edin.
D-) Bir deney tpne CuSO
4
zeltisinden 2 mL brakn ve zerine 3 mL saf su ekleyin. Bu
zeltiye kk bir para inko metalinden atn ve 5-10 dakika sreyle deiimLeri gzlemLeyerek
not aln.




95
SONULARIN DEERLENDRLMES
1- A blmnde yaplan ilemLer iin gerekleen reaksiyonlarn denklemLerini yazarak
metalleri aktifliklerine gre sralaynz.
2- B blmnde yaplan ilemLer iin gerekleen reaksiyonlarn denklemLerini yazarak hangi
metallerin hidrojeni indirgeyebileceini syleyiniz.
3- D blmnde gerekleen reaksiyonu yazarak yorumLaynz.
SORULAR
1- Halojenleri ykseltgenme iddetlerine gre bykten ke doru sralaynz.
2- Bakr slfat zeltisini, gm, inko ve demir kaplarn hangisinde saklayabiliriz. Nedenini
aklaynz.
3- Bazik zeltide iyodr iyonunun (I
-
), permanganat iyonu (MnO
4
-
) ile ykseltgenmesiyle iyot
molekl (I
2
) ve mangan (IV) oksidin oluumunu veren denklemi iyonik eitliini yaznz.
4- H
2
C
2
O
4
+ MnO
4
-
+ H
+
Mn
+2
+ CO
2
+ H
2
O
P
4
+ OH
-
+ H
2
O PH
3
+ HPO
3
2-
reaksiyonlarn eitleyiniz.

5- Aadaki tanmlamalar iin ykseltgenme-indirgenme yar tepkimeleri ile net redoks
tepkimelerini yaznz.
a. Cu
2+
(aq)
nin Fe
(k)
ile yer deitirmesi
b. Br
-
n Cl
2(aq)
yardmyla Br
2(aq)
a ykseltgenmesi
c. Asidik zeltide Cl
-
(aq)
n MnO
4
-
yardmyla ClO
3
-
(aq)
e ykseltgenmesi
d. Bazik zeltide S
2-
(aq)
n O
2(g)
yardmyla SO
4
-2
(aq)
a ykseltgenmesi.

96
DENEY NO:19
TARH:
DENEY ADI: ELEKTROKMYASAL HCRELER
DENEYN AMACI: Bir elektrokimyasal hcrede meydana gelen olaylarn incelenmesi.
TEORK BLG:
Maddelerin kimyasal enerjilerinin elektrik enerjisine dnm veya elektrik enerjisinin
kimyasal enerjiye dnm redoks reaksiyonlar ile gerekleir. Redoks reaksiyonlar, organik
yaam canl tutmasnn yan sra endstride kimyasallarn retimi, metallerin saflatrlmas,
korozyon kontrol, elektrik g kaynaklarnn retimi gibi alanlarda kullanlan nemLi
reaksiyonlardr. Bu blmde sadece kimyasal enerjinin elektrik enerjisine dnm gzlenecektir.
Tam bir devrede bir utan dier uca elektron ve iyon aktarm srekli olarak salanabiliyorsa burada
elektrik retimi sz konusudur. Yani elektrik enerjisi elektron ve iyon ak ile ilgilidir.
1. Redoks Tepkimeleri
Redoks tepkimelerinde tanecikler (iyonlar, atomLar, molekller) birbirlerinden elektron al verii
yaparlar. Elektron verenler ykseltgenir, alanlar indirgenir. Bir redoks tepkimesinde;
- Alnan elektron says verilen elektron saysna denktir.
- Reaksiyonun her iki taraf ktlece ve elektriksel yk olarak denktir.
- Tepkime kendiliinden veya enerji alarak gerekleirler. rnein;
Zn(k) + Cl
2
(g) ZnCl
2
(aq) { Zn
2+
(aq) + 2Cl
-
(aq) }
Bu reaksiyonda;
inko (Zn), 2 elektron vererek ykseltgenmi : Zn(k) Zn
2+
(aq) + 2e
-

Klor (Cl), 1 elektron alarak indirgenmitir : Cl
2
(g) + 2e
-
2Cl
-
(aq)
Eitliin her iki tarafnn elektriksel yk sfrdr (+ ve yklerin toplam).
Elektrik retimi kendiliinden yryen redoks tepkimeler ile salanr. Elektron alma veya
verme istekleri birbirinden farkl maddeler uygun artlarda bir araya gelirse bir redoks tepkimesi
mutlaka gerekleir. Maddelerin elektron alma istekleri indirgenme potansiyeli olarak
tanmLanmtr. Standart artlardaki indirgenme eilimLeri standart elektrot potansiyeli veya
standart indirgenme potansiyeli olarak belirlenmitir.




97
2. Standart ndirgenme Potansiyeli (Elektrot Potansiyel, E
0
)
Maddelerin standart artlarda indirgenme eilimLeri birbirleri ile deneysel olarak
kyaslanm ve potansiyel deerleri belirlenmitir. Yani, indirgenme potansiyelleri bal deerlerdir
ve birimi volt (V) dur. H
+
nn standart artlarda indirgenme potansiyeli sfr kabul edilmi ve dier
iyonlarn veya bileiklerin potansiyelleri H
+
ile kyaslanarak llmtr.
2H
+
(aq) + 2e
-
H
2
(g)
0
/
2
H H
E
+
= 0,000 volt
Bir iyonun indirgenme eilimi H
+
dan daha gl ise elektrot potansiyeli (+) olarak
iaretlenmi, indirgenme eilimi H
+
dan daha zayf ise elektrot potansiyeli () olarak iaretlenmitir.
rnein;
Ag
+
(aq) + e
-
Ag(k)
0
/ Ag Ag
E
+
= + 0,800 volt
Cd
2+
(aq) + 2e
-
Cd(k)
0
/
2
Cd Cd
E
+
= - 0,403 volt
E
0
deerlerine bakldnda Ag
+
nn H
+
e gre daha kolay indirgendiini yani elektron alabildiini,
Cd
2+
nin ise Ag
+
ve H
+
e gre daha zor indirgendiini syleyebiliriz. O halde;
i. Ag
+
/Ag

ve H
+
/H
2
sistemLerinin uygun artlarda birbiri ile temasta olduunu
dndmzde Ag
+
nn indirgenip H
2
nin de ykseltgenerek bir redoks reaksiyonun
kendiliinden gerekleeceini de syleyebiliriz.
2 Ag
+
(aq) + H
2
(g) 2Ag(k) + 2 H
+
(aq)
ii. Yine, Ag
+
iyonlar ieren bir zeltiye Cd metalini daldrdmzda bir sre sonra metalin
yzeyinin gm ile kaplanacan, zeltiye de Cd
2+
iyonlarnn geeceini syleyebiliriz.
nk Ag, Cddan daha kolay indirgenir. Bir araya geldiklerinde zeltideki Ag
+
iyonlar
Cd metalinden elektron kopararak metalik Age indirgenir ve kadmiyum metalinin yzeyine
tutunur. Elektron veren Cd atomLar da +2 ykl iyon halinde znerek zeltiye geer.
2Ag
+
(aq) + Cd(k) 2Ag(k) + Cd
2+
(aq)
iii. ndirgenme potansiyelleri elektrokimyasal hcreler kurularak belirlenir.lektrokimyasal
Hcreler
Redoks reaksiyonlarnn gerekletii dzeneklerdir. Genel olarak iki tip elektrokimyasal
hcre vardr;
a) Galvanik Hcreler (Voltanik hcreler): Redoks reaksiyonlarn kendiliinden gerekletii,
elektrik enerjisinin retildii hcrelerdir. Gnlk yaantmzda kullandmz piller birer galvanik
hcredir.


