Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi 26 (3): 291-306 (2010)

Pencere Fonksiyonu Aileleri ve Uygulama Alanlar

Turgay KAYA, Melih Cevdet NCE Frat niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm, ELAZI

ZET Pencere fonksiyonlar (veya ksaca pencere), sonlu impuls cevapl (FIR, Finite Impulse Response) saysal filtre tasarmnda istenmeyen salnmlar ortadan kaldrmak iin kullanlan yaplardr. Pencere fonksiyonu analob genilii, dalgalanma oran ve yan lob azalma oran gibi fonksiyonun performansn etkileyen parametrelere sahiptir. Bir pencere fonksiyonu tasarmnda temel ama, istenilen zellikleri salayacak genlik spektrumuna dk derece ve en uygun spektral parametre deerleriyle ulamaktr. Bu almann amac, pek ok uygulama alannda tercih edilen pencere fonksiyonu ailelerini belirlemek ve bu fonksiyonlar iin yeni yaklamlar incelemektir.

Anahtar Kelimeler Pencere fonksiyonu ailesi Kaiser penceresi Ultraspherical pencere FIR filtre

ABSTRACT Window functions (or shortly windows) are structures being used to eliminate undesired oscillations at FIR (Finite Impulse Response) digital filter design. Window function has parameters, which affect window performance, such as mainlobe width, ripple ratio and sidelobe roll-off ratio. The main aim at window function design is to reach amplitude spectrum providing desired properties with low degree and optimum spectral parameter values. The goal of this study is to determine window function families preferred at many application areas and to examine the new approaches for these functions.

Keywords Window function families Kaiser window Ultraspherical window FIR filter

* Sorumlu yazar (Corresponding author) e-posta: tkaya@firat.edu.tr ,

292
Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi 26 (3): 291-306 (2010)
1. GR Son yllardaki gelimelere paralel olarak analog sistemlerin yerini saysal sistemler almtr. Bu duruma bal olarak, sistemden arzu edilen zelliklerde k elde edebilmek iin saysal sistemin performansn arttrma abalar domutur. Herhangi bir saysal sistemde arzu edilen k retmek iin kullanlan yazlmsal veya donanmsal yaplara saysal filtre ad verilmektedir. Bir saysal filtre impuls cevabna gre, sonlu impuls cevapl filtre (FIR filtre) ve sonsuz impuls cevapl filtre (IIR Infinite Impulse Response) eklinde ikiye ayrlmaktadr. Tekrarsz olarak gerekletirilen bir filtrenin ideal genlik cevabnn snrl sayda eleman alnarak tasarlanmas ileminde keskin kesim frekans blgesinde istenmeyen Gibbs salnmlar meydana gelmektedir. Oluan bu salnmlar pencere fonksiyonlar yardmyla ortadan kaldrlmaktadrlar. Bu ilemlerde kullanlan pencere fonksiyonlar iin literatrde eitli zelliklere sahip farkl pencere trleri gelitirilmitir. Gelitirilen bu pencere fonksiyonlarnn uygulama alanlar olarak bir ve iki boyutlu tekrarsz saysal filtre, saysal hzmeleme ve iki boyutlu saysal filtrelerin en ok kullanld grnt ileme alanlar gsterilebilmektedir. Fourier serisi kullanlarak tasarlanan filtre yaklamnda serinin dorudan kesilmesiyle meydana gelen olay matematiksel olarak ifade etme ilemi Gibbs tarafndan 1899da yaplmtr [1]. Fejer, yapm olduu almada pratik uygulamalarda kullanlabilmesi iin oluan bu Gibbs salmnlar ortadan kaldrabilmede uygun bir yaklam sunmutur [2]. Lanczos, Fejerin nerdii yaklamdan daha baarl sonu verecek bir yumuatma yaklam nermektedir [3]. Adams tarafnda yaplan almada ise, en yksek yanlob seviyesi ile toplam yanlob enerjisi arasndaki en iyi dengeyi salayacak yeni en uygun pencere fonksiyonunu nerilmitir [4]. Yaplan almalarda kullanlan pencere fonksiyonlar sahip olduklar bamsz parametre zelliklerine gre sabit ve ayarlanabilir pencereler eklinde iki ksma ayrlmaktadrlar. Sabit pencere fonksiyonu iin fazlaca tercih edilen trler ve denklemleri [5] de gsterilmitir. nerilen bu pencerelerin genel zellikleri olarak, sabit pencere uzunluu yznden pencere fonksiyonu spektral parametrelerinden yalnzca birinin ayarlanmas yaplabilmektedir. Sabit pencereler sahip olduklar bu zelliklerinden dolay pratik uygulamalar iin uygun yaplar deildir. Bu durumun stesinden gelebilmek iin ve spektral parametre deerlerinin deitirilebilmesini salamak iin ayarlanabilir pencereler nerilmitir. nerilen bu pencere fonksiyonlar sabit pencerelerdeki tek ayarlanabilir parametre deerinin aksine iki veya daha fazla parametre kullanlarak oluturulan ayarlanabilir pencerelerdir. Dolph tarafndan yaplan almada, ayarlanabilir parametre zelliine sahip pencerenin iki nemli parametresi ile minimum analob genilii salanmtr [6]. Literatrde, iki parametreli pencere ile ilgili Poisson, Cauchy, Gaussian gibi pek ok yaklam nerilmitir [7]. Pencere fonksiyonu ve uygulama alan olarak pek ok alanda tercih edilen iki parametreli pencere, Kaiser tarafndan nerilmitir. Kaiserin FIR filtre tasarm zerine yapt almada, analob ierisinde maksimum enerjinin toplanmas ilkesine dayal olan yaklam sayesinde tasarlanan filtrenin Dolph-Chebyshev pencere kullanlarak tasarlam filtre ile karlatrldnda daha baarl sonular verdii grlmektedir [8]. Saramaki yapt almada, Kaiser penceresine benzer bir yap kullanarak bu yapnn ayrk fonksiyonunu gelitirmitir. Gelitirmi olduu bu pencereyi, dikdrtgen pencere fonksiyonuna basit frekans dnm uygulayarak elde etmitir. Saramaki gelitirdii bu pencere fonksiyonunu kullanarak tasarlad FIR filtre ile durdurma band azalmas bakmndan Kaiser penceresi kullanarak tasarlanan FIR filtreden daha kullanl bir yap elde etmitir [9]. ki parametreli pencereler ile ilgili yaplan almalardan elde edilen pencere spektral cevaplar Kaiser penceresinden daha iyi olmad iin uygulamalarda fazlaca tercih edilmemilerdir. Nuttall yapt almasnda, birok farkl artlar altnda spektral parametrelerinden olan ok iyi yanlob davran ve en uygun zelliklere sahip pencere fonksiyonu gelitirmitir [10]. Gelitirilen bu iki parametreli pencere fonksiyonlar, pencerenin analob genilii, pencere uzunluu ve dalgalanma oran gibi spektral parametrelerinin ayarlanmasndan sadece iki faktrn kontroln salamaktadr. Deczky tarafndan gelitirilen ve parametreli yeni pencere fonksiyonu olan ultraspherical fonksiyon, Gegenbauer veya Ultraspherical polinomlar olarak bilinen ortogonal polinomlarn temeline dayanmaktadr. Gelitirilen bu pencere fonksiyonu ile yanlob azalmas, fonksiyona eklenen parametre yardmyla kontrol edilmektedir [11]. Ultraspherical pencere fonksiyonun detayl bir ekilde analizi Bergen ve Antoniou tarafnda yaplmtr [12,13]. Bergen ve Antoniou tarafndan yaplan bu almalarda, gelitirdikleri pencere fonksiyonun elde edilmesi amacndan bahsetmilerdir. ki parametreli pencerelerin yalnzca analob genilii ve dalgalanma oran gibi parametrelerin kontrolnde kullanlrken, yanlob azalma orannn deitirilmesinde bu

