Instalacja SSD na bazie CF w laptopie IBM ThinkPad X40

Spis treci
1. 2. 3. 4. 5. Specyfikacja laptopa IBM ThinkPad X40 Powody instalacji SSD i wybr optymalnego rozwizania Wykonanie SSD z CF Instalacja SSD w laptopie Podsumowanie

Wprowadzenie
Powyszy tekst zosta napisany w oparciu o dowiadczenia wasne autora. Moim celem nie jest promocja jakiej konkretnej marki ani producenta komputerw czy akcesoriw. Jestem tylko amatorem, ktry postanowi zainstalowa maym kosztem improwizowane SSD wykonane z karty Compact Flash w swoim laptopie. Staraem si w miar uczciwie opisa wszystkie najwaniejsze zagadnienia, ktre wymagay rozwaenia podczas przygotowa i realizacji mojej koncepcji. Prosz pamita, e istniej rwnie inne alternatywne rozwizania, ktre dobiera si stosowanie do wasnych potrzeb i moliwoci.

1. Specyfikacja laptopa IBM ThinkPad X40

Pod koniec pierwszej poowy 2004 roku firma IBM wprowadzia na rynek now rodzin bardzo maych przenonych laptopw ThinkPad serii X40. Laptopy tego typu naleay do najwyszej pki cenowej i byy przeznaczone dla odbiorcw biznesowych. Konstrukcja samego laptopa bya opracowana z myl o stworzeniu wyjtkowo lekkiego komputera przenonego z matryc 12, pozbawionego napdu optycznego oraz rnorodnych portw komunikacyjnych. Dla tsknicych za pytami CD i DVD stworzono doczepiany i bardzo may dok X4 wraz z reszt portw. Energooszczdno miaa zapewni architektura Intel Centrino z procesorami rodziny Banias i Dothan. Cao zostaa zamknita w lekkiej i wytrzymaej obudowie ze stopu magnezu i tytanu z charakterystycznym dla rodziny ThinkPad czarnym wykoczeniem. Dodatkowo w celu obnienia masy laptopa zdecydowano si na zastosowanie 1,8 dyskw twardych o mniejszej masie, poborze prdu i pojemnoci ni u swoich 2,5 odpowiednikw. W opinii niektrych znawcw marki ThinkPad zastosowanie dyskw 1,8 byo nie najlepszym pomysem i zapewnio jeszcze wiksz popularno bardzo udanej serii ThinkPad X30 wyposaonej w standardowe dyski 2,5. Niemniej jednak wszystkie rozwizania konstrukcyjne pozwoliy na stworzenie laptopa o masie okoo 1250g w najlejszej konfiguracji, bardzo przyjemnego w uyciu i atwego do noszenia przy sobie. Kilka miesicy pniej IBM wypucio kolejne dzieci w rodzinie X40. X41 by w zaoeniu mocniejszym nastpc X40 za X41 Tablet by pierwszym laptopem z obracanym ekranem w rodzinie ThinkPadw. Pomimo wyszej ceny i nominalnie lepszych parametrw X41 i X41T nie byy udanymi konstrukcjami. Zastosowanie chipsetu Intel 915 przysporzyo szereg problemw, z ktrych pierwszym byo wiksze wydzielanie si ciepa. Maa obudowa X41 i X41T nie bya dobrze przystosowana do prawidowego odprowadzania ciepa w wyniku czego laptop sta si goniejszy a czas pracy na akumulatorach uleg skrceniu. Wzrost wydajnoci systemw by jedynie symboliczny lub aden. Najwiksz wad X41 i X41T byo poczenie chipsetu Intel 915 pracujcego w standardzie SATA z dyskami twardymi z interfejsem PATA. Takie rozwizanie wymagao zastosowania mostka SATA to PATA oraz wprowadzenia pewnych zmian w pracy elektroniki dyskw twardych. Dalszymi konsekwencjami byo pozbawienie kanaw IDE urzdze pracujcych w trybie slave. Ponadto prba wsppracy z dyskiem twardym innym ni dostarczonym przez IBM adresowanym do chipsetu Intel 915 owocowaa bdem 2010 na poziomie BIOSu. Bdu nie udawao si przeskoczy czy wyczy, pojawia si przy kadym uruchomieniu komputera i spowalniajc proces bootowania o 5 do 10 sekund. IBM czciowo prbowao rozwiza ten

