Professional Documents
Culture Documents
CÁC YẾU TỐ NGỮ ÂM TRONG ÂM TIẾT TIẾNG VIỆT
CÁC YẾU TỐ NGỮ ÂM TRONG ÂM TIẾT TIẾNG VIỆT
CÁC YẾU TỐ NGỮ ÂM TRONG ÂM TIẾT TIẾNG VIỆT
n ng sao cho m thanh li ca pht ra nghe c r rng v bo ton tnh thm m ca ngn ng tng dn tc. Mun x l ngn ng Vit Nam, trc ht chng ta phi bit s lc v cc yu t ng m cu to nn tng ting, tng ch (tng m tit) ca ngn ng Vit Nam. 1. Ting Vit Nam l mt ngn ng n vn (n m, n lp) nhng li a thanh. a. n vn : L mi ting, mi ch ch gm c mt vn, nn khi ni ri tng ting, khi vit ri tng ch, cc vn cc ch khng dnh kt li vi nhau nh mt s ngn ng khc. Cu th lc bt ca Nguyn Du : Trm nm trong ci ngi ta Ch ti ch mnh kho l ght nhau (Truyn Kiu) Gm 14 vn, 14 m tit, vit v c tch bch nhau, khng dnh kt li vi nhau. b. a thanh : L nhiu thanh iu, nhiu du ging. C th l c 6 thanh iu, c ghi bng 5 k hiu khc nhau : du sc (), du huyn (), du hi (), du ng ( ), du nng (). (Gi tt l 5 du 6 ging). Khng c du gi l thanh -iu ngang. 2. Mi ting (mi m tit) c 3 yu t l m u, vn v thanh iu. Th d trong ch TON T l m u OAN l vn l thanh huyn (3 yu t ny c thy r, chng hn trong li ni li ca Vit Nam : Th d : - B mt : - Bt m : i vn, i thanh - B mt : i thanh - Mt b : i m u + i vn ). Trong 3 yu t , th VN li gm 3 yu t khc : m m + m chnh + m cui. Trong vn OAN, O l m m, A l m chnh, N l m cui. Vy trong mt m tit gm tt c 5 yu t : - m u - m m - m chnh - m cui - Thanh iu (l yu t nh hng ln ton m tit) Ta c s cc yu t ca m tit nh sau : Thanh iu (5) m u (1) m m Vn m chnh m cui
(2)
(3)
(4)
3. V tr m u do cc ph m m nhn, gi l cc ph m u a. c tnh ca cc ph m l t n khng pht ra m thanh ln c, m cn km theo mt nguyn m, th n mi pht thnh ting r rng c. Khi c cc ph m, ln hi phi vt qua mt vt cn no do tc ng ca mi li phi hp, ri mi i ra ngoi theo ng ming. Mun c r cc ph m th phi cu m cho ng cch, bng cch to cc im cn ln hi bng mi hay li (hnh 8, 9, 10). b. Cc ph m u Vit Nam gm : B, C, CH, D, , G (GH), GI, H, (K), KH, L, M, N, NH, NG (NGH), PH, Q (U), R, S, T, TH, TR, V, X. Nu phn loi da theo cch cu m, ta s c 5 loi chnh : * Ph m mi : - mi + mi : m b ; (p) : bnh minh - mi + rng : v ph (f) : vi phm * Ph m u li : - u li + rng trn : t th : tinh thn - u li + hm rng kht : x : xinh xn - u li + chn rng-vm cng: n l : n p lm - u li cong + vm cng : (l) r tr s : rn rng, trong sng - u li rung + vm cng : r (r rung hi khc vi r mm hng trn) : run ry, rung rinh - u li bt + vm cng : d gi : dng ging * Ph m mt li : -mt li + vm ming : ch nh : chi nhnh * Ph m cung li : - cung li ngoi + vm mm : kh g (gh) : khing gnh - cung li trong + vm mm : ng (ngh) c (k,q) : ngng cung, nguy kch qu