293
Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi 26 (3): 291-306 (2010)
pencerelerin yetersiz kaldklarn ve nerilen yeni pencere fonksiyonu yardmyla bu sorunun ortadan kaldrlmasn salamlardr. Makale almalarnda, pencere fonksiyonuna ait olan denklemleri deneysel olarak hesaplamaktadrlar. Gelitirilen bu pencere fonksiyonun ayn zamanda saysal hzmeleme ve grnt ileme gibi dier uygulamalar iin de kullanl olduklarn belirtmilerdir. Bergen ve Antoniou tarafndan yaplan dier almalarda [14,15], Ultraspherical pencereyi tekrarsz saysal filtre tasarmnda kullanmlardr. Etkili bir saysal filtre tasarmnn, etkili pencere katsay deerlerinin hesaplama saysnn azalmasn salayarak veya filtre uzunluunun ve pencere bamsz parametrelerinin uygun filtre trleri iin deneysel olarak bulunarak gerekletirilebileceklerini belirtmilerdir. Gelitirilen pencere ile elde edilen sonularn Kaiser ve Dolph-Chebyshev pencere kullanlarak tasarlanan filtre derecesinden daha dk olduunu gstermilerdir. Ayn zamanda bu pencere fonksiyonu yardmyla tasarlanan filtrenin ayn filtre derecesi ile literatrdeki dier pencere fonksiyonlar kullanlarak tasarlanan filtrelere gre geirme band dalgalanmasnn azalmasn, durdurma band zayflamasnn artmasn salamlardr. Avci ve Nacarolunun yapm olduklar almada, ayarlanabilir pencere fonksiyonuna yeni bir yaklam getirilerek stel pencere fonksiyonu kullanmn nermilerdir [16]. Gelitirilen yeni stel pencere fonksiyonu, Kaiser penceresi denklemi temel alnarak tretilmitir. Bu pencere yardmyla elde edilen sonulardan, ayn pencere uzunluu ve analob genilii iin daha kt sonular verirken, baz uygulamalar iin yararl olacak olan yanlob azalma oran bakmndan baarl sonular elde edilmitir. Avci ve Nacarolu nun yaptklar uygulamada ise, gelitirilen pencere fonksiyonunun FIR filtre tasarm iin kullanmlardr. almalarnda, yanlob azalma oran bakmndan baarl sonular alndn gstermilerdir [17]. Avci ve Nacarolu nerdikleri yeni pencere fonksiyonunu, Kaiser penceresine eklenen nc bir parametre ile oluturmulardr. Bu almalarnda yazarlar, gelitirdikleri pencere fonksiyonun literatrdeki dier pencereler (ultraspherical, Saramaki, Kaiser ve DolphChebyshev) ile kyaslamasn yapmlar ve sabit pencere uzunluu iin minimun durdurma band zayflamasnda baarl sonular verdiini ispatlamlardr [18]. Avci ve Nacarolunun yaptklar bir baka almada, Kaiser penceresinden tretilen ancak zaman blgesi fonksiyonunda g serisi alm iermeyen pencere fonksiyonunu gelitirmilerdir. Yaptklar FIR filtre tasarm uygulamasnda ise, yntemi dier pencereler ile ayn pencere uzunluu ve normalize edilmi analob genilii iin dalgalanma oran, yanlob azalma oranlar bakmndan karlatrmlardr. Elde edilen sonulardan, Hamming penceresi eklenerek gelitirilen pencere ve Kaiser penceresine eklemi Hamming penceresi ile performans karlatrlmasnda daha iyi dalgalanma oran saladn tespit etmilerdir. nerilen yntemin, geniletilmi analob genilii ve daraltlm yanlob azalma oran bakmndan parametreli ultraspherical pencere fonksiyonundan dalgalanma oran bakmndan daha iyi sonu verdiini gstermilerdir [19,20]. Dalgalanma oran spektral parametresini gelitirmek iin [19,20]de nerilen almalarna ekledikleri yeni parametre ile salamlardr [21]. Eklenen yeni parametrenin uygun deer seilmesiyle daha iyi bir dalgalanma oran ve kontras oran bakmndan baarl sonular elde etmiledir. Pencere parametre deerlerinin belirlenmesinde son zamanlarda akll hesaplama yntemleri kullanlmaktadr. Kaya ve nce, pencere katsay deerlerinin hesaplanmasnda evrimsel hesaplama yntemlerinden bir olan Genetik Algoritma (GA) kullanmn nermilerdir. Bu yntemle bulunan sonular Kaiser penceresi genlik spektrumu ile karlatrlm ve yanlob azalma oran bakmndan daha baarl sonular elde etmilerdir [22, 23]. Kaya ve nce tarafndan yaplan baka bir almada ise, [22] almas yardmyla elde edilen sonular FIR filtre tasarmnda kullanlarak yanlob azalma oran daha yksek olan bir filtre genlik spektrumu elde etmilerdir [24]. Bir boyutlu filtre tasarm iin gelitirilen pencere fonksiyonu yaklam iki boyutlu filtre tasarmnda da kullanlmtr. Bu amala literatrde fazlaca almalar yaplmtr. ki boyutlu pencere fonksiyonu iin ilk kabul edilebilecek alma Huang tarafndan nerilmitir. Yaplan bu almada dairesel simetrik ilkesine dayal olan yaklamda, iyi tasarlanm bir tek boyutlu pencere fonksiyonu ile iyi zellikler gsterebilecek iki boyutlu bir pencere fonksiyonun tasarlanabilecei gsterilmitir [25]. Speake ve Mersereau almalarnda, iki boyutlu pencere fonksiyonu tasarm iin Kaiser ve Huang tarafndan nerilen yaklamlarn karlatrmalarn yapm ve pencere tasarmnda kullanlacak denklemlerin karmn gerekletirmilerdir [26]. Speake ve Mersereaunn bir baka almalarnda [26]da nerdikleri pencere tasarm denklemlerini daha iyi hale getirmilerdir [27]. McClellan almasnda, iki boyutlu filtre tasarmnda bir boyutlu pencere fonksiyonuna dnm uygulayarak iki boyutlu pencere fonksiyonu elde etmi ve bunu

