You are on page 1of 151

1

Chng 3:
BIU DIN TRI THC
Biu din tri thc trong AI
Lc biu din tri thc
X l tri thc
H chuyn gia
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
2
Biu din tri thc trong AI
So vi chng trnh truyn thng
(c cu to t hai "cht liu" c bn
l d liu v thut ton), chng trnh tr
tu nhn to c cu to t hai thnh
phn l c s tri thc (knowledge base) v
ng c suy din (inference engine).
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
3
Biu din tri thc trong AI
C s tri thc : l tp hp cc tri thc lin quan
n vn m chng trnh quan tm gii
quyt.
ng c suy din : l phng php vn dng tri
thc trong c s tri thc gii quyt vn .
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
4
Biu din tri thc trong AI
C s tri
thc l mt
dng d
liu c
bit

ng c suy din l mt dng ca
thut ton c bit
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
5
Biu din tri thc trong AI
Cu trc ca mt chng trnh tr tu nhn to.
6
Phn loi tri thc
Tri thc s kin : l cc khng nh v mt s
kin, khi nim no (trong mt phm vi xc
nh). Cc nh lut vt l, ton hc, ... thng
c xp vo loi ny. (Chng hn : mt tri
mc ng ng, tam gic u c 3 gc 60
0
, ...)
Tri thc th tc : thng dng din t
phng php, cc bc cn tin hnh, trnh t
hay ngn gn l cch gii quyt mt vn .
Thut ton, thut gii l mt dng ca tri thc
th tc.

7
Phn loi tri thc
Tri thc m t : cho bit mt i tng, s kin,
vn , khi nim, ... c thy, cm nhn, cu
to nh th no (mt ci bn thng c 4 chn,
con ngi c 2 tay, 2 mt,...)
Tri thc Heuristic : l mt dng tri thc cm tnh.
Cc tri thc thuc loi ny thng c dng c
lng, phng on, v thng c hnh thnh
thng qua kinh nghim.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
8
S phn lp ca tri thc
Si eu tri thc
Tri thc
Thong tin
Dl i eu
Dl i eu toi ngha, cha rorang
9
c im ca tri thc:
Lm th no phn bit thng tin vo my tnh l d liu hoc tri
thc. Gia tri thc v d liu c mt s c trng khc nhau.
T gii thch ni dung: Tri thc t gii thch ni dung cn d liu
khng t gii thch c. Ch c ngi lp trnh mi hiu c ni
dung ngha cc d liu.
V d: D liu l s 7.
Tri thc l s 7: l s l, l s nguyn t, l s dng,
Tnh cu trc: Mt trong nhng c trng c bn ca hot ng
nhn thc con ngi i vi th gii xung quanh l kh nng phn
tch cu trc cc i tng. mc n gin nht l cu trc: l mt
b phn ca ton th, l mt ging ca mt loi no , l phn t
ca lp no .
Tri thc a vo my cng cn c kh nng to c phn cp gia
cc khi nim v quan h gia chng.
10
Tnh lin h: Ngoi cc quan h v cu trc ca mi tri thc
(khi nim, qu trnh, s kin, hin tng,) gia cc n v tri
thc cn c nhiu mi lin h khc (khng gian, thi gian, nhn-
qu, )
V d: Cc khi nim: ch, sa, ng vt, bn chn, ui.
c im ca tri thc:
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
11
- C tnh ch ng:
D liu hon ton b ng do con ngi khai thc,
cn tri thc th c tnh ch ng. Khi hot ng bt
k u trong lnh vc no, con ngi cng b iu
khin bi tri thc ca mnh. Cc tri thc biu din
trong my tnh cng vy, chng ch ng hng
ngi dng bit cch khai thc d liu.
c im ca tri thc:
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
12
Cc lc biu din tri thc.
nh ngha:
Biu din tri thc l phng php m ho tri thc, nhm
thnh lp c s tri thc cho cc h thng da trn tri thc
(knowledge-based system).


Tri thc thc
Ca lnh vc
Tri thc
tnh ton
Bng cch no ?
Gm: i tng v cc quan
h gia chng trong lnh vc.
Gm: Bng nh x gia:
i tng thc i tng
tnh ton.
Quan h thc quan h tnh
ton.

Bng cch: dng cc lc
biu din (scheme).
Chn dng lc cho
loi tri thc l vn quan
trng.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
13
Cc lc biu din tri thc.
Ch :
Cn phn bit: Lc biu din (scheme) v
mi trng hin thc (medium), tng t nh vic
phn bit: cu trc d liu (CTDL) v ngn ng lp
trnh. Vi mt loi CTDL, v d nh: Bn ghi (record),
chng ta c hin thc trong nhiu ngn ng nh:
Pascal, C,Tng t, vi mt loi lc no
chng ta c th chn mt trong cc NNLT hin
thc n.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
14
Cc lc biu din tri thc.
+ Lc logic.
+ Lc th tc.
+ Lc mng.
+ Lc cu trc.


Tr tu nhn to Lu hnh ni b
15
Cc lc biu din tri thc.
+ Lc logic.
Dng cc biu thc trong logic hnh thc ,nh php
ton v t, biu din tri thc.
Cc lut suy din p dng cho loi lc ny rt r
rng, kho st trong chng 2 (nh: MP, MT,).
Ngn ng lp trnh hin thc tt nht cho loi lc
ny l: PROLOG.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
16
Cc lc biu din tri thc.
+ Lc th tc:
Biu din tri thc nh tp cc ch th lnh gii
quyt vn .
Ngc li vi cc lc dng khai bo, nh logic
v mng, cc ch th lnh trong lc th tc ch ra
bng cch no gii quyt vn .
Cc lut trong CSTT ca ES da trn lut l v d v
th tc gii quyt vn .
H lut sinh l v d in hnh ca loi lc ny.

Tr tu nhn to Lu hnh ni b
17
Cc lc biu din tri thc.
+Lc mng.
Biu din tri thc nh l th; cc nh nh l cc
i tng hoc khi nim, cc cung nh l quan h gia
chng.
Cc v d v loi lc ny gm: mng ng ngha,
ph thuc khi nim, th khi nim c kho st
sau y ca chng ny.



Tr tu nhn to Lu hnh ni b
18
Cc lc biu din tri thc.
+ Lc cu trc:
L mt m rng ca lc mng; bng cch cho
php cc node c th l mt CTDL phc tp gm cc
khe(slot) c tn v tr hay mt th tc. Chnh v vy n
tch hp c dng khai bo v th tc.
Kch bn(script) , khung (frame), i tng (object) l v
d ca lc ny kho st sau.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
19
Cc ch v lc .
Khi xy dng cc lc cn ch nhng vn sau:
+ Cc i tng v cc quan h c th biu din cho ci g trong lnh vc?
V d: biu din cho Nam cao 1mt 70,chng ta c th dng:
chieucao(nam,170). Vy th din t An cao hn Nam chng ta lm nh
th no, v chiu cao ca An lc ny khng l mt tr c th na!
+ Bng cch no phn bit gia ni hm v ngoi din ca mt khi nim.
+ Bng cch no th hin c meta-knowledge?
+ Bng cch no th hin tnh phn cp ca tri thc.
+ Lc biu din tnh phn cp th cc hnh thc : k tha, ngoi l, tr mc
nh, ngoi l, a tha k phi c t nh th no?
+ Khi m t i tng, bng cch no c th tch hp mt tri thc th tc vo
bn thn m t, khi no th tc c thc hin?

Tr tu nhn to Lu hnh ni b
20
AI & Php ton v t
Ti sao Ai phi nghin cu php ton v t?
AI Pht trin cc chng trnh c kh nng suy lun
Suy lun gip chng trnh AI bit c tnh ng/sai
ca mt vn no .
Php ton v t cung cp mt kh nng trin khai cc
qu trnh suy din trn my tnh
Pht trin chng trnh AI cn php ton v t.
Php ton v t c hin thc bng ngn ng lp trnh
trn my tnh PROLOG
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
21
Thut gii Vng Ho
B1 : Pht biu li gi thit v kt lun ca vn theo dng chun sau :
GT
1
, GT
2
, ..., GT
n
KL
1
, KL
2
, ..., KL
m
Trong cc GT
i
v KL
i
l cc mnh c xy dng t cc bin mnh
v 3 php ni c bn :
B2 :Chuyn v cc GT
i
v KL
i
c dng ph nh.
B3 :Nu GT
i
c php . th thay php . bng du ,
Nu KL
i
c php v th thay th php v bng du ,
B4 :Nu GT
i
c php v th tch thnh hai dng con.
Nu KL
i
c php . th tch thnh hai dng con.
B5 :Mt dng c chng minh nu tn ti chung mt mnh c hai pha.
B6 :Nu mt dng khng cn php ni v hoc . c hai v v 2 v khng c
chung mt bin mnh th dng khng c chng minh.
Mt vn c chng minh nu tt c dng dn xut t dng chun ban
u u c chng minh.
, , . v
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
22
V d
Xt cc cu ng sau:
Nu tri ma th Lan mang theo d
Nu Lan mang theo d th Lan khng b t
Nu tri khng ma th Lan khng b t
Xy dng cc cu trn bng cc biu thc logic mnh
Hy chng minh rng Lan khng b t bng phng php
Vng Ho
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
23
Thut gii Robinson
B1 : Pht biu li gi thit v kt lun ca vn theo dng chun sau :
GT
1
, GT
2
, ..., GT
n
KL
1
, KL
2
, ..., KL
m
Trong cc GT
i
v KL
i
l cc mnh c xy dng t cc bin mnh
v 3 php ni c bn :
B2 :Nu GT
i
c php . th thay php . bng du ","
Nu KL
i
c php v th thay th php v bng du ",
B3 :Bin i dng chun B1 v thnh danh sch mnh nh sau :
{ GT
1
, GT
2
, ..., GT
n
, KL
1
, KL
2
, ..., KL
m
}
B4 :Nu trong danh sch mnh bc 3 c 2 mnh i ngu nhau th
bi ton c chng minh. Ngc li th chuyn sang B5. (a v a gi l
hai mnh i ngu nhau)
B5 :Xy dng mt mnh mi bng cch tuyn mt cp mnh trong danh
sch mnh bc 3. Nu mnh mi c cc bin mnh i ngu
nhau th cc bin c loi b. Thay th hai mnh va tuyn trong
danh sch mnh bng mnh mi.
B6 : Nu khng xy dng c thm mt mnh mi no v trong danh
sch mnh khng c 2 mnh no i ngu nhau th vn khng
c chng minh.
, , . v
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
24
V d

