PAMUKKALE NVERSTES MHENDSLK FAKLTES PAMUKKALE UNIVERSITY ENGINEERING COLLEGE

MHENDSLK BLMLER DERGS

JOURNAL OF ENGINEERING SCIENCES

YIL CLT SAYI SAYFA

: 2005 : 11 :1 : 95-102

GRAVTE ANOMALLERNIN DORUDAN YORUM YNTEMLER LE DEERLENDRLMES : HASANKALE - HORASAN BLGESNDEN BR UYGULAMA
Ali AYDIN
Pamukkale niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Jeofizik Mhendislii Blm, 20017/Knkl/Denizli Geli Tarihi : 09.09.2004

ZET
Bu almada, Normalize edilmi Tam Gradyan (NTG), Andreev-Griffin varyasyon ve istatistik yntemler kullanlarak, gravite verilerinin deerlendirilmesine allmtr. NTG verilerinin aa doru analitik uzanm yaplarak teorik anomaliler zerinde hidrokarbon varlnn NTG kesitlerindeki etkileri ortaya konulmutur. Andreev-Griffin varyasyon ve istatistik yntemlerden, teorik anomaliler zerinde hidrokarbon varlnn eri zerine etkisi ortaya konulmutur. Ortaya konulan bu yntemlerin bir uygulamas olarak, Hasankale-Horasan petrol sahas gravite verileri NTG yntemi, Andreev-Griffin varyasyon ve istatistik yntemler kullanlarak hidrokarbon ierii konusunda nemli sonulara varlmtr. Anahtar Kelimeler : Gravite, Normalize edilmi tam gradyan (NTG), Andreev-Griffin varyasyon

EVALUATION OF GRAVITY ANOMALIES BY DIRECT INTERPRETATION TECHNIQUES: AN APPLICATION FROM HASANKALE-HORASAN REGION ABSTRACT
In this study, by using Normalized Full Gradyant (NFG), Andreev-Griffin variation and statistical methods, gravity data were evaluated. The influences of hydrocarbon existence on theoretical anomalies were produced by performing analytical downward continuation of the NFG field. With performing Andreev-Griffin variation and statistical methods, the affect of existence of hydrocarbons on curvature of theoretical anomalies was observed. In the study area, Hasankale-Horasan, along the one profile measured gravity data were processed and interpreted by NFG, Andreev-Griffin variation and statistical methods. As a result of this study, by using NFG, Andreev-Griffin variation and statistical methods, potential hydrocarbon existence areas along the profile have been identified. Key Words : Gravity anomalies, Normalized Full Gradient (NFG), Andreev-Griffin variation

1. GR
Genellikle gravite yntemi hidrokarbon arama amal almalarda sismik ynteme yardmc yntem olarak kullanlmaktadr. Sismik kesitlerden elde edilen yeraltnn jeolojik modeli kullanlarak, bu modele ait gravite alan hesaplanr. Hesaplanan

bu alan deerleri gzlenen gravite alan ile karlatrlarak hidrokarbon ieren yaplar tespit edilebilir. Gravite verilerinin hidrokarbon aramalarnda kullanmna ynelik eitli yntemler gelitirilmitir. Gravite alannn ikinci trevi, aa doru analitik uzanm, yatay gradyant vektr, Andreev-Griffin varyasyon yntemi, istatistik yntemler ve normalize edilmi tam gradyan

95

Gravite Anomalilerinin Dorudan Yorum Yntemleri ile Deerlendirilmesi : Hasankale - Horasan Blgesinden Bir Uygulama, A. Aydn

deerlerinin aa doru analitik uzanm en ok kullanlan yntemlerdendir (Griffin, 1949; Andreev and Klushin, 1962; Berezkin, 1973; Mudretsova, 1984; Molovichko et al., 1989; Lyatsky et al., 1992, Aydn, 1997, Aydn ve ark., 1997a, b). Bu almalara ek olarak, gravite verisi ile birlikte manyetik verilerin de deerlendirildii almalar mevcuttur (Aydn, 2000; Pateka, 2000; Aydn ve ark., 2002a, b). Petrol ve gaz rezervuarlarnn gravite anomalisi, ok zayf olarak ortaya ktndan, hidrokarbon arama amal gravite etdlerinde, gravite verilerinin zel olarak ilenmesi gerekmektedir. Bu almada, Normalize edilmi Tam Gradyan (NTG) yntemi, Andreev-Griffin varyasyon ve istatistik yntemler aklanmtr. NTG ynteminde kullanlan gravite verilerinin Fourier alm katsaylar Filon yntemi (Davis and Rabinowitz, 1989) ile hesaplanarak NTG verileri elde edilmitir. Daha sonra NTG verilerinin aa doru analitik uzanm yaplarak model hesaplamalar ile hidrokarbon varlnn NTG kesitlerindeki etkileri ortaya konulmutur. Ayrca, Hasankale-Horasan petrol sahasndan alnan gravite verileri NTG, Andreev-Griffin varyasyon ve istatistik yntemler kullanlarak hidrokarbon varl asndan yorumlanmtr