294
Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi 26 (3): 291-306 (2010)
filtre tasarmnda kullanmtr [28]. Yu ve Mitra yaptklar almada, McClellannn [28]da yapt tek sayl uzunluk durumunu ift uzunluklu durum iin yine ayn McClellan dnmn kullanarak gerekletirmilerdir [29]. Lu ve Yeh almalarnda, McClellan dnm katsaylarnn hesaplanmasnda ve bir boyutlu prototip filtrenin kesim frekansn belirlemede tekrarl sonlu kare yaklam kullanmn nermilerdir [30]. ki boyutlu filtre tasarm iin bir baka yaklam Antoniou ve Lu tarafndan yaplm ve Huang tarafndan nerilen iki boyutlu pencere fonksiyonun ayrk zaman karln gelitirmilerdir [31]. Ayrca, tekrarl ve tekrarsz saysal filtre tasarmnda eitli almalar yaplmtr [32-34]. Shpak almasnda, uygun dnm ve pencereleme kullanlarak filtre tasarmnda en iyi sonular elde edilememesinden dolay yeni basit bir dnm gelitirmitir. ki boyutlu filtre tasarm iin gerekli olan, iki boyutlu filtre ile ayn uzunlukta optimum bir boyutlu filtre ve buna uygun z-dnm ve filtreleme ilemleri gerekmektedir. Bu ilemlerin fazlal yerine gelitirilen dnm ile daha hzl olarak iki boyutlu filtre tasarmn gerekletirmitir [35]. Bir boyutlu filtre yaklamnda olduu gibi iki boyutlu filtre tasarmnda da akll hesaplama teknikleri kullanlmaktadr. Mladenov ve Mastorakis makalelerinde, iki boyutlu saysal filtre tasarmnda sinir alar kullanmn nermilerdir. Gelitirdikleri yntem, ynteme eklenen kararllk kriteri ile tasarlanan filtrenin kararlln garanti etmekte, sinir a kullanmyla hesaplama hz arttrlmakta ve filtre uygulamasn basitletirmektedir [36]. Mastarakis ve di. yaptklar bir dier almada, [36]da ki almalarna benzer bir yol izlemi, akll hesaplama teknii olarak GA kullanmlardr [37]. Tsai ve di. yaptklar makale almasnda, hybrid Taguchigenetic algorithm (HTGA) olarak isimlendirilen yeni genetik algoritma ile iki boyutlu tekrarl saysal filtre tasarm problemini zmeyi nermilerdir [38]. Bu yntem sayesinde kullanlan GA daha gl, hzl yaknsama ve istatistiksel olarak doru olmasn salamlardr. Tsai ve di. yapt almada, [38]de kullandklar yntemdeki GA nn kromozomlarnn seiminde farkl bir yntem uygulayarak gelitirilmi genetik algoritma kullanmn nermilerdir [39]. 2. Saysal Filtreler Saysal iaret ileme alanlarnda istenilen zelliklerdeki k iaretini elde edebilmek iin tercih edilen yazlmsal veya donanmsal yaplara saysal filtre ad verilmektedir. Bu alanlarda kullanlan saysal filtreler bir ve iki boyutlu saysal filtreler eklinde iki gruba ayrlmaktadrlar. 2.1. Bir Boyutlu Saysal Filtreler Filtreler, impuls cevaplarna gre FIR ve IIR filtreler eklinde iki grupta incelenmektedirler. Hem FIR hem de IIR filtrelerin birbirlerine gre avantaj ve dezavantajlar bulunmaktadr. FIR olarak tasarlanacak bir filtre tekrarl veya tekrarsz yap kullanarak tasarlanabilmektedir. Ancak tekrarl olarak tasarlanacak FIR filtre daima kararl ve lineer faz cevabna sahip olacaktr. Bir saysal filtre genlik cevab karakteristii ve zellikleri ekil 1 de gsterildii gibidir [40].