Lu : - m l c th cu m c 2 v tr. i vi ngi thng c ln l ra n, v n ra l th nn dng l cong li tp luyn. Khng nn cong li qu, s khng t nhin. - m r mm hng trn c gn ging nh ch j trong ting Php. Cn r rung thng gp min Trung, ch nn dng c cc ch din t s rung ng nh : rung rinh, run ry, run run v c cc ch r ca ting La -tinh nh Ma-ri-a, Ro-sa c. C mt s m tit khng c ph m u nh n, ung, an i cn a s cc m tit u c ph m u. Mun cho r ting, cn tp : bt mi, nh li cho ng cch. Vai tr ca li quan trng nn ngi ta khuyn nn nh li by ln trc khi ni l vy. 4. Vn li gm 3 yu t khc : m m + m chnh + m cui a. m m : c ghi bng bn m u hoc o. y l m lm trn mi trc khi c m chnh, lm cho m tit c m sc trm ti (gi l bn m, v mt ch th ging nh nguyn m, nhng cng dng li khng ging nh nguyn m). - Chnh t ghi bng u trc cc nguyn m va hoc hp (u, u, uya). - Chnh t ghi bng o trc cc nguyn m rng (oa, oe) tr khi trc n l ph m q th li ghi bng u (qua, que = koa, koe). - V m m l m trn mi, nn n khng i trc cc nguyn m trn mi o, , u na. - Khi pht m, khng c dng lu m m, m phi chuyn qua m chnh ngay. b. m chnh : V tr m chnh do cc nguyn m m nhim - Nguyn m : l nhng m t n pht ra m thanh m khng cn nh ti mt m no khc : ln hi t phi ra qu a thanh i m-ng to cao ca m thanh, cn hnh th cc khoang hng v khoang ming khc nhau, do hot ng ca li v hm di, s to ra cc nguyn m khc nhau (hnh 11).
- Phn loi : c hai loi nguyn m chnh l nguyn m n (a, , , o, , , u, , e, , i/y) v nguyn m phc (ia (i), a (), ua (u)). * Da trn v tr ca li, ngi ta cn phn ra : + Nguyn m hng trc (li a ra trc, m sc sng, bng, mi bt) : e, , i/y, i (ia). + Nguyn m hng gia (li nm gia, m sc trung ho, mi khng bt, khng trn) : a (), (), , (ua).[1] + Nguyn m hng sau (li rt v sau, m sc ti, trm, mi trn) : o, , u, u (ua). * Da trn m ca ming, ta c 4 loi : + Nguyn m rng : e, a, o (m lng ln) + Nguyn m va : , , (m lng va) + Nguyn m hp : i, , u (m lng nh) + Nguyn m hp m qua va : i, , u (m lng nh v ln dn n va) Ghi ch : - l m ngn ca a - l m ngn ca - o v i lc c dng m di l : oo, (xoong, bng) ia, ua, a l m phc khng c m cui (Td: chia, chua, cha ) Ta c bng tm kt cc nguyn m nh sau :
- m chnh cng vi thanh iu l hai yu t ti thiu phi lun lun c mt trong m tit, nu khng s khng c m tit : , , c. m cui : V tr m cui do cc bn m cui v ph m cui m nhn. * Bn m cui c 2 loi : Bn m cui bt ming (li a ra trc) c ghi bng i hoc y : + c ghi bng y sau cc nguyn m ngn , : y, u (hy ly : ng l ra chnh t phi ghi hy mi ng ng m). + c ghi bng i sau tt c cc nguyn m cn li m khng bt ming (tc l bn m i khng i sau cc nguyn m hng trc, bt ming) : ai i, i, i (ai # y) oi, i, ui, ui. Bn m cui trn mi (li rt vo trong) c ghi bng u hoc o : + Khng i sau cc nguyn m hng sau (trn mi) + c ghi bng u sau cc m ngn : u, u (tru, tu : ng l chnh t phi ghi tu mi ng ng m) + c ghi bng u sau cc m va v m hp : du, u, u, u, iu, iu (yu) + c ghi bng o sau cc m rng a, e = ao, eo (ao # u) Lu : khi gp ay th phi phn tch l y, khi gp au th phi phn tch l u * Ph m cui gm 8 m chia lm 4 cp nh sau : Ph m mi : m p (ng ting bng 2 mi) : lm p, rp rp Ph m u li : n t (ng li ln chn rng) : ban ht, sn st Ph m mt li : nh ch (ng mt li ln vm ming) : chnh chch, rch, rnh Lu : nh ch ch i sau cc nguyn m hng trc e i : enh ech, nh ch, inh ich. Do , khi chnh t ghi anh, ach, ta phi phn tch l enh ech mi ng.