Berezkin (1973) ise gzlenen gravite deerlerinin yatay ve dey trevlerinden yararlanarak bu snrlamadan etkilenmeyen bir tam gradyan fonksiyonu tanmlamtr. Strakhov et al. (1977) almalarnda bu fonksiyonun varln ispatlamtr. NTG deerlerinin aa doru analitik uzanm yntemi Rusya ve Azerbayanda baz sahalarda hidrokarbon aramalarnda baarl bir ekilde uygulanmtr (Berezkin, 1973; Berezkin et al., 1978; Mudretsova et al., 1979; Berezkin, 1988; Molovichko et al., 1989; Berezkin and Filatov, 1992). Gzlem fonksiyonunun Fourier serisine almas iin Fourier katsaylarn sins bileeni olan,
Bn = 1L nx dx g ( x ,0) sin L0 L

(1)

formlnden yararlanlarak,
g(x, z ) =
N2 n = N1

B n sin

nx e L

nz L q

(2)

2. ALIMADA KULLANILAN YNTEMLER

2. 1. NTG Yntemi Bu yntem, gravite verilerinin normalize edilmi tam gradyan deerlerinin aa doru analitik uzanmna dayanmaktadr. Analitik uzanm, llen gravite alannda birbirinden ayrt edilemeyen yaplarn anomalilerini ayrt etmektedir. Gravite potansiyeli ve trevleri ise anomaliye neden olan ktle yaknndaki tekil () noktalarda analitiklik zelliklerini kayp etmektedirler. Ktlenin ierisine veya kenarlarna den tekil noktalarn bilinmesi, anomaliye neden olan ktlenin geometrisini ve konumunu belirlemeye yarar. Gzlenen gravite verilerinin aa doru analitik uzanm deerlerinde anomaliye neden olan ktle geilirken dzensiz deiimler gsterir. Bu dzensiz deiimlerin balang deeri, anomaliye neden olan ktlenin st yzeyine olan derinlii belirtmektedir. Gravite deerlerindeki hatalarn aa doru analitik uzanm deerlerinde derinlik arttka daha etkili olmas ise bu yntemin kullanmn snrlar.

deerleri elde edilir. L profilin boyunu, N1 ve N2 balang ve biti harmoniklerini, ise szgeleme fonksiyonunun derecesini gstermektedir. Bu almada yaplan denemeler sonucu =2 olarak alnmtr. Formldeki Bn Fourier katsaylarn daha duyarl olarak hesaplayabilmek iin Filon forml kullanlmtr. Filon yntemiyle Fourier katsaylar hesaplanarak, direk yorum ve younluk snrlar belirleme yntemine uygulayarak etkin sonular elde etmilerdir (Aydn, 1997; Aydn ve ark., 2002a). g(x,z) formlnde yer alan verilerin ayrk olmasndan, rasgele hatalarn bulunmasndan, gzlem aralnn snrl olmamasndan ve benzer hatalardan dolay kararl davranmamaktadr. Bu deerler, kararll artrmak amacyla (0, L) aralnda hesaplanan sins alm q katsays,
n sin N q = n N

(3)

ile arplr. Bu arpan elde edilen eriyi dzletirici etki yapar. Burada g(x,0) yer yznde llen gravite deerleri olmak zere, bunlardan hesaplanan ve g(x,z) alan deerinden, yatay ve dey trevler srasyla gx(xi,yi) ve gz(xi,yi) hesaplanr. NTG fonksiyonu:

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2005 11 (1) 95-102

96

Journal of Engineering Sciences 2005 11 (1) 95-102

Gravite Anomalilerinin Dorudan Yorum Yntemleri ile Deerlendirilmesi : Hasankale - Horasan Blgesinden Bir Uygulama, A. Aydn

Gg ( xi , z j ) =

2 2 ( xi , z j ) + g z ( xi , z j ) g x

(4)