ekil 1. Filtre genlik zellikleri

295
Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi 26 (3): 291-306 (2010)
ekilde; wg = geirme band frekans wd = durdurma band frekans w = rnekleme frekans Ag = geirme band dalgalanmas Ad = durdurma band zayflamasn gsterilmektedir. tasarlanan iki boyutlu filtre aadaki faktr salayacaktr. iki boyutlu saysal filtre daima kararl olacak sistem lineer faz cevabna sahip olacak snrl impuls cevaplarndan dolay hzl Fourier dnm yardmyla gerekletirilebileceklerdir [41]. Bir boyutlu filtre transfer fonksiyonuna benzer olarak iki boyutlu filtre transfer fonksiyonu,

Saysal filtre tasarmnda temel ama, istenilen zellikleri salayacak genlik cevabnn yukarda ifade edilen artlar ierisinde olmasn salayacak filtre transfer fonksiyonu katsay deerlerinin hesaplanmas eklindedir. stenilen genlik karakteristiini salayacak olan filtre, tekrarsz olarak gerekletirilirken sisteme ait giri-k ilikisini gsteren transfer fonksiyonu, H (e
jw

H2 (z1, z2 ) =

n1= n2=

h (nT , n T )z
2 1 1 2 2

n1 n2 1 2

(3)

)=

n =

h( n)e

eklindedir. Denklem sonsuz sayda terim ierdii iin yapnn tasarlanmas imknsz olacaktr. Snrl sayda eleman deeri alnarak elde edilen nedensel bir filtreye ait gelitirilmi iki boyutlu filtre transfer fonksiyonu,
( N2 1)/2 ' H2 (z1, z2 ) = z1(N11)/2 z2 H2 (z1, z2 )

(1)

(4)

denklemi yardmyla ifade edilmektedir. Sonu, elde edilen filtrenin impuls cevabnn dan balayp a kadar devam ettiini gsterir. Bu durumda da filtre fiziksel olarak gerekletirilemez. Bir filtrenin fiziksel olarak gerekletirilebilmesi iin bu impuls cevabnn snrl sayda ve sistemin nedensel olmas gerekmektedir. Denklem 1de impuls cevabnn snrl sayda olabilmesi iin belirli bir gecikmeyle arplmas gerekmektedir. Bylelikle sonsuz uzunlua sahip olan saysal filtre sonlu sayda bir impuls cevabna sahip olacaktr. N terim iin FIR j filtre transfer fonksiyonu denklemi ise, e = z yazlrsa,

eklinde ele edilir. Hem bir hem de iki boyutlu filtre tasarmnda snrl saydaki eleman deerinin Fourier dnmn alnmasyla elde edilen transfer fonksiyonunda istenmeyen Gibbs salnmlar meydana gelmektedir. Meydana gelen bu salnmlara ait genlik cevab tek boyutlu filtre iin ekil 2 de gsterilmitir.

H ( z ) = h[n]z n
n =0

N 1

(2)

eklinde elde edilir. 2.2. ki Boyutlu Saysal Filtreler ki boyutlu saysal filtre tasarm admlar tek boyutlu saysal filtre tasarmnda olduu gibi, sisteme uygun ekilde yaklam, gerekletirme, uygulanmas ve sistemin quantalama hatasnn belirlenmesi eklindedir. Bu ilem admlar saysal bir sistemin hayata geirilmesinde de izlenen yoldur. ki boyutlu olarak tasarlanan bir filtre tek boyutlu filtre de olduu gibi tekrarl veya tekrarsz olarak iki ekilde gerekletirilebilmektedir. Tekrarsz olarak ekil 2. Farkl uzunlua sahip filtreler iin Gibbs salnmlar 3. Pencere Fonksiyonlar FIR filtre tasarmnda Fourier serisinin anlk kesilmesinden dolay meydana gelen ve arzu edilmeyen bu salnmlar ortadan kaldrabilmek iin kullanlan yaplara pencere fonksiyonu ad