98
Elektrik retmek iin oluturulan bir galvanik hcre,
- ki ayr yar hcre
- Elektrotlar birbirine balayan bir iletken tel,
- zeltiler arasndaki iyon balantsn salayan bir tuz kprsnden, oluur (ekil 1).

ekil 1. Genel olarak bir galvanik hcre ekli
0
/
2
Cu Cu
E
+
= + 0,34 volt
0
/
2
Zn Zn
E
+
= -0,76 volt
Yar hcre: Bir metal ubuun kendi iyonlarn ieren bir zeltiye daldrlmasyla oluan
sistemLerdir. Yukardaki ekilde grld gibi CuSO
4
(aq) {Cu
2+
+ SO
4
2-
} zeltisine daldrlm
Cu(k) ubuktan ve ZnSO
4
(aq) {Zn
2+
+ SO
4
2-
} zeltisine daldrlm Zn(k) ubuktan oluan
sistemLer birer yar hcredir. Metal ubuk, tel veya plakalara elektrot denir. Bazen elektrot terimi
tm yar hcre iin de kullanlr.
Tuz Kprs: Genellikle iki ucu iyonlarn geebilecei gzenekli bir yar geirgenle
kapatlm ierisinde doygun bir tuz zeltisi bulunan U-borusu eklindedir.
Galvanik Hcrenin alma Sistemi: Yukardaki hcreyi rnek alarak bir hcredeki olaylar
anlamaya alalm.
ki yar hcre birbirine baland an aralarndaki potansiyel fark yok etmek iin Zn elektrottan Cu
elektroda doru elektronlar akmaya balayacaktr. nk bakrn indirgenme eilimi Zndan daha
byktr ve Zn karsnda indirgenmek isteyecektir.
Zn atomLar Cua 2 elektron vererek +2ye ykseltgenir ve iyon halinde znerek zeltiye geer
(Zn elektrot zamanla incelir ve hatta tamamen znr).





99
Zn(k) Zn
2+
(aq) + 2e
-

letken tel vastasyla bakr(Cu) elektroda gelen elektronlar ise zeltideki Cu
2+
iyonlarn elektrot
yzeyine eker ve metalik bakra indirger. Metalik bakr metal elektrot yzeyine tutunur.
Cu
2+
(aq) + 2e
-
Cu(k)
Toplam pil reaksiyonu ise aadaki gibidir;
Zn(k) + Cu
2+
(aq) Zn
2+
(aq)

+

Cu(k)
zeltilere baktmzda bu al veri sonucu zeltilerin ntrallii bozulmu Zn zeltisi (+)
yklenmi, Cu zeltisi ise () yklenmi gibidir ama byle bir durum olamaz. Byle bir durum
olamayaca iin de reaksiyonun balamadan durmas gerekir. te bu srada tuz kprs devreye
girer ve K
+
iyonlar Cu zeltisine, SO
4
2-
iyonlar ise Zn zeltisine geerek zelti yk dengesini
korurlar. Bylece bir iletken tel ve bir tuz kprsyle elektron ve iyon ak devresi
tamamLanmtr.
Reaksiyon devam ederken iki elektrot arasna bir avometre (multimetre) konulursa elektrotlar
arasndaki potansiyel fark ve akm okunabilir. Okunan potansiyele hcre potansiyeli veya
elektromotor kuvveti (emk) denir ve E
pil
olarak gsterilir.
Pil potansiyeli zamanla azalr ve sfra ulatnda tm sistem dengeye gelmi olur. Fakat potansiyel
fark sfrsa artk elektrik retimi de sz konusu deildir.
Bir pilde indirgenmenin gerekletii elektroda Katot, ykseltgenmenin olduu elektroda da Anot
denir. Bir pilde elektronlarn retildii elektrot yani Anot () u, elektronlarn tketildii yer yani
katot (+) utur.

b) Elektroliz Hcreleri: Elektrik enerjisi kullanarak kimyasal reaksiyonlarn gerekletirildii
hcrelerdir. Bu hcre reaksiyonlar istemsizdir, yani kendiliinden olumaz. rnein suyu H
2
ve O
2

gazlarna ayrtrmak elektrolizle mmkndr.
3. Hcre (Pil) Potansiyelinin Hesaplanmas
Bir elektrokimyasal hcrenin standart elektrot potansiyeli katot ve anodun standart
potansiyellerinden hesaplanr;

E
o
pil
=E
0
katot
- E
0
anot

Buna gre yukardaki hcrenin standart pil potansiyeli;
E
o
pil
=0,34 - (- 0,76) = 1,1 Voltdur.
Bir hcrenin potansiyeli sadece elektrot potansiyellerine bal deil ayn zamanda zelti
deriimine, scakla, alnp verilen elektron saysna da baldr. Buna gre standart olmayan
artlarda hcre potansiyeli Nerst eitlii ile hesaplanr.


100
Nerst eitlii;
E
pil
= E
o
pil
(
nF
RT
) lnQ
n: alnan ya da verilen elektron says
F: faraday sabiti (1 mol elektronun yk) 9,65 x 10
4
Coulomb/mol
Q: tepkimeye girenler ve rnler arasndaki deriim ilikisi (denge sabiti gibi yazlr).
Eitlik, doal logaritmay genel logaritmaya evirerek yeniden dzenlenirse ve sabit deerler
yerine konup T= 298,15 K iin hesaplanrsa aadaki gibi gsterilir;

E
pil
= E
o
pil
(0,059/n) log Q

rnein, yukardaki hcre iin E
pil
i hesaplarsak;
Zn(k) + Cu
2+
(aq) Zn
2+
(aq)

+

Cu(k)
E
pil
= E
o
pil
(0,059/n) log [Zn
2+
] / [Cu
2+
]
E
pil
= 1,1 (0,059/2) log 0,5 / 0,5 = 1,1 volt olarak bulunur.
Eer zelti deriimLeri farkl olsayd; rnein: [Zn
2+
] = 0,01M , [Cu
2+
] = 0,5M olsayd
E
pil
= 1,1 (0,059/2) log 0,01 / 0,5 = 1,15 volta eit olurdu.
Bir elektrokimyasal hcre iin belirtilen artlarda hesaplanan elektromotor kuvveti, E
Pil ,

E
pil
=(+) ise hcre reaksiyonu ileri ynde ( ) istemLidir,
E
pil
=(-) ise hcre reaksiyonu ters ynde ( ) istemLidir,
E
pil
=(0) ise reaksiyon dengededir.
4. Pil diyagramLar
Elektrokimyasal hcreleri yukardaki gibi izmek ok aklayc olmakla birlikte her zaman pratik
deildir. Daha basit olarak hcre diyagramLar eklinde gsterilir. Hcre diyagramLar yazlrken
u kabuller yaplr;
- Anot yar hcresi sol tarafa yazlr,
- Katot yar hcresi sa tarafa yazlr,
- zeltideki iyon deriimi belirtilir.
- Yar hcrelerdeki kat, sv, gaz faz farklar dikey bir izgi(I) ile belirtilir,
- Yar hcreler arasndaki snr yani tuz kprs iki dik izgi (II) ile belirtilir.




101
rnein, yukardaki pil iin hcre diyagram aadaki gibidir;


Cl
2
, H
2
gibi kat elektrodu olmayan baz iyonlarn indirgenme ve ykseltgenmesi soy bir metal
zerinde gerekletirilir. Genellikle platin bir tel bu i iin en uygun kat elektrottur. Pt redoks
tepkimelere karmaz fakat elektron iletimini salar. rnein bir zeltideki H
+
iyonlar bir Pt
elektrot zerinde indirgenerek H
2
(g)ye indirgenir veya H
2
, Pt elektrotla iletilen elektronlar alarak
H
+
ya ykseltgenir. Eer byle bir elektrot kullanlmsa bu elektrot hcre diyagramLar zerinde
belirtilir (ekil 2).

ekil 2. Bir H
2
/H
+
yar hcresi

Bir H
2
/H
+
yar hcresinin diyagram aadaki gibi yazlr;
Pt

H
2
(g, bar) H
+
(x M)


GEREKL MALZEMELER:
2 Adet 250 mLlik beher, 2 adet 250 mLlik balon joje, Cu ve Zn elektrot (ince levha veya
tel eklinde), CuSO
4
, ZnSO
4,
K
2
SO
4
(kat), krokodil bal iletken tel, voltmetre, U ekilli boru,
pamuk, kska (U boruyu tutturmak iin).