Chng minh rng

( p v q, q v r, r v s, u v s) ( p, u)
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
25
Logic v t: Ti sao?
Php ton mnh suy din t ng nhng cha khi cn phi truy cp vo
thnh phn nh trong cu, dng bin s trong cu.
V d:
Mi sinh vin trng HSP u c bng t ti. Lan khng c bng t ti. Do vy,
Lan khng l sinh vin trng HSP
Lan l mt i tng c th ca SV trng HSP khng th c t c
quan h ny trong mnh c m ch c th l:
LAN l sinh vin trng HSP th Lan c bng t ti. Lan khng c bng t ti. Do
vy, Lan khng l sinh vin trng HSP
Mnh phi gii quyt bng cch lit k tt c cc trng hp
Khng kh thi
Do , chng ta cn mt Logic khc hn l php ton mnh : PHP TON V T
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
26
V t: nh ngha
V t l mt pht biu ni ln quan h gia mt i tng vi cc
thuc tnh ca n hay quan h gia cc i tng vi nhau.
V t c biu din bi mt tn c gi l tn v t, theo sau n l mt
danh sch cc thng s.
V d:
+ Pht biu: Nam l sinh vin trng HSP
+ Biu din: sv_sp(Nam)
ngha: i tng tn l Nam c thuc tnh l sinh vin trng
HSP.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
27
V t: Biu din v t C php
Chng ta c bao nhiu cch biu din ng c php cho pht biu ni trn?
Khng bit bao nhiu nhng chc chn nhiu hn 1
V d chng ta c th thay i cc tn v t thnh cc tn khc nhau nh : sinhvien_sp,
sinhvien_sp, supham, Tt c chng u ng c php.
Mt s quy c/ ch khi biu din:
Khng m t nhng v t tha, c th suy ra t mt tp cc v t khc. Hnh thc
tha cng tng t d (tha) d liu khi thit k CSDL.
Tn v t phi c tnh gi nh. C th, trong v d trn chng ta c th biu din
bi q(Nam), nhng r rng cch ny khng my thn thin v d nh.
Bn c bit q (Nam) c ngha g ???
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
28
V t: Biu din v t C php (tt)
Dng v t: tn_v_t(term
1
, term
2
, , termn)
Tn v t: [a..z](a..z| A..Z| 0..9|_)*
Bt u bi mt k t ch thng.
V d: ban_than, banThan,bAN_THAN,
Term c th l: Hng,Bin, Biu thc hm.
Hng: c th hng chui hay hng s.
Hng chui: [](a..z| A..Z| 0..9|_)*[] hay [a..z](a..z| A..Z| 0..9|_)*
V d: Nam, nam, chuoi, nam, chuoi, qua,
Hng s: (0..9)
*
V d: 10, 32,..
Bin: [A..Z](a..z| A..Z| 0..9|_)* V d: Nguoi, NGUOI,..
Biu thc hm c dng: tn_hm(term
1
, term
2
, , termk)
Trong Tn hm = [a..z ](a..z| A..Z| 0..9|_)*
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
29
V t : Biu thc v t
Biu thc V t: l s kt hp ca cc v t bi cc php
ton v t.
Cc php ton:
Ph nh - mt ngi.
X Vi mi - mt ngi
-X Tn ti - mt ngi
^ Hi - hai ngi.
v Tuyn - hai ngi.
Ko theo - hai ngi.
ko theo hai chiu - hai ngi.

u

t
i

n

Tr tu nhn to Lu hnh ni b
30
V t: Lng t
Gi s chng ta c:
Nam l hc sinh kh. Lan l hc sinh trung bnh. Mai hc sinh kh
Xt tp D = [Nam, Lan, Mai]
Gi p(X) cho bit: X l hc sinh kh ta c cc v t
p(Nam) : tr l T. p(Lan) : tr l F. p(Mai) : tr l T.
Lng t tn ti:
Xt mnh p(Nam) v p(Lan) v p(Mai) c th biu din bng v t
-X e D: p(X) Tn ti X thuc tp D, m X l hc sinh kh
Lng t vi mi:
Xt mnh p(Nam) ^ p(Lan) ^ p(Mai) c th biu din bng v t
X e D: p(X) Mi X thuc tp D u l hc sinh kh
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
31
V t: Biu din th gii thc
Chuyn cc cu sau sang biu thc v t:
Mi sinh vin trng HSP u c bng t ti.
Lan khng c bng t ti.
Do vy, Lan khng l sinh vin trng HSP
Vi sv_sp(X) cho bit:
X l sinh vin trng DHSP
tu_tai(X) cho bit: X c bng t ti
Cc cu trn c chuyn qua v t l:
X(sv_sp(X) tu_tai(X)).
tu_tai(Lan).
Do vy, sv_sp(Lan).
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
32
V t: Biu din th gii thc (tt)
Ch vi sinh vin my tnh lp trnh tt.
vi sv_mt(X) : X l sinh vin my tnh
laptrinh_tot(X) : X lp trnh tt
Cu trn chuyn sang v t l: -X(sv_mt(X) ^ laptrinh_tot(X))
Khng mt sinh vin my tnh no khng cn c.
vi: sv_mt(X) : X l sinh vin my tnh
can_cu(X) : X cn c
Cu trn chuyn sang l: X (sv_mt(X) can_cu(X))
Khng phi tt c cc sinh vin my tnh u thng minh
vi thong_minh(X) : X thng minh
Cu trn chuyn sang l: -X(sv_mt(X) ^ thong_minh(X))
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
33
V t: Ng ngha
Vn : Nu chng ta c biu thc sau: X-Y p(X,Y)
Chng ta hiu nh th no ???!
Cn s din dch.
+ Cch hiu 1:
X, Y: l con ngi.
p(X,Y) cho bit : X l cha ca Y
Do vy:
X-Y p(X,Y) c th hiu l:
Mi ngi X, tn ti ngi Y X l cha ca Y
X-Y p(X,Y) c tr l F (sai)
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
34
V t: Ng ngha (tt)
+ Cch hiu 2:
X, Y : l con ngi.
p(X,Y) cho bit : Y l cha ca X
Do vy:
X-Y p(X,Y) c th hiu l:
Mi ngi X, tn ti ngi Y l cha ca X
X-Y p(X,Y) c tr l T (ng)
+ Cch hiu 3:
X, Y : l s nguyn.
p(X,Y) cho bit : Y bng bnh phng ca X
X-Y p(X,Y) c tr l T (ng)
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
35
BIU DIN TRI THC S DNG
LUT DN XUT (LUT SINH)
Phng php biu din tri thc bng lut sinh c pht minh bi
Newell v Simon trong lc hai ng ang c gng xy dng mt h
gii bi ton tng qut. y l mt kiu biu din tri thc c cu
trc. tng c bn l tri thc c th c cu trc bng mt
cp iu kin hnh ng : "NU iu kin xy ra TH hnh ng
s c thi hnh".
V d :
NU n giao thng l TH bn khng c i thng.
NU my tnh m m khng khi ng c TH kim tra ngun
in.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
36
Phn loi
Mt cch tng qut lut sinh c dng nh sau :
P
1
. P
2
. ... . P
n
Q
Trong ngn ng lp trnh, mi mt lut sinh l mt cu lnh.
IF (P
1
AND P
2
AND .. AND P
n
) THEN Q.
P
1
, P
2
, ..., P
n
, Q l nhng biu thc logic.
Trong l thuyt hiu ngn ng t nhin, mi lut sinh l mt
php dch :
ONE mt.
TWO hai.
JANUARY thng mt
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
37
Cc thnh phn chnh
biu din mt tp lut sinh, ngi ta
thng phi ch r hai thnh phn chnh sau:
(1) Tp cc s kin F(Facts)
F = { f
1
, f
2
, ... f
n
}
(2) Tp cc quy tc R (Rules) p dng trn cc
s kin dng nh sau :
f
1
^ f
2
^ ... ^ f
i
q
Trong , cc f
i
, q u thuc F
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
38
V d: Cho 1 c s tri thc
Cc s kin : A, B, C, D, E, F, G, H, K
Tp cc quy tc hay lut sinh (rule):
R1 : A E
R2 : B D
R3 : H A
R4 : E . G C
R5 : E . K B
R6 : D . E . K C
R7 : G . K . F A
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
39
C ch suy lun trn cc lut sinh
Suy din tin: l qu trnh suy lun xut pht t
mt s s kin ban u, xc nh cc s kin c
th c "sinh" ra t s kin ny.
S kin ban u : H, K
R3 : H A {A, H, K }
R1 : A E { A, E, H, K }
R5 : E . K B { A, B, E, H, K }
R2 : B D { A, B, D, E, H, K }
R6 : D . E . K C { A, B, C, D, E, H, K }

Tr tu nhn to Lu hnh ni b
40
C ch suy lun trn cc lut sinh
Suy din li: l qu trnh suy lun ngc xut pht t mt s s kin
ban u, ta tm kim cc s kin "sinh" ra s kin ny.
Mt v d thng gp trong thc t l xut pht t cc tnh trng
ca my tnh, chn on xem my tnh b hng hc u.
Tp cc s kin :
cng l "hng" hay "hot ng bnh thng"
Hng mn hnh.
Lng cp mn hnh.
Tnh trng n cng l "tt" hoc "sng"
C m thanh c cng.
Tnh trng n mn hnh "xanh" hoc "chp "
Khng s dng c my tnh.
in vo my tnh "c" hay "khng"