1 M

i =0

2 2 g x ( xi , z j ) + g z ( xi , z j )

forml ile tanmlanmtr. M l noktalarnn says olup, Oz ekseni aa dorurudur. NTG ynteminden gvenilir sonular elde edilebilmesi iin; profil boyunun tahmini ktle derinliinin 8-10 kat olmas, lm noktalarnn aralklarnn 500 metre ve daha kk olmas, l duyarlklarnn 0.02 mgalden kk olmas, l profilinin bir hat boyunca ve topografyann az deiken olmas gibi koullara ihtiya vardr. llen gravite verileri NTG kesitlerinde tekil () noktalar i ie pozitif veya negatif kapanmlar eklinde ortaya kmaktadr. NTG alan 1e yakn deer almas nedeni ile, bunlardan 1den kk olanlar negatif, 1den bykler ise pozitif kapanmlar olarak kabul edilir. 2. 2. Andreev-Griffin Varyasyon Yntemi Bir jeolojik kesitteki younluk deimelerini ortaya karmak amacyla, profil boyunca alnm yksek duyarllktaki gravite verileri iin (g(x)) Griffin (1949) ilk kez,
g(x ) = g(x ) g(x + A ) + g(x A ) 2

edilen eri varyasyonuna gre daha dorusallatrlm formda olacaktr. Varyasyon erileri anomal ktle varln, effektif younluu tayin etmekte ve petrol-gaz hazneleri zerinde genellikle minimum gstermektedir. Bu sebeple petrol-gaz blgelerinin aratrlmasnda kullanllmtr 2. 3. statistik Yntem Bu yntemin esas llm gravite verilerinin kayan pencere yntemiyle elde edilen deerlerinden bulunan dispersiyon erisinin yorumuna dayanmaktadr. n boyunda pencere oluturularak bir profil boyunca llen gi deerlerinden,
D(g ) i = 1 n 2 (g i g ) n 1 i =1

(7)

bantsyla dispersiyon deerleri hesaplanr. Burada g pencere ierisindeki verilerin ortalama deeri olup
1 n g = g i n i=1

(8)

(5)

bantsyla varyasyon hesaplamalar ynnde almalar yapmtr. Burada A varyasyon hesaplama araln gstermekte olup, blgenin jeolojik durumuna, anomalinin karakterine bal olarak seilmektedir ve lm aralnn bir ka kat olabilmektedir (A= nx, n = 1, 2, 3,...,10). A artm aral kk olduunda alnacak varyasyon erisi yksek frekansl olur ve yorumu zorlar. Bu nedenle bu erinin daha geni periyotta gzlenebilmesi gerekmektedir. Bu yntem iki boyutlu alanlar iin Andreev and Klushin (1962) tarafndan genelletirilmitir. Daha sonralar yksek frekans ve yorum kolayl salamak amacyla Mudretsova et al. (1979) tarafndan,
g n (x ) = g ( x ) + g( x + A) + g ( x A) 3 n n g(x iA ) g(x + iA ) + 1 i =2 i=2 n 1 2

eklinde tanmlanr. l deerleri ok fazla olduu zaman, l noktalar saysndan yaklak 10 defa kk olan pencere seilir ve bu pencere iin dispersiyon deeri formlden hesaplanarak ortadaki noktann deeri olarak yazlr. Bu pencere bir adm kaydrlarak dier noktalar iin hesaplama yaplarak dispersiyon erisi oluturulur. Bu kural uygulanarak elde edilecek dispersiyon erisi genellikle petrol gaz blgeleri zerinde maksimum deer vermektedir (Molovichko et al., 1989).

3. MODELLEME
Karlalan pek ok katmanl jeolojik yap iin NTG kesitlerinin etkilerini ortaya koymak amacyla tabakal ortamda yer alan hazne ieren ve iermeyen bir model yap ele alnmtr. Bu jeolojik yap iin hesaplanan g(x,y) erileri, 11, 15 ve 21 artm aralklar iin Andreev-Griffin varyasyon erileri, 11, 15 ve 21 pencere boylar iin dispersiyon erileri, deiik harmonikler iinde NTG kesitleri srasyla hirokarbon ieren ve iermeyen jeolojik yaplar iin hesaplanm ve ekil 1'de verilmitir. Modelde bir antiklinal yaps ve bu yapnn hidrokarbon iermesi hali irdelenmitir. Modelde antiklinalin tepe derinlii 1 km olup, yaplara ait younluk farklar ekil zerinde verilmektedir. Model yapnn gravite anomalisi hesab iin, iki boyutlu geliigzel ekle sahip cisimlerin gravite anomalilerinin hesapland Talwani ynteminden yararlanlmtr (Talwani et al., 1959). g(x,0)

