Teorije Etniciteta - Prvi Dio Ispita

priprema za ispit iz predmeta Teorije etniciteta – prvi dio
1. Etnicitet i tipovi etničkih odnosa
Izrazi poput etnička grupa, etnička pripadnost(etnicitet) i etnički sukob

ustalile su se, i svaki se čas javljaju u štampi, vjestima na tv-u, u političkim
emisijama i u neobaveznom razogovoru. Isto to važi i za naciju i
naciolanizam, a mora se priznati da se svi ovi pojmovi često koriste u krajnje
neodređeno i dvosmislenom značenju.
Na polju društvene i kulturne antropologije, etnicitet je bio glavna tema

još od kraja 60tih, a tako je čak i na početku novog milenija. Antropologija
može da pruzi saznanje iz prve ruke o društvenom životu kakav se ogleda na
nivou svakodnevne interakcije. A upravo se u svakodnevnom životu etnicitet
artikuliše i afirmiše. Antropološki pristup pruža nam mogućnost da
preispitamo nalčine na koje ljudi definišu i doživljavaju odnoose među
etničkim grupama: kako govore i šta misle o grupi kojoj pripadaju, o njenim
odlikama i odlikama drugih grupa. Socijalna antropologija, budući
komparativna disciplina, proučava i razlike i sličnosti izmedju etničkih
fenomena. Početkom 20 st. Čak je i i Max Weber odbacio djeljenje etničke
zajednice kao analitički pojam. Weber je smatrao da će i primodijalni
fenomeni kakvi su etnicitet i nacionalizam s vremenom izgubiti na značaju, a
zatim i konačno nestati, kako modernizacija, industrijalizacija budu jačale.
Pojam etniciteta
Reklo bi se da je etnicitet nov pojam, tvrde Neitan Gleizer i Daniel Mojnihan.

Ukazuje se na to da riječ etnicitet u oksfordskom riječniku se prvi put javlja
1972 godine. Smatra se da ju je prvi upotrebio američki sociolog David
Risman 1953 godine. Ona je izvedena od grč. Riječi etbnos koja je značila
paganin. U SAD-u riječ etnbics počela se koristiti pred II svjetski rat kao
eufenizam za Jevreje, talijane, irce...počev od 60tih, etničke grupe i etnicitet
postali su sastavni dio inventara socijalne antropologije. No, u jednom se svi
antropolozi slažu: etnicitet ima neke veze s klasifikacijom ljudi i odnosom
među grupama. U svakodnevnom govoru etnicitet i dalje asocira na
probleme s manjinama i odnosima među rasama, ali u socij antropologiji ona
se tiče određenih aspekata u odnosu među grupama koje smatraju da seu
kulturno različoite.
1
Etnicitet rasa i nacija
Najprije treba reći nekoliko rijeći u odnosu između etniciteta i rase. Neko
vrijeme jeste bilo moderno da se čovječanstvo dijeli na rase. Zato postoje
dva osnovna razlogga. Prije svega različite grupe ljudi su se mješale da je
besmisleno govoriti o jansim granicama između rasa. Drugo, ni nasljedne
fizičke odlike ne poštuju te navodno jasne linije razdvajanja, pa tako unutar
rasnih grupa često postoje daleko veće varijacije nego što je to slučaj kod
sistemskih varijacija među dvjema grupama. Treće, danas nema tog
ozbiljnog naučnika k0oji će reći da razlike među kulturama dmogu da se
objasne nalssjednim odlikama. Racizam, kao što znamo, polazi od
pretpostavke da je čovjekobva ličnost na ovaj ili onaj način povbezana s
nasljednim opdlikama koje se sistemski razlikuju od rase do rase pa rasa tako
postaje socijološki relevantna čak i ako objektivno ne postoji.
Da li onda proučavanje rasnih odnosa u tom značenju riječi treba

odvojiti od proučavanja etniciteta ili etničkih odnosa? Pijer van der Berhe
misli da ne treba, i kaće da bi on rasne odnose prije shvatio kao podvrstu
etničkih. Drugi, a među njima i Majk Benton obrazlažu zasšto između rase i
etniciteta treba povući razliku: Benoton naime kaže da rasa podrazmjeva
negativnu kategorizaciju ljudi, a etnicitet podrazumjeva pripisivanje
pozitivnog identiteta određenoj grupi. Isto tako granice između granica
etniciteta i rasa su nejasne pošto etničke grupe gaje mit o zajedničkom
porijeklu a to znači da je etnicitet suštinski povezan s porijeklom, pa je u
toliku srodan rasi. A dešava se da se neke etničke grupe rasifikuju, da se
nekim etničkim manjinama pripišu neke određene nepromjenjive odlike.
Postoji snazna tendencija da se etnifikuju i određene vjerske grupe,

evropski muslimani npr:iako se ranije priznavalo da imaju različito etničko
porjeklo sada se oni trpaju u istu kategoriju muslimana. Nivi rasizam bavi se
kulturnim razlikama. U indiji je glavni kriterij diferencijacije vjera a ne rasa.
Ipak je jasno da male grupe koje se razlikuju od velikih, imaju slabe šanse da
se asimiliraju u većinske grupe. Odnos između etniciteta i nacionalnosti
godovo je kompleksan kao i odnos između etniciteta i rase. Pojam nacije ima
dugu historiju. Nacionalizan naglašava kulturne sličnosti pripadnika jedne
nacije pa time povlači granicu u odnosu na druge koji ostju izvan grupe i
postaju autsajderi.nacionalizam ima specifičan odnos prema drzavi i to mu je
odlika. Nacionalizma smatra da se drzavne granice treba da se podudaraju s
kullturnim granicama dok mnoge etničke grupe ne zahtjevaju kontrolu nad
državom.
2
Etnicitet i klasa
Pojam etniciteta upučuje na odnose između grupa koje njegovi pripadnici

smatraju specifičnim a te grupe mogu imati različita mjesta u društvenoj
hijerarhiji. U naučnoj literaturi postoje dvije def klase: jedna je Marksova a
druga Weberova. Marksistički pristup društvenim klasama naglsasak stavlja
na ekonomiju. Društvena klasa se def u ovisnosi od njegovoog odnosa prema
procesu proizvodnje u jednom društvu. U kapitalističkim društvima prema
Marksu postoje 3 klase. Tu je kapitalistička klasa/buržoazija. Njeni pripadnici
posjeduju porizvodna sredstva i kupuju radnu snagu. Drugu je sitna
buržoaziju čiji koji posjeduju proizvodna sredstva ali ne zapošljavaju druge.
Treća su proleteri koji prodaju radnu snagu. U Weberovskom pristupu
društvenim klasama, klase se određuju ovisno o nekoliko kriterija :prihoda,
obrazovanja i političkog utjecaja. Weber klase ne smatra potenicjalno i
kompaktnim grupama:pripadnici iste klase ne moraju nužno imati iste
političke interese. Teorija društvenih klasa uvijek se odnosi na rangiranje
društvenih odnosa. Etnicitet, nema nužnu vez s položajem u društvu: šta više
etnički odnosi mogu biti i egalitarni. Između etniciteta i klase postoji visok
stepen koleracije, što znači da osoba koja pripada određenj etničkoj grupi
pripada i društvenoj klasi. Između etniciteta i klase može postojati značajna
veza: obje mogu biti kriterij za društveni status a pripadnist etničkoj grupi
može biti važan faktor za pripadnost klasi.
Kako je etnicitet postao aktuelan
Pojmovi kakvi su etnicitet, etnička grupa opet su dobili na značaju od druge

polovine 60tih do kraja 80tih i vjerovatno su među prvih 10 vrijednosti. Osim
toga mnogi nekadašnji pripadnici plemenskih i tradicionjalnih grupa su
migrirali u evropu ili sje ameriku, gdje su socijlozi i antropolozi pomno ih
proučavali. Neke etničke grupe preselile su se u gradove ili regionalne centre
i tako stupili ne samo u kontakt s ljudima koji imaju drugi običaj jezik, nego i
u nadmetanju u politici i trzistu rada.
Sta je etnicitet
Kad govorimo o etnicitetu mi sugerišemo da su se društvene grupe i njihovi

indetiteti razvili u međusobnom dodiru a ne izolaciji. Proučavajući početkom
50tih različita značenja pojma kuptura A.L.Krober i Klajd Klukhon ustanovili
su 162 različite definicije. Pojam etničke grupe sad znači što i narod. A šta je
narod? U pionirskom studiju Tajland Majkl Mormen se pita ko su u stvari Lue.
3
Mormen je proučavao etničku grupu Lue, ali tada je pokušavao da opiše ko su

oni kako se razlikuju od drugih grupa i odmah je zaglibio.
Navedevši nekoliko mjerila koji antropolozi koriste da razgraniče kulturne

grupe, Mormen zaključuje: pošto jezik, kultura, politička organizacija ne
podudaraju u porpunosti cjelina koju bi dobili, po jednom kriteriju nebi se
podudarila s cjelinom koju bi smo dobili po drugom. Lue žive u bliskom
dodirus drugim grupama u tom kraju, nemaju nekakav stil života, jezik i
običaje. Pa što bi ih smatrali onda posebnom etničkom grupom.mormen
navodi sve ove teškoće i onda mora da zaključi da je neko lue zato što
vjeruje da je lue, zato što se tako zove i zato što se ponaša tako da može da
portvrdi svoju pripadnost grupi lue. Mormen ga naziva emskom askriptivnom
kateggorijom. Takvo određivanje etničkih grupa postalo je uobičajno.etničke
grupe ne moraju da imaju nužnu različitu kulturu. Da bismo mogli da
govorimo o etnicitetu, grupe moraju biti makar u minimalnom međusobnom
dodiru i moraju imati prestavu o tome da među njima postoje kulturne
razlike. Ako taj uslov nije ispunjen ne možemo govoriti o eticitetu jer je on
predstavlja odnose a nije odlika neke grupe. No važi i obrnuto: neke grupe
mogu izgledati slične po kulturi a da pri tom između njih postoje društvena
ali i etnička diferencijacija.
Tipovi etničkih odnosa
Ovakva veoma uopštena i obazriva def etniciteta uistu vreču stavlja

najrazličitije društvene fenomene. Jedna od osnovnih postavki antropoloških
studija o etnicitetu jeste da dinamika etničkih odnosa i u najrazličitijim mežu
etničkim kontekstima ima mehanizme koje su relatibvvno slični, te da kod
etničkih fenomena možemo ustanoviti slična svojstva. S druge strane, nema
sumlje ni u to da se bažični društveni kontekst etniciteta može drastično
razlikovati od slučaja do slučaja te da etnički identitet i organizacija u
različitim društvima moze imati različit značaj za različite pojedince i u
različitim situacijama. Ipak, trebad a imamo na umu da antorpološko
poređenje nema nužno za cilj da utvrdi slučnost među društvima. Ono može
da ukaže i na značajne razlike. Iako pojam etniciteta treba da ima stabilno
značenje kako bi smo ga uopšte mogli koristiti u svrhe poređenja, moramo da
pravimo razliku između posebnih društvenih konteksta koje posmatramo.
a) Etničke manjine u gradovima. U ovu kategoriju pored ostalih spadaju

ljudi koji su se iz neevropskih zemalj doselili u evropske gradove, ljudi
koji su sa sela došli u industrijske centre. Radovi o imigrantima bavili su
se problemima prilagođavanja etničke diskriminacije koju vrši društvo
4
koje je primilo emigrante rasizmom ili problemima vezanim za

manipulisanjem etniciteta i promjene u kulturi.
b) Indigeni narodi. Ovo je zajednički naziv za starosjediocena nekoj

teritoriji, koji nemaju skoro nikakvu političku moć i koji sju djelimično
integrisane u dominantne grupe. Indigeni narodi imaju neindustrijski
način proizvodnje. Njihov se politički sistem nebi mogao uporediti s
državom.
c) Protonacije (tzv etnonacionalistički pokret). Ove grupe su najviše

zastupljeni u medijima: kurdi, siki, palestinci... One gotovo uvijek imaju
političke vođe koji tvrde da dotična grupa ima pravo na sopstvenu
državu i da nome ne treba da vladaju drugi. One se opisuju kao nacije
bez države
d) Etničke grupe u pluralnim društvima. Pojmom pluralnog društva

označavaju se nekadašnje kolonije, sada države s kulturno
heterogenim stanovništvom(kenija, indonezija...)
e) Manjine nastale ukidanjem ropstva. To su potomci robova nastanjeni u

novom svijetu. To nisi ni imigranti ni indigenih naroda nego potomcih
različitih etničkih grupa u africi pretvoreni u radnu snagu. Ove grupe su
kasnije se redifinisale na razne načine u zavisnosi od društva i
konkretnih odnosa.
Šta je etnička grupa?(drugi tekst)
Ukazujući na neizainteresovanost antropologa za problem etnije,

Amselle podvlači da je taj zaborav doprinjeo izbjegavanju da se postavi
temeljno epistemološko pitanje koje bi trebalo da se odnosi na def etnije.
Etnija odgovora tada jednom kolektivnom okviru koji se smatra specifičnim
za pomenuta društva a smišljen je zajedničkin naporom kolonijalnih
upravljača i profensionalnih antologa. Nikolas ocjenjuje da je, što se tiče tzv
primitivnih naroda, entija bila ekvivalent evropske nacije, ili bar jednog tipa
društvene tvorevine koji bi ovaj mutadis muntandis odgovarao. Pregledajući
uzorak entije i plemena u antropološkoj literaturi, Amsell nalazi da su one
saglasne u pogledu izbora izvjesnih zajdničih kriterija npr jezik, običaj, ime,
isto porijeklo, svijest o pripadanju istoj grupi, te smatra da je taj izbor
načinjen u skladu s evropskim prihvatanjem nacionalne države: zajednčki
5
elemnt svih def entije u krajnjoj liniji odgovara teritorijalnoj naciolanoj državi.
Nikola s pravom piše da je pojam entije ostao jedan od nejnejasnijih
pojmaova u riječnijku društvenih nauka.
1.Počev od sredine XX st., uporedni meto predstavlja jedan od najvećih

problema koje će zaokupljati pažnju američih i britanskih antropologa. Kao
što ističe Shapera, to pitanje gotovo da se nije postavljalo pred antopologe
pređašnjeg razvoja poput Frazera ili Westermarcka, čiji je cilj bio da upotrebe
maksimum raspoložibvih podataka nebi li na sveobuhvatan način izučili sva
poznata primitivna društva. Ali, s razvojem entologije, broj društava u kojima
su antropolozi posjedovali podatke značajno je porastao.problem je kako
definisati pravilno radiobe entografskog univerzuma koji bi omogućio
razgraničavanje međusobno nezavisnih jedinica, a ove poslužile kao osnova
za stvaranje valjanog uzorka u statističkoj analizi. Prva poteškoća u tom
poduhvatu tiče se izbora odgovarajućih kritarija za definisanje jedne takve
jedinice. Kriterijumi koji se najčešće prihvataju jezik, ekonomska nezavisnot,
entonomija, politička organizacija, teritorijalna omeđenost, ali kod različitih
autora oni biavju kmbinovani na različite načine.
Murdok 1953 god usvaja samo prva dva kritarija a Nadel posljednja dva
kriterija. Druga poteškoća se javlja kada ustanovimo da, ako je izgleda
nemoguće pronaći jedan jedini valjani kriterij, kombinacija više njih
podrazumjeva primjenu različitih načela razvrstavanja. Opšte mišljenje
glasilo je da će, poboljšavajući kvalitet podataka, antropolozi moči da
pronađu def jedinice društva, koja bi omogućila da se taj zadatak uspješno
obavi. Te poteškoće do kojih stalno dovodi problem stvaranja uzoraka u
međukulturnim izražavanjima navest će Narolla da nekoliko godina docnije
formuliše pojam da bi rješio pojam jedinice. To je pojam cult unit, koji bi po
autoru bio signifikantan i upotrebljiv u svakom društvu. Sam Naroll prikazuje
svoj prijedlog kao odgovor na potrebu da se među kulturnim istraživanjima
raspolaze metodom razgraničenja uporedivih jedinica koji bi bio def na
dovoljno strog način i da bi bio statistički potvrđen. Cult unit def kao
populacija koja djeli istu teritoriju, služi istim jezikom i pripada bilo istoj
državi, istoj contakt group. Kombinujuči tri kriterija, Narolli identifikuje 4 tipa
cult unita, koji su obrazovani na osnovu jezičke komunikacijske granice.
Narolli pokušava da da def etničke grupe.
2.pokušavajući da pruzi konačno rješenje problema klasifikacije

etničkih jedninica, Naroll je zaluzan za ot sto je svojim kritičarima omogućio
da iznesu na djelo niz naivnosti na kojima počiva cijeli komparativistički
postupak. Prva naivnost sastoji se u vjerovanju da je etničku jedinicu moguće
6
def spiskom pojedinih crta. Barth i njegovi saradnivci pokazuju da je

nemoguće pronaći cjelovit skup kulturnih crta koji bi dozvolio da jednu grupu
razlikuje od druge. Jedinica ˝pleme˝ moze se objasniti ne kao prirodna vrsta
nego kao pojmvna realnost. Druga naivnost se sastoji u vjerovanju da su
osnovi etničke raznovrsnosti počiva geografska i društvena izolacija.etničke
granice opstaju uprkos kruzenju pojedinaca koji ih prelaze. Treća naivnost
ispoljava se u vjerovanju da važi jednačina po kojoj jedan etnički naziv=jedan
način života=jedna stvarna grupa, mada bi upravo analiza problematičnogh
odnosa izmedju tih triju elemenata trebalo da budu zadatak entologije.
3.izgradnja pojma etniciteta u okviru socijologije nalazi svoje teorijsko

utemeljenje u istrazivačkoj tradiciji koja je imala značajno mjesto u
američkim društvenim naukama: to je tradicija u kojioj se, počev od pionirske
studije Thomasa i Znanieckog o adaptaciji poljaka obavljeno 1918 god, kroz
bezbrojne empirijske i monografske studije prionulo na uobličavanje teoriej u
procesu uključivanja imigranata u amreičke gradocve. Tu u prvom redu se
treba pojasniti pojam asimilacije. Asimilacija se shvata kao proce kulturne
uniformizacije koji se odvija kroz preobražaj imigranata. Neophodan uslov da
bi taj proces bio obavljen je transkulturacija etnika. Asimilacionističke teorije
počivaju na postulatu da je karakteristična crta industrijskih društava
tendencija spram univerzalizma i standarizacije načina života i ponašanja.
4.na ideološkom planu, model asimilacije isčezava pred modelom

kulturnog pluralizma, koji uzdiže sliku američkog društva kao mješavine
grupa koje uspjevaju da očuvaju sopstveni identitet. Ideolozi novog
pluralizma ističu značaj etničkih grupa u definisanju društvenih identiteta i
ukazuju na vrijednost koju ja za pojednca pradstavlja etnička pripadnost. Crta
između dvije riječi koje pojedinca čini italo-amerikancem ne znači da je pola
amerikanac nego predstavlja suštinu amerikanca. Jednakost etničkih grupa u
američkom društvu ogranicen je na grupu bjelaca. Crnci, kinezi, japanci u
izvjesnoj mjeri čikanosi a u manjoj mjeri portorikanci i kubanci, imali bi
poteškoća da ubjede ostale članove društva da oni nisu članaovi grupa
kojima bivaju pripisani. Kao što primjećuje M.G.Smith1982,izraz WASP da bi
se označili anglosaksonci ili angloamerikanci javlja se u isto vrijeme kada
crnci zahtjevaju da baudu smatrani afroamerikancima a ne nigrosima. Time
su bjelci bili navedeni da se odreknu svog povlaštenog statusa neetničke
grupe. U današnjim SAD-u ironično primjećuje Vincent, postalo je moderno o
svim građanim a govoriti kao o etnicima. Društvo 70tih ne podudara se s
jednim snažnim ideološkim pokretom koji etnicitet predstavlja kao suštinsku i
univerzalnu dimenziju ljudskog identiteta. Etničku renesansu većina autora
tumači kao odgovor na difunkcije koje se javljaju u modernim društvima. Za
7
neke druge autore, ono sto treba objasniti nije održavanje etničkih veza nego
proces etnicizacije imigranata, tj. Njihov prelazak u etničke grupe.
5.Sve dotad, učenje definicije etniciteta kolebale su se između dvije