Tr tu nhn to Lu hnh ni b
41
Tp cc lut ca v d trn:
R1. Nu ( ( cng "hng") hoc (cp mn hnh "lng")) th
khng s dng c my tnh.
R2. Nu (in vo my l "c") v ( (m thanh c cng l
"khng") hoc tnh trng n cng l "tt")) th ( cng
"hng").
R3. Nu (in vo my l "c") v (tnh trng n mn hnh l
"chp ") th (cp mn hnh "lng").
xc nh c cc nguyn nhn gy ra s kin "khng
s dng c my tnh", ta phi xy dng mt cu trc
th gi l th AND/OR nh sau :
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
42
th and/or
cng hng
Cp mn hnh lng
in vo my c
Tnh trng n
mn hnh chp
m thanh cng
khng
n cng
tt
And And
Or
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
43
Ti u lut
Rt gn bn phi
Lut sau hin nhin ng :
A . B A (1)
Do lut
A . B A . C
L hon ton tng ng vi
A . B C
Quy tc rt gn : C th loi b nhng s kin bn v phi nu
nhng s kin xut hin bn v tri. Nu sau khi rt gn m
v phi tr thnh rng th lut l lut hin nhin. Ta c th loi
b cc lut hin nhin ra khi tri thc.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
44
Ti u lut
Rt gn bn tri
Lut 1:
A . B C (1)
Lut 2:
A X
Lut 3:
X C
R rng l lut A . B C c th c thay th bng lut A C m
khng lm nh hng n cc kt lun trong mi trng hp. Ta ni
rng s kin B trong lut (1) l d tha v c th c loi b khi lut
dn trn.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
45
Phn r v kt hp lut
Lut A v B C
Tng ng vi hai lut
A C
B C
Vi quy tc ny, ta c th loi b hon ton
cc lut c php ni HOC bn tri lut.
Cc lut c php ni ny thng lm cho
thao tc x l tr nn phc tp.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
46
Phn r v kt hp lut
Lut A B . C
Tng ng vi hai lut
A B
A C
Vi quy tc ny, ta c th loi b hon ton
cc lut c php ni V. Cc lut c php ni
ny thng lm cho thao tc x l tr nn
phc tp.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
47
Lut tha
Mt lut dn X Y c gi l tha nu c th
suy ra lut ny t nhng lut cn li.
V d : trong tp cc lut gm {A B, B C, A
C} th lut th 3 l lut tha v n c th c suy
ra t 2 lut cn li.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
48
Thut ton ti u tp lut
Bc 1: Rt gn bn phi
Bc 2: Phn r lut
Bc 3: Loi b lut tha
Bc 4: Rt gn bn tri
Vi mi lut dn r: X={A1,A2,..,An} Y thuc R
Vi mi s kin Ai thuc r
Gi lut r1:X Ai Y
S=(R {r}) U {r1}
Nu Bao ng (X Ai, S) Bao ng (X,R) th loi
s kin Ai ra khi X
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
49
Bi tp ti u tp lut
1. F= {A, B, C}
R= {A B, A BC, B C,A C,AB C}
2. F= {A, B, C, D}
R= {A BA, A v B BC, B C,A C,AB D}
3. F= {A, B, C, D}
R= {AC BC, A v B D,C D, A C,A DvB }

Tr tu nhn to Lu hnh ni b
50
Mng ng ngha
nh ngha:
L mt lc biu din kiu mng, dng th biu din tri thc.
Cc nh biu din i tng; cc cung biu din quan h gia chng.
V d:
Chim
yen

Chim

Canh

Bay
IS-A
co
Di chuyen
Xemmng bn:
- C hai nh biu din i tng,
v hai nh cn li biu din thuc tnh.
- nh c nhn: Chim ni vi hai nh thuc tnh c nhn:
Cnh, Bay nn c th biu din: Mt con chim th c
cnh v c hnh thc di chuyn l bay.
-nh c nhn Chim yn ni vi nh Chim thng qua
cung c bit IS-A ni ln: Chim yn l mt loi chim.V
vy chim yn c th s hu cc thuc tnh: c cnh, bay nh
mt con chim thng thng.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
51
Mng ng ngha
M rng mng ng ngha:
m rng mng tht n gin; chng ta ch
vic thm cc nh v cc cung quan h vi cc
nh c sn. Cc nh c thm vo mng hoc
l biu din i tng hoc l biu din thuc
tnh nh v d trc. Xt v d sau y minh ha
vic m rng mng c.
Tnh tha k:
L c im ni bt ca lc mng ng
ngha. Mng ng ngha nh ra cung quan h c
bit IS-A ch ra s tha k. V d, nh tnh
tha k m t mng bn chng ta c th suy ra:
Lilo l mt ng vt c th bay v ht th khng
kh.
Tnh ngoi l:
nh ngha mt cung quan h mi n mt nh
c tr khc.

Chim
yen

Chim

Canh

Bay
IS-A
co
Di chuyen
IS-A
Lilo
ong
vat
IS-A

Khong
kh
th
Canh
cut
IS-A

i
Di chuyen
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
52
Mng ng ngha
Php ton trn mng ng ngha:
Gi s chng ta m ho mng hnh trc vo my tnh. dng mng,
c th n gin l chng ta cu hi vi mt nh no . V d, vi nh Chim
chng ta t cu hi: Bn di chuyn nh th no?. tr li cu hi chng ta c
th hin thc cch tr li sau cho nh: tm kim cung quan h c nhn di chuyn
bt u t n, nh case 1,2 bn.
Di chuyen
Chim

Bay
Ngi dung
Q: Ban di chuyen
nh the nao ?
A: bay Q: Bn di chuyn
nh th no ?
Lilo

Bay

Ngi dng
Q: Bn di chuyn
nh th no ?
A: bay

Chim
yn


Chim

Q: Bn di chuyn
nh th no ?
Di chuyn
A: bay
A: bay
Case 1:
Case 2:
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
53
Xy dng mng ng ngha gii tam gic
t vn :
C 22 yu t lin quan n cnh v gc ca tam gic. xc
nh mt tam gic hay xy dng mt 1 tam gic ta cn c 3
yu t trong phi c yu t cnh. Nh vy c khong C
3
22
-1
(khong vi ngn) cch xy dng hay xc nh mt tam gic.
Theo thng k, c khong 200 cng thc lin quan n cnh v
gc 1 tam gic.
gii bi ton ny bng cng c mng ng ngha, ta phi s
dng khong 200 nh cha cng thc v khong 22 nh
cha cc yu t ca tam gic. Mng ng ngha cho bi ton ny
c cu trc nh sau :
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
54
+ nh:
Hnh ch nht: Cng thc
Hnh trn: Bin
+ Cung : lun hng t
nh hnh trn ln nh hnh
ch nht, cho bit bin no
nm trong cng thc no.
Xy dng mng ng ngha gii tam gic
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
55
Bi ton:"Cho hai gc o, | v chiu di cnh a ca
tam gic. Tnh ng cao h
C
".
C ch suy din thc hin theo thut ton "loang" n
gin sau :
B1 : Kch hot nhng nh hnh trn cho ban u
(nhng yu t c gi tr)
B2 : Lp li bc sau cho n khi kch hot c tt
c nhng nh ng vi nhng yu t cn tnh hoc
khng th kch hot c bt k nh no na:
Nu mt nh hnh ch nht c cung ni vi n nh
hnh trn m n-1 nh hnh trn c kch hot th
kch hot nh hnh trn cn li (v tnh gi tr nh cn
li ny thng qua cng thc nh hnh ch nht).
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
56
Ci t thut ton:

e
e
=
j
j
j i
R
R
R X
i
i
X if 1
X if 0
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
57
Ci t thut ton
+ Nhp cc bin X
i
cho trc (kch hot): khi nhng cng thc
no c cha bin ny th cho gi tr l 1 (i t 1 thnh 1).
+ Tnh R
j
(+1): S bin bit trong cng thc.
+ Tnh: IF ( R
j
(1) R
j
(+1) = 1 ): cng thc R
j
bit
ELSE Cng thc cha c bit.
Nu ton b u = 1 th d liu cha .
+ Nu cng thc = 1 cng thc c kch hot. Cc bin
lin h vi cng thc ny (duyt theo ct) s c kch hot t 1
sang 1.
+ Duyt tip xc nh tip cc cng thc lin quan.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
58
Ban u
(1) (2) (3) (4) (5)
o -1 0 0 -1 0
| -1 -1 0 -1 0
o 0 -1 0 -1 0
a -1 0 -1 0 0
b -1 -1 -1 0 0
c 0 -1 -1 0 -1
S 0 0 -1 0 -1
hC 0 0 0 0 -1
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
59
nh o, | , a ca th c kch hot.
(1) (2) (3) (4) (5)
o 1 0 0 1 0
| 1 1 0 1 0
o 0 -1 0 -1 0
a 1 0 1 0 0
b -1 -1 -1 0 0
c 0 -1 -1 0 -1
S 0 0 -1 0 -1
hC 0 0 0 0 -1
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
60
Trn ct (1), hiu (1+1+1 (-1)) = 4 nn dng b
s c kch hot
(1) (2) (3) (4) (5)
o 1 0 0 1 0
| 1 1 0 1 0
o 0 -1 0 -1 0
a 1 0 1 0 0
b 1 1 1 0 0
c 0 -1 -1 0 -1
S 0 0 -1 0 -1
hC 0 0 0 0 -1
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
61
Trn ct (4), hiu (1+1 (-1)) = 3 nn dng o s
c kch hot.
(1) (2) (3) (4) (5)
o 1 0 0 1 0
| 1 1 0 1 0
o 0 1 0 1 0
a 1 0 1 0 0
b 1 1 1 0 0
c 0 -1 -1 0 -1
S 0 0 -1 0 -1
hC 0 0 0 0 -1
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
62
Trn ct (2), hiu (1+1+1 (1)) = 4 nn dng c
c kch hot.
(1) (2) (3) (4) (5)
o 1 0 0 1 0
| 1 1 0 1 0
o 0 1 0 1 0
a 1 0 1 0 0
b 1 1 1 0 0
c 0 1 1 0 1
S 0 0 -1 0 -1
hC 0 0 0 0 -1
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
63
Trn ct (3), hiu (1+1+1 (-1)) = 4 nn dng S
c kch hot.
(1) (2) (3) (4) (5)
o 1 0 0 1 0
| 1 1 0 1 0
o 0 1 0 1 0
a 1 0 1 0 0
b 1 1 1 0 0
c 0 1 1 0 1
S 0 0 1 0 1
hC 0 0 0 0 -1
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
64
Trn ct (5), hiu (1+1 (-1)) = 3 nn dng hC
c kch hot.
(1) (2) (3) (4) (5)
o 1 0 0 1 0
| 1 1 0 1 0
o 0 1 0 1 0
a 1 0 1 0 0
b 1 1 1 0 0
c 0 1 1 0 1
S 0 0 1 0 1
hC 0 0 0 0 1
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
65
Lu v quan h ph thuc khi nim.
Trong qu trnh nghin cu v cch hiu ngn ng t nhin, Schank
v Rieger c gng thit lp mt tp cc phn t c bn c th
biu din cu trc ng ngha ca cc biu thc ngn ng t nhin
theo mt cch ng nht.
L thuyt v ph thuc khi nim c ra 4 khi nim c bn t
ng ngha c xy dng, chng l:
+ ACT (Action) : cc hnh ng (cc ng t trong cu)
+ PP (Picture Producers): cc i tng (cc ch t, tn ng,..)
+ AA (Action Adder) : b ngha cho hnh ng (trng t)
+ PA (Picture Adder) : b ngha cho i tng (tnh t)
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
66
Lu v quan h ph thuc khi nim.
Tt c cc hnh ng c cho l c th c m t bng cch phn r v
mt hoc nhiu hnh ng nh lit k sau y:
1. ATRANS : chuyn i mt quan h VD: ng t: cho, biu,
2. PTRANS : chuyn i v tr vt l VD: i, chy, di chuyn,..
3. PROPEL : tc ng mt lc vt l ln i tng VD: y, chi,
4. MOVE : di chuyn mt phn thn th bi i tng VD: ..
5. GRASP : nm ly i tng khc. VD: cm, nm, gi,
6. INGEST : n vo bng mt i tng bi t khc VD: n, nut,..
7. EXPEL : tng ra t thn th ca mt i tng VD: khc,..
8. MTRANS : chuyn i thng tin tinh thn VD: ni, tit l,..
9. MBUILD : to ra mt thng tin tinh thn mi VD: quyt nh,
10. CONC : ngh v mt kin VD: suy ngh, hnh dung,
11. SPEAK : to ra m thanh VD: ni, pht biu,
12. ATTEND: tp trng gic quan VD: lng nghe, nhn,
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
67
Lu v quan h ph thuc khi nim.
Tp cc lut c
php cho khi nim,
hnh thnh nn vn
phm v quan h
ng ngha. Danh
sch cc ph thuc
khi nim c lit
k nh bn.
PP ACT
i tng PP
thc hin hnh ng ACT
PP PA
i tng PP c thuc tnh PA
ACT PP
O
Hnh ng ACT tc ng ln PP
ACT
PP
PP
i tng nhn v cho
trong hnh ng ACT
R: i tng nhn (recipient)
ACT
PP
Hng ca i tng
trong hnh ng ACT
D: Hng(Direction)
R
D
PP
ACT
I
Quan h gia hnh ng v
thit b phc v cho hnh ng.
(xem v d phn sau)
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
68
Lu v quan h ph thuc khi nim.
Biu din quan h nhn qu.
X: nguyn nhn.
Y: kt qu.
X
Y
PP
PA2
PA1
Biu din s chuyn i trng thi ca PP t PA2 sang PA1
PP1 PP2
Biu din quan h s hu.
PP2 l PART OF hoc POSSESSOR OF PP1
+T cc ph thuc khi nim c bn nu trn.
+Chng ta c th kt hp c th biu din cc cu trong NNTN.
+V d sau:
Nam PROPEL
Qu bng
O
ngha:
Nam tc dng mt lc vo qu bng
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
69
p : qu kh ACT xy ra trong qu kh
VD:

ngha: Nam tc dng mt lc (y)
vo ci bn.
f : tng lai.
t : chuyn tip.
ts

: bt u chuyn tip.
tf

: kt thc chuyn tip.
k : ang din ra.
? : nghi vn.
/ : ph nh.
C : iu kin.
Nil: hin ti. (khng ghi ch g)
Lu v quan h ph thuc khi nim.
Cc ph thuc khi nim trn
cho php chng biu din
quan h gia: ch t vi ng
t (nh ph thuc u tin),
hay gia ch t v thuc tnh
ca n,. Lc v quan
h ph thuc khi nim cng
a ra cch thc biu din
th, iu kin,, nh bn phi.
Nam
PROPEL
p
O
Ci bn
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
70
Lu v quan h ph thuc khi nim.
Mt s v d v vic kt hp cc ph thuc khi nim biu din cu:
PP ACT
Nam PROPEL Lan
O
: Nam nh Lan
P
VD:
Nam ATTEND
Bi ging
O
: Nam ang tp trung vo
bi ging.
K
PP PA Nam
Height (> average) : Nam is tall.
PP PP
Nam doctor
: Nam is a doctor.
PP PA boy nice
: A nice boy
PP PP
dog
John
Poss-by
: Johns dog.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
71
Lu v quan h ph thuc khi nim.
ACT PP
O
John PROPEL
P O
Car
: John pushed the car.
ACT
PP
PP
R
John
R
P
ATRANS
O
Book
John
Mary
: John took the book from
Mary.
ACT
I
John
P
INGEST
O
Ice cream
I
John
do
O
spoon
: John ate ice cream (by
spoon)
ACT
PP
PP
D
John
D
P
PTRANS
O
fertilizer
field
bag
: John fertilized the field
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
72
Lu v quan h ph thuc khi nim.
PP
PA2
PA1
Plants
Size =X
Size >X
: The plants grew
(a) (b)
Bill PROPEL
O
Bullet
Bob
p
Health (-10)
Bob
gun
R
: Bill shot Bob
T
John
PTRANS
p
yesterday
: John ran yesterday
Health (10)
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
73
Lu v quan h ph thuc khi nim.

Chng ta c th cng c th to ra
biu din cho cc cu phc tp hn
nh v d sau:
Cu: Nam cm Lan gi cun tp AI
cho Quang
Nu t C l mnh : Lan gi cun
tp cho Quang, th cu trn c th
hiu l: Nam cm ci mnh va
nu xy ra.
M mnh C c biu din nh
H1, nn ton b cu l nh H2:
Lan ATRANS
Cun tp
AI
O
p
R
Quang
Lan
H1:
Lan
*ATRANS*
Cun tp
AI
O
p
R
Quang
Lan
c/
Nam
p
*DO*
H2:
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
74
Lu v quan h ph thuc khi nim.
u im
+ Cung cp cch thc biu din hnh
thc cho ng ngha ca ngn ng
t nhin, ng ngha c biu din
theo dng c quy tc gim s
nhp nhng.
+ Chnh bn thn dng biu din
cha ng ng ngha tnh ng
ngha tng ng l s ng nht v
c php ca lc biu din
chng minh tnh ng ngha so
trng hai th biu din.
Nhc im:
+ Kh khn trong vic pht trin
chng trnh t ng thu
gim biu din ca cu bt k v
dng quy tc chun.
+ Tr gi cho vic phn r mi
ci v cc thnh phn c bn:
ACT, PP,
+ Cc thnh phn c bn khng
thch hp miu t nhng khi
nim tinh t ca ngn ng t
nhin, nh cc t c ngha nh
tnh: cao, p,
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
75
th khi nim
nh ngha:
th khi nim l mt th hu hn, lin thng, cc nh c
chia lm hai loi: nh khi nim v nh quan h.
nh khi nim: dng biu din cc khi nim c th (ci, in
thoi, ) hay tru tng (tnh yu, p, vn ho,). nh khi nim
c biu din bi hnh ch nht c gn nhn l khi nim.
nh quan h: dng ch ra quan h gia cc khi nim c ni n
n.
Trong th khi nim: ch c khc loi mi ni c vi nhau.
Chnh v dng nh quan h nn cc cung khng cn phi c gn
nhn na.
+ Mi th khi nim biu din mt mnh n.
+ C s tri thc: cha nhiu th khi nim.

Tr tu nhn to Lu hnh ni b
76
th khi nim
Mt s v d:
Con ch
nu
mu
Biu din: con ch c mu
nu.
Ngi:nam
b m
Ngi:hong
Ngi:nga
Biu din: Nam c b m l
ng Hong v b Nga.
Con chim
bay
Biu din: Con chim bit
bay
mt ngi
hai ngi
ba ngi
* Mt nh quan h c th l mt hay nhiu ngi.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
77
th khi nim
Mt s v d:

person: mary
person: john
agent
recipient
give
object
book
Represent: Mary give John the book
Trong v d trn, ch : ng t give c ch t thng qua nh quan h agent,
tn ng trc tip thng qua nh quan h object, tn ng gin tip cng l ngi
nhn thng quan nh quan h recipient, hng mi tn cho cc loi ng t
tng t c dng nh th trn.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
78
th khi nim
Loi, c th, tn:
Trong th khi nim, mi nh quan h biu din cho mt c th n l thuc mt
loi no . ni ln quan h gia loi-c th, nn mi nh khi nim c quy
nh cch gn nhn l: loi: tn_c_th
tn c th c th l:
1. Mt tn no , nh:
sinhvin: nam mt sinh vin c tn l Nam.
2. Mt kho phn bit, c vit theo c php #kho, nh
sinhvin: #59701234 mt sinh vin c kho l: 59701234.
3. C th dng du sao (*) ch ra mt c th cha xc nh, nh:
sinhvin: * , c tc dng nh sinhvin ch ra mt sinh vin bt k
sinhvin:*X sinh vin bt k, tn sinh vin c ly qua bin X.
sinhvin:ng* sinh vin c tn bt u bi ng
Trng hp 1 v 2, khi nim c gi l khi nim c th, trng hp 3 ta c khi
nim tng qut.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
79
th khi nim
Nu dng cch t tn nh ni trn c th nhn thy 3 th
sau c tc dng biu din nh nhau nu con c lulu c kho
l #123.

dog:lulu color:brown
color
dog:#123 color:brown
color
dog:#123 color:brown
color
name
string:lulu
G1:
G2:
G3:
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
80
th khi nim
Bin c th c dng khi cn ch ra nhiu nh khi
nim ng nht nhau trong mt th nh trng hp
sau.

dog:*X verb:scratch
part: paw
part: ear
dog:*X
agent
object
instrument
part
part
Represent: The dog scratches its ear with its paw
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
81
th khi nim
Cc php ton trn th khi
nim.
Xt hai th sau:
+Php copy (nhn bn): nhn bn mt
th.
+Php Restriction (gii hn): to ra
th mi bng cch: t mt th
c, thay th mt nh khi nim bi
mt nh khc c th hn, nh hai
trng hp:
Mt bin *, c thay th bi mt
kho, hay mt tn ca c th.
VD: dog:* dog:#123 hay dog:lulu
Mt type c thay th bi subtype
ca n.
VD: ngi: nam sinhvin:nam
eat
agent
dog: lulu
object
bone
color
brown
animal: lulu
location porch
color
brown
G1:
G2:
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
82
th khi nim
p dng php restriction trn th G2, c th dn ra G3 nh sau:




+ Php Join (ni): Ni hai th c mt th khc.
Nu c nh khi nim C xut hin trn c hai th X v Y, th chng ta
c th ni hai th trn nh chung C ni trn, nh t G1 v G3 c th
to ra G4 nh sau: (ni trn nh chung l: dog:lulu)


dog: lulu
location porch
color
brown
G3:
eat
agent
dog: lulu
object
bone
color
brown
G4:
location porch
color
brown
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
83
th khi nim
+ Php simplify: (rt gn)
Nu trn mt th c hai th con ging nhau hon ton th chng ta c
th b i mt to ra mt th mi c kh nng biu din khng thay
i. T G4 c th sinh ra G5 cng kh nng biu din.