296
Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi 26 (3): 291-306 (2010)
verilmektedir Genel olarak bir pencere fonksiyonu yardmyla filtre tasarm ileminde, filtrenin ideal genlik cevab ile ayn uzunlua sahip pencere fonksiyonu arplarak tasarlanmak istenen filtre katsay deerleri elde edilmektedir. Bir boyutlu saysal filtreler iin bu durum denklem 5 ile ifade edilebilir. kullanlarak iyi tasarlanm bir pencere fonksiyonu dolaysyla filtreden arzu edilen karakteristik, analob geniliinin dar olmas dalgalanma orannn kk olmas yanlob azalma orannn geni olmas eklindedir [40]. 4. Yaygn Olarak Kullanlan Pencere Fonksiyonu eitleri Literatrde hem saysal filtre tasarm hem de farkl uygulamalar iin farkl pencere fonksiyonu nermeleri yaplmtr. Gelitirilen pencere fonksiyonlar sahip olduklar parametrelere gre sabit ve ayarlanabilir pencereler eklinde iki gruba ayrlmaktadrlar. Sabit pencere fonksiyonlar sahip olduklar tek bir parametre (pencere uzunluu) ile yalnzca pencere fonksiyonunun analob geniliini ayarlayabilmektedir. Ayarlanabilir pencereler ise sahip olduklar iki veya daha fazla parametre ile sabit pencerelerde olduu gibi pencere uzunluu ile analob geniliini ayarlayabilmekte, dier parametreler yardmyla da dier pencere spektral parametrelerini ayarlayabilmektedirler

h [ n ] = hid [ n ] w[ n ]

(5)

Gibbs salnmlarn giderebilmek iin kullanlan pencere fonksiyonlarnn genel olarak spektral karakteristii ekil 3de gsterilmitir

4. 1. Sabit Pencere Fonksiyonlar ekil 3. Pencere fonksiyonu spektral gsterimi ekilde, Analob genilii = 2WR R = Maksimum yanlob genlii analob genlii S = Maksimum yanlob genlii minimum yanlob genlii ile tanmlanmaktadr. Pencere fonksiyonu tasarm iin nerilen yntemler genel olarak yukarda belirlenen spektral parametre deerlerinin daha iyi olmasn salamak amacyla gelitirilmilerdir. Gelitirilen bu fonksiyonlar . . Bu trden pencere fonksiyonlar yaygn olarak sinyal ileme uygulamalarnda tercih edilmektedir. Yaygn olarak kullanlan bu tr pencereler, Dikdrtgen, Hamming, Hann, Blackman, Bartlett v.s. gsterilebilir. Bu fonksiyonlara ait denklemler aadaki gibidir [40, 5].
1 Dikdrtgen: w [ n ] = 0 N 1 (6) 2 di er yerlerde n

Hamming:

N 1 2 n , n 0.54 + 0.46cos w[ n] = 2 N 1 0 dier yerlerde

(7)

297
Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi 26 (3): 291-306 (2010)
2 n N 1 , n 0.5 + 0.5cos w[n] = N 1 2 0 di er yerlerde

Hann:

(8)

Blackman:

N 1 2 n 4 n + 0.08 cos , n 0.42 + 0.5 cos w[ n ] = N 1 N 1 2 di er yerlerde 0

(9)

n N 1 1 , n Bartlett: w[ n ] = N 1 2 0 di er yerlerde

(10)

Sabit pencere fonksiyonlarnn bir tek parametreye sahip olmalarndan dolay dier pencere spektral parametrelerin ayarlanmasnda kullanlamamaktadrlar. Bunlarn yerine daha fazla parametreye sahip ayarlanabilir pencere fonksiyonlar gelitirilmitir. 4. 2. Ayarlanabilir Pencere Fonksiyonlar Literatrde kullanlan ve ok fazla tercih edilen ayarlanabilir pencere fonksiyonlar Dolph-Chebyshev, Kaiser, Saramaki, ve Ultraspherical ile son zamanlarda gelitirilen stel, Cosh, modifiye edilmi Cosh, modifiye edilmi Kaiser gsterilebilir. Chebyshev polinomuna dayal olan Dolph-Chebyshev fonksiyonu [6], pencere uzunluu ve dalgalanma oran eklinde iki tane bamsz parametreye sahiptir.

Bessel fonksiyonuna dayal olan Kaiser fonksiyonu [8] ise pencere uzunluu (N) ve ayarlanabilir k parametrelerine sahiptir.

2 2n I0 (k 1 ) N 1 w[n] = I0 (k ) 0

N 1 2

(12)

dier yerlerde

Burada k ayarlanabilir parametre,I0(x) sfr dereceli birinci tr gelitirilmi Bessel fonksiyonu olup, g serisi alm aadaki gibidir.

1 1 (N1)/2 i 2ni N 1 (11) wn [ ] = +2 TN1 x0 cos cos , n N r N N 2 i=1

1 x k I 0 ( x ) =1 + k =1 k 2

(13)

Burada ve x0 = cosh

r = 10 R / 20

1 1 cosh 1 dir. Tk(x) fonksiyonu r N 1

Saramaki tarafndan nerilen [9] Saramaki pencere fonksiyonuna ait denklemler aada gsterilmitir.

ise birinci tr k. dereceden Chebyshev polinomu olup,

1 cos(k cos x) x 1 Tk ( x) = eklinde gsterilir. 1 cosh(cosh x) x 1

( n) / w (0), n ( N 1) / 2 w w[n] = dier yerlerde 0

(14)

298
Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi 26 (3): 291-306 (2010)

Burada;

( n) = v0 ( n) + 2 w

( N 1) / 2

k =1

vk ( n)

(15)

1 n = 0 v0 (n) = 0 dier yerlerde

(16)

1 v1 (n) = / 2 0

n=0 n =1 dier yerlerde

(17)

2( 1)vk 1 (n) vk 2 (n) + [vk 1 (n 1) vk 2 (n 1)] vk (n) = 0

eklindedir. K. Avci ve A. Nacarolu tarafndan [1621] Kaiser penceresi denklemleri kullanlarak oluturulan drt tip pencere fonksiyonu ise stel, Cosh, modifiye edilmi Cosh ve modifiye edilmi Kaiser pencereleridir.
2 2n exp( e 1 ) N 1 w[n] = exp( e ) 0

n k dier yerlerde

(18)

stel pencere fonksiyonu Kaiser pencere fonksiyonunda sfr dereceli birinci tr gelitirilmi Bessel fonksiyonun (I0(x)) yerine stel fonksiyonu yazlarak elde edilmitir.