zamisli: jedne, koja je u etničkoj grupi vidjela jedinicu definisanu
nacionalnom, rasnom ili kulturnom homogenošću, i druge, u skladu s kojom
je ona bivala definisana kao manjina. Etnička grupa je grupa osoba iste rase
ili nacionalnosti koje djele zajedničku kulturu. Etnička grupa je društvena
grupa koja djeli zajedničku edeologiju, zajedničke ustanove i običaje, te
osjećanje homogenosti. Bez obzira koja je def usojena, izraz etničke grupa se
u američkoj sociologiji tradicionalno koristi upućujući na nacionalne ggrupe
stranog porijekla a status člana etničke grupe bio je rezervisan za pojedince
koji sebe smatraju članovima grupe. Najveća promjena do koje je došlo 70tih
godina je u tome što se etnicitet poćeo smatrati opštom kategodijom
društvenog života a ne više samo odlikom jedne manjinske grupe definisane
osobenim kulturnim crtama. Po riječinma Glazera i Moynihana, etničke grupe
postale su najznatniji elementi društva, a ne tek rezidualne podgrupe na
njegovim marginama.
3. Odnos nacije i etniciteta
Izrazi poput etnička grupa, etnička pripadnost (etnicitet) i etnički sukob

ustalile su se često se javljaju u štampi, vijestima na televiziji i sl. Isto važi i za
naciju i nacionalizam, a mora se priznati da se ovi pojmovi često koriste u krajnje
neodređenom i dvosmislenom značenju. Fenomen etniciteta postaje relevantan u
svim društvenim situacijama i kontaktima, u različitim odgovorima na zahtjeve i
izazove svakodnevnice. Pošto se nalazi u samoj srži društvenog života, socijalna
antropologija ima jedinstvenu mogućnost da sve ove procese proučava na
mikroplanu. Rat i drugi oružani sukobi tokom devedesetih bili su gotovo uvijek
interni sukobi, a većinom bi se mogli okarakterisati i kao etnički. Međutim, etnički
pokreti za priznavanje i autonomiju, pa i borba za vlast, znali su biti i nenaslini, kao
što je to slučaj sa Kvibekom i njgovim pokretom za nezavisnost. Osim toga, u
mnogim dijelovima svijeta „stvaranje nacije“ (jačanje političke kohezije i stvaranje i
konsolidovanje nacionalnog identiteta u nekadašnjim kolonijama ili provincijama
nekadašnjih imperija) jedan je od osnovnih političkim prioriteta.
U sasvim drugačijem kontekstu, opet, etnički i nacionalni identiteti postali su

sporni zbog neprestanog priliva stranih radnika i izbjeglica u Evropu i Sjevernu
Ameriku, pa su u tim oblastima nastale nove, trajne etničke manjine. Poslije Drugog
svjetskog rata, a naročito od sedamdesetih naovamo, indigeno stanovništvo (npr.
8
Iniuiti/“Eskimi“, Samiji/“Laponci“, strosjedioci Amerike/“Indijanci“ i Aboridžini u

Australiji) počelo je da se organizuje politički i da zahtijeva od države da mu prizna
etnički identitet i pravo na teritoriju. Konačno, u Evropi je političk dinamika tokom
devedeetih izbacila pitanja etničkog i nacionalnog identiteta u prvi plan. Na jednom
kraju kontinenta Sovjetski Savez raspao se u desetine etnički zasnovanih država. Na
drugom kraju kontinenta kao da se dešava nšto sasvim suprotno: nacionalne države
zapadne Evrope streme tješnjoj ekonomskoj, političkoj i kulturnoj integraciji unutar
okvira Evropske Unije. No, i tu sz tokom posljednjih godina pitanja nacionalnog i
etničkog identiteta dobila na značaju. Mnogi Evropljani se plaše da će zbog kulturne
standardizacije, koju integrisanje u Evropu nosi sa sobom, izgubiti svoj nacionalni ili
etnički identitet. Drugi, koji na takve procese gledaju sa više blagonaklonosti,
pozrdravljaju mogućnost stvaranja nekog panevropskog identiteta koji će u mnogim
kontekstima zamijeniti etnički i nacionalni.
Odnos između etniciteta i nacionalnosti gotovo je isto toliko kompleksan

koliko i odnos između etniciteta i rase. Kao i pojmovi etnički i rasa, tako i pojam
nacija ima dugu historiju i on se upotrebljavao u različitim značenjima. Kao i etničke
ideologije, nacionalizam naglašava kulturnu sličnost pripadnika jedne nacije, pa time
implicitno povlači granicu u odnosu na druge, koji onda ostaju izvan grupe. No,
nacionalizam ima sasvim karakterističan odnos prema državi, i to je njegova glavna
odlika. Nacionalista smatra da državne granice treba da se podudaraju s kulturnim
granicama, dok mnoge etničke grupe upošte ne zahtijevaju kontrolu nad državom.
A. Hastings navodi da nacije potiču od određenih etniciteta, pod uticajem

autentičnog književnog razvoja i pod pritiscima države. On također ističe da svaki
etnicitet nije postao nacija, ali mnogi su u tome uspjeli. Ono što se mora
suprotstaviti modernizmu nije nikakva vrsta primordijalizma – tvrdnja da je svaka
postojeća nacija postojala u embrionalnom stanju i prije hiljadu i više godina – nego
pažljiva analiza činjenice da jedni etniciteti postaju nacije, a drugima to ne polazi za
rukom. Etniciteti prerastaju u nacije ili integralne dijelove izvjesne nacije na onoj
tački kada njihovo duhovno stvaralaštvo preraste iz usmenoga u pisano u toj mjeri
da se može iskoristiti za literarnu produkciju, a posebno za prevođenje Biblije. Onog
trenutka kada se narodno duhovno stvaralaštvo oplemeni vlastitim književnim
jezikom i živom književnošću – Rubikon na putu koji vodi prema naciji se prešao. Ako
se ne dosegne ta tačka – a većina usmenih narodnih stvaralaštava ne uspijeva
savladati tu prepreku – transformacija u naciju se gotovo sigurno nikada neće
postići.
Prema Hastingsu, tradicionalna država nije imala potrebe da svoje pučanstvo

pretvara u naciju, a teško da je i željela tako nešto učiniti. Predrevolucionarna
Francuska je slučaj te vrste. Vrlo malo napora je bilo u cilju nametanja francuskog
jezika svim stanovnicima. Međutim, moderna država mora pokušati svoj narod
pretvoriti u naciju, to jest postići zajednički smisao svoje povijesti, zakona i
obrazovanja, kako bi osigurala patriotizam. Jezik vlade mora se nametnuti svim
ljudima koji do tada nisu osjećali potrebu razumjeti ga. Čak i u tako izrazito
9
nenacionalnoj državi kao što je bila Austro-Ugarska Monarhija, moralo je biti

izvjesnih elemenata države-nacije.
Etniciteti pristaju na to dobrovoljno ukoliko je prethodno postojao kontinuitet

kulture između njih i dotične države. Hastings naglašava da se mnoštvo etniciteta
može stopiti u jednu naciju, a ako do toga dođe njihove karakteristične osobitosti
mogu se gotovo potpuno izgubiti ili postati stvar ostatka lokalnog folklora. Takvi
etniciteti mogu i preživjeti, ali samo u okvirima onih nacija koje izričito priznaju
manjinske jezike. Preme Hastingsu, Švicarska omogućava sjajan primjer opstanka
značajnih etničkih raznolikosti unutar jedne nacije. Do toga je teško moglo doći bez
jakog federalističkog ustava. Etnicitet je po svojoj prirodi zajednica jednog jezika, ali
nacija – zbog svoje mnogo veće složenosti – to ne mora biti. Nema sumnje da
Švicarci nastavljaju biti konglomerat etniciteta, označen četirima različitim jezicima
od kojih svaki ima svoj teritorij; u isto vrijeme nema sumnje da su od toga mogli
napraviti jednu naciju. U švicarskom slučaju država-nacija nije uspjela istopiti
etnicitete. U mnogim drugim slučajevima državi-naciji je to pošlo za rukom, ponekad
uspješno, ali mnogo češće bez trajnijih rezultata. Fuzije se mogu dogoditi prirodno i
djelotvorno u slučajevima gdje su etniciteti bliski jedan drugome u jeziku, običajima
i povijesti, te gdje država ne preferira jedan etnicitet i njegove karakteristike na
štetu drugih. Ali, što se moderna država više definira kao jedna centralna vlast i na
taj način isključuje ili dovodi u pitanje identitet jednog ili više svojih konstitutivnih
etniciteta, ona više blokira prijelaz na jedinstveni nacionalni život, odnosno jača
pokrete etničke samozaštite – koje nazivamo nacionalizam – da bi na kraju došlo do
zahtjeva za samoopredjeljenje i eventualno za zaebnu naciju.
Hastings smatra da se mali etniciteti lako predaju pritiscima države, ma koliko

neproduhovljeni oni bili, u slučajevima kada su ekonomski, lingvistički, ideološki ili
geogafski resursi dotičnog etniciteta ograničeni. Takvi etniciteti pružaju ponekad
otpor disperzijom u više područja pogodnih za otpor; njihova ekonomija je obično
toliko slaba da biva lako progutana od strane dominirajućeg etniciteta; njhov jezik je
obično na razini usmenosti ili se toliko malo koristi u literaturi da bi mogao oponirati
planovima na području obrazovanja ili uprave; oni obično nemaju vlastitu vjersku,
ideološku ni povijesnu tradiciju, oštru u toj mjeri da se može napraviti rez u odnosu
na ostatak države. Takav je slučaj sa stotinama malih afričkih, amazonskih i azijskih
etniciteta, od kojih su mnogi već nestali pod vanjskim pritiscima. Vrsta etniciteta
koja ima šansi da u samoodbrani razvije nacionalizam, jest ona s nedvojbeno
vlastitim teritorijem, brojem ljudi i lokalnom ekonomijom dostatnom da se spriječi
ekonomsko zagušenje; takav etnicitet mora posjedovati autentični literarni opus;
najzad neophodne su religija i povijest, koje se razlikuju od religije i povijesti većine
koja želi pokoriti dotični etnicitet. Što je država manje nametljiva, to su šanse za
pojavu nacionalizma kod njenih etniciteta manje; isto tako, što su etniciteti više
odmakli u samosvijesti o zasebnom identitetu, u razvoju vlastitog jezika i vjere, prije
će odgovoriti nacionalizmom na nasrtaje države. Najutjecajniji i najrasprostranjeniji
10
unutrašnji faktor, prema Hastingsu, bez sumnje jeste književni razvoj određenog
etniciteta.
Argumenti za i protiv lingvističke utemeljenosti formiranja nacije gotovo

redovno se koncentriraju oko usmenog jezika, ali u stvarnosti je isto tako redovno u
pitanju književni jezik. Hastings zaključno konstatuje da je svaki etnicitet
potencijalna država-nacija, ali u većini slučajeva taj potencijal nikada neće biti
aktiviran jer su mu resursi slabi, a jak je izazov uključivanja u određenu alternativnu
kulturu i politički sistem.
4. ETNICITET KAO PRIMORDIJALNA ČINJENICA
Ovo shvaćanje veliki broj autora smatra prevaziđenim. Međutim, historijski gledano ovo,
primordijalno stanovište predstavljelo je polaznu tačku mnogih modernih stajališta. Tako je
kritika primordijalne teorije polazna tačka svake teoretske obrade pojma etniciteta.
Tvorac ove teorije je Shils, ali već se u Kallenovom ogledu o kulturnom
pluralizmu koji je objevljen 1915. godine, nalze začeci shvatanja po kojem
izvor osnovnih oblika privrženosti prepoznaje u intrističnoj sličnosti među
onima koji, da je nisu izabrali, dijele kulturnu baštinu nasljeđenu od
zajedničkih predaka. Shils je tvorac pojma «primordijalan». On taj pojam
koristi kako bi izrazio tezu o značaju primarnih grupa u integraciji i
reprodukciji globalnog društva.
Ono što društvu omogućava da funkcioniše na normalan način jeste

činjenica da ljudi obavljaju svoje konkretne zadatke s obzirom na neposredno
okruženje, pa tako čovjek u svakodnevnom ponašanju nije rukovođen
apstraktnom ideologijom, nego upletenošću u lične veze obdarene u
primordijalnm kvalitetama.
Ovi oblici primordijalne privrženosti povezuju pojedince vezom. Te

primordjialne veze su obdarene neizrecivim značenjem (poput rodbinksih
veza). Njihova karakteristika je intezitet solidarnosti koju pobuđuju svojom
prinudnom snagom, emocijama i osjećajem svetog.
Pored Shilsa, značajan je i Geertz. On postuliše postojanje jednog tipa

«primordijalne privrženosti» koje proizilaze više iz osjećaja prirodne bliskosti,
negoli iz društvene interakcije. Ta primordijalna privrženost zasniva se na
neposrednim i prirodnim činjenicama, poput krvne veze, fenotipskih crta,
religiji, jeziku, običaju, regionalnoj pripadnosti. Za razliku od svih drugih veza,
jedino su ove veze u stanju da konkurišu naciji.
11
Za Geertza je primordijalnost kulturna činjenica. Riječ je o obliku

lojalnosti koja konkuriše građanskoj lojalnosti. Ovaj odnos primordijalnih veza
i osjećaja u odnosu na građanske osjećaje je preuzet kao osnov kako bi se
protumačila izvornost i fundamentalnost etničkog identiteta:
• Taj etnički idenitet je primaran, obzirom da se pojedinac rađa sa

elementima tog identiteta. To su: fizičke karakteristike, prezime,
plemenska pripadnost. Dakle, sa svim elemntima koji se od predaka
prenose sa jedne generacije na drugu. Taj identitet daje oblicima
etničke privrženosti prinudnu snagu izvedenu iz moralne dužnosti,
koja nalaže da se prema «svojima» bude solidaran i emotivan. Iz
ovoga proizilaze pojmovi: genij, senzibilnost i sl.
• On je fundamentalan, jer pripadnost etničkoj grupi ne predtavlja
jedino moguće žarište među drugim obilicma identiteta, nego tvori
«bazni», grupni identitet za sve pojedince. Tim identitetom se
prenose emocije, uspomene i sl.
Kod Isaacsa ta fundamentalnost počiva na pretpostavljenom postojanju

zajedničkih psiholoških potrebasvih bića (poput potrebe za pripadnošću,
prihvačenošću, samopoštovanjem. Od svih oblika identiteta, etnički idenitet
najpotpunije odgovara tim potrebama, jer etnička grupa pretstavlja utočište
iz kojeg pojedinac ne može biti izbačen i u kojem nikada nije sam.
Fundamentalnost i apriornost podrazumjevaju da i unutaretnički i međuetnički odnosi

mogu biti shvaćeni u odnosu na nešto što je dato prije interakcije. Ti odnosi zavise od prirode
primordijalne veze.
Muga primjećuje da je primordijalni postulat tautološki, jer se svodi na
definisanje etniciteta pomoću primoridijalnih kulturolopkih crta.
Kritike primordijalnoj teoriji: Postoje dvije vrste kritika, Dok neki

autori ne priznaju specifičnost etničke privrženosti jer je primordijalnost
etničkih veza prihvaćena kao takva (pošto je ova teorija stavila prevelik
akcenat na odnos etn. Grupe i identiteta), drugi autori joj prbacuju zbog
nesposobnosti tumačenja nesposobnosti. Brojni primjeri unitaretničke
eksploatacije i klasnih sukoba su primjer opovrgavanja teue po kojoj
zajedničko porjeklo stvara prirodne veze među pojedincima.
Eller i Coughlan prebacuju ovoj teoriji da su ideje o njenoh apriornosti

i privrženosti mistifikovali analizu tog identiteta. Treba se objesniti
mehanizam kojim se stvaraju i održavaju emcijonalni osjećaji. Za Bertleya
je slabost ove teorije u tome što se specifični osjećaji tumače kao odgovor na
12
pretpostavljene emocionalne potrebe. Bourdieu predlaže dase u etničkom

idenititetu vidi dispozitivnost začetih odnosa u socijalizaciji i zajedničkom
iskustvu. Sve osobine primordijalnosti su prema ovom autoru stečeni.
Iako je primordijalna teorija imala svoje kritičare, ipak su brojni autori u

svoje analitičke studije ugradili specifičnosti tih etničkih veza. Mnogi
etnicitetu priznaju dvojnu prirodu: on bi bio primordijalna činjenica ljudskog
postojanja, a u isto vrijeme i predmet taktičkih izbora i strateških lukavstava,
a ta priroda bi omogićila da on bude upotrebljiv i na eksperimentalan i na
instrumentalan način. Douglas mu priznaje nesaopštiv aspekt, koji je
zasnovan na postojanju bioločkog nasljeđa i ravnomjernom učešću
smibiotičkih dobara dobijenih od predaka.
5.ETNICITET KAO IZRAZ ZAJEDNIČKIH INTERESA:
INSTRUMENTALISTIČKE I MOBILIZACIONISTIČKE TEORIJE
U ovu kategoriju ubrajat ćemo niz pristupa kojima je zajedničko to što

etnicitet shvataju kao resurs podložan mobilizaciji u osvajanju političke vlasti i
ekonomskih dobara.Takvo je prije svega stanovište Glazera i Moynihana: oblicima
identifikacije zasnovanim na tako različitim realnostima kao što su religija, jezik ili
nacionalno porijeklo, zajednička je „činjenica da su postali djelotvorna žarišta
grupne mobilizacije za konkretne političke ciljeve.“ Poseban doprinos etniciteta toj
političkoj mobilizaciji sastoji se u tome što pruža idiom koji podstiče grupnu
solidarnost, i na izvjestan način, prikriva zajedničke specifične interese za koje se
vodi borba.
Tribalizam,kaže Skinner, nije ništa drugo do identitet koji u savremenoj Africi

koriste grupe u kompeticiji za vlast i prestiž. Izraz „tribalizam“i „etnicitet“, tvrdi
A.Cohen, samo su različiti nazivi koji označavaju istu pojavu, naime oblik reagovanja
na uslove modernosti koji,kako u Africi tako i u Sjedinjenim Državama, navodi
pojedince da se organizuju po etničkim linijama kako bi podržali ekonomsku i
političku kompeticiju.U svim tim analizama, etničke grupe se definišu kao
instrumentalne grupe, vještački stvorene i održavane zarad svoje pragmatičke
koristi.Osnovno pitanje je razumjeti uslove u kojima pojedinci koji mogu da se
pozovu na neku etničku pripadnost bivaju navedeni da razviju solidarnost s drugim
13
ljudima koji pripadaju istoj kategoriji, kako bi zadobili političke ili ekonomske
probitke.
TEORIJE O INETRESNOJ GRUPI
Postulat tih teorija glasi da se etnički identitet i ideologija održavaju i u prvi plan
ističu da bi se izvršio uticaj na socijalnu i ekonomsku politiku.Etnicitet se smatra
grupnom solidarnošću koja se javlja u konfliktnim situacijama, kada pojedinci imaju
zajedničke materijalne inetrese.On je, po Vincentovoj definiciji, „maska
konfrontacije“.U toj perspektivi, etničke grupe nisu nimalo značajnije od društvenih
klasa s kojima se često poklapaju.
Za neke autore etnicitet se javlja kao jedan oblik političke mobilizacije koji konkuriše
društvenoj klasi i teži da je u modernom svijetu istisne, budući da podrazumijeva
konkretno afektivne veze kojih je klasa danas lišena.
S jedne strane, u XVIII i XIX vijeku klasna pripadnost je duboko diferencirala