Nhn xt:
Php Restriction v php Join cho php chng ta thc hin tnh tha k
trn th khi nim. Khi thay mt bin * bi mt c th c th, lc
chng ta cho php c th tha k cc tnh cht t loi(type) ca n, cng
tng t khi ta thay th mt type bi subtype ca n.
eat
agent
dog: lulu
object
bone
color
brown
G5:
location porch
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
84
th khi nim
nh mnh :
thun tin biu din cho cc cu gm nhiu mnh , th khi
nim c m rng c th cha c mt mnh trong mt nh
khi nim, lc chng ta gi l nh mnh .
Vy nh mnh l mt nh khi nim c cha mt th khi
nim khc. Xt th khi nim m rng biu din cho cu:
Tom believes that Jane likes pizza.

person: jane
like agent
object
pizza
proposition
person: tom
experiencer believe
object
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
85
th khi nim
th khi nim v logic.
- Php hi (and) ca nhiu khi nim, mnh chng ta c th
thc hin d dng cch cch ni nhiu th bi php ton join.
- Php ph nh(not) v php tuyn(or) gia cc khi nim hay
mnh cng c th c th hin bng cch a vo nh quan
h c tn: neg(ph nh), or(tuyn) nh dng sau.

nh khi nim, mnh nh khi nim, mnh
neg or
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
86
th khi nim
V d: Cu: There are no pink dogs, c biu din:



Trong th khi nim, cc khi nim tng qut (nh dng bin * -nh
dog:*, hay ch c tn loi - nh dog) c xem nh c lng t tn ti (-).
Do vy, mnh trong v d trn c biu din v t l: -X-Y(dog(X) ^
color(X,Y) ^ pink(Y)).
V ton b th ( bao gm nh quan h :neg), c biu din v t:
-X-Y(dog(X) ^ color(X,Y) ^ pink(Y)).
= XY( (dog(X) ^ color(X,Y) ^ pink(Y))).
dog:*
pink
color
proposition
neg
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
87
Lc c cu trc - Frame
Frame khung.
L mt cu trc d liu cho php
biu din tri thc dng khi nim
hay i tng.
Mt khung c cu trc nh hnh
v bn.
Cu trc ca frame:
c t cho mt frame gm cc
thnh phn c bn sau:
1. Frame name: tn ca frame.
- Nu frame biu din cho mt c th
no , th y l tn ca c th. V d:
an, nam, lulu,..
Frame name:
Object1
Class:
Object2
Properties:
Property 1 Value1
Property 2 Value2


Tr tu nhn to Lu hnh ni b
88
Lc c cu trc Frame
Cu trc ca frame (tt):
- Nu Frame biu din cho mt
lp, th y l tn lp. V d:
chim, ng vt,
2. Class: Tn loi.
- Nu thnh phn ny xut hin,
n cho bit rng frame m
chng ta ang biu din c loi
l gi tr trng class. Cho
php thnh lp quan h tha k
IS-A.
Nh v d trn, chng ta c:
Object1 IS-A Object2
3. Cc thuc tnh (property): Khi
biu din mt frame chng ta c
th thit lp mt hay nhiu thuc
tnh cho n, nh v d sau:
Frame name:
Properties:
chim
mau Cha biet
an Con trung
So canh 2
bay true
oi Cha biet
Hoat ong Cha biet
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
89
Lc c cu trc Frame
Cu trc ca frame (tt):
- Khi chng ta t t thuc tnh cho
mt lp; nu chng ta bit c
gi tr chung cho tt c cc i
tng thuc lp m chng ta ang
biu din th in vo tr cho thuc
tnh , gi tr chng ta gi l gi
tr mc nhin, nh: n, s cnh trn
; nu chng ta cha bit tr c th
(nhng bit l c thuc tnh ) th
chng ta c th b trng (cha bit)
nh mu, hot ng,..:.
Cc thuc tnh ca frame nm
hai dng c bn:
Dng tnh(static): gi tr ca
n khng thay i trong qu
trnh h thng tri thc hot
ng.
Dng ng(dynamic): gi tr
c th chuyn i.
Khi phi tm kim mt frame,
chng ta c th da vo frame
name , cng c th da vo cc
thuc tnh c t t cho
frame.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
90
Lc c cu trc Frame
Cu trc ca frame (tt):
4. Cc th tc: Lc frame
cng cho php tch hp cch thc
t nh cc thuc tnh nh trn v
cc th tc vo mt frame. V hnh
thc, mt th tc s chim mt
khe tng t nh khe thuc tnh
ni trn.
Th tc c dng : biu din
mt hnh ng no ca i
tng, iu khin gi tr ca thuc
tnh nh: kim tra rng buc v tr,
kiu, ca thuc tnh mi khi cn
trch, hay thay i n.
Hai th tc ph bin c nh km vi
mt thuc tnh l:
IF_NEEDED v IF_CHANGED.
IF_NEEDED:
Th tc ny c thc thi mi khi
chng ta cn n gi tr ca thuc tnh
(ging th tc GET trong VB).
V d: th tc sau (dng if_needed) cho
thuc tnh bay ca frame chim ni trn.
if self:s_cnh < 2
Then self:bay = false
If self:s_cnh = 2
Then self:bay = true
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
91
Lc c cu trc Frame
Cu trc ca frame (tt):
IF_CHANGED:
Th tc ny c thc thi mi khi gi tr
ca thuc tnh m if_changed ny c
gn vo thay i. (ging nh SET, LET
trong VB)
V d: gn th tc sau cho thuc tnh i
ca lp chim ni trn.
If Seft:i = true Then
Seft:hnhng =
eating # seft:n
5. Cc thng tin khc:
Mt s khe khc ca frame c th cha
frame khc, link n frame, mng ng
ngha, rules, hay cc loi thng tin khc.
Ch : cc v d trn m phng theo ngn
ng Kappa PC, trong , Expert System -
DurKin:
- Seft: t kho ch chnh bn thn frame
ang m t (nh Me ca VB, this ca VC)
- # : du ni chui(nh & ca VB, + ca VC)
- Lc frame cng ging nh cc h
thng hng i tng. Chng ta:
C th t t frame lp hay c th.
C th t t tnh tha k.
Mi khi to ra frame c th, c th copy
cc thuc tnh, th tc ca frame lp; ng
thi c th m rng thm, hay nh ngha
li mt s thuc tnh, th tc.


Tr tu nhn to Lu hnh ni b
92
Lc c cu trc Script
Script Kch bn:
L mt lc biu din c cu
trc, dng biu din mt chui cc s
kin trong mt ng cnh c th. N nh
mt phng tin t chc cc ph thuc
khi nim ( gii thiu trc) m t
mt tnh hung c th.
Script c dng trong cc h thng
hiu NNTN, t chc tri thc trong thnh
phn cc tnh hung m h thng phi tm
hiu.
Cu trc ca Script:
1. Entry conditions:
Cc iu kin phi true script
c gi. V d: mt c nhn b bnh th
script nhp vin c gi.

2. Results:
Kt qu thu c t script khi n hon
thnh.
3. Props:
Cc vt tham gia vo script, nh: xe
cu thng, cng, bnh oxy,
4. Roles:
Cc c nhn tham gia vo script, nh:
bnh nhn, bc s, y t, ngi nh,
5. Scenes:
Cc cnh chnh trong script, nh: di
chuyn, cp cu, hi sc,..
Mt v d v kch bn i nh hng
nh v d sau:

Tr tu nhn to Lu hnh ni b
93
Lc c cu trc Script
Script: RESTAURENT
Track: Coffee Shop
Entry conditions:
S is hungry
S has money
Results:
S has less money
O has more money
S is not hungry
S is pleased (optional)
Props: Tables
Menu
Food (F)
Check
Money
Roles: Custumer (S)
Waiter(W)
Cook(C)
Cashier(M)
Owner(O)

Scene 1: (Entering)
S PTRANS S into restaurent.
S ATTEND eyes to tables
S MBUILD where to sit
S PTRANS S to table
S MOVE S to sitting position
---
Scene 2: (Ordering)
(Menu on table)
S PTRANS menu to S
(S ask for menu)
S MTRANS signal to W
W PTRANS W to table
S MTRANS need menu to W
W PTRANS W to menu
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
94
Lc c cu trc Script
Scene 3: (Eating)
C ATRANS F to W
W ATRANS F to S
S INGEST F
(Option: return to scene 2 to order more;
otherwise: goto scene 4)
---
Scene 4: (exiting)
S MTRANS to W
W ATRANS check to S

W MOVE (write check) ;
W PTRANS W to S
W ATRANS check to S ;
S ATRANS tip to W
S PTRANS S to M;
S ATRANS money to M;
S PTRANS S to out of restaurent.
95
X L TRI THC
Phng php x l tri thc
C ch lp lun vi cc biu din tri thc
C ch lp lun vi tri thc bt nh v
khng chnh xc.
Phn b kh xut
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
96
Ba phng php x l tri thc
Chuyn i tri thc:
L chuyn i gia cc hnh thc biu din tri thc. Hiu qu ca cc
phng php tm kim v suy din thng l ph thuc vo cc quy
nh, vo biu din ca cc tri thc x l, ph tn v thi gian v b nh
c th khc nhau ty thuc vo biu din c thch hp hay khng.
Suy din: Lin quan n 2 lnh vc:
Chng minh t ng: ngha l suy dn ra tnh th nhn t cc tnh th
c thng qua vic s dng cc quy tc suy dn, c iu khin bi mt
chin lc, thut ton hoc Heuristic.
Gii quyt vn : cu trc li gii cho bi ton t ra thng qua vic s
dng cc ton t trn gi thit ban u.
Tng hp:
Ngha l lin kt, sp xp v khi qut cc ni dung ca tri thc. y l
k thut quan trng nht lm c s cho kh nng hc. Nhng k thut
cho ti nay to nn ngun gc cho vic c kh ha qun tr tri thc.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
97
C ch lp lun vi cc biu din tri thc
Nghin cu cc cch t duy v suy lun ca con
ngi, cc nh logic hc ch ra cc phng
php lun ch yu sau y:
Phng php suy din (Decfunction): Cn gi l
phng php din dch c dng ph bin cho
cc phng php t duy nh tr, ton hc.
Phng php quy din (Abduction): Cn c gi
l phng php tng t.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
98
Phng php quy din (Abduction)
V d: chng minh: A B. Ta chng
minh:
+ A ~ A
A B
+ B ~ B
A B
+ A ~ A, B ~ B
A B
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
99
Phng php quy np (Induction)
Quy np hon ton:
Chng minh: T(n) ng n
Vi n = 1 T(1) ng
Gi s vi n = k T(k) ng
Chng minh vi n = k + 1 T(k + 1) ng
Quy np khng hon ton:
Chng minh: T(n) ng n