N 1 2

(19)

dier yerlerde

Gelitirilen bir dier pencere fonksiyonu ise cosh penceresi olup, stel pencere fonksiyonuna benzer ekilde I0(x) fonksiyonu yerine benzer karakteristik 2 2n cosh( c 1 ) N 1 w[ n ] = cosh( c ) 0

zellik gsteren cosh fonksiyonu yazlarak elde edilmitir.

N 1 2

(20)

di er yerlerde

Cosh pencere fonksiyonuna yeni bir parametre (mc) eklenerek elde edilen ve parametreli olan bu yeni

pencere fonksiyonu ise modifiye edilmi cosh pencere fonksiyonudur.

299
Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi 26 (3): 291-306 (2010)
2 2n cosh( 1 mc ) N 1 w[ n ] = cosh( mc ) 0
Modifiye edilmi Kaiser penceresi ise, Kaiser pencere fonksiyonu denklemine yeni bir parametre
mc

N 1 n 2 di er yerlerde

(21)

(mk) eklenerek elde edilmitir. Bu pencere fonksiyonuna ait denklem aada verilmitir.

2 I ( 1 2n ) 0 mk N 1 w[n] = I 0 ( mk ) 0
Ultraspherical polinomuna dayal olan ve bamsz parametreye sahip olan (, x ve N) Ultraspherical

mk

N 1 2

(22)

dier yerlerde

pencere fonksiyonu iin en genel tanm denklemi aadaki gibidir [11-15].

w[nT ] =
Burada,

A + p n 1 n + n 1 p n m B p n p n 1 m=0 n m m

n = 0,1,...., N 1

(23)

p x 0 iin A= p , = x 0 iin

2 B = 1 x , p = N 1

(24)

5.

Pencere Fonksiyonlarnn Karlatrmalar

Performans

Bu blmde, pencere spektral parametrelerin ayarlanmasnda fazlaca tercih edilen ve sabit pencere fonksiyonu yerine iki veya daha fazla ayarlanabilir parametre zelliine sahip ayarlanabilir pencere fonksiyonlarnn performans karlatrmalar yaplmtr. Karlatrma sonular, blm 3 te akland gibi iyi bir pencere tasarm iin gerekli olan analob genilii, dalgalanma oran ve yanlob azalma oran gibi spektral parametreler bakmndan yaplmaktadr.

Dolph-Chebyshev penceresi literatrdeki dier pencerelere gre minimum analob genilii salayan bir zellik gstermektedir. Kaiser penceresi ise sahip olduu iki bamsz parametre sayesinde analob ierisinde maksimum enerji toplama zelliini salayan bir karakteristik gstermektedir. Ayrca Dolph-Chebyshev penceresi ile karlatrldnda FIR filtre tasarmnda daha iyi sonular salad [8]de sunulmaktadr. Saramaki tarafndan nerilen yeni pencere fonksiyonunda ise, Kaiser penceresi tarafndan salanan pencere spektral zelliklerinden durdurma

300
Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi 26 (3): 291-306 (2010)
band azalmas bakmndan daha iyi bir sonu salad [9] da gsterilmitir. Gelitirilen bu pencere fonksiyonlarn spektral zelliklerinden daha iyi sonular elde edebilmek iin yakn zamanlarda yeni pencere fonksiyonlar literatre sunulmutur. Bunlardan ultraspherical penceresi, sahip olduu deiken ile daha iyi bir pencere spektral davran gstermektedir. Ultraspherical penceresinin dier ayarlanabilir pencere fonksiyonlarna gre performans sonular ekil 4te gsterilmitir [15].

ekil 4. N=127 ve Wc=0.4 rad/s ile farkl pencereler kullanlarak tasarlanm filtreler ii D ye gre durdurma band azalmas ekilden de grld gibi ultraspherical penceresi durdurma band azalmasnda Kaiser penceresine gre 2.48 dB, Dolph-Chebyshev penceresine gre 4.29 dB ve Saramaki penceresine gre ise 2.21 dBlik ortalama bir art gstermektedir. Gussian penceresi ise deer ayarlanabilir pencerelere gre ekilden de grld gibi ok zayf bir sonu vermektedir. Alak geiren filtre tasarm uygulamasnda ise Kaiser, Dolph-Chebyshev ve ultraspherical pencereleri ile karlatrma yaplmtr. Burada ayarlanabilir parametreler srasyla =7.857, =2.803, =2.574 ve ultraspherical penceresi iin ilave parametre =0.6173 alnmtr [15]. Elde edilen sonular ekil 5te gsterilmitir.

301
Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi 26 (3): 291-306 (2010)

c
ekil 5. Farkl pencereler kullanlarak tasarlanan alak geiren filtre genlik cevaplar a, Kaiser penceresi b, Dolph-Chebyshev penceresi c, Ultraspherical penceresi stenilen zellikleri salayacak filtre uzunluu ise srasyla Kaiser penceresi iin N=159, DolphChebyshev penceresi iin N=165 ve ultraspherical penceresi iin ise N=153 olarak bulunmutur. Buradan da ultraspherical penceresi kullanlarak tasarlanan filtrede daha dk filtre uzunluu elde edildii sonucuna ulalmtr. Kaiser penceresi denklemine dayal olarak tretilen stel pencere fonksiyonun Kaiser penceresi ile performans karlatrldnda daha iyi yanlob azalma oran salad ekil 6da gsterilmitir [16].