pojedince, s druge ,pak, strane, etnički simboli su na latentan način sačuvali
unutrašnju snagu koja ih je učinila lahko upotrebljivim u političke svrhe.
Mobilizacionističke teorije ne suprotstavljaju se primordijalizmu na onako radikalan

način kao što se misli.Potrđujući osoben karakter etničkih veza, one ipak ne teže da
im prodube smisao već da izuče njihovu stratešku upotrebu. Kod A.Cohena, pojam
etniciteta na uopšten način označava neformalan metod političke organizacije koji
se koristi simboličkim modelima ponašanja, sadržanim u stilu života ili podkulturi
jedne grupe.
Etnicitet (shvaćen ovdje kao oblik društvene organizacije na etničkoj osnovi) pruža
kolektivnu alternativu koja omogućuje razvijanje strategija ekonomskog uspjeha i
grupne promocije.Bez obzira na koje situacije bila primijenjena, instrumentalistička
teorija ne vidi u mobilizaciji etničkih identiteta oblik arhaizma nego izraz
modernosti. Instrumentalistički teoretičari odbacuju ideju po kojoj bi etnicitet bio
posljedica socijalizacije u krilu etničke grupe, već ga smatraju reakcijom na
promjene u institucionalnim strukturama i odnosima do kojih dolazi zahvaljujući
modernizaciji.Prema tome, etnicitet može da bude samo politički, budući da biva
definisan upravo svojom funkcijom u organizaciji političkih interesa.
14
TEORIJE „RACIONALNOG IZBORA“
Kritika primordijalističkih teorija je u ovom slučaju temeljnija i polazi od

pojma individualnog „izbora“.Članovi etničkih grupa ne bivaju kao takvi definisani
na osnovu svoje nedobrovoljne pripadnosti i nesvjesne interiorizacije grupnih
vrijednosti već se, naprotiv, etničke grupe obrazuju kada pojedinci žele da zadobiju
određena dobra (bogatstvo,vlast), do kojih ne uspijevaju da dođu zahvaljujući
individualnim strategijama. Michael Banton, jedan od najslavnijih britanskih
stručnjaka za rasne odnose, najpotpunije je razvio mogućnosti primjene teorije
racionalnog izbora za izučavanje rasnih i etničkih odnosa.Bantonova teorija počiva
na postulatu da pojedinci djeluju u cilju maksimiranja svojih probitaka, te da su
opcije koje im se nude djelimično determinisane njihovim ranijim postupcima.
U svom pokušaju da ovo stanovište primijeni na rasne i etničke odnose, Banton

uvodi dva ključna stava: 1) da bi stvorili grupe i kategorije, pojedinci koriste svoje
kulturne i rasne razlike, pribjegavajući procesu uključivanja i isključivanja; 2) etničke
grupe se obrazuju procesima uključivnja, a rasne kategorije procesima isključivanja.
Teorije racionalnog izbora u središte analize stavljaju pojedinačnog aktera. Etnička

grupa nije ništa drugo do izbor pojedinaca koji je čine i rezultanta njihovih
racionalnih djelovanja, u veberovskom smislu djelovanje koje pribjegava sredstvima
prikladnim s obzirom na određeni cilj.Kritike koje su upućene teoriji racionalnog
izbora ne razlikuju se od onih kojima su izložene sve teorije koje se pozivaju na
metodološki individualizam:sve one dospijevaju do vizije potpuno atomizovanog
društva.Kao što primjećuje Mary Douglas, teorija racionalnog izbora izbjegava da
vodi računa o identitetu, mada u obzir uzima pojedince, a izbjegava da razmišlja i o
vrijednostima koje određuju šta je za određenog pojedinca racionalan izbor.
TEORIJA UNUTRAŠNJEG KOLONIJALIZMA
Pojam „unutrašnjeg kolonijalizma“ upotrijebio je najprije Blauner da bi opisao

položaj Crnaca u Sjedinjenim Državama, a kasnije ga je, u svom objašnjenju razvoja
etnonacionalizma u indistrijskim društvima, razvio Hechter.Pristup koji je predložio
15
Hechter počiva na hipotezi o kulturnoj podjeli rada između periferije i centra unutar
određenog nacionalnog prostora.
Dok se klasičan marksistički pristup zanima samo za analizu strukturalnih uslova

koji proizvode etničke podjele.Etnicitet (Hechter) posmatra kao oblik solidarnosti koji
se javlja kao odgovor na diskriminaciju i nejednakost, te ispoljava visoku političku
svijest grupa koje nastoje da ukinu logiku dominacije.
Ovdje nailazimo na ideju zajedničku svim instrumentalističkim teorijama koje

u etničkom identitetu vide jedan oblik prikrivanja, racionalizacije ili jačanja
zajedničkih interesa , pomjerenih na drugi nivo.Značaj tih teorija je u tome što,
omogućavajući nam prije svega da razumijemo da se „ljudi ne bore naprosto zato
što su kulturno različiti, one dosta dobro „rade“ kada treba da objasne situacije u
kojima dolazi do etničkih sukoba, naročito u slučajevima etnonacionalizma.Ali, one
su od male korisi kada treba objasniti obrazovanje i održavanje etničkuh grups izvan
konfliktnih situacija.
Teorija o unutrašnjem kolonijalizmu nije u stanju da objasni nastanak i očuvanje

grupne solidarnosti, te da riješi teorijski problem individualnog korisnika.
Etnicitet se ovdje ne javlja kao zbrajanje individualnih interesa nego kao strategija
jedne određene grupe koja, na sopstvenu korist, manipuliše pozivom na etničku
lojalnost.
Kao što podvlači, Khan, instrumentslističe teorije ne odgovaraju na pitanje odkud

etnicitet stvarno proizilazi.
6. Primordijalno nasuprot intrumentalnom
Vremenom ova dilema je prerasla u beskonačnu i strastvenu debatu o

o prirodi etničkog identiteta. Da li je etnicitet fundamentalan, primordjalni
aspekt ljudske egzistencije i samosvesti, u suštini nepromjenjen i
16
nepromjenljiv po imperativnim zahtjevima koje postavlja pojedincima i

sponama koje gradi između pojedinca i grupe? Drugim rijecima da li je
etnicitet aspekt ljudske prirode , ili je podložan manipulaciji i kadar da se
mijenja u individualnom ali i kolektivnom planu. Primordijalni model ima
duboke korijene u romantičarskoj reakciji na racionalizam prosvjetiteljstva. U
vidu kako su ga izrazili zagovornici poput Hegela ili pak Herdera, ovo glediste
nije samo akademska stvar, jer je ono pruzilo intelektualni nacrt za slučajeve
ubilačkog, etničkog šovinizma i nacionalizma.
U antropologiji ime koje se poistovjećuje sa primordijalnim modelom

jeste Kliford Gerec. Gerec je sebi postavio zadatak da odgovori kako su
primordijalne privrženosti mahom ukorijenjene u srodstvu, lokalitetu, kulturi,
i kako su ometale razvoj političkog građanstva.
Nasuprot primordijalnom, nudi nam se instrumentalistička ili

situacionistička prespektiva, koja se u osnovnim crtama izvodi iz Barta. Ovaj
model naglašava stepen plastičnosti etničke identifikacije tj, da ljudi, narodi
mogu da mijenjaju i premještaju pripisivanje etniciteta, s obzirom na
okolnosti i okruženje. Kao računica na ovakvu kalkulaciju pojavljuje se
politička prednost ili materijalni interes.
Gerc smatra da akteri veze prije svega krv, jezik, kultura smatraju se
prirodno obavezujućim. Gerca zanima ono sto ljudi vjeruju, ono što u datoj
situaciji mobiliše privrženost. On tvrdi da će u nekim pogledima te
„primordijalne privrženosti“ vjerovatno biti podstaknute te ubrzane
političkom modernizacijom i izgradnjom društva.
Bart sa druge strane nije nikada zanemarivao snagu i stabilnost

etničkih identifikacija .njega je zanimalo kako očuvanje etničkih granica, tako
i njihovo fluktuiranje. Njegova osnovna teza je bila da u nekim slučajevima
do eničkih promjena može doći, a ne i da mora doći. U ovome kontekstu
spomenimo dijelo Etničke grupe i granice.
U kontekstu ove debate možemo se poslužiti riječima “etnicitet u srcu” i

“etnicitet u glavi” kao jedan slikovit prikaz primordijalnog nasuprot
instrumentalnom.
Ovo nas opominje da u svojim razmatranjima moramo ostaviti prostora za

afekt i emociju. Manipulacije i emocija često mogu ići ruku pod ruku, naravno
mogu se i sukobljavati.
Ima takođe razloga da se izrazito primordijalističo gledište potpuno odbaci.

Etnografska građa koja se odnosi na to da, etnicitet ima nejednak značaj u
17
izgradnji društva, te da je etnička identifikacija fluidna suviše je obimna da bi

se zanemarila. Ne možemo međutim poreći da su etničke privrženosti u
određenim okolnostima, dugovječne i uporne. Kao primjer toga možemo
navesti neuspjelu integraciju manjina koje žive u Velikoj Britaniji.
„uprkos snažnom pritisku koji postoji u kompeksnim društvima da se grupe

obrazuju na osnovu poklapanja interesa ,mnogu pojedinci u stvari i dalje
nastavljaju da se ujedinjuju sa onima kojima su vezani sponama etničke
istovjetnosti iako takva savezništva mogu biti protivna obrasciam interesnog
obrazovanja.“
Debata o tome da li je etnicitet primordijalni ili pak situacioni,

pomješala je sveprisutnost etniciteta kao društvene pojave. Sugerisati da je
etnicitet uvijek prisutan ne znači podržati bilo koji argument
primordijalističkog stanovišta. Pojedinčev osjećaj etničke pripadnosti se moze
formirati tokom rane primarne socijalizacije. U ovoj fazi razvoja stiču se
primarni, duboko usađeni društveni identiteti sopstvenosti. Zbog ovoga on
može biti itekako otporan na promjene.
Ipak iako etnicitet može biti jedan od primarnih društvenih identiteta ,

njegova upadljivost ,podložnost promjenama, njegova silina jesu situaciono
kontigentni.
To što je primordijalistička pozicija tako ne ubjedljiva možda se duguje

činjenici da kao analitički model ona uglavnom predstavlja jednu fiktivnu
tvorevinu. Debata između ova dva modela uvećava razlike između Barta i
Gerca, pomalo nepravedno, međutim ona ostaje važna i bilo bi neodgovorno
sasvim je zaboraviti. Sirovi primordijalizam je u suštini zdravorazumsko
gledište i njegova moć je ogromna. Ova gledišta primordijalizma iako nisu
široko prihvaćena ne mogu se naprosto ignorisati. Kao odgovor na njih
antropološka perspektiva ima mnogo šta da ponudi kao kritiku naturalizacije
šovinizma i etničkog sukoba.
7. NEOMARKSISTIČKE TEORIJE ETNICITETA
U ovom segmentu se sagleda odnos između etniciteta i klasa. Etničke i klasne podjele se
razmatraju polazeći od funkcije koje obavljaju u kapitalističkim sistemima, a naročito onih koje
omogućuju obrazovanje jeftine radne snage ili stvaranje rezervne armije rada.
Bonacich pokazuje kako u industrijskim društvima antagonizmi između
imigranata i starosjedilaca izviru iz tržišta rada. Naime, podjela među
radnicima duž etničkih ili rasnih linija ne potiče iz predrasuda prema
18
obojenima ili članovima etničkih grupa, nego iz tendencije kapitalizma da

utvrdi što nižu cijenu rada. Objektivne i subjektivne karakteristike čine
imigrante raspoloživom jeftinom radnom snagom.
Upravo ekonomska kompeticija je ta koja može poslužiti u objašnjenju

fenomena kastinskog zatvaranja (koji odgovaraju interesima rasnika u
najbolje plaćenim etničkim grupama). Bonacich zanemaruje odnose koji
mogu nastupiti van kapitalističkog svijeta, a model se još manje bazira na
predkapitalističkim etničkim odnosima.
Nedostatak teorije je taj što ne može objasniti zašto određene grupe,

poput Meksikanaca u SAD ostaju u toku više generacija zatvoreni u najmanje
privlačnim i najlošije plačenim sektorima djelatnosti; dok drugi poput
Japanaca (koji su na početku diskriminisani) usojevaju da napreduju.
Ova teorija ne smatra da materijalne interese etnicitet izražava na

prikriven način, nego je on obilk društvene afilijacije u kompeticiji sa klasom,
čija je ideološka funkcija da maskira konvergentne klasne interese etnilki
podređenih grupa s jedne, i eksploatisanih frakcija dominantnih grupa s
druge strane.
Baliban i Walerstein odbacuju neka marksistička objašnjenja (npr. da

se u rasizmu vidi sredstvo kojem se pribjegava u borbi protiv uobličavanja
klasne svijeti ili pak jedna oblik iskrivljene svijesti). Za Walersteina je etnilka
grupa vrta «statusne grupe» koja na osnovu identiteta izgrađenog u prošlosti
ističe zahtjev za vlasti u sadašnjosti.Sljedbenici ove teorije smatraju da
između rase i etniciteta ne treba praviti bitnu razliku, osim u geografskom
porijeklu (dok bi se rase distribuirale po kontinentima, etničke grupe bi se
distribuirale u nacionalnim okvirima).
Sljednici ove teorije, koja je usmjerena na shvaćanje etniciteta kao ploda

ekonomskih antagonizama, smatraju da su nacionalizam i poziv na etničku
solidarnost izvrli iz protekcionističke reaksije, a i iz borbe za oslobođenje od
ugnjetavanja.
8. ETNICITET KAO KULTURNI SISTEM neokulturalistički pristupi
Neokulturalistički pristupi različitih autora radikalno se suprostavljaju

tradicionalnim shvatanjima kulture kao integrisanog totaliteta, iako kulturnim
19
aspektima etniciteta pridaju središnje mjesto. Brojni autori ( Aronson, De Vos

Simon ) posmatraju etnicitet kao kulturni sistem koji pojedincima omogućuje
da odrede svoje mjesto u širem društvenom poretku. Eriksen I Drummond
etnicitet posmatraju kao proces kojim ljudi kroz kulturne razlike saopštavaju
jedni drugima ideje o ljudskoj distinktivnosti I pokušavaju da riješe probleme
značenja.
Analiza etniciteta koju predlaže Drummond bazira se na njegovom

shvatanju kulture kao međusistema. Kulturu shvata kao continuum koji
odlikuju unutrašnje varijacije I promjene (po analogiji sa kreolističkom
lingvistikom koja jezik poima kao skup transformacionih pravila u jezičkom
kontinuumu). Etnicitetu se pristupa kao simboličkom sistemu, tj. skupu ideja
koje vrše prinudu u smislu razlikovanja između *mene I drugih*, što pruža
osnovu za djelovanje I tumačenje djelovanja drugog.
Etničke kategorije su simboli čiji sadržaj varira s obzirom na različite

situacije, ali posmatrani zajedno tvore sistem međusobno povezanih
značenja. Etničke kategorije su simboli čiji sadržaj varira s obzirom na
različite situacije, ali posmatrani zajedno tvore sistem međusobno povezanih
značenja. Prema tome, istraživanje etniciteta jeste rasvjetljavanje kulturnog
sadržaja I odnosa među etničkim kategorijama stavljenim u pogon u jednom
međusistemu. Problem istraživanja nije saznati ,, kako članovi grupe X vide
članove grupe Y i na koji naćin se međusobno odnose, nego kako drugima
definišu iksovstvo I ipsilonstvo.
Eriksen definiciju etniciteta izvodi iz njegovog shvatanja kulture, koju

on definiše njenom dvostrukom prirodom: kultura je vid konkretne interakcije
I u isti mah, značenjski kontekst te iste interakcije; ona je na djelu u ljudskim
odnosima I, istovremeno, uslov koji te odnoe ispunjava značenjem. Eriksenov
postrupak je istovremeno interakcionistički I kulturalistički.
Witgensteinov pojam jezičke igre karakter kulture poima kao

proizvodnju I reprodukciju zajedničkih značenja . U tom svjetlu se na etnicitet
20
gleda kao na idiom putem koga bivaju saopštene kulturne razlike u

kontekstima koji variraju u skladu sa stupnjem zajedničkih značenja. Ne
stavlja akcenat na etničke grupe nego posmatra međuetničke kontekste u
kojima akteri u interakciji pribjegavaju jezičkim igrama koje, ovisno od
situacije, mogu biti jednoobrazne, međusobno preklopljene ili nemjerljive.
9. GRANICE ETNIČKIH GRUPA
Izraz etnička grupa obično se upotrebljava da bi se označila populacija koja

se
1. U velikoj mjeri biološki odražava

2. Ima zajedničke osnovne kulturne vrijednosti koje se ostvaruju u
manifestno jedinstvenim kulturnim formama
3. Predstavlja prostor komunikacije i interakcije
4. Čini je skup članova koji sebe identifikuju, a u očima drugih bivaju
identifikovani, kao kategorija koju je moguće razlikovati od ostalih
kategorija istog reda.
Ta idealnotipska definicija nije po svom sadržaju daleko od tradicionalnog
stava po kojem rasa = kultura = jezik, a u skladu s kojim društvo = entitet
koji odbacuje ostale entitete ili spram njih pribjegava diskriminatornim
postupcima.
Takva formulacija sprečava da shvatimo fenomen etničkih grupa i

njihovo mjesto u kulturi i ljudskom društvu. Pomenuta definicija navodi na
pomisao da održavanje granica nije po sebi problematično i izvire naprosto
iz izolacije na koju upućuju popisane karakteristike: rasna i kulturna razlika,
društvena izdvojenost i jezička barijera, spontano ili organizovano
neprijeteljstvo. To sužava i lepezu činilaca koje koristimo da bismo objasnili
kulturnu raznovrsnost: navedeni smo na pomisao da svoju društvenu i
kulturnu formu svaka grupa razrađuje u relativnoj izolovanosti, prije svega
kao reakciju na lokalne ekološke činioce.
Središnji značaj obično se pridaje činjenici da članovi jedne etničke

grupe djele istu kulturu. Odluka da aspekt etničkih grupa kao „nosilaca
kulture“ posmatramo kao osnovnu karakteristiku ima dalekosežne
implikacije. Tada bivamo navedeni da etničke grupe identifikujemo i
21
međusobno razlikujemo pribjegavajući morfološkim karakteristikama kultura

čije su oni nosioci. To implicira jednu predpostavku u pogledu prirode takvih
entiteta u vremenu i lokalizacije činilaca koji određuju njihov oblik.
Kada se naglasak stavi na taj aspekt „nosilaca kulture“ pojedince i