102
DENEYN YAPILII:
1- Aada belirtilen deriimLerde 250 mL Cu ve Zn zeltileri hazrlanlr. zeltileri hazrlamak iin
nce hesaplamalar yaplr.
Hcre No Cu
2+
(mol/L) Zn
2+
(mol/L)
1 0,05 0,50
2 0,25 0,50
3 0,50 0,50
4 0,50 0,25
5 0,50 0,05

2- Hazrlanlan Cu ve Zn zeltileri iki ayr behere konulur. Bu beherler oluturulacak pilin yar
hcreleridir.
3- Doygun K
2
SO
4
zeltisi hazrlanlarak U ekilli boruya doldurulur. Borularn ular bir para
pamuk ile tkanr. Bu ise hazrlanacak hcrenin tuz kprsdr. (zeltiyi hazrlamak iin kk
bir behere birka spatl dolusu K
2
SO
4
koyun ve zerine bir miktar saf su ekleyin. Dipte az bir
miktar znmeyen tuz kalana kadar saf su ilavesi ve stma ile znmeyi salayn. Sonra
gerekiyorsa kaba szge kadndan szn.
4- Cu ve Zn elektrotlar zmpara kad ile temizleyiniz kuru bir peete ile sildikten sonra tartnz.
TartmLar not ediniz.
5- Cu elektrodu Cu
2+
zeltisine, Zn elektrodu Zn
2+
zeltisine daldrnz. Elektrotlar beherin kenarna
krokodillerle tutturunuz.
6- Krokodil bal kablolarn dier ucunu voltmetreye balaynz.
7- Tuz kprsn koymadan Voltmetrede bir akm olup olmadna baknz.
8- Tuz kprsn ular zeltilere girecek ekilde iki beher arasna yerletiriniz.
9- Voltmetredeki voltaj okuyunuz. GzlemLerinizi yaznz.
10- Yarm saat sonra elektrotlar karnz, srtmeden dikkatle kurutunuz ve tartnz. TartmLar not
ediniz.
SONULARIN DEERLENDRLMES
1. Her hcre iin anot ve katot yar tepkimeleri ile pil tepkimesini yaznz.
2. Her hcre iin balang hcre potansiyellerini Nerst eitliini kullanarak bulunuz ve
deneysel olarak bulduunuz deerlerle karlatrnz. lmnzdeki % hatay
hesaplaynz.
3. Oluturduunuz galvanik hcreler iin maksimum ii Joule cinsinden hesaplaynz.

103
4. Her hcre iin hcre voltajnn, log [Zn
2+
] / [Cu
2+
] ile deiimini teorik ve deneysel verilere
gre izerek inceleyiniz. Bu deiimin dorusal m, deil mi? Nerst eitliine bakarak nasl
olmas gerektiini dnnz.
SORULAR
1- Aadaki iki hcre iin sorular cevaplaynz.
a) Cu
2+
iyonlar ieren bir zeltiye ince bir Al yaprak
b) Al
3+
iyonlar ieren zeltiye ince bir bakr yaprak,
daldrlrsa bir mddet sonra neleri gzlemLeyebilirsiniz? Hangi reaksiyonlar gerekleir?
zeltide bir deiiklik olur mu?
2- E
0
deerlerine bakarak Cu, Ni, Ag, Cr metallerini kendiliinden Au (altn) ile kaplamann
mmkn olup olamayacan nedenlerini belirterek syleyiniz. Bu metalleri altn ile
kaplamak iin nasl bir hcre kullanlmaldr?
3- Ni/Ni
2+
(0,1M) ve Cd/Cd
2+
(0,1M) yar hcrelerini kullanarak bir pil oluturunuz.
a) Katot ve anot reaksiyonlarn yaznz
b) Hcre reaksiyonunu yaznz ve potansiyelini hesaplaynz.
c) Pil diyagramn yaznz.
d) Pilin yapt ii hesaplaynz.
4- Yukarda verilen Cu/Zn pilinin potansiyelini 1,2 volta ykseltmek iin bir yol neriniz.
5- Pt I Fe
2+
(0,1M), Fe
3+
(0,2M) II Cu
2+
(0,5M) I Cu (k) hcresi iin;
a) E
pil
deerini hesaplaynz.
b) Katot, anot ve pil reaksiyonlarn yaznz.
6- Pt I H
2
(g, 1 atm) I H
+
(0,1M) II H
+
(1M) I H
2
(g, 1 atm) I Pt deriim pili iin;
a) E
0
pil
ve E
pil
deerlerini hesaplaynz.
b) Katot, anot ve pil reaksiyonlarn yaznz.
c) E
pil
= 0,18 volt olmas iin katot hcresine hi dokunmadan anot hcresinin pHs
kaa ayarlanmaldr?









104
DENEY NO:20
TARH:
DENEY ADI: UUCU BR SIVININ MOLEKL KTLESNN(M
A
) BELRLENMES II
DENEYN AMACI: uucu bir svnn molokl ktlesini tayin etmek
TEORK BLG:
Btn svlarn her scaklk ve basnta moloklleri arasndaki ekim kuvvetinin bir ls
olan belli buhar basnlar vardr. Bu nedenle, sv moloklleri arasnda ekim kuvvetleri ne kadar
bykse, svnn buhar basncda o kadar dk, tersi durumda ise o kadar yksek olur.
Uucu bir svnn molokl ktlesinin belirlemek iin ideal gaz denkleminden yararlanlabilir.
deal gaz, molokller aras ekim kuvvetinin sfr olduu kabl edilen noktasal paracklar olarak
tanmLayabiliriz. Gerekte ise gaz moloklleri arasnda az veya ok, molokl yapsna bal olarak
deien ekim kuvvetleri mevcuttur. Biz burada sadece uucu svnn ideal gaz gibi davrandn
kabul edeceiz. Buna gre ideal gaz denklemi P basn(atm), T mutlak scaklk(K) ve n gazn mol
says olmak zere,
P.V= n.R.T
eklinde verilebilir. Mol says n yerine gazn ktlesi (m) ve molokl arl (MA) arasnda;
n=m/MA Eitlii yazlabilir. kinci eitlik ilk denklemde yerine konursa,
MA= m.R.T/P.V Eitlii bulunur
R sabiti yukardaki denklemde de 0,08205 lt.atm/mol.K deerine sahiptir. Dier birimLer
kullanldnda P ve V birimLeri de uygun birimLer haline dntrlmelidir. R sabiti dier
birimLer cinsinden ,
R= 1,987 cal/mol.K
R=8,314 joule/mol.K
R= 8,314 .107 erg/mol.K eklinde verilebilir.

Gerekli Ara Gereler
-beher 600 mL -termometre
-100 mL lik balon -uucu sv
-pipet 5 mL - yapra veya sigara jelatini






105
DENEYN YAPILII:
Kuru ve temiz bir balon kapak olarak kullanlacak jelatinle birlikte tartlr. Balona yaklak 5 mL
kadar uucu svdan konulur ve jelatinle zeri kapatlr. Jelatin bir toplu ine ile delinerek balon su
banyosu olarak kullanlacak olan beherin iine yerletirilir. Beher jelatin snmayacak ekilde su ile
doldurulur ve beher stlr. Balonda son sv damlas kalncaya kadar stmaya devam edilir.
Daha sonra balon su banyosundan kartlr soutulur ve tartlr. Balonun hacmi bilinmiyorsa
tamamen su ile doldurularak hacmi belirlenir. Elde edilen sonular yardm ile uucu svnn
molokl ktlesi hesaplanr.
SONULARIN DEERLENDRLMES:
-Van der Waals kuvvetleri nedir? Ksaca aklaynz
-Molokller aras ekim kuvvetleri nelerdir?

