302
Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi 26 (3): 291-306 (2010)

ekil 6. N=51 iin Kaiser ve stel pencerenin yanlob azalma oran karlatrmas stel pencerenin ayn pencere uzunluu, analob genilii ve yanlob azalma oran bakmndan daha iyi sonular verdii ultraspherical penceresi ile performans verilmitir. karlatrma sonular ekil 7de

ekil 7. N=51 iin darlatrlm analob genilii ve geniletilmi yanlob azalma oran karlatrma sonucu stel pencere fonksiyonunda I0 yerine cosh yazlarak elde edilen cosh pencere fonksiyonunun Kaiser penceresi ile baz uygulamalar iin nemli olan yanlob azalma oran bakmndan daha iyi sonu verdii performans karlatrmas sonucu ekil 8de gsterilmitir.

303
Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi 26 (3): 291-306 (2010)

ekil 8. N=101 iin cosh ve Kaiser penceresi yanlob azalma oran performans karlatrmas lave parametre eklenerek elde edilen modifiye edilmi cosh penceresinin Kaiser ve cosh pencereleri ile performans karlatrmasnda her iki pencereden de daha iyi dalgalanma oran verdii ekil 9da gsterilmitir [21].

ekil 9. R=-60dB, wR=0.158 rad/s iin modifiye edilmi cosh, Kaiser ve cosh pencerelerin spektrum karlatrmalar Kaiser penceresine parametre eklenerek elde edilen modifiye edilmi Kaiser penceresi ve literatrde kullanlan dier pencere fonksiyonlarnn performans karlatrmalar ekil 10da gsterilmitir [18].

304
Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi 26 (3): 291-306 (2010)

ekil 10. N=101 ve wc=0.5 iin modifiye edilmi Kaiser, ultraspherical, Saramaki, Kaiser ve Dolph-Chebyshev pencereleri performans karlatrmas

ekil 10da modifiye edilmi Kaiser penceresinin, en yksek minimum durdurma band azalmas salad gsterilmitir. 6. SONU Saysal uygulamalarda kullanlan FIR saysal filtrelerin tasarmnda, arzu edilmeyen salnmlar ortadan kaldrabilmek iin pencere fonksiyonlar kullanlmaktadr. Kullanlan bu pencereler sahip olduklar parametre deerlerine gre sabit ve ayarlanabilir parametreli eklinde gruplandrlm ve son yllardaki almalarda daha uygun pencere tasarm iin ayarlanabilir pencere fonksiyonlar tercih edilmektedir. Akll hesaplama tekniklerinin problem zme baarlarndan dolay gnmzde fazlaca tercih edilmektedirler. Yaplan alma ile literatrde kullanlan pencere tasarm yntemleri ve uygulama alanlar aratrlarak yaplan almalar sunulmutur. alma sayesinde, bu alanda yaplacak herhangi bir alma iin neler yapld gsterilmi, gnmz ve gelecek alma alanlar hakknda aratrmaclara bilgiler verilmitir.

7. KAYNAKLAR 1. J.W. Gibbs, Fourier series, s. 200-606 (1899).

2. L. Fejer, Sur les fonctions bornees et integrables, Comptes Rendus Hebdomadaries, Seances de l'Academie de Sciences, Paris, 131 984-987 (1900). 3. C. Lanczos, Applied Analysis. Van Nostrand, Princeton, NJ. (1956). 4. J.W. Adams, A new optimal window. IEEE Transactions on Signal Processing. 39 (8) (1991) 1753-1769. 5. S.J. Mitra, Digital Signal Processsig A Computer-Based Approach, s-972, McGraw-Hill International Edition, (2006), Singapore. 6. C.L. Dolph, A current distribution for broadside arrays which optimizes the relationship between beamwidth and side-lobe level, Proc. IRE, 34 335- 348 (1946) June. 7. F.J. Harris, On the use of windows for harmonic analysis with the discrete Fourier transform. Proc. IEEE. 66 51-83 (1978). 8. J.F. Kaiser, Nonrecursive digital filter design using I0-sinh window function. Proc. IEEE Int. Symp. Circuits and Systems (ISCAS74), San Francisco, Calif., USA, 20-23 (1974) April 9. T. Saramaki, A class of window functions with nearly minimum sidelobe energy for designing FIR filters. Proc. IEEE Int. Symp. Circuits and systems (ISCAS89), Portland, Ore, USA, 359362 (1989) May, 1. 10. Nuttall, A. H., Some Windows with Very Good Sidelobe Behavior, IEEE Transactions on