članove možemo klasifikovati kao članove jedne etničke grupe samo ako
jasno ispoljavaju distinktivne crte dotične kulture. Manifestne kulturne forme
koje mogu biti propisane kao karakteristične crte izražavaju posljedice
dejstva ekologije. Data etnička grupa koja živi na prostranoj teritoriji pod
raznovrsnim ekološkim uslovima, u svom manifestnom institucionalizovanom
ponašanju pokazati izvjesne regionalne raznolikosti koje nisu odraz razlika u
kulturnoj orjentaciji.
Etničke grupe su jedan oblik društvene organizacije. Odlučujuća crta tada

postaje samopripisivanje ili pripisivanje od strane drugih jednoj etničkoj
kategoriji. Jedno kategorijalno pripisivanje je etničko kada određenu osobu
razvrstava u skladu s njenim osnovnim, najopštijim identitetom za koji se
predpostavlja da je determinisan porijeklom i okruženjem dotične osobe.
Ukoliko pribjegavaju etničkim identitetima da bi kategorizovali sebe ili druge
u svrhu interakcije, akteri obrazuju etničke grupe u tom organizacionom
smislu. Iako etničke kategorije vode računa o kulturnim razlikama, ne može
se iz toga izvuči prost i jednoznačan odnos između etničkih entiteta, s jedne,
i kulturnih razlika ili sličnosti, s druge strane. Crte o kojima se vodi računa
nisu zbir objektivnih razlika već samo one koje sami akteri smatraju
značajnim.
Kulturni sadržaji etničkih dihtonomija moge se analitički svrstati u dvije ravni:
- Manifestni signali ili znakovi, naime dijakritičke crte koje pojedinci

nalaze i ističu da bi pokazali svoj identitet, kao što su nošnja, jezik,
stanište ili stil života uopšte
- Osnovne vrijednosne orijentacije, kao što su kriterijum moralnosti i
uzvišenosti u skladu s kojima se prosuđuje o pojedinim činovima.
Pošto činjenica da pripada jednoj etničkoj grupi implicira da čovjek

treba da bude određeni tip osobe koja ima taj temeljni identitet, to
takođe implicira pravo da se o njemu sudi i da on o drugima sudi na
osnovu kriterija koji pripadaju tom identitetu.
22
Kada se etnička grupa definiše svojim atributivnim i ekskluzivnim

karakterom, priroda takvih identiteta postaje jasnija: ona zavisi od
održavanja granice. Kulturne crte koje služe obilježavanju te granice
mogu se mjenjati, kulturne karakteristike članova grupe mogu se
takođe preobražavati, u stvari i sam organizacioni oblik može se takođe
mjenjati, pa ipak uprkos svemu činjenica da dihotomizacija između
članova i ne-članova trajno opstaje omogućuje nam da specifikujemo
prirodu tog kontinuiteta i pobliže razmotrimo promjene kulturnih formi i
sadržaja.
Za dijagnosticiranje pripadnosti diskriminatorni postaju samo

društveno relevantni činioci, a ne „objektivne“ manifestne razlike koje
nastaju zahvaljujući dejstvu drugih činilaca. Ma kakve bile manifetne
razlike u ponašanju među članovima grupe- ništa na stvari neće biti
promjenjeno: ako kažu da pripadaju grupi A, nasuprot nekoj drugoj
kategoriji B istog reda, to znači da očekuju da se prema njima postupa
kao prema članovima grupe A, te da se njihovo ponašanje tumači i
prosuđuje kao ponašanje članova grupe A, a ne B. Drugim rječima, oni
objavljuju svoju vjernost kulturi koju djele sa ostalim članovima grupe
A.
Granice etničkih grupa su društvene granice, mada u isti mah mogu

imati i teritorijalnu osnovu. Ako određena grupa odražava svoj identitet čak i
kada njeni članovi ulaze u interakciju s drugima, to implicira da postoje
kriterijumi za određivanje pripadnosti, kao i načini da se namanifestan način
izraze pripadnost i isključenost.
Etnička granica podrazumjeva vrlo složenu organizaciju ponašanja i

društvenih odnosa. Ako nekoga drugog identifikujemo kao pripadnika naše
etničke grupe, podrazumjeva se da s njim djelimo iste kriterijume
procjenjivanja i suđenja.
Proces održavanja etničkih granica odvija se i u situacijama društvenog

kontakta među pojedincima različitih kultura: etničke grupe opstaju kao
značenjske jedinice samo ako podrazumijevaju postojanje kulturne razlike.
Međutim, tako gdje u interakciju stupaju pojedinci različitih kultura, za
očekivati je da će se ta razlika smanjivati, budući da interakcija u isti mah
23
zahtjeva i stvara izvjesnu saglasnost kodova i vrijednosti- izvjesnu kulturu

sličnosti ili zajedništvo.
Postojanje etničkih grupa u situacijama kontakata podrazumjeva ne samo

vidljive kriterijume identifikacije već i strukturisanje interakcije koje
omogućuje postojanost kulturnih razlika.
Organizaciona crta koja se mora naći u svakom međuetničkom odnosu ,

sastoji se u jednom sistematskom skupu pravila koja regulišu međuetničke
društvene kontakte.
U svakom organizovanom društvenom životu propisano je sve ono što može

biti od značaja za interakciju u svakoj društvenoj situaciji. Ako se pojedinci
slažu u pogledu tih propisa, njihova saglasnost s obzirom na kodove i
vrijednosti ne proteže se nužno izvan onoga što je od značaja za društvene
situacije u kojima djeluju jedni na druge.
Pojam ethnic boundary koji je razradio Barth označio je značajan

zaokret u konceptualizaciji etničkih grupa i predstavlja središnji element
razumjevanja fenomena etniciteta.
Na prvom nivou taj pojam ponovo podvlači da se etnička pripadnost može

odrediti samo u odnosu na jednu demarkacionu crtu između članova i ne-
članova.
Etnicitet se može pojaviti „samo na granici nas, u dodiru, sukobu ili pak
kontrastu s njima“.
Upravo te etničke granice, a ne unutrašnji kulturni sadržaj, u stvari definišu

etničku grupu i omogučavaju da se rastumači njena postojanost.
Kad je riječ o određenoj etničkoj grupi, utvrditi sopstvenu različitost

svodi se na definisanje principa zatvaranja, te podizanje i održavanje- na
osnovu ograničenog broja kulturnih crta- granice između nje i ostalih grupa.
Prema tome, ono što omogućuje da se rastumači postojanje etničkih grupa

kao i njihovo održavanje u vremenu jeste upravo postojanje tih etničkih
granica. Razješnjavanje fenomena etniciteta odvija se kroz generativnu
analizu uslova u kojima se uspostavljaju, održavaju i mjenjaju granice među
pojedinim grupama.
24
Održavanje etničkih granica zahtjeva organizaciju razmjena među

grupama i pribjegavanje nizu zabrana i propisa kojima se uređuju njihovi
međusobni odnosi.
To strukturisanje unutargrupnih i međugrupnih odnosa podrazumjeva tri

osnovna oblika razmjene: razmjenu žena, razmjenu dobara i usluga i
razmjenu poruka.
Etničke granice se u toku vremena mogu održavati, jačati, blijediti ili

iščezavati. One mogu postati fleksibilnije ili rigidnije.
Pedesetih godina relativno čvrste distincije između Jevreja porijeklom iz

Njemačke, Poljske, Rumunije ili Madžarske blijedile su istovremeno kada je
jačala granica između Aškenaza i Sefarda. U SAD je etnička granica između
starih i novih evropskih imigranata postepeno gubila na značaju, jer su se
evropski naseljenici različitog porijekla stapali u grupu Wasp.
Promjena grupnih granica može poprimiti oblik erozije granica

zahvaljujući amalgamiranju ( u toku kojeg se jedna ili više grupa sjedinjuje
da bi obrazovale veću grupu, različitu od svakog svog sastavnog djela ), ili
pak u inkorporiranju (u toku koje se jedna grupa rastvara u drugoj, koja
zadržava svoj identitet). Ali, ona može uzeti i oblik diferencijacije koja,
zahvaljujući razdiobi ili proliferaciji, dovodi do stvaranja novih granica.
One nisu nikada zatvorene, već su manje ili više fluidne, pokretljive i
propusne.
U Latinskoj Americi je granica koja djeli Indijance od mestizos u toj

mjeri nejasna da je Indijancu dovoljno da nauči da tečno govori španski i
usvoji kulturne atribute za koje se smatra da definišu kulturu criolo pa da
prestane da bude smatran Indijancem.
Čak i u društvima u kojima etnička granica poprima oblik rasne prepreke,

institucionalni mehanizmi kontrole granice nikad ne uspjevaju da spriječe
jedan broj pojedinaca da je prekorače, kao što potvrđuju brojni sudski procesi
zbog zloupotrebe rasnog identiteta koji su se vodili u Južnij Africi ili SAD-u.
Propusnost etničkih granica se ispoljava i u statusu „počasnog člana“ koji

katkad mogu da dobiju oni kojima je ipak dopušteno da djele iskustvo
grupe.
Ako pojedinci prekoračuju etničku granicu, ne znači i da se na taj način

dovodi u pitanje njihov društveni značaj. Dobro poznata pojava prelaska
25
američkih Crnaca svjetle kože u drugi tabor ni u čemu nije doprinjela

dovođenju u pitanje granica između Crnaca i bjelaca. Naprotiv, ona je
zahvaljujući činjenici da mješanci bivaju pripisani kategoriji Crnaca doprinjela
rađanju jedne prelazne kategorije, pa i održavanju netaknutom granice
između dviju grupa.
Razumno je vjerovati da su granice među grupama utoliko

nepropusnije ukoliko je organizacija etničkih identiteta čvršće povezana s
diferencijalnom raspodjelom djelatnosti u ekonomskom sektoru. Kad etnički
identiteti stoje u čvrstoj korelaciji sa sistemom socijalno-ekonomske
stratifikacije, etnička granica se nadograđuje nad socijalnom, pri čemu jedna
jača drugu. U takvoj situaciji prekoračenje etničke granice je teže utoliko što
ono podrazumjeva nesklad između socijalne i etničke kategorizacije.
Održavanje granica među etničkim grupama ne zavisi od postojanosti

njihovih kultura, jer jedna etnička grupa može promjeniti svoju kulturu a da
ne izgubi svoj identitet. Jedna grupa može usvojiti kulturne crte neke druge
grupe, kao što su jezik, vjera, pa ipak i dalje biva opažena, a i sama sebe
opaža kao nešto različito.
Npr. obraćanje na budizam kaste nedodirljivih u Indiji, Crnaca na islam u

SAD-u, pridruživanje Hausa bratstvu Tiđani, promjena vjere je upravo
sredstvo za jačanje unutrašnje solidarnosti grupe i spoljašnje odvajanje od
drugih grupa.
Čvrstina etničke granice može ostati postojana u vremenu uprkos, a katkad i

zahvaljujući unutrašnjim kulturnim promjenama ili pak u promjenama u
pravnoj prirodi same granice.
Smanjivanje kulturnih razlika među etničkim grupama ne dovodi nužno u

pitanje značaj granica koja ih razdvaja.
Saradnja članova etničkih grupa u cilju pdržavanja granica je

neophodan uslov etniciteta.
Održavanje granica počiva na priznanju i potvrđivanju etničkih razlika u toku

društvenih interakcija. Pritisak koji unutrašnjost grupe vrši na svoje članove
ne bi li ih prinudila da aktivno održavaju granice maksimalan je u političkim
situacijama u kojima nasilje i nesigurnost prožimaju međuetničke odnose.
Npr. U situaciji kakva je bila u Južnoj Africi, gdje je moć vladajuće klase
počivala na striktnoj razdvojenosti etničkih grupa, aktivno učestvovanje
članova dominantne grupe u održavanju granica između Crnaca i bjelaca bila
26
je ravna moralnoj obavezi, a one koji u tome nisu učestvovali mogla je snaći
teška kazna.
Etničke granice se šire ili sužavaju s obzirom na stepen inkluzivnosti na

kojima se nalaze, kao i lokalno određenje umjesnosti da se utvrdi razlikovanje
između „nas“ i „njih“.
Kad se nasele u Francuskoj, imigranti porijeklom iz zemalja Magreba

redefinišu granice grupe kojoj pripadaju tako što u isti endogamni krug
primaju sve one koji se mogu pozvati na zajedničku pripadnost islamu.
Elastičnost etničkih granica upućuje na segmentarni karakter etniciteta.

Etničke grupe strukturisane su po segmentarnim hijerarhijama, pri čemu
svaki inkluzivniji segment objedinjuje etničke grupe koje su na nekom
drugom nivou stajale u međusobnom kontrastu.
Manipulacija etničkim granicama može govoriti i o odnosu snaga među

različitim sastavnim djelovima jedne etničke grupe.
Etničke granice imaju nužno dva lica, a značenje koje im podaruju akteri
rijetko je istovjetno na različitim tačkama gledišta.
S gledišta jedne posebne grupe, granica koja ju djeli od drugih grupa

određena je silama koje djeluju iznutra i spolja, pa neprestano biva
redefinisana zahvaljujući interakciji unutrašnjih i spoljašnjih mehanizama.
Grupe kolektivno diskriminisane na osnovu globalizujuće spoljašnje

percepcije mogu biti navedene da prošire svoje svoje granice, uključujući u
svoje redove sve one koje pomenuti proces diskriminacije pogađa.
9. LOCIRANJE ETNICITETA
Riječ etnicitet potiče od starogrčke riječi ethnos, koja se danas

najčešće prevodi kao narod ili nacija, a koja označava niz situacija u kojima
neki kolektivitet ljudskih bića zajedno živi i djeluje.Povezani pojmovi
etniciteta i etničke grupe su razvijani u mnogim pravcima, te su zauzeli
važno mjesto u politici grupne diferencijacije ili povlaštenosti u kulturno
27
raznolikim socijalnim demokratijama Evrope i Sjeverne Amerike. Pošto su

poslije 1945.g. ideje „rase“ izašle na loš glas u javnosti i naučnim krugovima,
etnicitet je predusretljivo uskočio u tu prazninu.
Sociološka tematizacija etničkih grupa može se naći u djelu Maxa

Vebera „Privreda i društvo“. Prema ovom gledištu, etnička grupa je
zasnovana na vjerovanju njenih članova da imaju zajedničko porijeklo.
Rasna pripadnost dovodi do zajednice samo ukoliko postoji subjektivno

osjećanje da ona predstavlja zajedničko obilježje, a to se događa ako se
pripadnici raznih rasa udružuju u cilju nekog zajedničkog djelovanja, ili
obrnuto, ako je neka zajednička sudbina pripadnika iste rase vezana sa
nekom suprotnošću istih osoba protiv očevidno različitih ljudi.
Možda najznačajniji dio Veberove argumentacije jeste da etnička

zajedničnost sama ne predstavlja zajednicu, već samo faktor koji olakšava
udruživanje u zajednicu. Taj faktor olakšava udruživanje u zajednice svih
vrsta, a prvenstveno u političke zajednice. S druge strane, politička zajednice
budi vjeru u etničku zajedničnost. Dakle, Veber na ovaj način sugeriše da
vjerovanje u zajedničke pretke prije predstavlja posljedicu kolektivnog
zajedničkog djelovanja nego njegov uzrok. Ljudi počinju da vjeruju kako imaju
zajedničko porijeklo upravo zato što skupa djeluju.
U pogledu kolektivnog djelovanja, osjećaj etničkog zajedništva jeste

jedan vid monopolostičkog društvenog zatvaranja, te on definiše pripadanje,
kvalifikovanost i pristup. Bilo koja zajednička kulturna odlika može pružiti
osnov i sredstvo za etničko zatvaranje: jezik, rituali, ekonomski način života,
stil života uopšte, podjela rada, i sl. Budući da su mogućnosti za kolektivno
djelovanje zasnovane na etnicitetu neograničene, etničku grupu i naciju nije
lako precizno definisati u sociološke svrhe.
Prema jednom članku čikaškog sociologa Evereta Hjuza, etnička grupa

nije to što jeste zbog stepena mjerljive ili primjetne različitosti od drugih
grupa. Naprotiv, ona je etnička grupa zato što ljudi u njoj i van nje znaju da
ona to jeste, zato što i prapadnici i nepripadnici govore, osjećaju i postupaju
kao da ona čini zasebnu grupu. To je moguće samo ako postoje načini da se
iskaže ko pripada grupi, a ko ne, te ako čovjek nepovratno nauči kojoj grupi
pripada. Ako je iz grupe lahko istupiti, onda ona nije etnička grupa.
Etničke grupe impliciraju etničke odnose, a etnički odnosi uključuju

najmanje dvije kolektivne strane, oni nisu jednostrani. Identitet je stvar i
pripadnika i nepripadnika.
28
Kod Vebera i Hjuza vidimo ranu sociološku pojavu društveno-

konstruktivističkog modela etniciteta koji su prisvojili antropolozi. Sa tog
stanovišta, etničke grupe su ono što ljudi vjeruju i misle da one jesu. Kulturne
razlike obilježavaju grupnost, one je ne uzrokuju. Etnička identifikacija
nastaje iz interakcije i kroz interakciju među grupama.
Među antropolozima, upotreba pojma etniciteta postala je uobičajena

tek 60-tih godina, i to najprije u SAD. U američkoj antropologiji, sve šira
upotreba pojma etniciteta bila je dio dugoročnog i postepenog pomjeranja
analitičkog okvira sa „rase“ preko „kulture“ na „etnicitet“.
Antropoločki model etniciteta obuhvata širok spektar pojava, te je

čvrsto utemeljen na empirijskim istraživanjima. Socijalni antroplozi su najviše
zainteresirani za to da detaljno opisuju svakodnevni život u specifičnim
lokalnim kontekstima.
Može se reći da je najuopštenije određenje pojma etniciteta kao