problem zapewniajc aktualizacj oprogramowania w elektronice dyskw twardych wybranych dostawcw, ale dotyczyo to jedynie maej czci dyskw twardych dostpnych na rynku. Na chwil obecn ThinkPady rodziny X40 stay si dostpne dla przecitnej kieszeni. Przywoone masowo z krajw Europy Zachodniej oraz USA s sprztem uywanym w rnej kondycji. Przewanie pochodz z wikszych firm. Zdarzaj si te egzemplarze pochodzce z polskiego rynku, czsto bardzo zadbane i bez ukrytych wad. Najwikszym przeklestwem laptopw IBM s jasne plamki na powierzchni matrycy zwane odciskami. Seria X40 jest najbardziej podatna na powysz dolegliwo ze wzgldu na wyjtkowo ma grubo matrycy i cienk grn pokryw. Powstawanie odciskw nie jest zjawiskiem samoistnym i wymaga niedbaego traktowania laptopa ze strony uytkownika. Na rynku s dostpne laptopy z odciskami lub bez nich, naley si dobrze upewni przed zakupem lub zmusi sprzedajcego do obnienia ceny. Specyfikacja techniczna laptopa IBM ThinkPad X40 typ 2372-GHG Procesor: P M 738 LV (niskonapiciowy Centrino 1,4GHz 2MB cache) Pami operacyjna: 512MB RAM (wlutowana w pyt gwn), jeden wolny slot DDR SODIMM Dysk twardy: 40GB 4200rpm HDD 1,8 Matryca: 12.1 XGA(1024x768) TFT LCD Karta graficzna: Intel Extreme Karta WiFi: Intel 802.11b/g wireless(MPCI) (standardowo wbudowane dwie anteny WiFi) Komunikacja telefoniczna: Modem(CDC) (modem analogowy na karcie CDC) Sie przewodowa: 1Gb Ethernet(LOM) Zabezpieczenie: Secure Chip (ukad EEPROM pamitajcy hasa wlutowany w pyt gwn) Bateria: 8 cell Li-Ion battery (do 7h pracy) System operacyjny: WinXP Pro (rwnie dobrze wsppracuje z Linuxami) Waga: okoo 1450g (1250g z chud bateri z 4 ogniw, do 3h pracy) Peniejsza dokumentacja laptopa: http://www-307.ibm.com/pc/support/site.wss/quickPath.do?quickPathEntry=2372GHG

2. Powody instalacji SSD i wybr optymalnego rozwizania

Jeeli kto zdecydowa si na zakup laptopa z 12 matryc to prdzej czy pniej doceni jego zalety w podry. Korzystanie z komputera podczas jazdy autobusem czy pocigiem wie si jednak z naraeniem laptopa na nieuniknione wstrzsy. Mechaniczny dysk twardy jest jednym z tych elementw komputera, ktre moe okaza si wyjtkowo podatny na ten rodzaj wpyww zewntrznych. Wibracje, wstrzsy i upadki mog prowadzi do stopniowego uszkadzania si powierzchni dysku z towarzyszc jej niekiedy utrat czci danych lub nawet do jego cakowitego uszkodzenia z nieodwracaln utrat danych. IBM prbowa rozwiza ten problem dodajc specjalny czujnik pooenia laptopa, ktry jest w stanie zatrzyma prac dysku twardego w momencie wykrycia nagej zmiany pooenia komputera. Moje osobiste dowiadczenia byy jednak do przykre i stwierdziem, e czujnik pracuje wymienicie jednake pomimo tego nadal traciem pojedyncze sektory dysku twardego. Perspektywa zakupu kolejnego dysku 1,8 jest niekorzystna poniewa takich dyskw jest obecnie na rynku bardzo mao a co gorsza s z reguy podzespoami uywanymi bez penej gwarancji. Jedynym rozsdny rozwizaniem wydaje si by instalacja pamici masowej typu SSD opartej na noniku flash. Znalezienie fabrycznego SSD pasujcego do ThinkPadw X40 w rozsdnej cenie graniczy jednak z cudem. Zwykle sprowadza si go z Chin lub USA. Aby rozwiza powyszy problem naleao przeanalizowa budow laptopa ThinkPad X40 pod ktem rozbudowy o pamici masowe wykonane w technologii flash. Miejsca potencjalnej instalacji pamici flash w IBM ThinkPad X40: a) Port USB 2.0 b) Zcze PCMCIA/CardBus c) Czytnik kart SD/SDHC/MMC d) Interfejs PATA 44 pin Port USB 2.0 oferuje rzeczywisty transfer minimalnie przekraczajcy nieznacznie 30MB/s. Ponadto ma architektur typu hub, co pozwala na atwe powikszenie liczby podczonych urzdze. Zcze USB 2.0 jest w peni bootowalne z poziomu BIOSu. Ten port do dobrze nadaje si do instalacji systemu operacyjnego, aczkolwiek nie kady system operacyjny chce si instalowa na noniku wymienialnym. CardBus, charakterystyczna dua szczelina z boku laptopa ma w wikszoci przypadkw znikome zastosowanie, chyba e jest si fanatykiem mobilnego internetu GSM. Zwyczajowa nazwa PCMCIA jest ju dawno nieaktualna dla wikszoci wspczesnych laptopw. W szczelinie jest bowiem interfejs CardBus czcy podczone urzdzenie do szyny PCI. W razie potrzeby CardBus zaczyna pracowa w standardzie PCMCIA. Umieszczanie pamici flash w tym slocie wymaga adaptera lub bardzo rzadko spotykanej karty pamici flash ze zczem PCMCIA. Adapter pracujcy z prdkociami powyej 10MB/s kosztuje jednak majtek i przewanie akceptuje karty pamici CF, ktre te musz kosztowa swoje jeli maj by szybkie. Zcze CardBus nie jest bootowalne. Wbudowany czytnik SD/SDHC/MMC nie jest widziany z poziomu BIOSu a ponadto nie wspiera UDMA. Obsuga SDHC tylko na legalnym Windows XP i nowszych kernelach Linuxa. Ma znaczenie wakacyjne. Uycie interfejsu PATA 44 pin to powrt do rde. Dlaczego nie umieci pamici masowej na zczu opracowanym w celu podczenia dysku twardego? Tylko jak to zrobi... Odpowiednia przejciwka PATA->CF powinna zaatwi spraw. Szybka karta CF mile widziana. Tylko skd wzi wiedz jak dobra kart CF i odpowiedni przejciwk aby uzyska optymalny efekt i wyda na ca zabaw jak najmniej pienidzy?