305
Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi 26 (3): 291-306 (2010)
Acoustics, Speech, and Signal Processing, 29 (1) 84-91 (1981). A.G. Deczky, Unispherical Windows, IEEE Int. Symp. on Circuits and Systems. Sydney, Australia, May, 2 85-88 (2001). S.W.A. Bergen, A. Antoniou, Generation of Ultraspherical window functions, in XI European Signal Processing Conference, Toulouse, France, September, 2 607-610 (2002). Bergen, S.W.A., Antoniou, A., Design of Ultraspherical Window Functions with Prescribed Spectral Characteristics, EURASIP Journal on Applied Signal Processing, 13 20532065 (2004). S.W.A. Bergen, A. Antoniou, Nonrecursive Digital Filter Design Using the Ultraspherical Window, IEEE Pacific Rim Conference On Communications, Computers, And Signal Processing, 260-263 (2003), August 28-30. Bergen, S.W.A. and Antoniou, A., Design of Nonrecursive Digital Filters Using the Ultraspherical Window Function, EURASIP Journal on Applied Signal Processing, 12 19101922 (2005). K. Avci, A. Nacarolu., A new window based on exponential function, IEEE Ph.D. Research in Microelectronics and Electronics (PRIME 2008). June. Istanbul, Turkey, 69-72 (2008). K. Avci, A. Nacarolu., Kaiser Yaklam Kullanlarak Oluturulan stel Pencereyle Yinelemesiz Saysal Szge Tasarm, ukurova niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi 30. Yl Sempozyumu, Adana, 274-279 (2008) 16-17-Ekim. K. Avci, A. Nacarolu., High Quality Low Order Nonrecursive Digital Filter Design Using Modified Kaiser Window, Proc. of 6th Symposium on Communication Systems, Networks and Digital Signal processing (CSNDSP08). July. Graz, Austria, 239-242 (2008). K. Avci, A. Nacarolu., Cosine hyperbolic window family with its application to FIR filter design. Proc. of Third International Conference on Information and Communication Technologies (ICTTA08). April. Damascus, Syria, 289-290 (2008). Avci, K. and Nacarolu, A., Cosh window family and its application to FIR filter design, International Journal of Electronics and Communications-AEU, 63 906-917 (2009). K. Avci, A. Nacarolu, Modification of Cosh window family. Proc. of Third International Conference on Information and Communication Technologies (ICTTA08), Damascus, Syria, 291-292 (2008), April. T. Kaya, M.C. nce, The Calculation of Adjustable Window Parameters With Helping GA, Applied Automatic Systems (AAS2009), Ohrid, Republic of Macedonia, 135-138 (2009) September 26-29. T. Kaya, M.C. nce, Yksek Performansl Pencere Fonksiyonlarnn Genetik Algoritma Yardmyla Gerekletirilmesi, 3. Haberleme Teknolojileri ve Uygulamalar Sempozyumu, (HABTEKUS09) 235-238 (2009) 9-11 Aralk. T. Kaya, M.C. nce, The FIR Filter Design By Using Window Parameters Calculated With GA, Soft Computing, Computing with Words and Perceptions in System Analysis, Decision and Control- (ICSCCW 2009), 1-4 (2009) September 2-4. T.S. Huang,Two-Dimensional Windows, IEEE Transactions on Audio and Electroacoustics, 8889 (1972) March. T. C. Speak, R.M. Mersereau, A Comparison of Different Window Formulations for TwoDimensional FIR Filter Design, in IEEE Acoust., Speech, Signal Processing Conf. Rec., 5-8 (1979) April. T. C. Speak, R.M. Mersereau, A Note on the Use of Windows for Two-Dimensional FIR Filter Design, IEEE Trans. Acoust., Speech, Signal Processing, ASSSP-29, 125-128 (1981), August. J. H. McClellan, The design of two dimensional digital filters by transformation, in Proc. 7th Annu. Princeton Conf. Inform. Sci. Syst., 247251 (1973). Yu, T.H., Mitra, S. K., A New TwoDimensional Window, IEEE Transaction on Acoustics, Speech, and Signal Processing., 33 (4) 1058- 1061 (1985). Lu, H. C., Yeh, K.H., Optimal design of 2-D FIR digital filters by scaling-free McClellan transformation using least-squares estimation, Signal Processing, 58 (1997) 303-308. Antoniou, A., Lu, W.S., Design of 2-D nonrecursive filters using of the window method, IEE Proceedings, 137 (4) 247- 250 (1990). Bernabo, F., Emiliani, P.L., Design of 2dimensional recursive digital filters, Electronics Letters, 12 (11) 288-289 (1976) May-27. Hu, J. V., Rabiner, L. R., Design Techniques for Two Dimensional Digital Filters, IEEE Transaction on Audio and Electroacoustis, 20 (4) 249- 257 (1972). Charalmbous, C. Design of 2-dimensional circularly-symmetric digital filters, IEE Proceedings, 129 (2) 47-54 (1982).

11. 12.

22.

23.

13.

24.

14.

25. 26.

15.

16.

27.

17.

28.

18.

29.

30.

19.

31. 32. 33.

20.

21.

34.

306
Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Dergisi 26 (3): 291-306 (2010)
35. D. J. Shpak, A Transformation Method for the Design of Two-Dimensional CircularlySymmetric FIR Digital Filters, IEEE International Symposium on Circuits and System, 2475-2478 (1991). 36. Mladenov, V. M., Mastorakis, N. E., Design of Two-Dimensional Recursive Filters by Using Neural Networks, IEEE Transactions on Neural Networks, 12 (3) 585-560 (2001). 37. Mastorakis, N. E., Gonos, L. F., Swamy, M.N.S., Design of Two-Dimensional Recursive Filters Using Genetic Algorithm, IEEE Transactions on Circuit and Systems-I: Fundamental Theory and Applications, 50 (5) 34-639 (2003). 38. J.T. Tsai, J.H. Chou, T.K. Liu, C.H. Chen, Design of Two-Dimensional Recursive Filters by Using a Navel Genetic Algorithm, IEEE International Symposium on Circuits and Systems (ISCAS-2005), 2603-2606 (2005). 39. Tsai, J.T. Ho, W. H., Chou, J.H., Design of twodimensional IIR digital structure-specified filters by using an improved genetic algorithm, Expert Systems with Applications, 36 69286934 (2009). 40. K. Avci, Design of High-Quality Low order Nonrecursive Digital Filters Using the Window Functions, PH. D. Thesis in University of Gaziantep, (2008) Gaziantep. 41. W. S. Lu, A. Antoniou, Two-Dimensional Digital Filters, s.397, Marcel Dekker Inc. (1992) New York.