„društvene organizacije kulturne razlike“ prvobitno predloženo u zborniku
„Etničke grupe i granice“ Fredrika Barta. Iz ovog pionirskog teksta je velikim
dijelom proistekao opšte prihvaćeni način razmišljanja o etnicitetu u
savremenoj antropologiji.
Bart je prikazao model etniciteta kao sistem manje-više

neproblematičnih, manje-više čvrsto omeđenih društava ili društvenih grupa,
koje postoje kao društvene činjenice i koje treba posmatrati kao stvari.
Umjesto na kulturne karakteristike etničkih grupa, on se usredsređuje

na odnose kulturne diferencijacije, konkretno na kontakt između kolektiviteta
koji su na taj način diferencirani. Naglasak stavlja na društvene procese koji
proizvode i reprodukuju, te granice identifikacije i diferencijacije među
etničkim kolektivitetima. Bart naglašava da se etnički identitet generiše,
potvrđuje ili preobražava u procesu interakcije i transakcije među
pojedincima, koji donose odluke i primjenjuju strategije. U „Etničkim
grupama i granicama“ etnicitet je stvar politike, odlučivanja i usmjerenosti
prema cilju, a to je ujedno i teren na kojem je Bart najčešće bio kritikovan,
zbog materijalizma, individualizma i uskog instrumentalizma.
29
Bart i njegovi saradnici su bili začetnici shvatanja da je kultura

promjenjivo, nestalno i kontingentno svojstvo međuljudskih transakcija, a ne
postvareni entitet, uzdignut iznad vreve svakodnevnog života.
Mada je Bartov model najsistematičniji po dubini i podrobnosti,

najsigurnije usidren u širu teorijsku argumentaciju o društvenim formama i
procesima, on nije bio jedini koji je ustanovio danas prihvaćeno antropološko
shvatanje etniciteta. Takođe, njegov model etniciteta nije jedini u
antropologiji koji nosi tragove Veberovog uticaja.
Osnovni socijalno-antropološki model etniciteta može se sažeti na

sljedeči način:
- etnicitet se tiče kulturne diferencijacije, mada je identitet uvijek dijalektika

između sličnosti i razlike,
- etnicitet se prije svega odnosi na kulturu, ali je takođe ukorijenjen u društvenu
interakciju,
- etnicitet nije ništa više fiksiran ili nepromjenljiv no što je to kultura čija je on
sastavnica ili situacije u kojima se on proizvodi i reprodukuje,
- etnicitet kao društveni identitet je kolektivan i individualan.
Ovaj opšti model etniciteta donekle je usvojila većina socijalnih

antropologa zainteresiranih za ovu temu. Mogući problem je potreba da se
neprestano borimo sa svojom sklonošću da postvarujemo kulturu i etnicitet.
Iako o njima govorimo na taj način, treba naglasiti da ni kultura ni etnicitet
nisu nešto što ljudi imaju ili čemu pripadaju. To su kompleksni repertoari koje
ljudi doživljavaju, koriste, uče i žive u svakodnevnom životu. Moramo
neprestano imati na umu da svako od nas sudjeluje u nekom etnicitetu,
možda i više njih.
Naš nacionalni identitet ili „karakter“ vjerovatno je lakše uočljiv nego

naš etnicitet. Nacionalizam i konstruisanje nacionalnog identiteta su
eksplicitni državni projekti. Obrisi i sadržaj nacionalnog identiteta su obično
vidljiviji, kao i konteksti njegove upotrebe i opravdavanja.Ideja je nesumnjivo
važna. Tvrdnja Erika Volfa da su „rasa“, „kultura“ i „narod“ – „opasne ideje“,
iako dobrodošla, morala bi da bude suvišna.
10. PLEME I ETNIČKA GRUPA
30
Sve do skora, socijalni antropolozi koji su se bavili etnicitetom i

međugrupnim odnosima najčešće su se usredsređivali na etnicitet kao
korporativni društveni fenomen. Nastojali su da indetifikuju i razumiju etničke
grupe,kao medjusobne odelite, koliktivitete nosioce kulture. Ovaj pristup
karakteriše praktičan rad mnogih antropologa,makar samo prećutno. Ta
ontologija društvenog sveta proistekla je iz zaoukupljenosti socijalne
antropologije društvenim grupama i njihovim sistemackim medjusobnim
odnosima ,kao i drustvenim poretkom i integracijom,ova zaokupljenost je
,opet, nasleđe dugotrajnog i nesrazmerno velikog teoriskog upliva
strukturalnog funkcionalizma.
Pojam plemena postigao je jednim udarcem dva važna cilja;prvo,

udaljijo je plemensko društvo od civiliziranog društva i u zdravorazumskom i
u analitičkom diskursu, drugo pružio je antropologu teoriski model prirode
necivilizovane društvene organizacije koji je mogao da posluži za
organizovanje etnogafskih podataka i ujedno da funkcioniše kao okvir za
međukulturno pordjenje primitivne društvene zajednice. Dakle, sjedne strane
se uspostavlja razlika izmedju njih i nas , a sa druge strane se obznanjivala
bazična sličnost izmedju različitih vrsta njih.
Lič je tvrdio da plemena kao zasebni, omeđeni entiteti u suštini

predstavljaju analitičke modele koje antropolozi ili drugi audsajderi stvaraju
zarad sopstvenih ciljeva a ne praktična načela svakodnevne društvene
organizacije koja imaju smisla u lokalnim okvirima. Dok je Bart indetifikovao
četri teoriskeodlike konvencijalnog,neupitnoga modela korporativne ,
kulturno odelite etničke grupe. Prvo,takva se grupa biološki
samoprodužava;drugo,članovi grupe dele iste bazične kulturne vrednosti,
treće,grupa je omeđeno društveno polje komunikacije i interakcije i napokon
četvrto,njeni članovi sebe indetifikuju ,kao pripadnike grupe.. U Bartovom
modelu,etnicitet,granice etničkih grupa,pa otuda i njihov ontološki status kao
koliktiviteta,ne treba tretirati kao čvrste ili nekritički prihavatiti kao društveni
aspekt društvene realnosti.
Bart je insistirao da etnički identitet,kao i njihovo proizvodjenje i

reprodukciju u rutinskoj društvenoj interakciji,moramo tretirati kao suštinski
problematične osobine društvene realnosti,kao svojstva svakodnevnog života
koja su uvek u procesu nastajanja.. Nekoliko osobina nastajućeg
alternativnog analitičkoga okvira zasluzuju da se istaknu; prvo,analiza
etniciteta polazi od definicije situacije koje sadrže društveni akteri,Drugo, u
31
žiži pažnje se stavlja očuvanje etničkih granica, treće, etnički identitet se

temelji na preispitivanju,od strane pripadnika date etničke grupe tako i do
srene autsajdera,četvrto,etnicitet nije fiksiran ,on se definiše situaciono.peto
ekološka pitanja su posebno uticajna u odredjivanju etničkog identiteta, u
meri u kojoj takmičenje oko ekonomskih niša igra važnu ulogu u generaciji
etniciteta.
U svojim prvobitnim formulacijama Banton je tvrdio da se rasa kao

znak uloge. Društvene grupe su jedinice koje nastaju kao odgovor na različite
podstreke ka svrstavanju, a rasa je vidljiv marker statusa i uloge kao funkcija
grupne pripadnosti. Ideja etniciteta se ovde kombinuje sa modelom
društvenog raslojavanja zasnovanog na statusnom postignuću. Naglasak se
stavlja na transakcionuprirodu međuetničkog ponašanja ali u drštvenim
okolnostima oblikovani raslojnošću i prinudom. Kasnije je Banton razvio
model međuetničkih odnosa zasnovan na racionalnom iboru koji je
pokušavao da proučavanje etniciteta i nacinalizma spoji sa proučavanjem
rasnih odnosa.
Ovaj okvir temeljise na četri ključne premise ,Prvo, bića postupaju tako
da maksimiziraju svoju net-dobit: drugo, društveno delenje ima kumulativni
efekat,utoliko što sadašnji postupci ograničavaju ili predupredjuju
buduće:treće, akteri koriste fizičke ilikulturne razlike da bi generisali
društvene grupe i kategorije i napokon četvrto ,kada su odnosi medju
grupama koje se smatraju fizičke različitima determinisani nejednakostima u
moći ,nastaju rasne kategorije.
11. ETNICITET U NOVOM KLJUČU
Osnovni antropološki model etniciteta je niz labavo povezanih tvrdnji:
• Etnicitet se tiče kulturne diferencijacije;

• Etnicitet se odnosi na kulturu – zasnovan je na zajedničkim značenjima
– ali je takođe ukorijenjen u društvenu interakciju i iz nje proishodi;
• Etnicitet je u izvjesnoj mjeri varijabilan i podložan manipulaciji, a ne
definitivno fiksiran i nepromjenljiv;
• Etnicitet je istovremeno kolektivan i individualan, eksternalizovan u
društvenoj interakciji i internalizovan u ličnoj samoidentifikaciji.
32
Sve ove tvrdnje ostaju fundamentalne za jedno zaokruženo razumijevanje

etniciteta, ali u njima se ne iscrpljuje sve što se o njemu ima reći:
- Sklonost postvarivanja etniciteta, granica etničkih grupa, u razdoblju nakon

objavljivanja Etničkih grupa i granica, bi se mogla označiti kao dosta ozbiljan
problem. Naime, iako o njima govorimo na taj način, ni kultura ni etnicitet
nisu nešto što ljudi „imaju“. To je nešto što ljudi koriste, uče i „žive“.
- Etnički identitet ograničava i oblikuje njegova neizbježna zavisnost od

kategorisanja Drugih. Fokusiranje na grupnu identifikaciju na štetu društvene
kategorizacije je pogrešno.
Bez kategorizacije, grupe, ni etničke ni druge, jednostavno ne postoje.
Etnička identifikacija tokom djetinjstva definitivno je stvar kategorizacije:

saznajemo ko smo prije svega zato što nam drugi ljudi – bilo naši
sapripadnici, ili drugi – to kažu.
Biti kategorisan sačinjava neizostavan i bitan sastojak individualnog razvoja.

Bez kategorizacije nema socijalizovanih pojedinaca.
- Antropolozi teško prave razliku između etniciteta i rase. Iako je rasa alotrop
etniciteta, riječ je o različitim društvenim pojavama.
Historijski gledano, etnički identitet je, po svemu sudeći, sveprisutan, rasa

nije.
Etnički identitet je uopšteniji, bazičniji, takođe on će biti ukorijenjen u

svakodnevne kontekste zajedničke kulture kao što su jezik i religija. To,
međutim, ne znači da je značajniji.
Rasa je, historijski, bila organizaciono načelo dominacije kojem nema ravna.
Rasne identifikacije se oslanjaju na kategorizaciju prije nego na grupnu
identifikaciju, na pripisivanje i nametanje prije nego na voljni pristanak, na
spoljašnji prije nego na unutrašnji momenat identifikacije.
- Distinkcija između nominalnog i virtualnog ima presudan značaj za

razumijevanje etničkih identiteta. Ona je homologna distinkciji između grupe
i kategorije, ali nije sasvim ista. Nominalna identifikacija je stvar imena i
klasifikacije, virtualna obuhvata posljedice imena i etikete (prava i dužnosti,
pristup društvenim i privrednim resursima ili društvena priznanja).
33
Nominalno je ime: Englezi. Velšani, Irci, Danci itd. Pojedinci mogu učestvovati
u mnoštvu nominalnih etničkih identiteta. Tako npr. neko može biti Danac i
„domaći Njemac“, Velšanin i Gog (naziv za stanovnike sjevernog Velsa),
Britanac i Velšanin. Zapravo, da bi bio „domaći Njemac“, čovjek mora biti
Danac itd.
Virtuelnosti identifikacije, s druge strane, konstituišu se kroz posljedice i

svakodnevno iskustvo.
Nominalno i virtuelno su u svakodnevnoj društvenoj stvarnosti upleteni jedno

u drugo.
- Naglašavanje kulturne sadržine etniciteta nudi još jedan način da se napravi

razlika između etniciteta i njegovih alotropa: lokaliteta, nacionalnosti i rase.
Oni se odnose na donekle različite stvari u kulturnom smislu.
Karakter takvog kulturnog sadržaja će imati i uticaj na karakter interakcije sa

Drugima.
Kulturna građa o kojoj je riječ nije samo stvar elitne kulture, kulture sa
velikim K. Ona ja takođe stvar svakodnevne, banalne društvene realnosti.
- Etnicitet u jednom novom ključu omogućuje da spoznamo da on, iako zamišljen,

nije izmišljen, da je ujedno drevan i moderan.Etnicitet i njegovi alotropi jesu
načela kolektivne identifikacije i društvene organizacije u terminima kulture i
historije, sličnosti i razlike.
12. ETNIJA I ETNOGENEZA
Nacija se nalazi u središtu jednog od najpopularnijih i najširih mitova

modernog doba-mit nacionalizma. Za taj mit je bitna ideja da nacije postoje
od pamtivijeka te da ih nacionalisiti moraju ponovo probuditi iz dugog
dremeža kako bi zauzele mjesto u svijetu drugih nacija.
Pojmu etniciteta se posljednjih godina poklanja znatna pažnja: za neke

on posjeduje iskonsko svojstvo. Postoji u prirodi van vremana. Predstavlja
jednu od datosti ljudskog postojanja. Druga krajnost je shvatanje etniciteta u
situacionom mislu. Pripadanje etničkoj grupi stvar je stavova, percepcija i
sentimenta, koji su nužno prolazni i promjenjljivi, varirajući sa konkretnom
situacijom u kojoj se subjekt nalazi.
34
Između te dvije krajnosti nalaze se oni pristupi koji naglašavaju

istorijske i simboličko kulturne atribute etničkog indentiteta, tako da se
etnička grupacija smatra kulturnim kolektivitetom sa naglskom na mitove o
lozi, istorijskim sjećanjima, vjeri, običajima, jeziku ili institucijama.
U ovom trenutku korisno je napraviti razlike između etničkih kategorija i

etničkih zajednica.
Prve predstavljaju ljudske populacije za koje bar neki njihovi

nepripadnici smatraju da sačinjavaju zasebnu kulturnu i istorijsku grupaciju.
Ali populacije označene na taj način mogu u to vrijeme posjedovati malo
samosvijesti da čine zaseban kolektivitet. Tako su Turci u Anadoliji bili
nesvjesni nekog turskog indentiteta u odnosu prema otomanskom ili
islamskom indentitetu sve do 1900. g. U ovom slučaju mit o porijeklu,
zajedničkim istorijskim osjećanjima, solidarnosti ili povezanosti sa
domovinom su bili odsutni.
Etničku zajednicu sa druge strane možemo razlikovati upravo po tim

atributima. Dakle možemo navesti 6 glavnih atributa etničke zajednice:
1. kolektivno vlastito ime

2. mit o zajedničkim precima
3. zajednička istorijska sjećanja
4. jedan ili više diferencirajućih elemenata zajedničke kulture
5. povezanost sa domovinom
6. osjećanje solidarnosti kod značajnih djelova populacije
Što više posjeduje ili dijeli te atribute data populacija sve više približava
idealnom tipu etničke zajednice ili etnije. Pogled na gornji popis etničkih
atributa objelodanjuje ne samo njihov kulturnu i istorijsku sadržinu nego i
njihove izrazito subjektivne komponente, presudni su tu upravo mitovi o
zajedničkim precima, a činjenice o njima nisu od značaja. Zajednička
istorijska sjećanja također mogu biti oblik mita. Slično tome privrženost
određenim teritorijalnim dijelovima, kao i nekim mjestima na njima, ima
mitsko i subjektivno svojstvo, to po najviše znaći da je to zemlja praočeva,
kraljeva, mudraca, pjesnika, sveštenika, zakonodavaca...neki je nazivaju čak
svetom zemljom..
Objektivni atributi nastupaju na scenu teka kada se dođe do

promjenjljivih elemenata zajedničke kulture po kojima se jedna populacije
razlikuje od druge. Jezik, vjera, običaj i pigmentacija se često uzmaju kao opis
ovih objektivnih elemenata koji istrajavaju nezavisno od volje pojedinca.
Najveći uticaj danas imaju boja kože i jezik kao najobjektivniji atributi.
35
Sa udruživanjem ovih zasebnih atributa (objektivnih i subjektivnih) i njhovim

jačanjem više se istiće osječanje etničkog indentiteta i s njim etničke
zajednice, a kada se gube ti atributi slabi se osjećanje pripadnosti etničkoj
zajednici.
Kako se etnija oblikuje (geneza)?
Ovdje možemo dati neke vrlo uslovne odgovore. Dva su glavna

procesa: srastanje i djeljenje. S jedne strane, etničko oblikovanje možemo
pratiti tokom spajanja zasebnih zajednica što se može razložiti na proces
amalgammacije (mješanja) zasebnih jedinica i proces apsorpcije jedne
jedinice u drugu, kao u slučaju asimilacije regije ili plemena. S druge strane,
etnije se mogu dalje podijeliti cjepanjem, kao pri sektaškom raskolu, kada
etničku zajednicu jedan njen dio napusti da bi obrazovao novu grupu (u
slučaju Bangladeša).
Učestalost takvih pojava govori o plastičnosti kulturnog indentiteta

pripadnika etničke zajednice. Ona također objelodanjuje KONCENTRIČNOST
etničkih i kolektivnih kulturnih udruživanja. Dakle pojedinci mogu biti vjerni
svojim porodicama, selima, gradovima, regijama, vjerskim zajednicama,
polnim i klasnim indentifikacijama; no oni istovremeno mogu biti vjerni
različitim etničkim zajednicama na različitim nivojima zajednice. Npr.
sentiment starih Graka kao pripadnika polisa ili subetnije i kao pripadnika
helenske kulturne etnije. No ne treba ni previše naglašavati promjenjljivost
etničkih granica jer bi smo se lišili sredstava za objašnjavanje formiranja
etničkih veza i zajednica.
No ostaje činjenica da etnicitet – kao što je to slučaj sa ostalim

društvenim pojavama kolektivnog indentiteta kao klasa, pol, teritorija –
ispoljava i postojanost i nepostojanost naporedo, zavisno od ciljeva
posmatrača i njegove udaljenosti od dotične kolektivne pojave. Svak realističi
diskurs se mora osloboditi krajnosti primordijalističko-instrumentalističke
debate i njenog bavljneja kao i strateškom manipulativnošću etničkih
sentimenata. Treba da samu predstavu o kolektivnom kulturnom indentitetu
rekonstituišemo sa istorijskog, subjektivnog i simboličkog stanovišta.
Promjen kulturnih indentiteta dakle odnose se na stepen do kojega

traumatična zbivanja narušavaju osnovno tkivo kulturnih elemenata koji čine
osjećanje kontitnuiteta, zajedničkih sječanja i predstave o kolektivnoj sudbini.
Najznačajniji elementi kulturne promjene odnosno obnavljanja ili razaranja
osjećanja zajedničkog etniciteta i njegovog indentiteta su događaji koji rađaju
duboke promjene u društvu a tu spadaju rat i zavojevanje, izgnanstvo i
36
porobljavanje, priliv imigranata i vjersko preobraćenje. Ratovanje je čak i

najvažnije jer ratovi uobličavaju etničke zajednice ne jedino od onih koji u
njima učestvuju nego čak i od trećih strana, preko čijih se tritorije vode. Što
se tiče organizovane vjere njena uloga je duhovna i društvana Mit o
zajedničkom etničkom porijeklu se često prepliče i sa sa mitovima o
stvaranju svjeta – poput mita o Noju u Bibliji. Vrlo često su heroju etničke
zajednice i heroji vjerske tradicije što je slučaj sa Mojsijem, Muhamedom a.s.,
Zaratustrom itd. Dakle možemo reći da postoje tjesne veze između etničke
kristalizacije i prethodne uloge države, ratovanja i organizovane vjere.
13. ETNICKA PROMJENA,RASPAD I OPSTANAK
Grke modernog doba uce da su oni nasljednici i potomci ne samo

grcke Vizantije nego i starih Grka i njihove klasicne helenske civilizacije.Kako
je davno pokazao Jakobs Falmerajer ,prilivi masa avarskih,slovenskihi kasnije
albanskih imigranata grubo su prekinuli grcki damografski kontinuitet.Time je
srediste jedne zaista helenske civilizacije pomjereno ka istoku,Jegeju i
Konstantinopolju.
To je takode znacilo da moderni Grci tesko mogu racunati da poticu od

starogrcke loze,mada se ta mogucnost nikada ne moye iskljuciti.Grci su i u
sadasnjosti i u proslosti osjecali da im je grckost proizvod cinjenice sto vuku
lozu od starih Grka i u zahvaljujuci kojoj su se osjecali clanovima jedne
natporodice Grka,posto su zajednicki sentimenti kontinuiteta i pripadnosti od
sustinskog znacaja za zivo osjecanje identiteta.Od postojeceg naslijeda Grcke
mnogo je zadrzano i obnovljeno.Cak i u vrijeme slovenskih migracija akcenat
se stavljao na grcki jezik, knjizevnost te filozofiju..Osjecanje grckog
identiteta i zajednicki sentimenti etniciteta istrajali su svu silu drustvenih i
politickih promjena za posljednje dvije hiljada godina.
S druge strana postoji etnicki raspad.Etnije se mogu raspasti

cijepanjem i profilacijom,ali etnicka zajednica u tom slucaju i dalje postoji u
nekom obliku-manja ili mozda udvojena ali jos uvjek postoji.Dvije su glavne
vrste etnickog zatiranaj u punom smislu rijeci a to su genocid i etnocid koji se
ponekad naziva i kulturnim genocidom.Genocid je rijetka i moderna
pojava.Njime su obuhvaceni oni slucajevi kada znamo da je masovna smrt
jedne kulturne grupe bila unaprijed smisljena I da su se u osnovi tako
odabranog cilja iskljucivo nalazili egzistencija i pripadnici te kulturne grupe.
37
Takva je bila nacisticka politika prema Jevrejima i dijelu Cigana,a mozda

su takvi bili i evropski postupci prema tasmanskim Aboridzanima i turski
postupci u turskoj Jermeniji.Druge vrste politike bile su genocidne po svojim
posljedicama,a ne po namjeri.Do takvog etnickog unistenja dolazilo je pri
sukobu Indijanaca i americkih bijelaca,te sukobima spanskih konkvistadora
sa sa Astecima..U tom slucaju se etnickom zatiranju nije tezilo namjerno,ali
ipak nije bilo pokusaja ublazavanja politike koja je za nusproizvod imala
genocid.
Te genocidne postupke treba razlikovati od masovnih pokolja nad