Po uwanej analizie rynku okazuje si, e mona zastosowa dwa rodzaje adaptera PATA->CF pasujcego do komory dysku mojego ThinkPada X40. Pierwszy z nich to pojedynczy adapter CF mieszcy jedn kart pamici. Drugi z adapterw ma dwa sloty na karty CF i dziaa podobnie jak tama ATA 80 pin znana z duych PC. Obsadzanie takiego adaptera kartami CF wymaga zastosowania podobnej filozofii jak obsadzanie tamy ATA 80 pin dyskami twardymi (lub napdami optycznymi) w celu zachowania najwyszej moliwej wydajnoci. W praktyce oznacza to zakup dwch kart CF majcych pracowa z tym samym trybem transferu. Karty nie musz by tego samego rodzaju i tej samej pojemnoci.

Pojedynczy adapter CF na tle oryginalnego dysku 1,8 z ThinkPada X40 Optymalne rozwizanie w moim przypadku to zastosowanie podwjnego adaptera CF z dwiema kartami CF obsugujcymi tryb UDMA4 z przepustowoci nominaln 66MB/s. Ponadto pierwsza z kart CF bdzie dyskiem systemowym i musi by moliwe najszybsza, druga z kart z kart bdzie suy do skadowania pozostaych danych. Druga z kart CF obsuguje tryb UDMA4 tylko po to aby zapewni tryb UDMA4 na karcie z systemem operacyjnym. Dziki temu unika si fallbackw i reversw do wolniejszych trybw transmisji danych na szybszej karcie CF. Na pierwsz (master) kart CF wybraem Verbatim x300 Pro Series. Karta wspiera tryb UDMA4, fixed disk mode (dysk niewymienny) oraz ma atrap moduu SMART. Prdko odczytu w trybie UDMA4 na interfejsie PATA 44 pin to maksymalnie 45MB/s, zapis maksymalnie 36MB/s. Na drug (slave) kart CF wybraem Transcend x133. Karta wspiera tryb UDMA4, fixed disk mode (dysk niewymienny) oraz ma dziaajcy modu SMART. Prdko odczytu w trybie UDMA4 na interfejsie PATA 44 pin to maksymalnie 40MB/s, zapis maksymalnie 7MB/s.

3. Wykonanie SSD z CF
Istniej dwa modele podwjnych adapterw PATA->CF mieszczcych si we wnce na dysk twardy laptopa ThinkPad X40. Pierwszy z nich to Addonics dual CF adapter, ktrego nie da si przysa bezporednio do Polski ze strony producenta. Drugi z adapterw jest produkcji chiskiej i jest dostpny w Polsce bez problemw, ma jednak pewn wad jest wykonany na odwrt i wymaga odpowiedniego sposobu modyfikacji przed instalacj.

Oto chiski adapter na dwie karty CF. Na pierwszy rzut oka wyglda normalnie. Dalsza analiza wskazuje jednak, e ukad pinw PATA jest obrcony o 180 w porwnaniu z oryginalnym dyskiem twardym 1,8 i 2,5. Po obrocie adaptera o 180 piny maj poprawny ukad, ale zcze wypada za wysoko i nie ma szans trafi w gniazdo we wntrzu laptopa. Troch sabo :/ Amerykanin z forum thinkpads.com wyrzuci taki adapter do pojemnika na zuyt elektronik (do mietnika nie wolno bo szkodzi przyrodzie). A Polak do ktrego firma Addonics najwyraniej nie zamierza dotrze ze swoj ofert musia pomyle. I wymyli dwa sposoby zagospodarowania adaptera w sposb zgodny ze swoimi planami. Pierwszy sposb jest prostszy. Naley zastosowa tam PATA 44 pin z gniazdem mskim i eskim oraz zmieni pooenie adaptera o 90. Tama musi mie przynajmniej 8cm od koca gniazda do czubka stykw z drugiej strony, powyej 12cm moe by problem z upchniciem. Najpierw przypina si j do gniazda w laptopie a pniej w adapterze. Nastpnie umieszcza si adapter w komorze w odpowiedni sposb pokazany na zdjciu. Ostatnim etapem jest unieruchomienie adaptera w komorze na dysk twardy, a to ju zaley od konkretnego modelu i pomysowoci instalujcego :) Niebawem pojawi si bardziej rozbudowany opis tej metody instalacji. Drugi sposb jest trudniejszy i bardziej ryzykowny. Polega na odpowiednim wygiciu nek w adapterze. Nie jest to metoda dla kadego i wykonujesz j tylko i wycznie na swoj odpowiedzialno. Z przyczyn bliej nieokrelonych zdecydowaem si na bardziej zoony sposb instalacji adaptera w laptopie. Poniej znajduje si peny opis procedury.