Ph m cung li : ng c (ng cung li ln vm mm) : vang, dc, vng vc Lu : khi ng c i sau cc nguyn m hng sau o u, th khng phi ch ng cung li, m cn phi ng ngay c 2 mi na (ta phi c ting lm cho 2 m hi phng ln to khong vang trong ming). Ghi ch : - Cc ph m cui p, t, ch, c ch i vi thanh iu sc hoc nng, lm cho vn phi c dt sm hn cc vn ng cng loi, c thi gi cc vn l vn cht (t vn). - Khi vn c cc m cui, th m chnh t nhiu b nh hng n lm cho m ca ming gim bt, ngn li. - Cc vn c m cui gi l VN NG, cc vn khng c m cui gi l VN M. 5. Thanh iu : Gm c su thanh : (1) ngang, (2) huyn, (3) ng, (4) hi, (5) sc, (6) nng ; c k hiu phin m bng s 1 6 theo th t trn. a. Thanh iu l yu t thay i cao ca m tit. N nh hng ln ton b m tit, nhng khi vit n c ghi trn hoc di m chnh l nguyn m n. Gp nguyn m phc khng km theo m cui th n c ghi trn yu t u ca m phc (th d : Cha, cha, cha). Nu nguyn m phc c km theo ph m cui th thng ghi thanh iu trn yu t th 2 ca m phc . Th d : vng, ting, chung. b. Phn loi da tn m vc : c 2 loi cao v thp - m vc cao : thanh ngang, thanh ng, thanh sc - m vc thp : thanh huyn, thanh hi, thanh nng c. Phn loi da trn m iu : c 2 loi bng v trc - m iu bng : thang ngang, thanh huyn - m iu trc : (khng bng phng) + C i hng (gy) : thanh ng, thanh hi + Khng i hng : thanh sc, thanh nng C th tm kt trong bng sau y :
Ghi ch : Cc ch trong ngoc n l ting Hn m cha ng ta dng trong thi vn c. Ring kh khc vi nhp ch thanh nhp m iu b rt ngn hn thanh kh. Th d : m, hn (kh) c di hn l mt (nhp) (thanh nhp i vi cc m cui p, t, ch, c). { PHN THC TP
1. Tp c cc nguyn m n hng trc, hng gia, hng sau - Phi hp cc ph m vi cc nguyn m trn. 2. Tp c cc m cui : - Mai, my, mao, mu, mam, mp, man, mt, mang mc - Tai, ty, tao, tam, tan, tang - Mi, my, mo, mu, mm, mp, mn, mng, mc. (Thay bng cc ph m u khc). 3. Tp phn bit ph m u : xa # sa, la # na, tra # cha (thay cc nguyn m khc). 4. Tp phn tch ng m tt c cc ch trong bi Khc Nhc Cm T v tp c cho ng cch cu m ca tng ch, nht l cc ph m u v m cui : Tnh Cha cao vi, i tnh Cha tuyt vi, Ngi yu ti, mun i thng ti, thng ti t thu i i. Ngi cho ti ting ni tuyt vi, m thanh chi vi ru hn phi phi, ting ni yu thng, bay khp mun phng, vang ln khc nhc cm t ngn i (56 m tit). Phn tch theo mu sau y : Bng phn tch ng m v x l ngn ng bi Khc Nhc Cm T (xem giy nh km) - Lc u ch phn tch n mc m cui, cn loi vn, v x l c th s in vo, sau khi hc bi x l ngn ng. - X l c th l xt vn ht nh th no, m ng ra sao, ng du no c th trong tng bi ht. 5. n li cc mu luyn thanh hc. { CC CU HI N TP 1. c tnh ca ngn ng Vit Nam l g ? 2. Cho bit m tit ting Vit gm nhng yu t no? Yu t no lun lun c mt trong m tit ? 3. Loi m no gi v tr m u ? m chnh ? m m ? m cui ? 4. Nguyn m l g ? C nhng loi no ? Lit k ra 5. Ph m l g ? C nhng loi no ? Lit k ra 6. Ti sao gi l bn m ? Bn m gi nhng v tr no trong m tit ? 7. Ph m cui l nhng m no ? Cu m ra sao ? 8. Thanh iu c my loi ? V bng tm kt cc thanh iu