odabranim populacijama,kavi su bili oni koje su vrsili Sovjeti i nacisti u cilju
slamanja duha otpora zastrasivanjem civilnog stanovnistva.Ono sto je
zanimljivo u vezi sgenocidom i genocidnim postupcima,jeste rijetkost kojom
oni postizu najavljene ciljeve ili izazivaju nenamjeravane posljedice.Rijetko se
desava da se njima zatru etnije ili etnicke kategorije.Ustvari, oni mogu
djelovati u suoprotnom smjeru,ozivljavajuci etnicku koheziju i svijest i
pomazuci njenoj kristalizaciji kao stoje bilo slucaj sa aboridzanskim pokretom
ili nacionalizmom Cigana.Kada su Rimljani konacno odlucili jednom zauvijek
da uniste Kartaginu,grad su sravnili sa zemljom i izvrsili pokolj nad tri
cetvrtine stanovnistva ,prodavsi ostatak kao roblje.Mada su tragovi punske
kulture istrajali do vremena sv.Augustina ,Kartagina je kao etnija i etnicka
drzava bila zatrvena.Ista sudbina je cekala nekolike narode antickog svijeta.
U svakom od tih slucajeva gubitak politicke moci i nezavisnosti

predskazivao je etnicko zatiranje,ali obicno putem kulturne apsorpcije i
etnickog mijesanja.To su slucajevi etnocida, a ne genocida ,uprkos
dramaticnosti politickih dogadaja koji su ih ubrzali.Kao i u slucaju Fenicana i
Elamicana,relativno brz nestanak asirske kulture i zajednice mora se
posmatrati kao primjer etnocida .Unistenje bogova ili hramova jedne
zajednice li drzave shvatalo se,bar u antickom svijetu, kao sredstvo
unistenja same te zajednice,izgleda da je to bio cilj Rimljana kada su
70.g.n.e. razorili Hram u Jeruzalimu. U svim tim slucajevima cilj je bio
iskorjenjavanje kulture date grupe,a ne same te grupe i on se po
posljedicama razlikuje od mnogih sporijih procesa kulturne apsporcije kojiu
su potkopali brojne male etnicke kategorije i zajednice.Jednostavan odgovor
da narodi opstaju u nekom vidu zato sto su ukorijenjeni u svojim
domovinama i uzivaju veliku mjeru nezavisne drzavnosti ne vrijedi u
jevrejskom slucajuJevreji su vec blizu dvje hiljade godina izgnani i iz
domovine i iz drzave.
38
Kako je obrazlagao Armstrong,arhetipske dijaspore nastale iz vjerskih i

kulturnih razlika moraju se posmatrati kao ukupnost uzajamno povezanih
vidova i dimenzija, u kojoj profesionalna segregacija i posrednicki status
sluze potkrepljivanju i artikulaciji,ali ne nuzno osiguravanju etnicke
razlicitosti i opstanku.
Vjera moze sacuvati osjecanje zajednickog etniciteta kao u kakvoj cahuri

bar na neko vrijeme sto je bio slucaj sa grckim pravoslavljem,koje je u doba
osmanske vladavine sacuvalo samoupravni grcki pravoslavni milet.Postoje
cetri karakteristicna mehanizma etnicke samoobnove:
-vjerska reforma-vjerski reformatorski pokreti igraju veliku ulogu u

podsticanju etnicke samoobnove.Kod Jevreja nalazilo vise primjera i u
svakom primjeru vjerska reforma se preplitala sa etnickom samoobnovom jer
je nacin obnove zajednice bio etnicki nadahnut.
-kulturno pozajmljivanje- na sirem kulturnom podrucju etnicki opstanak nalazi

potporu ne u izolaciji nego u selektivnom pozajmljivanju i kontrolisanom
kulturnom kontaktu.Mnogo je primjera kako su spoljasnji podsticaji i kontakti
obnovili osjecanje etnickog identiteta posredstvom selektivnog prisvajanja
kulture kao sto su slucajevi Japana ,Rusije I Egipta.
-narodno ucesce-za oblike etnicke samoobnove od najveceg znacaja su

narodni pokreti za vece ucesce u kulturnoj ili politickoj hijerarhiji.Narodni
pokreti u judaizmu takode su slizili obnavljanju etnije.isto vazi i za brojne
narodne pokrete u islamu.
-mitovi o etnickom izboru-mitovi o etnickoj izabranosti sezu u samu srz oblika

etnicke samoobnove,pa otuda i opstanka.Etnije koje uprkos svom
etnocentrizmu prema drugima se apsorbuju u druge zajednice poslije
gubljenja nezavisnosti.
14. Tipovi etničkih zajednica
Pokušaji objašnjavanja kako su se i zašto nacije pojavile moraju poći od

etničkih veza i identiteta, koji su obično oblikovali njihovu kulturnu osnovu i
koji su igrali važnu ulogu u oblikovanju prvih i potonjih nacija.
Polazim od razlike koju treba povući između dvije vrste etničkih

zajednica – „lateralnih“ i „vertikalnih“.
39
Normanska zajednica u Normandiji, kao i ondje gdje je vladalo

normansko oružje, otkriva jedan tip etničke zajednice koji se može nazvati
„lateralnim“. Etniju tog tipa obično su činiili aristrokrati i više sveštenstvo,
mada je ona s vremena na vrijeme mogla obuhvatati birokrate, visoke vojne
zvaničnike i bogatije trgovce. Nazivam je lateralnom zato što je u isti mah
bila društveno ograničena na više slojeve, a geografski rasprostrta radi
stupanja u često tijesne veze s gornjim ešalonima susjednih lateralnih etnija.
Usljed toga su joj granice bile karakteristično „iskrzane“, ali joj je nedostajala
društvena dubina, a često izrazito osjećanje zajedničkog etniciteta bilo je kod
nje skopčano s esprit de corps, koji je posjedovala kao sloj visokog statusa i
kao vladajuća klasa.
Nasuprot njoj, etnija „vertikalnog“ tipa bila je kompaktnija i narodnija.

Njena etnička struktura obično se širila na druge društvene slojeve i klase.
Društvene podjele nisu počivale na kulturnim razlikama, nego je osobena
istorijska kultura doprinosila ujedinjavanju različitih klasa oko zajedničkog
naslijeđa i tradicija, naročito kada su ovi bili ugroženi spolja. Usljed toga je
etnička spona često bila jača i isključivija, a prepreke za prijem veće.
Nasuprot okolnim aristokratskim etnijama, poput Hananeja i Filistejaca,
izraelski plemenski savez i kraljevine ispoljavali su isključiviju etnocentričnu
revnost i aktivnu mobilisanost svih slojeva za dugotrajne ratove. U druge
primjere demokratskijih, vertikalnih etnija spadali su Druzi, Siki, Irci i Baski. U
svim tim zajednicama postojale su izrazite razlike među slojevima, pa čak i
klasni sukob, ali etnička kultura je bila svojina svih pripadnika zajednice, u
manjoj ili većoj mjeri.
Razlučivanje lateralnih i vertikalnih etničkih zajednica je, očigledno,

idealnotipsko i prikriva razlike u okviru svake od tih kategorija, istovremeno
nagovještavajući preoštru podjelu između samih tipova. Aristokratske
zajednice mogle su spadati u osvajačku vrstu, poput plemenitih hetitskih
vozača ubojnih kola ili mađarskih vitezova. A mogle su biti i domorodačke,
poput sasanidskih persijskih monarha, plemića i Zaratustrinog sveštenstva
koji su oživjeli persijsku slavu u višim slojevima, a nisu uspjeli da
inkorporiraju seoske mase i gradske manjine, manihejsku, hrišćansku i
jevrejsku, kako je pokazao mazdakitski pokret. Slično tome, demotske,
vertikalne zajednice uključivale su urbane saveze gradova-država, sekte i
dijasporične enklave, kao i plemenske saveze na ruralnijoj osnovi (Arapi,
Mongolci, Irci) i „krajinske“ ratničke etnije, poput Katalonaca ili Švajcaraca.
Ali, kao što se iz tih primjera vidi, mi ustvari imamo posla više s istorijskim i
društvenim procesima negoli s utvrđenim tipovima. Date istorijske zajednice
mogu se preobražavati iz jednog polarnog tipa u drugi, pa čak i mješavinu
40
elemenata oba tipa. Započevši političku karijeru kao labav plemenski savez
koji je Poslanik ujedinio u zajednicu vjernika, Arapi su se ubrzo
„aristokratizovali“ u glavnim središtima svog naseljenja i vladavine, bilo kao
lateralna, osvajačka etnija ili pak na više domorodačkoj osnovi posredstvom
islamizacije i sklapanja brakova s pripadnicima drugih zajednica, ali uz tek
iskrzane granice između sultanata. Jermenski feudalni plemići, nemoćni da
dalje vladaju nezavisnom državom, više su se „demotizovali“; ili, tačnije,
zajednička jermenska religijsko-etnička kultura širila se niz društvenu
ljestvicu, sve dok se u dijaspori nije pojavila jedna narodnija vertikalna
zajednica (ili skup enklavnih zajednica) umjesto ranije aristokratskije i
lateralnije etnije.
Važnost razlučivanja ove dvije vrste etničkih zajednica leži ne samo u

tome što se njime ističe jedan stalan izvor etničkog sukobljavanja i etničkog
opstajanja u premodernim epohama nego i u tome što se njime dobijaju
različiti tipovi etničkih jezgara oko kojih su se mogle izgrađivati nacije i dolazi
do dva glavna puta kojima su se nacije mogle oblikovati.
15. NACIJA
Na početku su postojala dva obećavajuća kandidata za konstituisanje

jedne teorije nacionalnosti: volja i kultura. Svaki je važan. Ali, nijedan nije ni
izdaleka adekvatan. Zašto?
Volja ili slaganje predstavlja značajan faktor u formiranju većine grupa i

velikih i malih. Čovječanstvo je uvijek bilo organizovano po grupama svih
vrsta, oblika i veličina koje su ponekad uredno ugnježđene, a ponekad se
preklapaju i prepliću. Ta raznolikost je beskrajna. Dva činioca za održavanje
grupa su ključna: volja, voljna privrženost i identifikacija, lojalnost,
solidarnost, s jedne strane; i strah, stega i prinuda, s druge. To sačinjava
ekstremne polove na krajevima neke vrste spektra. Rijetke su zajednice na
temelju jednog činioca. Najviše ih se temelji na mješavini lojalnosti i
identifikacije.
41
Ako definišemo naciju kao grupe koje i same hoće da traju kao zajednice,
dobit ćemo još mnoštvo mogućnosti za definiranje. To će uključiti i zajednice
kao efektivne i kohezione nacije; prave nacije ustvari i žele da budu takve.
Isto važi za bande, timove. A da ne pominjemo zajednice i asocijacije iz
predindustrijskog doba koje nisu definisane prema nacionalističkom principu.
Prešutna samoidentifikacija je djelovala u prilog svih vrsta grupisanja,

većih ili manjih nacija. Čak i kada bi volja bila temelj nacije, ona je temelj još
mnogo čega drugog, tako da na ovaj način ne možemo definisati naciju. Ono
koji zdravo za gotovo prihvataju prešutne pretpostavke nacionalizma,
pogrešno ih pripisuju čovječanstvu u cjelini, u svakoj epohi.
Ako uzmemo termin zajdničke kulture, javlja se mnoštvo definicija.

Kulturne granice su ponekad oštre, nejasne. Ovo bogatstvo diferencijacija ne
konvergira sa granicama političkih jedinica.
Uspostavljanje sveobuhvatnih visokih kultura učinilo je da svakome ko je

utonuo u naše savremene pretpostavke izgleda kao da se nacionalnost može
definisati posredstvom zajedničke kulture. Danas ljudi mogu da žive u
zajednicama koje su definisane zajedničkom kulturom. Društva sa više
kultura su dobro funkcionisala u prošlosti, tako da je kulturni pluralizam bio
izmišljen tamo gdje je nedostajao. Ako pak definiranje nije moguće ni na ovaj
način, kako onda pronaći rješenje?
Paradoks je da se nacije mogu definirati posredstvom doba

nacionalizma. Doba nacionalizma predstavlja spajanje buđenja i političkog
samopotvrđivanja ovoga, onoga ili nacije. Kada se stvore opšti društveni
uslovi za standardizovane, homogene visoke kulture koje prožimaju
cjelokupna stanovništva, a ne samo elitne manjine. Dobro definisane kulture
sačinjavaju nešto blizu jedne vrste jedinice sa kojom se ljudi svojom voljom i
rado identifikuju. Kulture izgledaju kao prirodna spremišta političkog
legitimiteta. Ugrožavanje njihovih granica od političke jedinice je skandal. Po
takvim uslovima nacije mogu biti definisane posredstvom volje i kulture i
njihove konvergencije sa političkom jedinicom. Ljudi hoće da budu politički
ujedinjeni sa onim koji dijele njihovu kulturu. Političke zajednice žele proširiti
granice do granica svoih kultura i da nametnu svoju kulturu u granicama
svoje moći. Stanje volje, kulture i države postaje norma.
Nacionalizam stvara nacije, a ne obrnuto. On koristi postojeću

proliferaciju kultura i kulturnih bogatstava i preobražava ih. Mrtvi jezici se
mogu oživiti, tradicija se može izmisliti, ovaj aspekt nacionalističke strasti ne
smije da posluži da se pogrešno donese zaključak kako je nacionalizam
42
kontingentan, vještački, izum koji se nije mogao dogoditi samo da ga

evropski mislioci nisu vješto ubrzgali u krvotok inače održivih političkih
zajednica.
Nacionalizam nije ono što izgleda. Kulture za koje on tvrdi da ih brani i

oživljava, često su njegovi sopstveni izumi. On ima duboke korijenje u našoj
zajedničkoj trenutnoj situaciji.
Durkheim je podučavao da prilikom religijske službe obožava svoju

sopstvenu, kamufliranu sliku. U nacionalističkom dobu, društva sebe
bestidno obožavaju. U Nirmbergu, nacistička Njemačka nije obožavala sebe
pretvarajući se da obožava Boga; ona je sebe neskriveno obožavala.
Prosvećeni modernistički teolozi ne vjeruju u učenje svoje vjere. Oni
zamračuju i umanjuju značaj razlike između jedne takve prešutno
redukcionističke vjere i prave stvari koja joj je prethodila.
Socijalno samoobožavanje predstavlja otvoreno ispovjedano

samoobožavanje, prije nego sredstvo prikrivenog štovanja društva kroz sliku
Boga, kao što je Durkheim insistirao; ne znači da je sadašnji stil išta
vjerodostojniji od onog iz Durkheimovog doba.
Osnovna obmana koju nacionalizam praktikuje je: nacionalizam je opšte

nametanje visoke kulture društvu, gdje su ranije niske kulture zaposjele
živote većine, a u nekim slučajevima i cjeline stanovništva. To dovodi do
uspostavljanja anonimnog impersonalnog društva kojeg drži zajedno
zajednička kultura. To je suprotno onom što nacionalizam traži i u što
nacionalisti vjeruju. Nacionalizam obično sprovodi osvajanja u ime navodne
narodne kulture. Njegov simbolizam se izvodi iz zdravog, netaknutog života
seljaka, Volk-a naroda. Postoji izvjesni element istine da Volk-om upravljaju
činovnici druge, strane visoke kulture. Ako nacionalizam uspije, on eliminiše
stranu visoku kulturu, ali je onda ne zamjenju starom, lokalnom nižom
kulturom; on je izmišlja, oživljava sopstvenu lokalnu visoku kulturu. Baš su
visoke dame u Budimpeštanskoj operi stalno išle u grad u seljačkim
haljinama. Na taj način jedna vizija stvarnosti kroz prizmu iluzije ostaje, ali
nije ista kao ona koju je analizirao Durkheim.
Dakle, teškoće sa definiranjem nacije su veće od onih kod definiranja

države. Čovjek je sposoban da uz malo napora uvidi sutuaciju gdje je država
odsutna. On je upoznat sa „prirodnim stanjem“. Pleme nije država u malom i
postoje oblici plemske organizacije koji se mogu opisati kao oblici bez države.
43
Chamisso, Francuz u Njemačkoj je u doba Napoleona napisao roman o

čovjeku koji je izgubio svoju sjenku. Za autora je Čovjek bez sjenke bio čovjek
bez nacije. Kada njegovi poznanici i sljedbenici na njemu otkriju odsustvo
sjekne, oni počinju da se klone njega. Takav čovjek prkosi poznatim
kategorijama i izaziva odvratnost.
Chamissova percepcija je bila dobra za jednu vrstu ljudskog stanja, ali

ne i za ljudsko stanje kao takvo, svuda i u svako vrijeme. Čovjek mora imati
nacionalnost kao što mora imati nos i dva uha. Nedostatak ovih pojedinosti
se javlja kao posljedica nesreće. To da ovo treba da izgleda očigledno i
istinito predstavlja jedan apstrakt, jezgro problema nacionalizma. Nacije su
jedna kontingentnost, kao i države, a nisu univerzalna nužnost. One nisu ista
kontingentnost. Nacionalizam smatra da su one bile predodređene jedne za
druge, da su jedne bez drugih nekompletne i da to predstavlja tragediju. Ali,
prvo je svaka od njih morala da nastane i taj nastanak je nezavisan. Država
se javila bez pomoći nacije. Neke nacije su se javile bez blagoslova svoje
države. Sporno je to da je normativna ideja nacije, u svom modernom smislu,
predstavljala prethodno postojanje države.
Šta je onda ideja nacije?
Postoje dvije privremene definicije:
1. Dva čovjeka su iste nacionalnosti ako i samo ako imaju zajedničku

kulturu, pri čemu kultura znači sistem ideja, znakova, asocijacija i
načina ponašanja i komuniciranja.
2. Dva čovjeka su iste nacionalnosti ako i samo ako priznaju jedan drugog
kao nekog ko pripada istoj naciji, tj. nacija čini čovjeka. Nacije su spoj
ljudskih ubjeđenja, lojalnosti i solidarnosti. Kategorija ličnosti postaje
nacija ako i kada članovi te kategorije čvrsto priznaju izvjesna
uzajamna prava i dužnosti koje imaju jedni prema drugima i koje su
posljedica zajedničkog članstva u naciji. Upravo priznanje drugih kao
takvih jeste ono što ih odvaja od onih koji nisu članovi.
Ove definicije, kulturalna i voluntaristička imaju vrijednost. Obje izdvajaju
element koji je od značaja za razumijevanje nacionalizma. Ali nijedna nije
adekvatna. Definicije kulture koje prva definicija pretpostavlja jesu
komplikovane i nezadovoljavajuće. Najbolje je da se tom problemu priđe
upotrebljavajući ovaj termin bez prevelikih nastojanja da se pruži formalna
definicija, posmatrajući ono što kultura čini.
44
16. ETNICITET I NACIONALNOST*
Teškoću pri posmatranju društvene klase kao osnove za trajan kolektivno identitet
pričinjavaju njena ograničena emocionalna privlačnost i nedostatak kulturne dubine. Bilo da
klasu definišemo poput Marksa kao odnos prema sredstvima za proizvodnju ili poput Vebera kao
agregat onih koji imaju istovjetne životne izglede na tržištu, svaki pokušaj korištenja klase kao
osnove za osjećanje identiteta i zajedništva jasno je ograničen. Klase su često rasute u
teritorijalnom pogledu.
Klasa označava društveni odnos. U danoj društvenoj formaciji uvijek postoji dvije ili
više sukobljenih klasa, što pomaže zaoštravanju klasnih razlika, pa otud
zaoštravanju identiteta. Kada bi se nešto pojavilo što bi uključivalo kolektivni
identitet, koji bi obuhvatio cijelu populaciju na jednoj teritoriji, on bi nužno bio
sasvim drugačiji od identiteta zasnovanog na klasnim i ekonomskim interesima.
Kako vjerski, tako i etnički identiteti nastojali su da u zajednice stvorene na