106
DENEY NO: 21
TARH:
DENEY ADI : KATALZ II
DENEYN AMACI : Reaksiyon hzna katalizrn etkisinin incelenmesi
TEORK BLG :
Baz reaksiyonlar ok yava yrr. Bu tip reaksiyonlardan sanayide daha iyi yararlanabilmek iin
hzlarnn arttrlmas gerekir. Bu amala katalizr olarak adlandrlan maddeler kullanlr.
Katalizr denklemin stokiyometrisi bakmndan gerekli olmad halde girdii reaksiyonun hzn
deitiren maddelerdir. Katalizrler her zaman reaksiyon hzn arttrmazlar. Reaksiyon hzn
azaltan katalizrlerde vardr. Bu tip katalizrlere inhibitr denir. Reaksiyonun kendiliinden
oluturduu etkin katalizrlere ise otokatalizr denmektedir. Reaksiyon hznn deitirilmesi
ilemine ise kataliz denir. Kataliz ilemi daha ok reaksiyon hzn arttrmak iin uygulanr.
Katalizrler sadece reaksiyon hzn arttrarak denge konumuna daha ksa srede gelinmesini
salarlar. Fakat hibir zaman denge konumunu deitirmezler. Reaksiyon hznn bal olduu
faktrler:
dC/dt = Zu.e Ea/RT .Cn
bants ile zetlenebilir. Burada , C konsantrasyon, t zaman ,Zu aktif arpma says, Ea
aktifleme enerjisi, R ideal gaz sabiti, n ise reaksiyon derecesidir. Buna gre reaksiyon hz aktif
arpma saysna , aktifleme enerjisine, scakla konsantrasyona ve reaksiyon derecesine
baldr. Scaklk arttrldnda reaksiyon hz daima ykselmektedir. Fakat ayn zamanda
ortamdaki maddelerin termodinamik zelliklerine bal olarak denge konumu da deimektedir.
nemLi olan en uygun scaklkta en uygun verimLe en ksa srede reaksiyon rnlerini elde
etmektir. Bunun iin sabit scaklkta ve sabit konsantrasyonda reaksiyon hz arttrlmaldr.
Bu artlarda reaksiyon hzn arttrmann tek yolu aadaki denklemde de grlecei gibi
aktivasyon enerjisinin drlmesidir.
Na/N =Zu.e-Ea/RT.Cn
Burada Na ve N belirli aktifleme enerjisine sahip olan molokl saysn ve toplam molokl saysn
gstermektedir. Aktivasyon enerjisi kullanlan katalizrlerin aktifliklerine gre kataliz yolu ile
dk bir deere indirilebilir.
Katalizleme reaksiyonu tek fazda oluuyorsa homojen kataliz birden ok fazla oluuyorsa
heterojen kataliz adn alr. Homojen katalize rnek olarak
2 MnO
4-
+3Mn
2+
+16 H
+
=> 5Mn
2+
+ 8H
2
O
Mn
4+
+ Mn
2+
+2e
-
=> 2Mn
2+

2Mn
3+
+ C
2
O
4

2-
=> 2 CO
2
+Mn
2+


107

Reaksiyonlar,heterojen katalize ise;

N Al
2
O
3

CH
3
CH
2
OH(g) CH
3
CHO + H
2
(g) CH
3
CH
2
OH CH
2
=CH
2
(g) + H
2
O(g)


Bu deneyde hidrojen atomuyla potasyum permanganatn indirgenmesinde NO3- iyonunun katalitik
etkisi incelenecektir.Katalitik etki olmadan reaksiyon ok yava olur.


2KMnO
4
+ 10 H
+
+ 3H
2
SO
4
2MnSO
4
+ K
2
SO
4
+8 H
2
O

Reaksiyonu hzlandrmak iin NO
3-
iyonlarnn katalitik etkisinden faydalanlr. Nitrit iyonu,
hidrojen iyonunun KNO
3
indirgemesiyle oluur. Asidik ortamda KMnO
4
, nitriti potasyum nitrat
haline dntrr. Bylece katalizr sayesinde balangtaki KMnO
4
, yeniden oluur.

5KNO
3
+10H
+
5KNO
2
+ 5H
2
O
5KNO
2
+2KMnO
4
+ 3H
2
SO
4
5KNO
3
+ 2MnSO
4
+ K
2
SO
4
+ 3H
2
O

Bu iki denklemin toplamndan
2KMnO
4
+ 10H
+
+ 3H
2
SO
4
2MnSO
4
+ K
2
SO
4
+ 8H
2
O yazlabilir.

GEREKL MALZEMELER
- deney tp (5 adet) - pipet - santrfj tp (2 adet)
- damlalk - santrifj - baget
- 4 N H
2
SO
4
- 0,1 N KMnO
4
- inko granl
- 0,5 N KNO
3
- %10 luk H
2
O
2
- alminyum tozu
- iyot - MnO
2


DENEYN YAPILII:
deney tp alnarak bunlara 0,5 mL H
2
SO
4
ve 1 mL KMnO4 zeltisi konur. Bu tplerden
bir tanesi sadece karlatrma amacyla kullanlr. Dier iki tpten bir tanesine 0,5 mL 0,1 N KNO
3

(katalizr) ilave edilir. Daha sonra iki tpe de ayn anda ayn miktar (bir spatl ucu) inko tozu
eklenir. zeltilerin renklerinin kaybolma hzlar karlatrlabilir.
300
cco
300
Ni

108
Bir deney tpne, tpn kenarna demeyecek ekilde ok az miktarda alminyum tozu ve iyot
konulur. Bir cam baget ile kartrlr. Hibir reaksiyon olmad grlecektir. Tpe bir damla su
ilave edilir. Suyun reaksiyon hzna etkisi gzlemlenir.
Bir merkezka tpne %10luk H
2
O
2
zeltisinden 3-5 damla konur. H
2
O
2
kendiliinden
paralanmayacandan bu zeltiye ok az mangandioksit ilave edildiinde reaksiyon balar. Bir
kibrit yaklarak tpn azna yaklatrlr ve kan gazn ne olduu tannmaya allr.

SONULARIN DEERLENDRLMES

(a) da hangi tip katalizleme vardr
(a) daki her reaksiyonun denklemLini yaznz
-yot ve alminyum arasndaki reaksiyon denklemini yaznz
-H2O2 paralanma reaksiyonunun denklemini yaznz
-H2O ve MnO2 in reaksiyonlardaki roln aklaynz
-Bir reaksiyonda , reaksiyon hzn katalizrden baka hangi faktrler etkiler?
-Sv yalarn katlatrlmasnda hangi katalizrler hangi artlarda kullanlmaktadr?




