Opis przygotowania podwjnego adaptera CF->PATA44 poprzez wyginanie nek Materiay i narzdzia potrzebne do wprowadzenia modyfikacji: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) chiski adapter podwjny CF->PATA44 gniazdo tymczasowe PATA44 (np. przelotka PATA40->PATA44, ramka dysku twardego) solidna pseta do ostry noyk z amanym ostrzem lub co do szlifowania szeroka tama samoprzylepna do opakowa tekturowych olej rolinny wykaaczka spirytus i waciki lub chusteczki higieniczne

Specjalne uwarunkowania wymagane od wykonawcy: 1) dua sprawno manualna 2) cierpliwo 3) umiejtno przewidywania skutkw zych decyzji Wykonanie operacji (najwaniejsze punkty): 1) Usunicie czarnego elementu usztywniajcego nki a) obcicie/zeszlifowanie grnej i dolnej krawdzi a do odsonicia krawdzi stykw b) lekkie odchylenie grnych nek ku grze c) kilkakrotne naoliwienie odsonitych stykw d) zsunicie pozostaoci czarnej czci bez jej niszczenia (moe by w kilku czciach) 2) Wyprofilowanie nek dolnych a) odgicie nek w pobliu pytki o 60 w d b) podgicie nek o 60 w gr jakie 3mm od ich koca c) korekcja wzajemnego ustawienia nek z uyciem psety i tymczasowego gniazda 3) Wsadzenie czarnej czci z powrotem a) naoliwienie nek b) ostrone i stopniowe wsunicie plastikowej czarnej czci z powrotem 4) Wyprofilowanie nek grnych a) odgicie kocwek nek o 60 w gr jakie 3mm od ich koca b) zgicie nek w miejscu oparcia o czarn cz 60 w d c) korekcja wzajemnego ustawienia nek z uyciem psety i tymczasowego gniazda 5) Pasowanie nek do gniazda tymczasowego i korekcja ich ustawienia 6) Leakowanie nek w gniedzie tymczasowym w celu zapamitania nowego ksztatu 7) Skrcenie/wygicie w bok zworki (mona j zaizolowa tam samoprzylepn) 8) Ewentualne umieszczenie izolatora z tamy klejcej pomidzy nkami grnym i dolnymi

Wykonanie modyfikacji adaptera (wersja z penym opisem) Adapter w stanie surowym (przed wprowadzeniem zmian) wyglda nastpujco:

Adapter widziany od gry

Adapter widziany od dou Adapter wyglda normalnie. Po duszej analizie okazuje si, e jest odwrcony. Drugi slot CF wypadnie w miejscu obudowy laptopa. Aby adapter pasowa do maej komory dysku ThinkPada X40 nki naley przesun rwnolegle w d.

Pierwszym etapem jest chwilowe usunicie czarnej czci usztywniajc do delikatne nki. Czarna plastikowa cz w widoku od boku:

Naley zachowa du ostrono, gdy w razie uamania nek lub skruszenia miejsc lutowania adapter jest do wyrzucenia. Podczas usuwania grnej i dolnej krawdzi czarnego elementu naley uwaa, aby nie wjecha ostrzem w styki slotu CF. Jeli przetniesz bardzo cienkie styki czce slot CF z reszt adaptera to bdzie koniec zabawy. Po usuniciu grnej i dolnej warstwy plastiku sytuacja bdzie wyglda nastpujco:

Po odsoniciu metalowych krawdzi nek naley przy pomocy wykaaczki nanie pewn ilo oleju na miejsca czenia si metalu z plastikiem. Nastpnie naley odgi delikatnie ku grze grne nki (kad oddzielnie) i ponownie posmarowa nki olejem, rwnie na pozostaej dugoci nek.

Zsuwanie plastikowej czci przebiega do opornie w pierwszej fazie i najatwiej jest zacz na przemian od brzegw. Bardzo atwo jest przypadkowo wygi nk, aczkolwiek sia potrzebna do kompletnego wyrwania caej nogi jest do znaczna. W razie potrzeby plastikowa cz moe zosta poamana na kilka mniejszych (moja poamaa si na trzy czci co znacznie uatwio zsuwanie). amanie czci na drobne kawaki uniemoliwi jej powtrne uycie. Najlepsza ilo kawakw do dwie powki. Poamaniu w wybranych miejscach mona pomc spychajc plastikow cz ostrzem noa.

Adapter bez czarnej czci wyglda tak:

Na tym etapie zworka bya ju przechylona. Dziki temu adapter zacz si w ogle mieci w komorze dysku ThinkPada X40. W laptopach z dyskiem 2,5 wyginanie zworki nie musi by konieczne.

A teraz czas na metaloplastyk. Oto nki w pozycji pocztkowej:

Pierwszym etapem zwizanym z giciem nek jest odgicie dolnych nek w pobliu miejsca lutowania pod ktem okoo 60 do dou.

W praktyce miejsce przegicia nek jest bardzo bliskie miejscu oryginalnego wygicia nek. Podczas przeginania w d nki mog opiera si delikatnie o pytk do ktrej s przylutowane. Nie stanowi to wikszego problemu. Podczas wyginania naley uwaa na moliwo wyamania nki lub jej przypadkowego wygicia na bok. Kolejny etap to podginanie kocwek nek dolnych do gry.