njihovim osnovama uključe više nego jednu klasu. Vjerske zajednice kada streme da
budu crkve, obraćaju se svim dijelovima populacije, pa čak i van njenih etničkih
granica. Njihova poruka je ili nacionalna ili univerzalna. Ona se nikad ne upućuje
nekoj posebnoj klasi kao takvoj.
Dok klasni identiteti potiču iz sfere proizvodnje i razmjene, vjerski identiteti

proizlaze is sfere komunikacije i socijalizacije. Oni se zasnivaju na usuglašavanju
kulture i njenih elemenata - vrijednosti, simbola, mitova i tradicija. Stoga su težili da
u jednu zajednicu vjernika udruže sve one koji smatraju da su im zajednički izvjesni
simbolički kodovi, vrijednosni sistemi i tradicionalna vjerovanja i obredi, uključujući
povezivanja na neku supraempirijsku stvarnost.
Čak i danas mnoge etničke manjine zadržavaju snažne vjerske spone i ambleme.
Npr. Katolici i protestanti žive u Sjevernoj Irskoj, Poljaci, Srbi i Hrvati, Maroniti,
Siki...spadaju u mnoge etničke zajednice čiji se identitet zasnia na vjerskim
mjerilima diferencijacije.
45
Iako se ne može nepobitno dokazati da iza toga stoje etnički uzroci, mnogo je
slučajeva snažne spone između oblika vjerskog identiteta i etničkih rascjepa i
zajednica.
U Sofoklovim komadima jedva da se i spominje jedna vrsta kolektivnog identiteta

koji je danas toliko značajna i rasprostranjena. Ti komadi, iako se često vrte oko
sukoba među gradovima, nikada ne pokreću pitanje nacionalnog identiteta.
Kolektivni sukobi su u najgorem slučaju, ratovi između grčkih gradova-država i
njihovih vladara. Politički izuzevši u antičkoj Grčkoj, nije postojala nacija, već skup
gradova-država, od kojih je svaki izrazito čuvao svoju suverenost.
Tako da se u ovom slučaju govori o grčkoj kulturnoj i etničkoj zajednici, ali ne i o

njenom nacionalnom identitetu i naciji.
To nam nagovještava da pojam nacionalnog identiteta uključuje neko osjećanje

političke zajednice. Politička zajednica podrazumijeva neke zajedničke institucije i
jedan kodeks prava i dužnosti za sve. Ona tačno ukazuje na određen društveni
prostor, tačno određenu i ograničenu teritoriju, s kojom se njeni pripadnici
poistovjećuju i kojoj smatraju da pripadaju.
Pravna jednakost pripadnika političke zajednice u njenoj omeđenoj domovini

predstavlja izvjesnu mjeru zajedničke kulture i izvjesnu građansku ideologiju, skup
zajedničkih poimanja i stremljenja, sentimenata koji povezuju stanovništvo u
njegovoj domovini. Nacije su po zapadnom modelu nacionalnog identiteta
( nacionalnosti) shvaćene kao zajednice kulture, čije su pripadnike ujedinila
zajednička sjećanja, mitovi, simboli i tradicije. Čak i kada bi država primala nove
imigrantske zajednice, kaje su posjedovale sopstvenu historijsku kulturu, trebalo je
da prođe nekoliko generacija da bi posredstvom nacionalnih nosioca masovne
socijalizacije njihovi potomci budu primljeni u krug nacije i njene historijske kulture.
Taj nezapadni model naziva se etničkim shvaćanjem nacionalnog identiteta i nacije.
Njegovo obilježje jeste zajednica rođenja i rodna kultura. Dok je zapadni koncept
utvrđivao da pojedinac može slobodno birati kojoj će naciji pripadati. Naciju i
46
nacionalnost čini zajednica ljudi iste loze. Taj etnički model nacionalnog identiteta
prvenstveno ističe pretpostavljenu lozu, a ne teritoriju.
Nacionalni identitet i nacija predstavljaju složene konstrukte sačinjene od više

uzajamno povezanih komponenata - etničke, kulturne, teritorijalne, ekonomske... oni
označavaju spone solidarnosti među pripadnicima zajednica ujedinjenih zajedničkim
osjećajima, mitovima i tradicijama. Nacija i nacionalnost su nastale kao mješavine
dva skupa dimenzija, jednog građanskog i teritorijalnog, i drugog etničkog i
genealoškog, koje variraju od slučaja do slučaja.
I u političkom pogledu nacionalni identitet podupire državu i njene organ. Odabir

političkog kadra, regulacija političkog ponašanja i izbor vlada utemeljeni su na
mjerilima nacionalnog interesa, za koji se pretpostavlja da oslikava nacionalnu volju
i nacionalni identitet date populacije. Najupadljivija politička funkcija nacionalnog
identiteta je njegovo legitimiranje zajedničkih zakonskih prava i dužnosti pravnih
institucija, koje određuju vrijednosti i karakter nacije i održavaju narodne običaje i
narodni red.
Nacionalni identiteti imaju također unutrašnje funkcije za pojedince u zajednicama,

od kojih je najočitija socijalizacija pripadnika nacije kao državljana i građana.
Danas se to postiže standardizovanim, masovnim sistemima obrazovanja, pomoću

bilo koje državne vlasti da usade nacionalnu odanost i osobitu kulturu.
Osjećanje nacionalnog identiteta je moćno sredstvo za određivanje i lociranje

pojedinačnih ja u svijetu. Upravo nam zajednička, jedinstvena kultura omogućava
da saznamo ko smo mi u suvremenom svijetu.
Taj proceS samodefinisanja i lociranja predstavlja po mnogo čemu ključ za

nacionalni identitet. Traganje za nacionalnim i odnos pojedinca prema njemu ostat
će najzagonetniji element u nacionalističkom projektu.
17. NACIONALIZAM; IDEOLOGIJA, JEZIK, SENTIMENT
47
Pojam „nacionalnog“ identiteta, uključuje, između ostalog, osjećanje političke

zajednice. Politička zajednica, opet, podrazumijeva bar neke zajedničke institucije i
jedan kodeks prava i dužnosti za sve pripadnike zajednice. Ona također ukazuje na
određeni društveni prostor, tačno obilježenu i ograničenu teritoriju, s kojom se njeni
pripadnici poistovjećuju i kojoj smatraju da pripadaju.
Nacije moraju imati izvjesnu mjeru zajedničke kulture i građansku ideologiju,

skup zajedničkih poimanja i stremljenja, sentimenta i ideja, koji povezuju
stanovništvo jedne domovine.
U ime „nacionalnog“ identiteta ljudi su bili voljni da se odreknu sopstvene

slobode i da suze tuđu. Bili su spremni da pogaze građanska i vjerska prava
etničkih, rasnih i vjerskih manjina. Ideal nacije donio je sa sobom zbrku,
nestabilnost, razdor i teror, posebno u oblasti mješovitog etničkog i vjerskog
obilježja. Nacionalizam od Francuske revolucije dovodi u pitanje cjelokupnu ideju o
jednom čovječanstvu, o svjetskoj zajednici i njenom moralnom jedinstvu.
Nacionalizam dovodi jednu kulturnu zajednicu u suprotstavljen odnos drugoj
kulturnoj zajednici.
Termin nacionalizam koristi se na nekoliko načina. On može da označava:
• Cjelokupan proces oblikovanja i održavanja nacije ili nacionalnih država,

• Svijest o pripadnosti naciji, zajedno sa sentimentima i stremljenjima na njenu
bezbjednost i prosperitet,
• Jezik i simboliku nacije i njene uloge
• Ideologiju,
• Društveni i politički pokret za postizanje ciljeva nacije.
Kada je u pitanju značenja nacionalne svijesti i sentimenta, postoje dvije
suprotne situacije. Sasvim je moguće da se naiđe na populaciju koja ispoljava visok
stepen nacionalne svijesti, a nema bogzna šta u smislu ideologije ili doktrine nacije,
a posebno ne nacionalističkih pokreta (primjer je Engleska). Druga, obrnuta
situacija, je kod populacija s malo ili nimalo nacionalne svijesti ili sentimenta, a tu
nailazimo na nacionalističke pokrete i ideologije. Oni se mogu javiti u malom dijelu
populacijem ali nalaze odjeka u njoj kao cjelini (primjer zemlje Zapadne Afrike,
Zlazna Obala i Nigerija).
Nacionalistički jezik i simbolika obuhvatniji su od ideologije ili ideološkog

pokreta; oni često povezuju tu ideologiju s „masovnim sentimentima“ širih djelova
označene populacije, naročito posredstvom parola, ideja, simbola i ceremonija.
Najzad, značenje nacionalističkog pokreta, tjesno je povezano s

nacionalistikom ideologijom. Ustvari, nezamislivo je bez nje. Nacionalizam se može i
definisati kao ideološki pokret za postizanje i održavanje autonomije, jedinstva i
identiteta u ime populacije za koju neki njeni pripadnici i smatraju da predstavlja
stvarnu ili potencijalnu „naciju“.
48
Glavne pretpostavke ideologije nacionalizma možemo definisati na slijedeći

način:
• Svijet je podjeljen na nacije, od kojih svaka ima svoju historiju i sudbinu,

• Nacija je izvor cjelokupne političke i društvene moći, i lojalnost naciji je iznad
svake druge privrženosti,
• Ljudska bića moraju se poistovjetiti s nacijom ukoliko žele slobodu i
samoostvarenje,
• Nacije moraju biti slobodne i bezbjedne ako se želi da u svijetu vlada mir i
pravda.
Nacionalizam je ideologija nacije, a ne države. On stavlja naciju u središte
svojih zanimanja, bavi se jedino nacijom i njenim pripadnicima. Rane nacionaliste,
kao ni kulturne nacionaliste poslije njih, nije posebno zanimalo sticanje državnosti.
Mnogi katalonski, škotski i flamanski nacionalisti više su bili zainteresovani za
samoupravu i kulturni paritet u višenacionalnoj državi, nego za potpunu
nezavisnost. Ideja da svaka nacija mora imati sopstvenu državu, predstavlja
uobičajeni ali ne i nužni zaključak iz suštine nacionalizma. Iz nje se vidi da je
nacionalizam prvenstveno kulturna doktrina, odnosno politička ideologija.
Ta kulturna doktrina zavisi od uvođenja novih pojmova, jezika i simbola.

Nacionalizam je ideološki pokret za postizanje i održavanje autonomije, jedinstva i
identiteta nacije. Pojam „identitet“ shvata se kao istovrsnost, jer pripadnici
određene grupe isti su baš u svemu u onome što ih razlikuje od drugih. Odjevaju se i
jedu na sličan način, govore istim jezikom idr.
Ideja o nacionalnom identitetu, odnosno nacionalnom karakteru, zajednička je

piscima 18. vijeka, naročito Monteskjeu i Rusou. Ruso kaže: „ Svaki narod ima ili
mora imati neki karakter, ako ga nema, najprije mu ga moramo podariti“. Po
Herderu, svaka nacija ima osobit duh, način mišljenja, djelanja i saobračanja. On
kaže: „ Idemo svojim putem... neka se svugdje lijepo ili ružno govori o našoj naciji,
našoj književnosti, našem jeziku: oni su naša svojina, naše biće i neka to bude
dovoljno“.
Nacionalistički ideal jedinstva ima još jedno značenje. U nacionalističkom

jeziku „jedinstvo“ označava društvenu koheziju, bratstvo svih nacionalnih pripadnika
u okviru nacije, ono što su Francuzi zvali fraternite.
Nacionalistički ideal jedinstva ostavio je duboke posljedice. Prije svega, podstakao je

ideju o nedjeljivosti nacije i opravdao iskorjenjivanje, često uz silu, lokalnih
različitosti a sve u svrhu kulturne i političke homogenosti. Tu nacionalistički pojam
jedinstva okreće leđa etičkim korkenima i traži jedoobraznost.
Kod Kanta postoji autonomija kao etički imperativ za pojedinca, a kod Fihtea i
ostalih njemačkih romantičara primjenjuje se na grupe, a ne na pojedince. Tako se
rodila filozofija nacioanlnog samoopredjeljenja i kolektivne borbe za ostvarenje
autentične nacionalne volje- u sopstvenoj državi.
49
Nacionalisti nastoje da pripadnicima svoje nacije usade nacioanlnu volju, kako

ne bi postali zaraženi tuđim idejama i običajima, a to bi uništilo i zaustavilo njihov
ravitak. Autentično iskustvo i autentična zajednica, preduslov su za autonomiju, baš
kao što što autonomija omogućava naciji da na autentičan način postignu
samoostvarenje. Autonomija je tako cilj svakog nacionalizma.
Nacionalni simboli, običaji i ceremonije po mnogo čemu su najmoćniji i

najtrajniji vidovi nacionalizma. Oni utjelovljuju njegove osnovne pojmove, čineći ih
vidljivim svakom pojedincu nacije. Simboli i ceremonije oduvijek posjeduju emotivna
kolektivna svojstva, a to nigdje nije očevidnije nego kod nacionalističkih simbola i
ceremonija. Nacionalizam se oslobađa svakog božanstva, za njega je božanstvo
sama nacija. Emocije kojima on daje maha jesu emocije zajednice okrenute samoj
sebi, zajednice koja samosvjesno veliča samu sebe. Artikulišući i čineći opipljuvim
ideologiju nacionalizma i pojmove nacije, ceremonijal i simbolika doprinose
osiguravanju kontinuiteta jedne zajednice.
Osnovni sentimenti i stremljenja koje izazivaju nacionalistička ideologija i

nacionalistički jezik i simboli su: teritoriji, historija i zajednica. Drevna vjerovanja i
vezanost za predačke domovine, nacionalizam uoptrebljava za rađanje nove
ideologije, jezika i simbolike jedne složene apstrakcije- nacionalnog identiteta.
No možda su najbitniji sentimenti izazvani nacionalizmom bili porodični

sentimenti. Nacionalizmu je metafora porodice neophodna. Nacija se prikazuje kao
jedna velika porodica, njeni pripadnici kao braća i sestre u otadžbini, koji govore
maternjim jezikom. Tako porodica nacije nadmašuje i zamjenjuje porodicu pojedinca,
ali izaziva gotovo podjednako snažnu lojalnost i upečatljivu privrženost.
18. TIPOVI NACIONALIZMA
Kada se govori o razmatranju nacionalističkih pokreta, jasno se uočavaju

razlike u njihovim ciljevima, koje sežu do temeljnog pojmovnog razlikovanja
građansko-teritorijalnog modela i etničko-genealoškog modela nacije.
Najuticajnija tipologija nacija je od Hansa Kona. On je razlikovao

„zapadnjačku“, racionalnu i asocijalnu verziju nacionalizma od „istočnjačke“,
organske i mistične verzije. On je tvrdio da se u Britanije, Francuskoj i Americi javio
racionalan koncept nacije, po kojem je ona asocijacija ljudskih bića koja žive na
50
zajedničkoj teritoriji pod stom upravom i zakonima. Ta ideologija uglavnom je bila

proizvod srednjih klasa, koje su krajem 18-og vijeka došle u tim državama na vlast.
Nasuprot tome u istočnoj Evropi (istočno od Rajne) nije se bila razvijala

značajna srednja klasa. Umjesto nje na čelu otopra Napoleonu u nacionalizama koji
su i tog otpora proizašli nalazilo se nekoliko intelektualaca. Njihove verzije
nacionalizma bile su neizbježno raspojasane i autoritarne zbog njihove brojčane
neznatnosti i isključenosti iz vlasti. Iz istog razloga su oni shvatali naciju kao
bešavno, organsko jedinstvo, s mističnom „dušom“ i „misijom“ u koje su samo
vernakularni intelektualci mogli proniknuti. Otuda njihova često vodeća uloga u
nacionalističkim pokretima Srednje i Istočne Evrope i Azije.Osnovna tipologija nacije
može se izgraditi po osnovu razlike između etničkog i teritorijalnog nacionalizma.
1.Teritorijalni naconalizmi
a) Pokreti prije nezavisnosti, s uglavnom građanskim i teritorijalnim konceptpm

nacije, nastojat će najprije da izbace strane vladare i da staru kolonijalnu
teritorije zamijene novom državnom nacijom; to su antikolonijalni
nacionalizmi.
b) Pokreti poslije nezavisnosti, s konceptom nacije koji ostaje u osnovi građanski i
teritorijalni, nastojat će da često nesaglasne etničke populacije povežu i integrišu
u novu političku zajednicu te da od stare kolonijalne države stvore novu
„teritorijalnu naciju“, to su integracioni nacionalizmi.
2.Etnički nacionalizmi
a) Pokreti prije nezavisnosti, s konceptom nacije u osnovi etničkim i genealoškim,

nastojat će da se otcijepe od veće političke jedinice (ili da se otcjepe i okupe u
naznačenoj etničkoj domovini) teda umjesto nje uspostave novu političku
„etnonaciju“; to su secionistički i dijasporični nacionalizmi.
b) Pokreti poslije nezavisnosti, s konceptom nacije u osnovi etničkim genealoškim,

nastojat će da se prošire uključujući etničke „srodnike“ van sadašnjih granica
51
„etnonacije“, uz zemlje koje ovi nastanjuju, ili pak oblikujući mnogo veću
„etnonacionalnu“ državu puetm objedninjavanja kulturno i etnički sličnih
etnonacionalnih država, to su iredenistički ili „pan“ naciolizmi.
Gornja tipologija ne pretenduje na iscrpnost. Iz nje su izostavljene neke dobro

poznate vrste nacionalizma, osobito protekcionistički ekonomski i „integralni“
fašistički nacionalizam te rasni nacionalizam. No može se tvrditi da ovi predstavljaju
subvarijetete integracionog ili iredentističkog nacionalizma po sticanju nezavisnosti,
s kojim su ustvari historijski povezani,kao u slučaju Morasovog „integralnog“
nacionalizma iz vremena francuskog iredentističkog nacionalizma usmjerenog na
Alzas-Loren, ili u slučaju latinoameričkog protekcionizma iz doba populističkih
integracionih nacionalizama u Argentini, Brazilu i Čileu.Takva osnovna tipologija
pomaže nam da poredimo nacionalizme u svakoj od pomenutoh kategorija i da ih
postavljamo u široke uporedive kontekste, a istovremeno omogućava opštija
objašnjenja.
20. NACIJE PRIJE NACIONALIZMA
Od davnina je postojalo mišljenje da nacije postoje od pamtivjeka, te se

zbog toga nikada nije javljao problem koji se ticao porijekla nacija i uzrocima
njihove pojave. Zbog toga nije ni postojala potreba za istraživanjem procesa
njihovog oblikovanja, jer se oduvijek smatralo da su nacije vječne, mijenjao
se samo stepen njihove samosvijesti. Nasuprot tom poznatom starijem
stajalištu, moderna shvatanja naučnika poručuju da su nacije i nacionalizam
kontingenti u historiji, ali i relativno moderni. Većina naučnika, nacionalizam,
u smislu pokreta i ideologije, smješta u pozni osamnaesti vijek.
Prije uvodnog razdoblja u Francusku revoluciju nailazimo samo na

kratkotrajne izraze nacionalnog sentimenta, te na nejasne nagovještaje
glavnih ideja nacionalizma koji naglašava autonomiju kulturno osobenih
nacija. Među modernistima vlada znatna nesaglasnost u pogledu vremena
pojave nacije u Evropi. Neki od njih su smatrali da je to period osamnaestog
vijeka, dok su se drugi opredjeljivali za pozni devetnaesti i rani dvadeseti
52
vijek, kada su se mase konačno nacionalizovale, a žene stekle pravo glasa.