109
DENEY NO: 22
TARH:
DENEY ADI: BR MADDENN EN BAST FORMLNN BULUNMASI
DENEYN AMACI: ki Elementten Oluan Bir Bileiin En Basit formln belirlemek.
TEORK BLG:
Bileiklerin kimyasal formlleri, element bileimleri, bileikteki elementlerin bal atom
saylar ve molekl yaplar hakknda bilgi verirler. En basit forml ise sadece bileii meydana
getiren elementlerin neler olduunu ve bu elementlerin bileikteki bal atom saylar hakknda bilgi
vermektedir. Bunun dnda molekl bykl ve yaps hakknda bilgi vermez. En basit forml
bir deney sonucunda elde edilen veriler yardmyla belirlenir. Maddenin molekl formln bulmak
iin, en basit forml bulunduktan sonra, maddenin molekl ktlesi aadaki ilk denklem
yardmyla belirlenir. Buradan bulunan n katsaysnn ikinci denklemde yerine konulmasyla
bileiin molekl forml bulunabilir.
( En basit forml ktlesi) x n = Molekl ktlesi
n x (En basit forml) = Molekl forml
Kimyasal ilemleri yapmak iin gerekli olan birok bilgi, bileiklerin molekl formllerinde
bulunmaktadr. Bu nedenle maddelerin molekl formllerinin tespit edilmesi gerekmektedir.
rnek olarak : CaO' de
1 atom Ca / 1atom O veya mol Ca / 1mol O yada 40.1 g Ca / 16.0 g O ile birleerek
56.1 g CaO bileii olumaktadr.
ki Elementten Oluan Maddenin En Basit Formlnn Bulunmas:
1,2 g karbon ve 3,2 g oksijen birleerek 4,4 g karbon dioksit meydana getirirler. Bileii oluturan
miktarlar bilindiinden bu miktarlar mol cinsine evrilir.
1,2 g C / 12 gC = 0,1 mol C , 3,2 g O / 16 g O = 0,2 mol O

n
C
= 0,1 mol n
O
= 0,2 mol

C= 0,1 / 0,1 =1 O= 0,2 / 0,1 = 2 C
1
O
2
veya CO
2


u halde bileiin en basit forml CO
2
eklindedir. Bu forml bileikteki bal atom saylarn
da gstermektedir.
Eer bir maddenin forml deneyle bir kez bulunmusa artk deney yaplmakszn bu forml ile tm
hesaplamalar yaplabilir. Mesela, kalsiyum oksidin ( CaO ) in forml biliniyorsa 1,2 g Ca ile ne
kadar oksijenin reaksiyona girecei ve oluacak CaO in miktar bulunabilir.
(16,0 g O / 40,1 g Ca ) x 1,2 g Ca = 0,478 g oksijen reaksiyona girecek ve
1,2 + 0,478 = 1,68 g CaO oluacaktr.

110
Bu hesap neticesinde bulunan sonuca '' Teorik deer'' denir. Gerekte reaksiyonlar her zaman tam
anlamyla tamamLanamazlar. Bu yzden teorik deer ile deneysel deerler arasnda farkllk olur.
Bu durumda verim hesab yapmak gerekir.

(Deneysel deer / Teorik deer) x 100 = % verim
Verim Hibir zaman %100 den fazla olamaz. Deneysel deerle teorik deer ancak ideal halde
birbirine eit olur.
GEREKL MALZEMELER
Emniyet gzl, kapakl nikel kroze, magnezyum erit, amyant tel, metal veya tahta
maa, piset
DENEYN YAPILII:
Bu deneyde emniyet asndan gzlk taklmas gerekir. Kapakl bir metal kroze iyice ykanp
kurutulur ve tartlr, tartm kaydedilir. 0,6 g civarnda magnezyum erit alnr ve eer varsa
zerindeki oksit tabakas beyaz temiz bir ktla silinerek uzaklatrlr. Temizlenmi magnezyum
erit kroze iine konularak kapa ile birlikte tartlr, tartm kaydedilir. Krozenin kapa hafif aralk
braklarak bek alevinde 10 dakika stlr.
Bu ileme kroze iindeki magnezyum eritin tamam beyaz toz haline gelinceye kadar devam
edilir. Bu toz magnezyum oksit ve magnezyum nitrit karmndan ibarettir. Kroze soumas iin
bir tel amyant zerine braklr. Soutulmu kroze iine 10 damla su ilave edilir. Bu ilem
sonucunda magnezyum oksit ve magnezyum nitrit, magnezyum hidroksite [Mg(OH)
2
]e dnr.
Kroze, nce bek alevinde yava, daha sonra iddetli bir ekilde 3 dakika sreyle stlr. Istma
ilemi sonrasnda magnezyum hidroksitin tamam magnezyum oksite dnr. Kroze amyant
zerinde soumaya braklr. Soutulmu kroze tartlr ve tartm kaydedilir. Sonularn gvenilirlii
asndan yukardaki ilemler tekrarlanarak ilk yaplan ilem sonular ile karlatrlr.







111
DENEY NO: 23
TARH:
DENEY ADI: STOKYOMETR
DENEYN AMACI: Bir ayrma reaksiyonunun stokiyometrik adan incelenmesi.
TEORK BLG:
Kimyann, kimyasal formuller ve reaksiyonlardaki ktle bantlar ile ilgilenen blmne
''STOKYOMETR'' denir. Stokiyometri, kimyasal formul fikrine dayanan kimyasal denklem
kavram ile ilgilidir. Kimnyasal olaylarn kantitatif olarak deerlendirilmesi, atom ktlesi kavram
esas alnarak gerekletirilir. lgili madde miktarlar atom ktlelerinden yararlanlarak
hesaplanabilir.
Bu deneyde, stokiyometrinin bir uygulamas olmak zere KCIO
3
n ayrma reaksiyonu
incelenecek ve bulunan sonulasrdan bir KCIO
3
+ KCI karmn analiz etmekte yararlanlacaktr.
KClO
3
kuvvetli bir ekilde stlrsa, KCI ve O
2
ye ayrr ve oksijenin tamam uurulabilir.

2KClO
3
(k) 2KCI(k) +3O
2
(g)

Bir potasyumklorat-potasyum klorr(KClO
3
+KCI) karm stldnda meydana gelen ktle
kayb sadece KCIO
3
tan kan oksijenden ileri gelir. Bundan faydalanlarak bataki karmda ne
kadar KClO
3
bulunduunu hesaplamak mmkndr. KCIO
3
n bozunma hzn artrmak iin
mangan dioksit (MnO
2
) katalizr kullanlabilir. Bilindii gibi katalizrler reaksiyon hzn pozitif
ynde etkiler.

GEREKL MALZEMELER:
Deney tp (2 adet), spatl, tahta veya metal maa, MnO
2
, KCIO
3
ve KCl

DENEYN YAPILII:
a) Temiz ve kuru bir deney tpne bir spatl ucu kadar MnO
2
konur ve tp iindekiyle birlikte
hassas ekilde tartlr. Deney tp avu iine hafife vurulmak suretiyle iindeki maddenin
karmas salanr. Tp 45 derecelik ayla spora tutturulur ve bek alevinde hafife stlr. Bu
ileme kat madde eriyinceye kadar devam edilir. Kat tamamen eridikten sonra tp birka dakika
mmkn olduu kadar iddetle stlr.
b) Temiz ve kuru bir deney tpne yine bir spatl ucu kadar MnO
2
konur ve hassas ekilde tartlr.
Bilinmeyen bir KCIO
3
+ KCI karm alnr. Bu karmdan 1g deney tpne konur ve tekrar
tartlr. Avu iine vurularak iyice karmas salanr. Daha sonra yukarda anlatld ekilde
stlr, soumaya braklr.

112
SONULARIN DEERLENDRLMES
1-Uurulan oksijenin ktlesi ve atom-gram says,
2-Oluan potasyum klorrn ktlesi ve mol says,
3-Orijinal numunedeki potasyumun, klorun ve oksijenin atom gram saylar ve potasyum
kloratn en basit formln hesaplaynz.