Najlepiej zrobi to w odlegoci ok 3mm od koca. Podginanie bliej zakoczenia spowoduje problemy z wygiciem i korygowaniem miejsca zginania oraz moe zapewni nieprawidowy kontakt stykw w gniedzie. Podgicie w odlegoci wikszej ni 4mm od koca moe spowodowa za mae przesunicie rwnolege zcza i w efekcie uniemoliwienie umieszczenia adaptera w gniedzie i zatoce na dysk twardy 1,8. W tym momencie warto wsadzi nki dolne do gniazda pomocniczego i przeprowadzi niezbdne korekty ustawie pojedynczych nek.

Teraz naley umieci z powrotem czarny plastikowy element. Po tej operacji dobrze jest wyczyci nki i ich okolice roztworem na bazie spirytusu. Pniej bdzie to trudniejsze. Resztki oleju mog pogorszy przewodnictwo na stykach po umieszczeniu adaptera w gniedzie pyty gwnej.

Teraz kolej na wyginanie grnych nek. Stosujemy podobne zasady jak przy wyginaniu nek dolnych.

Wskazane jest minimalne przesunicie miejsca wygicia ku kocom nek o jakie 0,25mm w celu zmniejszenia szansy silnego opierania si o siebie wygitych nek grnych i dolnych. Z wsadzeniem izolatora mona jeszcze poczeka. Teraz czas na ostatnie due przeginanie nek.

Obecno czarnego plastikowego elementu bardzo uatwia doginanie nek do ostatecznego pooenia. Po dogiciu wszystkich nek naley wsadzi rzdek grnych nek do gniazda pomocniczego i wprowadzi indywidualne korekty do pooenia nek grnych.

Teraz kolej na ostateczne korygowanie pooenia wszystkich nek. W tym celu naley sprbowa wsadza oba rzdy nek w odpowiadajce im rzdy w gniedzie pomocniczym ale na niepenej szerokoci. Poniszy rysunek dobrze ilustruje metod:

Wsadzanie zaczynamy od maej iloci nek, najpierw z jednej strony a pniej z drugiej. Tym sposobem atwo wykry najbardziej niepasujce nki i poprawi ich pooenie pset. Kiedy ju uda si wsadzi wszystkie styki do gniazda tymczasowego to mona pozostawi adapter podczony do gniazda tymczasowego na kilka godzin. Leakowanie pozwala nkom przyj nowy ksztat pod wpywem czasu. Ja po porostu zostawiem swj adapter poczony z przelotk na noc. Jeeli nki pasuj luno a cao daje si atwo wsadza i wyciga to leakowanie mona pomin i przystpi do instalacji adaptera w laptopie.

Adapter na etapie leakowana w gniedzie tymczasowym:

Kiedy uda si ju poczy adapter z gniazdem tymczasowym to moesz by spokojny. Skoro nki day si wsadzi w jakie gniazdo w rozmiarach docelowych to powinno da si je wsadzi rwnie w gniazdo w laptopie. Na tym etapie mona ju pomyle o umieszczeniu izolatora z tamy klejcej. Izolator jest wykonany z kilkukrotnie sklejonej na siebie szerokiej tamy samoprzylepnej. Taka tama jest wykonana z cienkiej i odpornej na rozciganie folii, ktra jest dobrym izolatorem. Zewntrzne warstwy izolatora nie bd miay kleju przez co zmniejsza si szans zalepienia go kurzem i doprowadzenia do zwarcia.

Efekt kocowy moe wyglda tak:

Adapter po przerbkach wraz z kart pamici Po wprowadzeniu niezbdnych zmian adapter jest ju gotowy do zainstalowania w laptopie. Ze wzgldu na brak penego pasowania nek adaptera do gniazda pomocniczego nie bdzie mona go wsun w gniazdo w komorze na dysk twardy. Nie pomoe rwnie prba umieszczenia adaptera w sankach dysku twardego czy w innej usztywniajcej konstrukcji. Raz wygite nki nigdy nie bd do siebie rwnolege. Prby podczenia adaptera na si mog zakoczy si tylko uszkodzeniem adaptera lub gniazda interfejsu PATA44. Dlatego aby umieci adapter poprawnie w komorze dysku twardego potrzeba bdzie czciowo rozkrci samego laptopa. Dokadny opis tej czynnoci znajduje si w nastpnym rozdziale.

4. Instalacja SSD w laptopie

W poprzednim rozdziale zosta pokazany opis wprowadzenia zmian do adaptera podwjnego CF na zcze PATA44. Ze wzgldu na utrat rwnolegoci nek w zczu umieszczenie adaptera w komorze dysku twardego ThinkPada X40 bdzie wymagao czciowego rozmontowania laptopa. To jedyny rozsdny sposb prawidowego podczenia adaptera. Opis instalacji zmodyfikowanego adaptera w laptopie (najwaniejsze punkty) 1) Upewnij si, e adapter jest gotowy do instalacji a) styki powinny by czyste b) adapter powinien da si woy w gniazdo pomocnicze c) pomidzy wygitymi nkami naley umieci izolator d) w adapterze nie musi by karty CF e) sprawdzenie pooenia zworki master/slave (zworka musi by zaoona) 2) Rozmontowanie ThinkPada X40 a) usunicie rde zasilania laptopa (zasilacz, bateria lub baterie) b) wykrcenie dysku twardego c) odkrcenie klawiatury d) odpicie baterii CMOS (jak lubisz ryzyko moesz pomin) e) odpicie mikrofonu i przycisku zamknitej pokrywy f) uchylenie ku grze przedniej czci grnej obudowy 3) Podczenie adaptera do gniazda w laptopie 4) Zoenie laptopa i ewentualne umieszczenie karty CF 5) Uruchomienie laptopa i sprawdzenie dziaania adaptera i karty CF Poniej znajduje si ilustrowana i bardziej wyczerpujca wersja opisu przedstawiajca rzeczywist instalacj adaptera w konkretnym ThinkPadzie X40.