Među modernistima, dakle onima koji smatraju da je nacija u potpunosti
moderna pojava, djeluju različite ideje o naciji.
Ukoliko su modernisti u pravu, u predmodernim epohama ne može biti

ni nacija ni nacionalizma, jer uslovi koji su doveli do nastanka nacije nisu
postojali u antici i srednjem vijeku. Masovne građanske nacije mogu se javiti
jedino u epohi industijalizma i demokratije. Postavlja se pitanje da li starim
egipćanima i Asircima treba uskratiti ime nacije samo zato što su mase bile
isključene iz političke djelatnosti ili zastupljenosti? Uglavnom se polazi od
pitanja da li je u antici bilo nacija i nacionalizma? Izbor prirodno pada na stari
Egipat. Rijeka Nil i okolne pustinje podarile su mu prilično utvrđenu i
kompaktnu teritoriju. S kulturnog stanovišta, monopolski položaj faraonske
vjere i običaja davao je Egipćanima svih klasa osoben kulturni profil.
Tako imamo imenovanu populaciju s historijskom teritorijom, mitovima,

sjećanjima i masovnom kulturom, pa čak i zajedničkom ekonomijom i
zakonikom. Nema sumnje da su stari Egipćani, slično Asircima, Persijancima
safaridskog doba i Japancima sačinjavali etniju koja je posjedovala
odgovarajući etnocentrizam. Stari Egipat možemo okarakterisati kao etničku
državu. Upadljiv je neuspjeh egipatske države, za razliku od francuske i
britanske. Poput drugih etničkih država, Asirije, Persije i Japana, ona nije
uspjela da srednjoj i nižoj klasi usadi neku javnu kulturu, bilo uvođenjem
jedinstvenog sistema zanimanja širom svoje teritorije ili propisivanjem
zajedničkih prava i dužnosti za sve podanike kraljevine. Ako je nacionalizam
predstavljao jedino otpor kulturnim i političkim tuđincima, onda su Kamozis i
njegovi nasljednici bili nacionalisti, te se stoga nacionalizam može naći u
svakoj epohi i na svakom kontinentu.
Međutim, ako želimo da nacionalizam označava ideologije i pokrete koji

pretpostavljaju svijet koji je sačinjen od nacija, svaka sa svojim sopstvenim
karakterom, onda će nam biti teško da u antičkom ili srednjovjekovnom
53
svijetu, a pogotovu u starom Egiptu, pronađemo pokrete nadahnute takvim

idealima. Stari Egipat daje nam očigledan primjer za etničku državu u kojoj
su dinastička država i stanovništvo relativno homogene historijske kulture.
Sličnim stepenom etničke homogenosti mogao bi se pohvaliti jedino Japan.
Druge etničke države kao što su, Asirija, Elam, Persija, Kina ubrzo su
anektirale periferne oblasti nastanjene narodima drugačije kulture ili su
pozivale tuđince u svoju domovinu i dopuštale im sklapanje braka sa
opripadnicima dominantne etničke zajednice.
Veliku smetnju procjeni stepena prisutnosti nacija ili nacionalizma u

antičkom svijetu predstavlja nedostatak podataka, čak i iz uskih vladajućih
slojeva. Obazirući se na staru Grču i Izrael mogli bismo očekivati prisustvo
snažnog osjećanja nacionalnog identiteta i podjednako upečatljivog
nacionalizma. Međutim, podaci o ovome su u najboljem slučaju dvosmisleni.
Ono malo jedinstva koje je postojalo među starim Grcima imalo je strogo
kulturno, a ne političko obilježje.
U stvari kulturna slika je još složenija, jer su etničke podjele u okviru

šire helenske etničke zajednice bili u stvari rascjepi između Jonjana, Eolaca,
Beoćana i Dorana, te su i one igrale veoma veliku ulogu u društvenom, pa
čak i političkom životu. Ni mnogobrojne podjele koje se su dešavale na
području stare Grčke nisu bile dovoljne za konstituisanje stvarnih zajednica,
pošto se svaka od ovih dalje dijelila na polise, gradove – države koji su
nalagali prvenstvenu vjernost Grka. To je i glavni razlog što stari Grci nisu
ispoljili nešto više od privida nacionalizma. I tu, kao i u starom Egiptu imamo
posla s tipičnim etnocentrizmom većine kulturnih zajednica u antici, a to je
bio etnocentrizam koji je u momentima krize mogao nagnati sastavne
dijelove helenske kulture da se udruže radi otpora zajedničkom neprijatelju.
Većeg jedinstva i više nacinalizma bilo je možda među Jevrejima u Judeji.
Stari Izrael nesumnjivo se oslanjao na zajedničke mitove o porijeklu,
zajednička sjećanja i tradicije, koi i na zajedničku vjersku kulturu.
54
Međutim, jedinstvo su slamale plemenske diobe i pritajeni sukobi

između sjeverne i južne plemenske regije. Postavlja se pitanja da li se tu
može govoriti o jevrejskoj naciji i jevrejskom nacionalizmu? Do jasnog
odgovora teško se dolazi zato što je u jevrejskoj misli i praksi gotovo
izjednačeno ono što mi smatramo odvojenim, naime vjerska zajednica sa
nacijom te vjerski mesijanizam sa nacionalizmom. Mada je nacionalizam u
osnovi svjetovna ideologija, vjerski nacionalizam ni po čemu nije neobičan.
Ne samo što su nacionalisti često nalazili za potrebu da apeluju na vjerske
sentimente masa nego im je bilo i relativno lahko da poistovjete naciju sa
vjerskom zajednicom gdje god ova određuje krug etničke zajednice, npr. u Šri
Lanki, Jermeniji, Poljskoj i Irskoj.
Kod Jevreja zajedničko ime i mitovi o lozi, zajednička historijska

sjećanja, vatrena privrženost zemlji, zajednički jezici te zajednička vjerska
kultura stvorili su snažno osjećanje zajedničkog etniciteta. To nagovještava
da je kod Jevreja poznog razdoblja nacija bila veća nego bilo gdje drugo u
antičkom svijetu. Ovo dovodi u pitanje mišlenje o nemogućnosti postojanja
nacije prije modernog doba. Na zapadu su neke od varvarskih regni nastalih
na ruševinama Rimskog carstva polagale pravo na prestižnu trojansku i
biblijsku lozu u pravoj liniji.
Na drugom kraju Evrope, u Poljskoj i Rusiji, uspostavljene su od desetog do

dvanaestog vijeka slične regne, samo da bi bile rasparčane i u slučaju Rusije pale u
„mongolsko ropstvo“. Uprkos pretežnosti Slovena u obje kraljevine, etnička
homogenost nikada nije bila tako velika kao u starom Egiptu ili Judeji, niti je
postojala onolika ekonomska ili pravna objedinjenost, a kamoli javni obrazovni
sistem. Jedino su njihove dvije jezičke i vjerske kulture, jedna katolička, druga
pravoslavna uspjele da kristališu osjećanje zajedničkog i osobenog etniciteta,
potpomognuta sjećanjima na njihovu ranu državnost pod dinastijama Pjastoviča i
Rjurikoviča. Ta sjećanja će održati važnu ulogu u kasnijem oblikovanju i definisanju
poljske i ruske nacije, od petnaestog vijeka nadalje. Ako u Evropi prije otprilike 1300
godina n.e. imamo posla sa etničkim državama, ane nacijama, može li se onda
govoriti o nacionaliznu prije poznog srednjeg vijeka? Teško ukoliko pri tom mislimo
55
na ideološki pokret čiji je cilj postizanje ili održavanje autonomije, jedinstva i

identiteta društvene grupe za koju se smatra da sačinjava naciju. Ideje i doktrine
kakve su kulturna determinacija politike, autoemancipacija, primat nacije i narodna
suverenost morale su trajniji izraz čekati do sedamnaestog i osamnaestog vijeka.
Tek sa manifestacijama i pokretima kao što su šlotska Deklaracija u Arbroutu 1320.
ili švajcarska zakletva na livadi Ritli 1291. obnovljena 1307., javlja se jedan više
aktivistički ton- želja za autonomijom zasnovanom na kulturnoj razlici te osobenim
narodnim zakonima i običajima.
20. Nacija kao kulturna zajednica
Šta je nacionalizam:
Nacionalizam je prije svega politički princim prema kojem se politička i

nacionalna cjelina moraju podudarati. Na prvi pogled moglo bi nasm se
učiniti da ova def jasna, ali ona se zapravo vrti u krug. Naime, šta je to
nacionalna cjelina? Geler kaže da je to sinonim za etničku grupu, ili makar za
etničku grupu koja ima nacionalističke protenzije. Anderson, politolog i
stručnjak za jugoistočnu aziju, daje slijedeću definiciju nacije: to je
zamišljena, imaginarna politička zajednica-i ona se zamišlja i suštinski
ograničena i kao suštinski suverena. I u radovima o etnicitetu u lokalnim
zajednicama i u radovima o nacionalizmu na nivou država naglašava se da je
etnički odnosno nacionalni identitet konstrukcija, da nije priroda.
I jedni i drugi teže da reifikuju vezu između određenog identiteta i

kulture, iako odnos između ova dva fenomena uopšte nije tako jasan. Opšta
pretpostavka da su etnicitet i objektivna kultura podudarne zapravo je i sama
proizvod određene kulture. Zato ovdje između priče o kulturi i kulture
možemo možda movući onu razliku koja postoji između menija i hrane.
Naglasak na dualnost značenja i politike, uobičajen u radovima o etnicitetu
koliko i u radovima o nacionalizmu, moze se povezati i s antropološkom
teorijom o ritualnim simbolima. U studiji o narodu Ndembru, Viktor Tarner
pokazao je da su ovi simboli polifoni i da imaju instrumentalni i smisaoni pol.
56
Nacija kao kulturna zajednica
I Gelner i Anderson naglašavaju da su nacije, koliko god one sebe

smatrale starijim, zapravo moderan fenomen. Nacionalistička ideologija
nastala je najprije u evfropi i u evropskoj dijaspori, naročito u novom svijetu i
to u vrijeme francuske revolucije. Ovdje moramo da naznačimo razliku
između tradicije i tradicionalizma:nacionalizam , koji je često
tradicionalistička ideologija, mozeda će veličati neku navodno drevnu
tradiciju zajedničkih predaka i donekle promjeniti njeno tumačenje.
Entogenezu nacije daleko je lakse proučavati nego historiju nemodernih
naroda.
Tako se, npr, i norveški nacionalni identitet formirao tokom 19 st, dakle
u periodu modernizacije i urbanizacije. Početni norveški nacionalizam najviše
se oslanjao na urbanu srednju klasu. Pripadnici gradske buržoazije odlazili su
u udaljene doline tragajući za autentičnom norveškom kulturom te nisili neke
predmete u grad i proglašavali ih autentičnim izrazom norveštva. Baš su
stanovnici gradova, a ne seljaci odredili koji će to reifikovani aspekti ruralne
kulture odsad biti nacionalna kultura. Tako osu određeni aspekti kultzure
reinterpretirani i smješteni u urbani političi kontekst kao dokaz da je
norveška kultura specifična da su norvežani narod i da stoga treba da imaju
sopstvenu državu. Ta nacionalna simbolika uspostavila je etničku granicu
prema sveđanima i dancima. Prije epohe nacionalizma vladajuće klase su po
pravilu imale kosmopolitski karakter. Osim toga, prije pojave nacionalizma
ideja da aristokratija i seljaštvo priapadaju istoj kulturi aristokratama bi
vjerojatno bila odvratna a seljacima nerazumljiva. Nacionalizma naglašava
između bogatih i siromašnih, između kapitalista i ubogog puka.
Upotreba kulturnih simbola u politici
Npr. iz norveškog nacionalizma mozemo da vidimo kolika je nacija

izmišljena, imaginarna kategorija. Sve do 19 st glavni pisani jezik u norveskoj
bio je danski. Vjerna kularizacija je važan aspekt mnogih nacionalističkih
pokreta, posto zajednički jezik moze bitri moćan simbol kulturnog jedinstva.
Kad se takve pojave reifikuju kao simboli i indegrišu u nacionalistički diskurs,
njihovo se značenje mjenja. Upotreba tipičnih etničkih simbola u interesu
nacionalizma treba probuditi svijest o kulturnoj specifičnsti, pa tako stvoriti
osjećaj nacionalnog zajedništva. Nacionalizam reifikuje kulturu utoliko sto
motiviše ljude da svoju kulturu vide kao konstantu. Kako to Ričard Hendler
sažeto formuliše. Nacionalističke ideologije predstavljaju pokušaj da se
konstruišu jasno definisani kulturni objekti. Nekadašnje monarhijske države u
57
evropi zahtjevale su malo toga od svojih podanika i nisu insistirale na

kulturnoj homogenosti društva: nije bilo važno da li kmet govori različit jezik
od vladara i da li kmetovi u jednom kraju govore drugačijim jezikom od
kmetova u drugom kraju.
Nacionalizam i industrijsko društvo
Ernest Gelner i mngoi drugi tvrdili su da se nacionalistička ideologija

javila kao reakcija na idustijalizaciju, tokom koje su mnogi ljudi istrgnuti iz
lokalnih zajednica. Zbog novog, industrijskog sistema proizvodnje valjalo je
udesiti da radnici nekako postanu zamjenjivi. Industijalizacija je stvorila
potrebu za standarizacijim vještina, a taj proces mozemo pisati i kao kulturnu
homogenizaciju. U tom historijskom kontekstu javlja se i potreba za novom
vrstom ideologije:ona treba da stvori koheziju i lojanost među pojedincima
koje čine jedan ogroman društveni sistem. A nacionalizam je upravo to
mogao. On je pošao od postojanja imaginarne zajednice zasnovane na
zajedničkoj kulturi i smještene u okviru jedne države u kojoj lojanost ljudi,
njihov osjećaj pripadnosti treba da bude usmjerena prema prema državi i
pravnom sistemu a ne pripadnicima njihove srodnike grupe ili sela. U
vremenima kakvo je naše, problemi nastaju kad nečiji zahtjev za kulturnim
pravima počne da podriva hegemoniju nekog drugog. Politička efikasnost
jedan je od uslova za opstanaka nacionalističke ideologije: ona se poziva na
naciju koja se moze smjestiti u okvir nacionalne države i kojom se moze
efikasno upravljati. Slijedeći uslov je opšta podrška.- na nivou ličnog
identiteta, nacionalizam je pitanje vjere. Nacija odnosno WOLK, narod, kakav
nacionalisti zamišljaju proizvod je nacionalističke ideologije a ne obrnuto.
58

Teorije Etniciteta - Prvi Dio Ispita

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Teorije Etniciteta - Prvi Dio Ispita

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

priprema za ispit iz predmeta Teorije etniciteta – prvi dio

1. Etnicitet i tipovi etničkih odnosa

Izrazi poput etnička grupa, etnička pripadnost(etnicitet) i etnički sukob

Na polju društvene i kulturne antropologije, etnicitet je bio glavna tema

Reklo bi se da je etnicitet nov pojam, tvrde Neitan Gleizer i Daniel Mojnihan.

Etnicitet rasa i nacija

Da li onda proučavanje rasnih odnosa u tom značenju riječi treba

Postoji snazna tendencija da se etnifikuju i određene vjerske grupe,

Pojam etniciteta upučuje na odnose između grupa koje njegovi pripadnici

Kako je etnicitet postao aktuelan

Pojmovi kakvi su etnicitet, etnička grupa opet su dobili na značaju od druge

Kad govorimo o etnicitetu mi sugerišemo da su se društvene grupe i njihovi

Mormen je proučavao etničku grupu Lue, ali tada je pokušavao da opiše ko su

Navedevši nekoliko mjerila koji antropolozi koriste da razgraniče kulturne

Tipovi etničkih odnosa

Ovakva veoma uopštena i obazriva def etniciteta uistu vreču stavlja

a) Etničke manjine u gradovima. U ovu kategoriju pored ostalih spadaju

koje je primilo emigrante rasizmom ili problemima vezanim za

b) Indigeni narodi. Ovo je zajednički naziv za starosjediocena nekoj

c) Protonacije (tzv etnonacionalistički pokret). Ove grupe su najviše

d) Etničke grupe u pluralnim društvima. Pojmom pluralnog društva

e) Manjine nastale ukidanjem ropstva. To su potomci robova nastanjeni u

Šta je etnička grupa?(drugi tekst)

Ukazujući na neizainteresovanost antropologa za problem etnije,

1.Počev od sredine XX st., uporedni meto predstavlja jedan od najvećih

2.pokušavajući da pruzi konačno rješenje problema klasifikacije

def spiskom pojedinih crta. Barth i njegovi saradnivci pokazuju da je

3.izgradnja pojma etniciteta u okviru socijologije nalazi svoje teorijsko

4.na ideološkom planu, model asimilacije isčezava pred modelom

5.Sve dotad, učenje definicije etniciteta kolebale su se između dvije

3. Odnos nacije i etniciteta

Izrazi poput etnička grupa, etnička pripadnost (etnicitet) i etnički sukob

U sasvim drugačijem kontekstu, opet, etnički i nacionalni identiteti postali su

Iniuiti/“Eskimi“, Samiji/“Laponci“, strosjedioci Amerike/“Indijanci“ i Aboridžini u

Odnos između etniciteta i nacionalnosti gotovo je isto toliko kompleksan

A. Hastings navodi da nacije potiču od određenih etniciteta, pod uticajem

Prema Hastingsu, tradicionalna država nije imala potrebe da svoje pučanstvo

nenacionalnoj državi kao što je bila Austro-Ugarska Monarhija, moralo je biti

Etniciteti pristaju na to dobrovoljno ukoliko je prethodno postojao kontinuitet

Hastings smatra da se mali etniciteti lako predaju pritiscima države, ma koliko

Argumenti za i protiv lingvističke utemeljenosti formiranja nacije gotovo

4. ETNICITET KAO PRIMORDIJALNA ČINJENICA

Ono što društvu omogućava da funkcioniše na normalan način jeste

Ovi oblici primordijalne privrženosti povezuju pojedince vezom. Te

Pored Shilsa, značajan je i Geertz. On postuliše postojanje jednog tipa

Za Geertza je primordijalnost kulturna činjenica. Riječ je o obliku

• Taj etnički idenitet je primaran, obzirom da se pojedinac rađa sa

Kod Isaacsa ta fundamentalnost počiva na pretpostavljenom postojanju

Fundamentalnost i apriornost podrazumjevaju da i unutaretnički i međuetnički odnosi

Kritike primordijalnoj teoriji: Postoje dvije vrste kritika, Dok neki

Eller i Coughlan prebacuju ovoj teoriji da su ideje o njenoh apriornosti

pretpostavljene emocionalne potrebe. Bourdieu predlaže dase u etničkom

Iako je primordijalna teorija imala svoje kritičare, ipak su brojni autori u

5.ETNICITET KAO IZRAZ ZAJEDNIČKIH INTERESA:

INSTRUMENTALISTIČKE I MOBILIZACIONISTIČKE TEORIJE

U ovu kategoriju ubrajat ćemo niz pristupa kojima je zajedničko to što

Tribalizam,kaže Skinner, nije ništa drugo do identitet koji u savremenoj Africi

TEORIJE O INETRESNOJ GRUPI

S jedne strane, u XVIII i XIX vijeku klasna pripadnost je duboko diferencirala

Mobilizacionističke teorije ne suprotstavljaju se primordijalizmu na onako radikalan

TEORIJE „RACIONALNOG IZBORA“

Kritika primordijalističkih teorija je u ovom slučaju temeljnija i polazi od

U svom pokušaju da ovo stanovište primijeni na rasne i etničke odnose, Banton

Teorije racionalnog izbora u središte analize stavljaju pojedinačnog aktera. Etnička