)
Vi n = 1 T(1) ung
Vi n = 2 T(2) ung T(n) ung
Vi n = 3 T(3) ung
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
100
C ch lp lun vi tri thc
bt nh v khng chnh xc
Trong thc t con ngi vn thng phi lp
lun vi nhng tri thc bt nh v khng
chnh xc.
Nhng mnh pht biu mang tnh cht bt
nh: tnh ng sai khng c lp lun mt cch
r rng.
Nhng mnh pht biu khng chnh xc: gi
tr ca mnh khng c ch ra chnh xc i
vi thang o quy c
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
101
C ch lp lun vi tri thc
bt nh v khng chnh xc(tt)
m hnh ha bt nh v khng chnh xc ngi ta s dng
cch tip cn vi m hnh xc sut v l thuyt tp m. Tuy nhin c ch
lp lun da trn cc m hnh ny cng gp nhiu kh khn do cc yu
cu cht ch v o m.
V d:
+ o xc sut ca mnh A l:
P(A) = 1 P( ) : l ph nh ca A
+ o m ca mnh q vi p l:
G(q) > G(p): nu p q l ng.
A A
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
102
M hnh lp lun xp x
M hnh xc sut:
Gi P l tp cc mnh m khp kn i vi php ton ph
nh v php . (ni lin), ngha l:
p e P: e P (khp kn)
p, q e P : p . q e P (ni lin)
F = p . e P (F: FALSE)
m F e P T e P (T: TRUE)
Mt khc p v q = e P, p,q
p
p q .
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
103
M hnh lp lun xp x
nh ngha o xc sut:
Xt nh x Pr: P [0,1]
Tha: Pr(p) + Pr( ) = 1, p e P
Pr(p . q) = Pr(p).Pr(q), p,q e P
v Pr gi l o xc sut.

Pr(p v q) = Pr(p) + Pr(q) Pr(p).Pr(q)
p
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
104
M hnh lp lun xp x
M hnh kh xut:
Gi P l tp cc mnh . Xt nh x: Pr : P [0,1]
tha

Shefer a ra 2 khi nim:
+ Hm Credible (tha ng) ca mnh q, k hiu l Cr(q): q e P:
Cr(q) =

+ Hm Plausibility (ng tin ca mnh q) ca mnh q, k hiu l
Pl(q): q e P: Pl(q) = 1 Cr( )
T : Cr(p) + Cr( ) s 1
Pl(p) + Pl( ) > 1
Cr(p) s Pl(p)
Pr( ) 1
e
=

p
p
P
:
Pr( )

p p q
p
q
p
p
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
105
M hnh lp lun xp x
T khi nim Cr(q) ngi ta a ra o ca
Nec(p) (Nesscessity Nht thit): l mt o Cr
c bit tha: Cr(p . q) = min( Cr(p),Cr(q) )
T khi nim Pl(q) ngi ta a ra o ca Pos(p)
(Possibility C th) l mt o Pl c bit tha:
Pl(p v q) = max( Pl(p), Pl(q) )
0
1
Pr(A)
Nec
Pos
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
106
M hnh lp lun xp x
Nec(p.q)=min(Nec(p), Nec(q))
Pos(pvq)=max(Pos(p), Pos(q))
Chng minh:
.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
107
M rng c ch lp lun
Modus Ponens v Modus Tollens.
+ o xc sut Pr:



+ o Nec v Pos:


Pr(p q) > a Pr(p q) > a
Pr(p) > b Pr(q) s b
Pr(q) > max(0, a+b-1) Pr(p) s max(1, 1-a+b)
Nec(p q) > a Nec(p q) > a
Nec(p) > b Nec(q) s b
Nec(q) > min(a, b)
s

>

1 Neu a b
( )
Neu a b
Nec p
b
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
108
M rng c ch lp lun
Modus Ponens v Modus Tollens.
+ o Nec v Pos:


Nec(p q) > a Nec(p q) > a
Pos(p) > b Pos(q) s b
Pos(p) s max(1-a, b)
0 Neu a+b 1
( )
Neu a+b 1
Pos q
b
s

>

>

Pos(p q) > a
Nec(p) > b
s

>

0 Neu a+b 1
( )
a Neu a+b 1
Pos q
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
109
Gii thch ngha
c lng mc chc chn ca mt s
kin, mt mnh , mt pht biu dng lut,
khng phi lc no cng tnh c xc
sut Pr ca chng. C th xem nh Nec(p) l
c lng cn di v Pos(p) l c lng
cn trn ca Pr(p) do trong thc t d xc
nh c cc gi tr ny.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
110
V d
Nu Pr(p q) > 0.7 v Pr(p) > 0.8
Pr(q) > max (0, 0.7+0.8-1)=0.5
Nu Pr(p q) > 0.7 v Pr(q) s 0.6
Pr(p) s min (1, 1-0.7+0.6)=0.9
Nu Nec(p q) > 0.7 v Nec(p) > 0.8
Nec(q) > min ( 0.7,0.8)=0.7
Nu Nec(p q) > 0.7 v Pos(p) > 0.8
Pos(q) >0.8 v 0.7+0.8>1
Ch : Nu bit Pos(p q) v Pos(p) th khng th
suy ra c g v Pos(q).
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
111
M hnh khi lut
Khi khng xc nh c o xc sut, ngi ta
xc nh cn trn v cn di. Nu cn trn v cn
di cng khng xc nh c, ta s dng m
hnh khi lut.
Trong thc t nhiu trng hp khng th c
lng mc tin cy ca mnh p q qua cc
o Pr, Nec, Pos, nhiu pht biu khi qut v mt
s kin hay hin tng c dng sau: a s, ni
chung, thng l, ch yu l,
p q : lut
p ~~~ q hay (p q) ! : khi lut
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
112
M hnh khi lut (tt)
biu th mc thng tin ca khi lut, ngi ta dng
phn b kh sut.
Phn b kh sut ca mt cp s kin i ngu nhau p v :
t(p) v t( ) tha mn: max( t(p), t( ) ) = 1
Phn b kh sut ca s kin p trong khi lut c biu th
bi:


Ngha l nu chng ta khng khng nh c p l tuyt i
ng th t(p)=1, nhng khi t( ) = vi 0 s s 1, ty theo
mc m biu th m chng ta chn cho thch hp
(ngha l p cng chc chn ng th cng nh).
p
p
p
p
( )
(p)
( ), ( ) hay
(p)
p p
t
t t
t
| |
|
\ .
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
113
Phn b kh sut ca mt khi lut



V d: C cc khi lut sau: Thng thng P suy
ra Q l ng. Khi khi lut s c biu din
nh sau:
( ) ( )
( ) ( )
t t
t t
| |

|
|

\ .
p q p q
p q p q

s s
| |
|
e
\ .
1 ? 0 1
vi
? ? (0,1): cha biet
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
114
Tp cc biu th chun
o : t khi
q : Nhiu khi
: Thng thng
u : Ni chung

Tr tu nhn to Lu hnh ni b
115
Kt ni khi lut




d nh chng ta ghi nh sau:




P(q) = P(p q) * P(p)
Vi:
*: Nhn ma trn
min: Nhn hai s
max: Cng hai s
( )
( )
( )
( ) min ( ), ( ) , min ( ), ( ) t t t t t = q Max p q p p q p
( ) ( )
( )
( ) min ( ), ( ) , min ( ), ( ) q Max p q p p q p t t t t t =
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
t t
t t
t t
t t
| |
| | | |
=
|
| |
|

\ . \ .
\ .
q p
p q p q
q p
p q p q
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
116
M rng php ly min v max
vi cc khong cch s
max( [a,b], [c,d] ) = [ max(a,c),max(b,d) ]
min( [a,b], [c,d] ) = [ min(a,c),min(b,d) ]
+ Nu l mt s x : [x,x]
+ Nu l ? : [0,1]
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
117
V d
Cho tp lut v khi lut nh sau:
(1) Nu Th rnh Th thng i xem bng
(2) Nu Th i xem bng th ni chung Ngc gi nh.
(3) Nu Ngc trng nh th c t khi i xem bng.
(4) Th rnh.
(5) Nu l trn bng trong nc th nhiu khi khng c truyn
hnh trc tip.
(6) Nu c truyn hnh trc tip bng th c khng i xem
bng.
(7) Thng l bng trong nc.
Yu cu:
Tnh phn b kh sut ca s kin Ngc gi nh.
Tnh phn b kh sut ca s kin c i xem bng.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
118
Bi tp
V d: Cho tp lut v khi lut nh sau:
(1) Nu Bo n th ni chung Mai n
(2) Bo n
(3) Mai n th Thng n
(4) Nu Sn n th nhiu khi Mai khng n
(5) Thng Sn n
Yu cu:
Tnh phn b kh sut ca s kin Mai n.
Tnh phn b kh sut ca s kin Thng n.
119
H CHUYN GIA
Expert system
Gii thiu v h chuyn gia.
nh ngha, kh nng ng dng.
Cu trc, cc c trng c bn ca ES.
Biu din tri thc.
Cc k thut suy lun.
Kho st mt vi h chuyn gia c.
XCON: ES tr gip cu hnh h thng my tnh ca DEC
MYCIN: ES chun on bnh nhim trng mu.
H chuyn gia da trn lut.
Kin trc, thit k.
u - nhc im.
H chuyn gia da vo Frame.
Kin trc, thit k.
u - nhc im.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
120
Gii thiu v h chuyn gia.
nh ngha:
H chuyn gia l mt chng trnh c thit k
theo m hnh c kh nng gii quyt vn ca
chuyn gia con ngi.
S khi c bn:


He chuyen gia
C s
tri thc
ong c
Suy luan
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
121
Gii thiu v h chuyn gia.
C s tri thc:
+ Dng cha tri thc trong mt lnh vc no , tri thc ny do
chuyn gia con ngi chuyn giao.
+ N bao gm: cc khi nim c bn, cc s kin, cc lut v quan
h gia chng.
V d:
- Tri thc v bnh nhim trng mu do cc bc s chuyn khoa ny
chuyn giao.
- Tri thc v chin lc u t do cc nh c vn u t chuyn
giao.
- Tri thc v s din dch d liu kho st a vt l do cc k s
a cht chuyn giao.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
122
Gii thiu v h chuyn gia.
ng c suy lun:
L b x l cho tri thc, c m hnh sao cho ging vi
vic suy lun ca chuyn gia con ngi. B x l ny lm vic
da trn thng tin m ngi dng m t v vn , kt hp vi
CSTT, cho ra kt lun hay ngh.
To sao phi xy dng ES ?
Chuyn gia con ngi l ti nguyn qu gi cho nhiu t
chc. H c th gii quyt nhng vn kh, hiu qu,. Vy
c gi tr khng khi chng ta xy dng mt chng trnh c
kh nng nh chuyn gia con ngi ?Mt s mt no cn
c th hn hn. Xem bng so snh sau:

Tr tu nhn to Lu hnh ni b
123
Gii thiu v h chuyn gia.
+ Vi l do pht trin ES thay cho chuyn gia con ngi:
+ To cho tnh chuyn gia sn dng mi ni, mi lc.
+ T ng ho cc cng vic i hi chuyn gia.
+ Cc chuyn gia ang ngh hu hay chuyn n ni khc
Cn thay th.
+ Thu chuyn gia vi chi ph qu ln.
+ Tnh chuyn gia cn thit trong cc mi trng lm vic
khng thn thin, hi mt ES s nhanh hn mt chuyn
gia con ngi.
+ Pht trin ES tr gip cho chuyn gia con ngi.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
124
Gii thiu v h chuyn gia.
Cc kiu vn thng
c gii quyt bi ES:
+ iu khin:
+ Thit k:
+ Chun on:
+ Dy hc:
+ Din dch:


+ Gim st:
+ Hoch nh:
+ D on:
+ La chn:
+ M phng:

Tr tu nhn to Lu hnh ni b
125
Cu trc ca ES.
Cu trc ca ES:
ES m phng kh nng gii quyt vn ca chuyn gia con
ngi. Do vy, chng ta cn xem xt cch thc gii quyt ca
chuyn gia con ngi, t m phng.










Chuyen gia con ngi
Long- Term Memory
-------------------------
Tri thc cua lnh vc
Short- Term Memory
-------------------------
S kien, ket luan
Bo suy luan
Ngi c khuyen
-------------
S kien,
Ket luan
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
126
Cu trc ca ES.
+ Cch gii quyt vn ES:

He chuyen gia
CSTT
-------------------------
Tri thc cua lnh vc
Bo nh lam viec
-------------------------
S kien, ket luan
ong c suy luan
Ngi dung
-------------
S kien,
Ket luan
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
127
Cu trc ca ES.
CSTT:
L mt b phn ca ES nhm cha tri thc ca lnh vc.
+ ES cha tri thc ca chuyn gia con ngi trong mt b phn c
gi l CSTT. c tri thc ny, ngi k s tri thc phi thu thp tri
thc t chuyn gia con ngi ri m ho vo CSTT cch thc m ho
s c cp trong phn k thut biu din tri thc.
+ Mt trong cc cch tiu biu biu din l dng lut, nh sau:
RULE 1:
IF Xe car khng th khi ng c
THEN Vn trong h thng in
RULE 2:
IF Vn trong h thng in
AND in th AC-quy nh hn 10Volt
THEN li ti b AC-quy
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
128
Cu trc ca ES.
B nh lm vic:
L b phn ca ES dng cha cc s kin ca vn . Cc s
kin ny c th do ngi dng nhp vo lc u hay do ES sinh
ra trong qu trnh lm vic.
- Vi ES dng cho nhiu ngi cng th b nh lm vic thng
phn nhm theo phin lm vic (session) ca ngi dng. l
trng hp mt ES chung cho nhiu ngi dng t xa.
- Nhiu ES cng tn dng cc thng tin c cha trong cc
ngun ngoi nh: CSDL, bng tnh, sensor,ES s ti thng tin
ny vo b nh lm vic u mi session hay khi cn thit.

Tr tu nhn to Lu hnh ni b
129
Cu trc ca ES.
ng c suy lun:
L b x l trong h chuyn gia, l nhim v so trng cc s kin c
cha trong b nh lm vic vi tri thc c cha trong CSTT nhm dn ra
kt lun cho vn .
+ Tiu biu, nu CSTT c cha lut, ES s tm ra lut m cc tin
ca lut so trng vi cc s kin c cha trong b nh lm vic, lc
ES s thm cc kt lun ca lut vo b nh lm vic, ri tip tc tm ra
s so trng khc ging nh nguyn l hot ng ca h lut sinh.
+ V d: Gi s CSTT ch vi hai lut nu trn
Bc 1:
ES: C phi xe car khng khi ng c ?
Ngi dng: ng.

Tr tu nhn to Lu hnh ni b
130
Cu trc ca ES.
Ch thch: Ngi dng tr li ng, nn ES thm vo b nh lm vic s kin
m t: Xe car khng th khi ng c
ng c suy din ca ES lm nhim v so trng, nhn thy RULE 1 c th so trng
c, nn n thm vo b nh lm vic phn kt lun ca RULE 1, l: Vn
trong h thng in
Bc 2:
ES: C phi in Ac-quy di 10 Volt?
Ngi dng: ng.
Ch thch: Ngi dng tr li ng, nn ES thm vo b nh lm vic s kin
m t:
in th Ac-quy nh hn 10Volt
ng c suy din ca ES lm nhim v so trng, nhn thy RULE 2 c th so trng
c, nn n thm vo b nh lm vic phn kt lun ca RULE 2, l: li ti b
Ac-quy phin lm vic cng kt thc v CSTT ch gm hai lut trn.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
131
Cu trc ca ES.
Tin ch gii thch.
Mt trong cc im ni bt ca ES l kh nng gii thch v suy lun
ca n. ES cn c mt khi c bn na trong cu trc ca n l: khi tin
ch gii thch. Vi khi ny ES c th cung cp cho ngi dng cc kh nng
gii thch:
- Ti sao ES li hi cu hi no . (WHY)
- Bng cch no ES c th suy ra kt lun no . (HOW)
Khi tin ch gii thch thun tin cho c ngi pht trin ES v ngi
dng. Ngi pht trin c th nh khm ph cc li trong tri thc ca ES.
Ngi th c th yn tm hn khi nhn mt kt lun no , khng cn thit
phi quan tm vi cu trc tri thc ca ES.
+ Gii thch bng cch no (HOW)
Ngoi chc nng cung cp cho ngi dng kt qu suy lun cui cng,
ES cng c th cung cp n t n kt lun bng cch no.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
132
Cu trc ca ES.
Kh nng gii thch bng cch no rt quan trng vi ES, n lm cho ES khc vi
cc chng trnh truyn thng. Cc chng trnh truyn thng lm vic trn cc
bi ton c nh ngha tt, kt qu ca chng trnh c kim nghim
trc khi chuyn giao. ES lm vic trn cc bi ton thiu nhiu thng tin, thm
ch tri thc cn c th cp nht khi ES c trin khai chnh v vy m kt
lun ca n phi c gii thch bng cch no cho kt qu cui cng c gi
tr hn.

V d: trong phin lm vic ca ES ni trn.
ES: li ti b Ac-quy.
Ngi dng: HOW
ES: Bi v, khi xe ca bn khng khi ng c, ti cho rng c vn
trong h thng in. Mi ln, ti thy in th ca ac-quy di 10 volt, ti bit
rng ac-quy h.

- Kh nng gii thch HOW ca ES c th thc hin c bng cch cho php n
theo vt cc lut m n s dng vo suy lun.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
133
Cu trc ca ES.
+ Gii thch ti sao (WHY)
kh nng ca ES cung cp cch gii thch: to sao n li hi mt
cu hi no . Vi kh nng ny, ngi dng cng c th theo vt
c lung suy lun ca ES v yn tm hn vi kt qu.
V d: trong phin lm vic vi ES ni trn.
ES: C phi xe car khng khi ng c ?
Ngi dng: WHY
ES: Nu ti bit rng xe car khng khi ng c, th ti thng cho
rng c vn trong h thng in.

Khi chng ta hi WHY, ES thng p tr bng cch m t ci g m n
c th kt lun t cu tr li. Hu ht cc ES thng p tr bng cch
hin lut m n ang quan tm.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
134
Cu trc ca ES.
Giao din ngi dng:
Giao din cng l mt thnh phn quan trng ca ES, n gip
cho ES c th t cu hi vi ngi dng v nhn v cu tr li
chnh xc. Yu cu cao nht cho giao din l c kh nng cung
cp cch hi p tng t nh gia ngi - vi - ngi.
Khi hin thc h thng, v nhng hn ch ca k thut hin
ti nn ngi thit k phi ngh n nhng hnh thc giao tip
sao cho tin li, tuy cha tht ging vi ngi- ngi. C th,
c th dng giao din ha , dng menu chn, pht m cu hi,
cng cn phi tnh n kh nng dng web nh mi trng
tng tc.

Tr tu nhn to Lu hnh ni b
135
Cc c trng c bn ca ES.
Phn tch tri thc v iu khin.
cp trong h lut sinh. y cng l c im phn bit gia chng trnh
truyn thng v ES.
Hy so snh kh nng thay i tri thc ca vn gia hai loi chng trnh ni
trn.
S hu tri thc chuyn gia.
ES c cha tri thc ca lnh vc trong CSTT. Nh c tri thc m n c gi tr.
c bit l tri thc ny c th c nhn ra thnh nhiu bn, c th cp nht
trong khi h thng c trin khai.
Tnh chuyn gia trong lnh vc hp.
Cng ging nh chuyn gia con ngi, ES c pht trin nhm vo mt lnh
vc hp. iu ny cng d hiu, v l do: trong lnh vc hp s lng tri
thc cng nh hn, v gip cho ngi thit d dng qun l hn, d dng
th nghim chin lc iu khin trong ng c suy din. Ngi thit
thng chia tri thc theo tng mng nh hnh sau qun l n.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
136
Cc c trng c bn ca ES.
Chuan oan xe
He thong ien
He thong nhien lieu
Ac-quy Bo anh la Bo che hoa kh Ong dan
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
137
Cc c trng c bn ca ES.
Suy lun trn k hiu.
Chng ta c th dng k hiu th hin tri thc cho ES. Chnh v vy
m c th tn dng c cc gii thut trn k hiu tri thc thc, nh
cc gii thut cp trong chng 2 phn php ton v t.
Suy lun c heuristic
Chuyn gia con ngi c th t kinh nghim ca mnh dn ra cch
gii quyt vn hiu qu hn, v d:
Khi chun on xe, h c th gi thit cch lm:
- Lun lun kim tra lut v h thng in trc cc lut khc.
Hay mt bc s chuyn khoa c th gi thit:
- Nu nghi ng b ung th, th kim tra dng h trc.
c th hin thc trong ES, ngi thit k cn phi c cch nh gi
th t u tin ca cc lut, t mt ng cnh no c th chn mt lut
c l nht bt u.