Instalacja adaptera w ThinkPadzie X40 (wersja z penym opisem) Przed przystpienie do woenia adaptera do komory dysku twardego naley wyczyci jego styki z resztek oleju uywanego w poprzednich operacjach. Po raz kolejny powinno si sprawdzi pasowanie nek adaptera w gniedzie pomocniczym. Zwykle po kilku godzinach leakowania nie ma z tym wikszych problemw. Wan czynnoci jest umieszczenie izolatora pomidzy nkami grnymi a dolnymi. Dziki temu zmniejszy si ryzyko zwarcia stykw. Nawet jeeli pomidzy stykami jest jaki przewit to absolutnie nie ma adnej gwarancji, e po woeniu adaptera w gniazdo w komorze dysku twardego nie dojdzie do zblienia si nek dolnych i grnych prowadzcego do zwarcia (spalenie pyty gwnej i/lub karty CF bardzo prawdopodobne). Adapter nie musi mie wsadzonych kart CF na czas operacji. Wskazany jest nawet ich brak, aby atwiej byo manewrowa adapterem podczas umieszczania stykw w gniedzie. Karty CF atwo mona wsadzi pniej. Zworka musi by zaoona. Jej pooenie nie jest a tak bardzo istotne, aczkolwiek wydaje si, e umieszczenie mastera w pierwszym slocie CF jest bardziej intuicyjne. W razie koniecznoci mona zaklei styki zworki tam izolacyjn, ale w prezentowanym przypadku nie byo to konieczne. Po ostatecznym przygotowaniu adaptera mona rozpocz rozmontowywanie laptopa. ThinkPad wymaga odpicia od stacji dokujcej (jeeli jest do niej poczony), odpicia baterii podstawowej (mog by dwie) oraz zasilania z sieci elektrycznej (jeli jest podczony). Przed przystpieniem do grzebania w komputerze zalecam zapoznanie si z instrukcj serwisow specyficzn dla konkretnego modelu laptopa. Grzebanie w oparciu o wasn wiedz tylko na wasn odpowiedzialno. Instrukcja zaleca, aby w tym momencie odczy dysk twardy. Wystarczy wykrci jedn rubk mocujc przedni zalepk i wysun dysk twardy otulony bardzo delikatnymi sankami z cienkiej blaszki (peni raczej funkcj ekranujc). Dysk w znacznym stopniu trzyma si dziki specjalnym blaszkom mocujcym tyln krawd sanek tu nad zczem PATA44. Naley uwaa na moliwo poamania plastikowej zalepki dysku twardego (zalepka wrci na swoje miejsce instalacji CF). Na drugi ogie idzie klawiatura. Aby j usun naley odkrci 6 rubek umieszczonych w zagbieniach z malutkim znaczkiem klawiatury. rubki znajduj si na spodniej stronie laptopa. Po usuniciu rubek wystarczy ju tylko popchn klawiatur w stron ekranu, z lewej strony powinna si unie sama, z prawej trzeba jej zwykle pomc podwaajc j czym (maym paskim rubokrtem) delikatnie do gry. Klawiatur mona oprze o matryc lub cakowicie odczepi cignc wtyczk za may foliowy listek (nie za tam sygnaow). Kolejnym zaleceniem pyncym z instrukcji serwisowej jest odpicie baterii podtrzymujcej CMOS (pami ustawie BIOS). Robi si to w celu uniknicia przypadkowego zwarcia mogcego spowodowa chociaby uszkodzenie wlutowanej pamici operacyjnej. Bateria jest wyranie widoczna, gdy jest w tej izolacyjnej koszulce. Aby mc unie grn obudow naley odpi mikrofon od pyty gwnej. Zcze mikrofonu jest zlokalizowane pod bateri CMOS. Dobrze jest rwnie odczepi wcznik zamknicia pokrywy umieszczony w prawym grnym rogu obudowy grnej (kadubka). Nie jest to niezbdne do uchylenia grnej obudowy. Na nastpnej stronie znajduje si zdjcie laptopa po wyjciu klawiatury i dysku twardego oraz rozczeniu baterii CMOS, mikrofonu i wcznika pokrywy.