113
DENEY NO:24
TARH:
DENEY ADI: SBLMLEME VE ERME NOKTASI TAYN
DENEYN AMACI: Bir maddenin sblimleme veya erime noktasn tayin etmek
TEORK BLG:
Maddelerin kat, sv ve gaz olmak zere temel hali vardr. Bu durum arasnda her madde
iin belirli artlar salandnda geiler olabilir.
Btn svlarn buhar faz bulunduu gibi katlarn zerinde de buhar faz mevcuttur ve svlarn
olduu gibi katlarn buhar basnlar da scaklkla deiim gsterir. Svlarn buharlama entalpisi
(H
b
) yerine katlarn buharlamasnda sblimleme entalpisi (H
s
) ifade edilir. Sabit basn altnda
bir maddenin dorudan kat halden gaz hale gemesi olayna SblimLeme, bunun iin gerekli
sya sblimleme entalpisi denir. Yine ayn ekilde sabit basn altnda bir kat maddenin kat
halden sv hale gemesine erime ve gerekli sya erime entalpisi denir. Erime sblimleme
olaylarnda sisteme dardan enerji verildiinden entalpilerin iaretleri pozitiftir. Yalnz
sblimleme olaynda erime basama atlandndan, buharlama,erime ve sblimleme arasnda
H
s
=H
e
+H
b
eitlii yazlabilir.
Sblimeleme yoluyla maddeler istenilen ekilde temizlenerek saflatrlabilirler. eitli
sebeplerden dolay maddenin bir zc ile tekrar kristallendirilmesinde herhangi bri glk olduu
zaman sblimletirme zellikle tercih edilen bir yntemdir.
Maddelerin eitli scaklk ve basnta hangi fiziksel fazda bulunduu ve dier fazlara gei artlar
faz diyagramlarndan bulunabilir. Bunu herhangi, bir maddenin faz diyagram zerinde ksaca
aklayalm.

Suyun faz diyagram


114
suyun, kat ,sv gaz olmak zere farkl faz vardr. Faz diyagramnda maddenin bulunduu
scaklk ve basn kat-gaz deiiminin olduu blgede olursa sblimleme,kat sv erisinin
bulunduu blgede olursa erime, sv -gaz erisinin bulunduu blgede olursa kaynama olay
meydana gelir.

GEREKL MALZEMELER:
- saat cam - bez paras
- huni - erime noktas tayin cihaz
- szge kad - klcal boru
- termometre - spatl
- slfrik asit - naftalin

DENEYN YAPILII:
Yaklak 1 gr naftalin saat camna konur. Bir huni alnr ve ierisine szge kad yerletirilir.
Huni saat cam zerine kapatlr ve saat cam ksk bek alevinde stlr. Bu ilem sonunda
sblimleen naftalin huni ierisindeki szge kadna tutunur. Kristallenen naftalinin dmesin
nlemek iin huninin d yzeyi slak bir bezle soutulur.
Saf bir organik maddenin belli bir erime noktas vardr.
Erime noktas,yani erimenin gzlemlendii ilk scaklkla maddenin tamamen sv hale getii
scaklk fark 0,5 yi gemez. Safszlklarn bulunmas bu farkn bymesine sebep olur ve
maddenin daha dk bir scaklkta erimeye balad gzlenir.
Erime noktasnn tayini iin en kolay metod ok az miktardaki maddeyi bir termometreye
tutturulmu kapiler tp ierisinde stlmaktadr. Erime noktas tayin edilecek maddelerden( rnein
naftalin) 0,1-0,2 g kadar alnr. Bir saat cam veya porselen yzey zerinde bir spatl ile iyice toz
haline getirilir ve bir araya toplanr. Kapiler tpn ak ksm karm iine daldrlarak kapiler boru
iine bir miktar madde alnr. Kapal taraf hafife yere vurularak maddenin dibe inmesi salanr.
Bu ilem tp 5-6 mm ykseklie doluncaya kadar devam edilir. Sonra kapiler gerekirse bir lastik
borudan kesilmi ince bir halka ile ve banyodaki sv ile slatlarak madde sv haznesinin yannda
olacak ekilde termometreye tutturulur. Kapiler tp ve termometre beraberce banyoya daldrlr.
Erime noktas tayini iin thiele aparat uygundur. Prensip olarak, stlan slfirik asitin
sirklasyonuna dayanr. Yavaa stlrsa yan borunun giriindeki scaklk alttaki scaklktan en
fazla 1,5 derece kadar yksek olur.
Erime noktas olarak maddenin erimeye balad ve erimenin tamamland scaklklar
kaydedilir. ki deer arasndaki fark 0,5-1 dereceyi gememelidir. Buna gre birinci ilemden elde
edilen naftalin kristallerinin erime noktas tayin edilir.


115
SORULAR
1- Sblimletirmeden nceki naftalinin erime noktas ile sblimletirmeden sonra oluan naftalin
kristallerinin erime noktalar arasnda ne fark vardr?
2- erime noktas tayininden maddelerin tannmasnda nasl yararlanlr?
3-Anorganik maddeler ile organik maddelerin erime noktalar arasnda ne gibi farklar vardr?
Aratrnz.






























116
DENEY NO:25
TARH:
DENEY ADI: KMYASAL DENGE II
DENEYN AMACI: Dengeye etki eden faktrleri incelemek
TEORK BLG:
kimyasal denge kimyann ana konularndan biridir. Kandaki asit-baz dengesi, oksijenin
hemoglobine tanmasyla ilgili mekanizma, nemli hormonlarn sentezi ve kimyasal madde reten
endstriyel proseslerin hepsi kimyasal dengenin temel konularyla dorudan ilikilidir.
Bir kimyasal reaksiyonda rnlerin olumasna yol aan ileri yndeki hz ile reaksiyona girenleri
oluturan geri yndeki hz birbirine eit olduunda bir dengenin varlndan sz edilir.
A + B C + D
Reaksiyon denklemindeki oklar reaksiyonun ift ynl olduunu belirtir. Reaksiyona giren
maddelerin ve rnlerin konsantrasyonlar reaksiyonun ilerlemesi ile srekli olarak deiir. Le
Chatelier prensibine gre bir sistem zerine scaklk, basn ve konsantrasyon deiimi gibi bir d
etki uygulandnda, sistem bu etkiyi minimum yapacak yne doru kendiliinden kayar. ift ynl
bir reaksiyon sisteminde scakl bileenlerin konsantrasyonlarn, gazlarla ilgili etkilemede ise
basnlar deitirmek suretiyle bal konsantrasyonlar deitirmek mmkndr. Yukardaki
reaksiyonda C bileeninin konsantrasyonu arttrldnda ters yndeki hz byyecektir. nk
dengenin sola doru kaymas daha fazla A ve B ile daha az D retilerek C konsantrasyonunun
azalmasna yol aacak, bylece yeni bir denge konumuna eriilecektir. Zayf bir asit olan asetik
asitin sulu zelti dengesi gz nne alnacak olursa

HC
2
H
3
O
2
H
+
+ C
2
H
3
O
2


oklarn bal byklkleri dengeye eriildiinde zeltide az saydan hidrojen ve asetat iyonlarnn
bulunduunu gsterir. Sisteme hidroksit iyonlar ilave edildiinde bu iyonlar hidrojen iyonu ile
kolayca birleerek su oluturacaklardr. Bu d etkiyi gidermek ve hidrojen iyonu saysn korumak
iin sistem saa doru kendiliinden kayacaktr. Bu ise asetat ve hidrojen iyonlar oluturmak zere
daha fazla sayda asetik asit moloklnn ayrmas demektir.

PbCl
2
Pb2+ + 2Cl
yukardaki dengede kat kurun klorrn ayrma hz kurun ve klorr iyonlarnn kurun klorr
oluturma hzlar ile ayndr.