Tr tu nhn to Lu hnh ni b
138
Cc c trng c bn ca ES.
Cho php suy lun khng chnh xc.
ES c mt kh nng rt mnh l: n c th lm vic vi cc vn ang
thiu thng tin, hay c nhng hn tp, khng r rng. Cng ging nh trng hp:
mt ekip bc s ang phi cu mt bnh nhn hp hi, lc h khng cn kp thi
gian lm tt c cc xt nghim cn thit. Khi thiu thng tin nh vy h nh tin
hnh nhng cch c l nht theo h. Chng ta cng c th hin thc ES c tnh
cht bng cch a vo nhng lut tng ng vi tnh hung thiu thng tin
ng c suy din vn dng.
B gii hn vo vn gii quyt.
Khng phi mi vn u c th gii quyt bi ES. C th, nu lnh vc
chng mun xy dng ES hin ti cha c, cha cn mt chuyn gia con ngi th
vic xy dng ES kh m thnh cng.
Gii quyt cc vn c phc tp va phi.
Nu vn qu kh, yu cu chuyn gia con ngi n vi gi, cn thit ngh
n kh nng chia thnh nhiu bi ton con tng ng mi ES.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
139
Cc c trng c bn ca ES.
C kh nng b li.
Ging nh chuyn gia con ngi ES c kh nng b li. Chnh v vy, cn thit a
vo kh nng phc hi li li cho ES ES c kh nng lu vt qu trnh suy lun, nu
n a ra mt kt lun m ngi dng kim nghim vi thc t c sai v bo cho ES,
lc n phi c kh nng ghi nhn v theo ui mt hng suy lun khc.
c im ny khng xut hin trong cc chng trnh truyn thng, nhng
ng vi kt lun loi chng trnh tt hn. Mi loi c nhng c im ring nh
bng so snh sau:
CT truyn thng ES
X l s X l k hiu.
Gii thut Heuristic
Tch hp thng tin+ iu khin Tch bch thng tin+ iu khin
Kh thay i d thay i.
Thng tin chnh xc Thng tin khng chc chn.
Giao din lnh iu khin Hi thoi + gii thch.
Kt qu cui cng ngh + gii thch
Ti u C th chp nhn.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
140
Cng ngh tri thc.
Qu trnh gm cc
giai on nh hnh
bn.
Mt s nh ngha:
+ Cng ngh tri
thc: L qu trnh
xy dng ES.
+ Thu thp tri
thc: L qu trnh
thu thp, t chc v
nghin cu tri thc.
1. nh gi
2. Thu thp tri thc
3. Thit k
4. Kim tra
5. Lp ti liu
6. Bo tr
Cc yu cu
Tri thc
Kin trc
S nh gi
Sn phm
Cc tinh chnh
Cc kho st khc
nh ngha li
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
141
Cc nhn t trong mt d n ES
Cc nhn t chnh:
Chuyn gia lnh
vc.
K s tri thc
Ngi dng sn
phm
Cc yu cu cho mi nhn t:
Chuyn gia lnh vc:
C tri thc chuyn gia
C k nng gii quyt vn hiu qu
C th chuyn giao tri thc
Khng chng i (thn thin).
K s tri thc:
C k nng v cng ngh tri thc
C k nng giao tip tt.
C th lm cho vn c gii quyt bi
phn mm.
C k nng lp trnh h chuyn gia.
Ngi dng sn phm:
C th tr gip thit k giao din cho ES.
C th tr gip vic thu thp tri thc.
C th tr gip trong qu trnh pht trin ES.

Tr tu nhn to Lu hnh ni b
142
Cc k thut suy lun
Suy lun: l qu trnh lm vic vi tri thc, s kin,
chin lc gii ton dn ra kt lun.
Bn suy lun nh th no?
Cc hnh thc c bn:
+ Suy lun din dch.
+ Suy lun quy np.
+ Suy lun tng t.
+ Suy lun kh sai.
+ Suy lun common-sense.
+ Suy lun n iu
+ Suy lun khng n iu.

Cc k thut c bn:
+ Suy lun tin (forward-chaing)
+ Suy lun li (backward-chaining)
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
143
u nhc im ca mi k thut
u im:
+ Lm vic tt vi bi ton c
bn cht: gm thng tin v sau
tm xem c th suy ra ci g
t thng tin .
+ C th dn ra rt nhiu thng
tin ch t mt t s kin ban
u.
+ Thch hp cho mt s vn
nh: hoch nh, gim st, iu
khin, din dch.

Nhc im:
+ Khng c cch nhn thy
tnh quan trng ca tng s
kin. Hi nhiu cu hi tha, v
i lc ch cn mt vi s kin
l cho ra kt lun.
+ C th hi nhng cu hi
khng lin quan g nhau chui
cu hi khng n nhp nhau.
VD:- Bn c thn nhit cao ?
- Bn n VN lu ri ?
Suy lun tin forward chaining
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
144
u nhc im ca mi k thut
u im:
+ Lm vic tt vi bi ton c
bn cht: thnh lp gi thit , sau
tm xem c th chng minh
c khng.
+ Hng n mt goal no, nn
hi nhng cu hi c lin quan
nhau.
+ Ch kho st CSTT trn nhnh
vn ang quan tm.
+ Tt cho cc vn : chun
on, k toa, g ri.
Nhc im:
+ Lun hng theo dng suy
lun nh trc thm ch c th
dng v r sang mt goal khc.
Gii quyt: dng meta-rule
khc phc.
Meta-rule: dng hng
khng gian tri thc c kho
st sang mt vng khc.
Suy lun li backward chaining
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
145
Kho st ES: MYCIN
Gii thiu:
+ L ES v lnh vc chun on
bnh nhim trng mu.
+ c pht trin vo khong nm
1970, ti i hc Standford
+ L thc o cho nhiu ES da
trn lut sau ny.
+ c vit trn ngn ng
INTERLISP, mt nhnh ca LISP.
+ Ngi ta t MYCIN, tc b phn
CSTT ca n c mt h thng
EMYCIN (empty MYCIN), dng
pht trin cc ES khc.
Cc c im chnh:
+ S dng k thut suy lun li.
+ C kh nng phn tch tri thc v
iu khin.
+ C tch hp Meta-rule.
+ C th dng khi thiu thng tin
hay thng tin khng chnh xc.
+ C kh nng nh c cc thng
tin trong mt phin lm vic vi
ngi bnh c th.
+ D s dng giao tip vi bc s
qua ting anh.
+ Cung cp cc chc nng gii
thch: WHY, HOW.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
146
Kho st ES: MYCIN
Mt phin lm vic c th vi MYCIN
(Expert System. Author: John
Durkin)
--- c Vit ha.
Mt vi thng tin v bnh nhn:
1. MYCIN: H tn ?
USER: Jack Durkin.
2. MYCIN: Tui ?
USER: 24
3. MYCIN: Gii tnh ?
USER: Nam
4. MYCIN: Chng tc?
USER: CAUCASIAN
MYCIN c gng xc nh bn cht ly
nhim.
5. MYCIN: C bt k php cy vi khun
cho Jack Durkin lin qua n bnh
hin ti?
USER: C
6. MYCIN: Mu vt ly t u?
USER: CSF
7. MYCIN: Ngy, gi thc hin cy?
USER: 7- July-7:00
.
MYCIN: Gn y Jack Durkin c cc
triu chng nh: chong vn, hn m
khng?
USER: C.
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
147
Kho st ES: XCON
Gii thiu:
+ L ES v lnh vc hng dn cu hnh cc h thng my
tnh ca DEC trc khi xut xng.
+ c pht trin vo khong nm 1980, ti i hc CMU
+ c cng b gim thi gian cu hnh cho mi h thng
xung cn 2 pht (so vi 25 pht bng tay.). Tit kim vo
khong 25 triu $ cho mi nm.
(Theo Expert System J ohn Durkin)

Tr tu nhn to Lu hnh ni b
148
H chuyn gia da trn lut
nh ngha:
L mt chng trnh my tnh, x l cc thng tin c th ca bi ton
c cha trong b nh lm vic v tp cc lut c cha trong CSTT, s
dng ng c suy lun suy ra thng tin mi.
ES da trn lut: c nn tng xy dng l h lut sinh chng trc.
ES da trn lut cng c nhng c trng c bn nh nu trong
phn trc cho cc ES tng qut, mt vi c im:
+ C CSTT cha cc lut.
+ C b nh lm vic tm thi.
+ C ng c suy lun.
+ C mt giao din giao tip vi ngi dng, ngi pht trin.
+ C tin ch gii thch.
+ C kh nng giao tip vi chng trnh ngoi nh: cc DBMS, x l
bng tnh,
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
149
H chuyn gia da trn lut
Kin trc: (nh hnh sau)
Nguyn l hot ng tng t h lut sinh gii thiu.
Giao dien
ngi dung
Giao dien
Ngi phat trien
ong c
suy luan
Bo giai thch
Bo giao tiep
chng trnh
ngoai
Bo nh
lam viec
C s tri thc
Ngi dung
Ngi phat trien
Tr tu nhn to Lu hnh ni b
150
H chuyn gia da trn lut
u im
+ Biu din tri thc t nhin: IF
THEN.
+ Phn tch tri thc iu khin.
+ Tri thc l tp cc lut c tnh c
lp cao -> d thay i, chnh sa.
+ D m rng.
+ Tn dng c tri thc heuristic.
+ C th dng bin trong lut, tri
xut chng trnh ngoi.
Nhc im
+ Cc fact mun ng nht nhau, phi
khp nhau hon ton Cc facts
cng mt ngha phi ging nhau v
c php, ngn ng t nhin khng
nh vy.
+ kh tm mi qua h gia cc lut
trong mt chui suy lun, v chng c
th nm ri rc trong CSTT.
+ C th hot ng chm.
+ Lm cho nh pht trin phi hnh
chung mi ci dng lut - khng
phi bi ton no cng c th lm
c nh th ny.
151

You might also like