ThinkPad X40 z wyjtym dyskiem twardym i klawiatur Teraz zacznie si chyba najciekawsza cz zabawy z kadym ThinkPadem X40/X41. Zdejmowanie plastikowej obudowy grnej potrafi by stresujce nie tylko za pierwszym razem. Po usuniciu 6 rubek z dolnej obudowy (3 przednie s najbardziej wysunitymi rubkami przedniej krawdzi laptopa, 3 kolejne s w zagbieniach bez loga klawiatury). Prosz nie odkrca adnych innych rubek! Pomimo usunicia wszystkich mocujcych rubek prba cignicia czy nawet lekkiego podniesienia obudowy koczy si niepowodzeniem. Powodem s mae zatrzaski umieszczone ponad gonikiem. Dobry sposb na ich otwarcie bez ich amania to lekkie uniesienie grnej obudowy obok gniazda PCMCIA i wsadzenie od dou jakiego paskiego, gadko wykoczonego przedmiotu pomidzy obudow grn i doln na przedniej krawdzi laptopa. Dwigienka od gilotynki do paznokci sprawdzia si dobrze w tej roli. Po wsadzeniu paskiego przedmiotu pomidzy obie obudowy (grn plastikow i doln tytanow) przesuwamy nim w stron przeciwlegego boku laptopa, uwaajc aby si nie wysun. To jedyny sposb jaki znam, ktry dobrze zadziaa z obudowami X40 i X41. Kiedy przednie zatrzaski ju puszcz wtedy naley lekko unie grn obudow do gry. Pozwoli to na swobodny dostp do komory dysku twardego i na manipulowanie adapterem podczas prb jego podczenia do gniazda dysku twardego. Prosz zwrci uwag na to, e dolna obudowa jest wykonana z tytanu i w razie potrzeby naley zaizolowa elementy przewodzce sygna w adapterze, ktre mog w jaki sposb dotkn do metalowej powierzchni. Czciowo uniesiona obudowa laptopa oraz moment wsadzenia adaptera do gniazda dysku twardego zosta przedstawiony na zdjciach na nastpnej stronie.

Zdjcia umieszczone na poprzedniej stronie bardzo dobrze ilustruj opisane poprzednio trudnoci z uniesieniem grnej obudowy. Obok gonika wyranie wida zatrzask dolnej obudowy, ktry jest do problematyczny w otworzeniu. Wida rwnie poprawny sposb umieszczenia adaptera w gniedzie PATA44 oraz bardzo ma ilo miejsca w samej komorze dysku twardego. Podczas podczania adaptera do gniazda stwierdziem, e prawie przedobrzyem z przesuniciem rwnolegym nek. Ledwo co udao mi si wsun nki poniewa adapter opiera si bardzo mocno o doln obudow. Gdybym przesun nki o kolejne 0,5mm od ich pierwotnego pooenia to mgbym mie problem z instalacj adaptera. O dziwo, aby umieci nki w gniedzie, musiaem odchyli adapter w stron dolnej obudowy (nki od strony dolnej obudowy musiay wej jako pierwsze, w drugiej kolejnoci wkadaem nki od strony grnej obudowy poniewa byy na wierzchu). Oto ostatnie zdjcie rozkrconego ThinkPada X40 przed zoeniem w cao.

Na zdjciu wida wyranie jak karta CF opiera si o doln obudow. W tym miejscu jest te jzyczek zalepki dysku twardego. Aby umieci zalepk na swoim miejscu bdzie trzeba nieco podnie adapter do gry. Ale to dopiero po skrceniu obudowy z powrotem. Na grnej obudowie wida wyranie metalowe elementy usztywniajce. To o te elementy moe opiera si adapter po zoeniu komputera. Metalowe sanki dysku twardego bd bezuyteczne, ich podstawow funkcj byo ekranowanie dysku i jego unieruchomienie. Grne obudowy pochodzce z ThinkPadw X41 maj dodatkowo miedzian foli przewodzc ciepo obok metalowego usztywnienia. Aby zoy komputer w cao wystarczy odwrci kolejno dziaa potrzebnych do jego rozmontowania. Obudowa grna atwo zatrzaskuje si wic dobrze jest sprawdzi, czy wszystko jest prawidowo uoone aby nie przytrzasn jakiego kabelka od mikrofonu czy baterii CMOS. Na zdjciach umieszczonych na nastpnej stronie wida pooenie karty CF po umieszczeniu jej w zainstalowanym adapterze.