117
NaCl gibi bir klorr iyonu kayna sisteme ilave edildiinde, sistem bu etkiyi gidermek iin sola
doru kayacak yani kurun ve klorr iyonlar reaksiyona girerek yeni bir denge oluuncaya kadar
kurun klorr kmeye devam edecektir.
Bu durum dengenin sol tarafa kayarak ters yndeki hzn artmasna sebep olur. Ortamdaki bir iyonu
ihtiva eden bir bileiin sisteme eklenmesi sonucu oluan bu trden etkiye ortak iyon etkisiad
verilir.
Bu deneyde bir takm sistemlere konsantrasyon deiimleri uygulanarak sistemin nasl cevap
verdii incelenecektir.
ncelenecek sistemler aada verilmitir.(HInd= fenolftalein indikatr)

a- HInd H
+
+ Ind
-

renksiz renksiz krmz

b- NH
3
+ HOH NH
4
+ OH

c- 2CrO
4

2-
+ 2H+ Cr
2
O
7

2-
+ H
2
O

d- Cu (H
2
O)
4

2+
4NH
3
Cu (NH
3
)
4

2-
+ 4 H
2
O
mavi koyu mavi

e- H
+
+ OH
-
H
2
O

f- H
+
+ NH
3
NH
4
+


GEREKL MALZEMELER:
- 13x100 mmLik deney tpleri
- 1 M HNO
3

- fenolftalein indikatr - 1 M NaOH
- 1 M HC
2
H
3
O
2
- 1 M K
2
CrO
4

- 1M NH
3
- 1 M BaCl
2

- 0,1 M CuSO
4
- deriik amonyak zeltisi





118
DENEYN YAPILII:
Reaktifler kartrlr kartrlmaz her bir deney tp alkalanmaldr.
a- bir deney tpne 5 mL su ve 2 damla fenolftalein konur. 1 damla 1M NH3 zeltisi eklenir ve
herhangi bir deiim olup olmad gzlemlenir. Daha sonra bir deiim olana kadar damla damla 1
M asetik asit ilave edilir ve gzlemler kaydedilir
b- bir tpe 5 mL su ve 2 damla fenolftalein konur. 1 damla 1 M amonyak damlatlr. ok az
miktarda amonyum korr ilave edilir ve tp alkalanr. Amonyum klorrn , amonyum ve klorr
iyonlar oluturmas beklenir.herhangi bir deiiklik olmazsa daha fazla amonyum klorr ilave
edilir ve gzlemler kaydedilir.
c- bir deney tpne 3mL 1M K
2
CrO
4
konur ve renk kaydedilir. Farkl bir renk meydana gelinceye
kadar 3 M HNO3 zeltisinden eklenir. Renk deiimi oluncaya kadar damla damla 1 M NaOH
ilave edilir ve gzlemler kaydedilir.
d- bir deney tpne 0,1 M CuSO4 zeltisinden 3 mL konur ve renk not edilir. Deney tp
alkalanarak damla damla amonyak zeltisi ilave edilir. Herhangi bir kelek olutuu takdirde
znnceye kadar fazladan amonyak ilave edilir. Renk deiimi oluncaya kadar damla damla 3 M
HNO3 zeltisi eklenir. Sonunda damla damla deriik amonyak ilave edilerek koyu mavi renkli bir
kompleks oluturulmaya allr ve gzlemler kaydedilir.

-
119
-
DENEY NO:26
TARH:
DENEY ADI : EDEER AIRLIK TAYN
DENEYN AMACI: Bilinmeyen bir organik asitin edeer arln bulmak
TEORK BLG :
Edeer agrlk, bir maddenin 8.0 g oksijene veya 1.0 g hidrojen e edeer olan, yani bu kadar
oksijen yada hidrojen ile reaksiyona girebilen ya da bu kadar oksijeni veya hidrojeni aa
karabilen miktar olarak tanmlanabilir. Baka bir tanma gre, Avagadro says kadar elektron
alabilen veya verebilen madde miktardr.
zelti hazrlanrken edeer arlk, znen maddenin molekl arlnn tesir deerliine
blnmesi ile elde edilir. Yani;

Edeer arlk=
Bir asitin edeer gram arl, bir molnn zeltiye verdii hidrojen iyonlar ile ilgilidir ve
molekl arlnn verilen hidrojen saysna blnmesiyle bulunur. Bu hidrojen saysna asitler iin
Tesir deerlii denmektedir.
Bir bazn edeer arl ise zeltiye verdii hidroksit iyonu says ile ilgilidir. Molekl arl
verilen hidroksil iyonu saysna blnerek edeer arlk bulunabilir. Bu hidroksil saysna bazlar
iin Tesir deerlii denir.
Bir edeer asit ile ancak bir edeer baz tamamen reaksiyona girebilir.
Edeer arl hesaplamada kullanlan tesir deerlii, asitlerde iyonlaabilen hidrojen saysna,
bazlarda hidroksil saysna, ykseltgenme-indirgenme tipi reaksiyonlarda alnan yada verilen
elektron saysna eittir.
rnekler:
a) Asitlerde tesir deerlii(t):
HCI + H
2
O H
3
O
+
+CI
-
(t:1)
H
3
PO
4
: t= 3, H
2
SO
4
:t=2
b) Bazlarda tesir deerlii:
NaOH
(k)
Na
+
(k)
+ OH
-
(aq)
(t:1)
[Al(OH)
3
: t=3, Mg(OH)
2
: t=2
c) Tuzlarda tesir deerlii;
AlCl
3(k)
Al
+
(aq)
+ 3Cl
-
(aq)
(t:3)
NaCl: t=1, FeCl
3
: t=3


-
120
-
d) Redoks reaksiyonlarnda tesir deerlii:

5e
-


7
+
5
+

2KMnO
4
+ 16 HCI 2KCl + 2MnCl
2
+ 5Cl
2
+ 8H
2
O (t=5)

KMnO4 n asidik ortamda tesir deerlii; Mn atomunda grld gibi, +7 den +2 ye
indirgenme esnasnda verilen elektronlarn says olan 5 deerine eittir.
KMnO4 n bazik ortamda tesir deerlii ise;

3e
-


7
+
4
+

MnO
4
-
+ 2H
2
O + 3e
-
MnO
2
+ 4OH
-

Bu deneyde, standart NaOH zeltisi kullanlarak bilinmeyen bir organik asidin edeer arl
hesaplanacaktr. Bu amala aadaki bileiklerden herhangi biri numune olarak kullanlabilir.


Bilinmeyen bir asidin deneysel olarak bulunan edeer arl ile teorik deeri karlatrlarak
asidin kimLii tespit edilecektir. Teorik olarak edeer arl hesaplanrken COOH gruplarndaki
asidik hidrojenler dikkate alnr. Dorudan karbon atomuna bal hidrojenler ile OH- grubundaki
hidrojenler asidik deildirler, iyonlaamazlar.
rnek olarak;




Okzalik asit malonik asit sitrik asit
(limon asidi)
CH3
C COOH
OH
O O H

-
121
-
Asidin edeer arl 67 dir. Molekl arl 134 g/mol dr ve iki tane iyonlaabilir
hidrojen ihtiva etmektedir. Asidik hidrojenler COOH gruplarna bal hidrojenler olduundan
edeer arlk; 134/2 = 67 edeer gram olur.



+ 2NaOH 2Na
+
+


Harcanan bazn edeer gram says titre edilen asidin edeer gram saysna eittir. Yani,
bir edeer gram baz, bir edeer gram asidi ntralletirmektedir. Bilinmeyen asidin edeer
arl, alnan asit rneinin, onu ntralletiren sodyum hidroksitin normalitesi ile hacminin
arpmna blnmesi ile bulunur.


Asidin edeer arl =

GEREKL MALZEMELER:
Bret(50 veya 100 mL lik), erlen(250 mL lik, iki adet ), mezr, pipet, sitrik asit veya okzalik
asit, 0.1 M NaOH, fenolftelein indikatr.

DENEYN YAPILII:
0,2 g civarnda bilinmeyen kat asitten( yukarda bahsedilen 3 asitten biri) doru bir
ekilde tartlarak 250 mL lik temiz ve kuru bir erlene konur. zerine 50 mL saf su ilave
edilerek znmesi salanr. 3 damla fenolftelein indikatr zeltisi damlatlr ve
0,1 M ayarl NaOH zeltisi ile titre edilir. Titrasyona pembe renk oluuncaya kadar devam
edilir. Pembe rengin olumas dnm noktasna ( reaksiyonun bittii nokta ) gelindiini
gsterir. Pembe rengin grlmesinden sonra titrasyona son verilir. Bu nokta NaOH in
edeergram saysnn asidin edeer gram saysna eit olduu noktadr. Harcana NaOH
hacmi kaydedilir.
Asidin hidrojen iyonlar (veya iyonu) ile bazn OH- iyonu reaksiyona girerek su ve tuz
oluturur(ntralleme reaksiyonu). Yukarda verilen eitlik yardmyla asidin edeer
arl, tesir deerlii ve kimLii tespit edilir. Deney bir kez daha tekrarlanr.