Na zdjciach umieszczonych powyej wida jedn kart CF. Karta jest umieszczona w pierwszym slocie CF, ktry jest u dou. Ustawienie zworki decyduje o tym, e jest to master. Przed zaoeniem zalepki naley sprawdzi prac adaptera. Umieszczamy w nim przynajmniej jedn kart CF (jeeli jedna to koniecznie na slocie master). Podczamy laptopa do prdu i uruchamiamy. Jeeli odczepialimy bateri CMOS laptop sypnie bdami o utracie ustawie BIOS oraz o koniecznoci ustawienia czasu. Najistotniejsze jest jednak sprawdzenie pracy adaptera. Pierwsz oznak jest poprawna praca diody umieszczonej na adapterze (powinna kilka razy mrugn chwil po uruchomieniu). Jeeli dioda wieci si cay czas to jest problem. Naley wtedy jak najszybciej wyczy komputer. Pierwszym powodem takiego zachowania diody jest umieszczenie karty CF w slocie slave bez jednoczesnego umieszczenia drugiej karty w slocie master. Do testw adaptera polecam wsadzenie najtaszej moliwej karty CF w slot master aby w przypadku problemw nie straci cenniejszych kart CF. Kady inny powd cigego wiecenia diody oznacza powaniejszy bd w pracy interfejsu PATA44. Moe to by zwarcie lub defekt karty CF. Niekiedy BIOS wypluwa komunikaty o bdzie urzdzenia, w ThinkPadzie X41 pojawi si legendarny bd 2010 jak rwnie nie bdzie mona w ogle korzysta ze slotu slave. Kiedy ju przebrniemy przez pierwsze uruchomienie adaptera warto sprawdzi adapter obsadzony kartami CF w ich docelowym ukadzie master plus slave. Mona wtedy uruchomi przez USB jakiego Linuxa i zobaczy jak s widziane dyski twarde. Mona te od razu sprbowa instalowa system operacyjny i dopiero po instalacji sprawdzi czy nie ma jaki przykrych niespodzianek jak fallback do PIO czy za dua ilo bdw na interfejsie IDE. Oczywicie jeeli ktra z kart CF bdzie mie bit typu nonika ustawiony na removable (nonik wymienialny) to caa zabawa bdzie o wiele bardziej ciekawa podczas instalacji popularnych systemw operacyjnych. Problem nie dotyczy Linuxa. Warto sprawdzi osigane wyniki transferw na kartach CF za pomoc odpowiedniego oprogramowania. Jeden z lepszych programw jaki znalazem to CrystalDiskMark 2.1 pobrany ze strony http://crystalmark.info/. Kiedy ju przekadanie kart CF zakoczy si na dobre mona spokojnie zaoy zalepk na komor dysku twardego. To w zasadzie koniec mojej opowieci. Dalej dziaasz ju po swojemu.

5. Podsumowanie
Instalacja SSD wykonanego z CF w laptopie IBM ThinkPad X40 jest zadaniem wymagajcym. Najgorszym odkryciem jest brak rozsdnego dostpu do udanych podwjnych adapterw CF firmy Addonics. Szkoda, e nadal nie ma nikogo kto chciaby je sprowadza hurtowo do Polski. By moe cena po imporcie odstraszyaby potencjalnych nabywcw, nie chc si wicej wypowiada na ten temat. Alternatywnym rozwizaniem jest instalacja chiskiego adaptera podwjnego o odwrconym zczu. Mona jej dokona poprzez instalacj dodatkowej tasiemki lub przerabiajc cay adapter. Przerbka adaptera jest pracochonna i polecana odnajdujcym si w filozofii Adama Sodowego i raczej nie znajdzie za wielu naladowc pord uytkownikw lepiej zachowanych egzemplarzy ThinkPadw X40. Dobrze jest rwnie pamita o tym, e przesiadka na SSD wykonane z CF jest zabaw do kosztown. Obecnie szybkie karty CF kosztuj od 20z/GB w gr. Ponadto naley solidnie przemyle sens instalacji SSD, rozway plusy i minusy takiego rozwizania. Przesiadka na SSD powinna by dokonana tam, gdzie jest to wymagane z powodu ryzyka utraty danych na mechanicznym dysku twardym. Argumenty za szybkoci, wiksz energooszczdnoci i podobne s naprawd drugorzdne. W ThinkPadzie X40 zuycie prdu nie zmniejszyo si a tak bardzo, moe co najwyej o 15% gdy fabryczny dysk 1,8 by i tak do oszczdny oraz wyjtkowo cichy. Innym aspektem z ktrym przyjdzie si zmierzy po zainstalowaniu SSD wykonanego z CF bdzie ilo dostpnego miejsca na dysku twardym. Najlepiej jest minimalizowa ilo danych umieszczonych na laptopie, uywa zewntrznym miejsc skadowania danych (komputery w sieci lokalnej, karty SDHC, pamici USB i podobne). Bardzo wana uwaga! SSD nie gwarantuje cakowitego bezpieczestwa danych. W przypadku defektu elektroniki bdcej w karcie CF (czy w kadej innej pamici flash) dane zostaj utracone jeszcze skuteczniej ni na mechanicznym dysku twardym. Od wielu, wielu lat jedyny skuteczny sposb zabezpieczenia cennych danych do robienie kopi bezpieczestwa. Backup often to powszechnie znany komunikat wywietlany przez bezradne programy narzdziowe suce do odzysku danych. Dobrym sposobem jest zapisywanie najwaniejszych wynikw swojej pracy nawet kilka razy dziennie na kilku fizycznie niezalenych od siebie nonikach (Robie synku backupy, robie? Tak, tak robiem na ostatniej partycji dysku co go wczoraj wzia cholera...). To ju koniec. Wielkie dziki dla wszystkich pomocnych osb, ktre bardzo przyczyniy si do powstania tego tekstu, w szczeglnoci dla: Michaa, mojego dobrego znajomego ju od wielu lat, ktry pierwszy zwrci mi uwag na moliwo zastosowania kart CF w roli SSD Jakuba, mojego starszego brata, bez ktrego nie umiabym zrobi czegokolwiek sensownego z jakkolwiek elektronik InNominePatris, ktry dostarczy mi chiski adapter podwjny nie majc jakiejkolwiek gwarancji, e uda mi si zainstalowa ten adapter w ThinkPadzie X40 Dzikuje za czas powicony na lektur, mam nadziej, e nie by to czas stracony. Janko Wodnik