CH3
C COOH
OH
O O H
CH3


-
122
-
SONULARIN DEERLENDRLMES:

Asit rneinin arl(ktlesi)= ? (g)
NaOH zeltisinin konsantrasyonu=? (N)
lk okunan bret seviyesi=? (mL)
Son okunan buret seviyesi=? (mL)
Harcanan NaOH=? (mL)
Asidin edeer arl=? (e.g)
Asidin tesir deerlii=?
Asidin kimlii=?






















-
123
-
DENEY NO: 27
TARH:
DENEY ADI : DAZONYUM TUZU ELDES
DENEYN AMACI: ndirgenme Reaksiyonlar







-
124
-





-
125
-











































-
126
-
















-
127
-







-
128
-



























-
129
-
DENEY NO : 28
TARH:
DENEY ADI : ESTER SENTEZ(ZOAML ASETAT)
DENEYN AMACI: SENTEZ

Karboksilik asitler alkollerle tepkimeye girerek bir kondenzasyon tepkimesi iloan esterleri
verirler. Esterlerin genel reaksiyonu aadaki gibidir.









Esterleme tepkimeleri asit katalizli tepkimedir. Bu tepkime kuvvetli asit yokluunda olduka
yava gerekleir. Ester reaksiyonlar geri dnml bir reaksiyon olduu iin oluan esterlerin
miktar dengenin ynne bal olarak deiir. Bu bakmdan karboksilik asit veya alkoln daha
fazlasn kullanmak rnn verimini artracaktr.

Karboksilik asit
18
O ile etiketlenmi alkolle tepkimeye girdiinde etiketlenmi oksijenin ester
oksijeninde olduu grlmektedir. Bu sonu esterleme tepkimesinde hangi ban krldn
gsterir.









Bu esterleme reaksiyonu genelde birincil ve ikincil alkoller ile daha iyi verimler verir. asit
katalizr aklenin dehidrasyonunun oluabilme rekabeti nedeniyle bu yntem ncl alkollerde
kullanmak iin uygun deildir.
DENEYN YAPILII
100 mL lik yuvarlak balona 16 mL izoamil alkolle, 20 mL glacial asetik asit konulur ve
reaktanlar balonda kartrlr. Dikkatli bir ekilde 4 mL deriik slfrik asit eklenir. Ve yavaa
alkalanr. Su ile soutulan geri soutucu sistemine taklarak 1 saat stcl mantoda refluks edilir.


R
+ R
'
OH
OH
+ H2O
H
+
R
R'
R
+ R
'
OH
OH
+ H2O
H
+
R
R'

R
+ R'
18
OH
OH
+ H2O
H
+
R 18
R'
R
+ R'
18
OH
OH
+ H2O
H
+
R 18
R'


-
130
-






asetik asit izoamil alkol izoamil asetat

1 saat geri soutucu altnda stldktan sonra, oda scaklnda balon soutulur.

Ayrma hunisine aktarlr ve 50 mL su eklenir ve yavaa alkalanr. Su faz ayrlr. 25 ml daha su
ayrma hunisine konulur, alkalanr ve su faz uzaklatrlr.
Sonra ester faz 20 mL %5 NaHCO
3
zeltisi ile arka arkaya 3 defa dikkatli bir ekilde ekilir.
Dikkatli bir ekilde ayrma hunisi alkalanr. nk ntralizasyonda karbondioksit oluur. Son
ekstreyi turnusol kad veya pH kad ile baziklii test edilir. Ester faz 2 defa 5 mL lik tuzlu su ile
ykanr. Elde edilen ester erlenin iine boaltlr. Susuz sodyum slfat veya magnezyum slfat ilave
edilerek 15-20 dakika kurutulur.
Ester 50 mL lik dibi yuvarlak bir balona dekante edilerek basit damtma ile 135-143 de rn
toplanr. Arl, kaynama arl ve rn hesaplanr.
Sorular
1. Esterleme reaksiyonlar, hangi tr alkoller iin uygundur, aklaynz.
2. zoamil alkol hangi tr alkoldr?
3. Deneyde kullanlan H
2
SO
4
in, NaHCO
3
n, susuz sodyum slfatn grevi nedir?
izelge 3.1 Baz esterlerin kokular
Molekl Kokusu
Alil heksanoat Ananas
Benzil asetat Yasemin
Bornyl asetat am aac kokusu
Butil butirat Ananas
Etil asetast Tutkal
Etil heksanoat ilek
Etil sinamat Tarn
Etil format Limon ilek
Etil heptanoat Kays Kiraz zm
Etil isovalerant Elma
Etil laktat zm
zobtil asetat Kiraz Ahududu
zobtl format Ahududu
Linalil asetat Lavanta Adaay
Linalil btirat eftali
Metil asetat Nane
Metil benzil asetat Kiraz
Metil pentanoat ieksi
Metil fenil asetat Bal
Metil salisilat Keklik zm
Oktil asetat Portakal
Oktil btirat Alhavu
H
+
CH3
(CH3)2CH CH2 CH2 OH
CH2 CH(CH3)2
CH3
CH2
OH


-
131
-
DENEY NO : 29
TARH:
DENEY ADI : SALSLK AST LE ASETK ASTN ESTERLEMES
DENEYN AMACI: ESTERLEME REAKSYONU(ASPRN ELDES)









-
132
-


















































-
133
-
DENEY NO : 30
TARH:
DENEY ADI : ESTER HDROLZ
DENEYN AMACI: ESTERLEME REAKSYONU LE SABUN SENTEZ













































134


135


136
sdfgsdfsdssdfs


137
Standart indirgenme yar-pil potansiyelleri
o
ind
c , Bu deerler 25
o
C scaklkta tm iyon yar-
pilleri iin 1.0M deriimde ve tm gaz yar-pilleri iin 1 atm basnta llmtr.

K
+
+ e
-

o
ind
c = - 2.93 V
Mg
+2
+ 2 e
-

o
ind
c = - 2.37 V
Al
+3
+ 3 e
-

o
ind
c = - 1.66 V
Zn
+2
+ 2 e
-

o
ind
c = - 0.76 V
Fe
+2
+ 2 e
-

o
ind
c = - 0.44 V
Cd
+2
+ 2 e
-

o
ind
c = - 0.40 V
Ni
+2
+ 2 e
-

o
ind
c = - 0.25 V
Sn
+2
+ 2 e
-

o
ind
c = - 0.14 V
Pb
+2
+ 2 e
-

o
ind
c = - 0.13 V
2 H
+
+ 2 e
-

2
(g)
o
ind
c = 0.00 V
Cu
+2
+ 2 e
-

o
ind
c = 0.34 V
Ag
+
+ e
-
k)
o
ind
c = 0.80 V



KAYNAKLAR

Bloomfield, M.M. Chemistry and The Living Organism, John Wiley and Sons, Inc.
U.S.A., 1980.
Brady, J.E. and Holum, J.R. Fundamentals of Chemistry, John Wiley and Sons, Inc,
U.S.A., 1981.
Erdik, E. ve Sarkaya, Y. Temel niversite Kimyas, Hacettepe Ta Kitabevi, Ankara,
1984.
Tunal, N.K. ve Aras, N.K. Kimya Temel KavramLar, Daily News Ofset Tesisleri,
Ankara, 1977.
Ucko, A.D. Basics for Chemistry, Academic Press, Inc. Ltd. London, 1982.