(6)

forml nerilmitir. Burada denklemde n deeri (215) aralnda deimektedir. Bu formlden elde

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2005 11 (1) 95-102

97

Journal of Engineering Sciences 2005 11 (1) 95-102

Gravite Anomalilerinin Dorudan Yorum Yntemleri ile Deerlendirilmesi : Hasankale - Horasan Blgesinden Bir Uygulama, A. Aydn

erileri ekil ve deer bakmndan birbirine yaklak benzer olmakla birlikte, hazne yapnn etkisi ok az grlmektedir. Bu jeolojik yap iin, 11, 15 ve 21 artm aralklar ile hesaplanm Andreev-Griffin varyasyon erilerine bakldnda, hazne iermeyen yap zerinde tek bir
36

maksimum varken, hazne iermesi durumunda minimum deerler gstermektedir (ekil 1b). n = 11, 15 ve 21 pencere boylar iin elde edilmi dispersiyon erilerine bakldnda hazneye karlk gelen bu ksmda, eri zerinde ikinci bir minimum olumutur (ekil 1c).
35

g (mGal)

35

(mGal) g

34

a)

34

33
0.15

33
n=21 n=15

g(x) (mGal)

0.10 0.05 0.00 -0.05

0.020

g(x) (mGal)

0.04 0.02 0.00

n=21 n=15 n=11

n=11

b)

0.006

n=21 n=15 n=11

0.010

D( g(x)) (mGal) 2

D( g(x)) (mGal) 2

n=21 n=15 n=11

0.004

c)

0.002

0.000

0.000

0 -1 -2 -3 -4 0 -1 -2
(km)

N=10

0 -1 -2 -3 -4

N=10

N=12

0 -1 -2
(km) K

N=12

-3 -4 0 N=15

-3 -4 0 -1 -2 -3 -4 0 -1 -2 -3 -4 N=18 N=15

-1

-4 0 -1 -2 -3 -4 0 -1 -2 -3 -4 0 N=20 N=18

-3

d)

-2

0 -1 -2 -3 -4 0

N=20

-1 -2 -3 -4

=0.170 gr/cm3

-1 -2

=0.170 gr/cm3

=0.145 gr/cm3

3 =0.130 gr/cm

=0.180 gr/cm3
Z

=0.150 gr/cm3
16 18 20

e)

-3 -4

=0.130 gr/cm
0 2 4 6
U

=0.180 gr/cm3
Z

=0.150 gr/cm3
16 18 20

6
U

8 A

10 L I

12 14 K (km)

8 A

10 L I

12 14 K (km)

ekil 1. Direk yorum yntemlerinin model verisine uygulanmas. ekilde hidrokarbon ieren ve hidrokarbon iermeyen jeolojik modeler iin hesaplanm a) g(x,y) erileri, b) 11,15 ve 21 artm aralklar ile hesaplanm Andreev-Griffin varyasyon erileri, c) 11,15 ve 21 pencere boylar iin elde edilmi dispersiyon erileri, d) deiik harmonikler iin hesaplanm NTG kesitleri ve e) hidrokarbon ieren ve iermeyen jeolojik modeler

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2005 11 (1) 95-102

98

Journal of Engineering Sciences 2005 11 (1) 95-102

Gravite Anomalilerinin Dorudan Yorum Yntemleri ile Deerlendirilmesi : Hasankale - Horasan Blgesinden Bir Uygulama, A. Aydn

Hazne iermeyen yap iin N = 10, 12, 15, 18 ve 20 harmoniklerinde maksimum tekil noktalarn deerleri srasyla 2.37, 2.68, 3.13, 3.42 ve 3.40 olmaktadr (ekil 1c). Maksimum tekil noktalarn derinlikleri, antiklinal doruunun hemen altnda kmaktadr. Yapnn hidrokarbon iermesi durumunda, N=10 harmoniinden balayarak tm harmoniklerde haznenin etkisi grlmektedir. N = 12 harmoniinde haznenin hemen zerinde iki maksimum arasnda gzlenen minimum tekil nokta, N=15 harmoniinde hazne derinlii ile uyumlu olduu saptanmtr. Hazne ieren ve iermeyen modellere ait gravite anomalileri her yntemle deerlendirildiinde,

haznenin hidrokarbon varln baarl bir ekilde ortaya koymaktadr.

4. HASANKALE-HORASAN BLGESNN JEOLOJS

nceleme alanndaki jeolojik almalar MTA ve TPAO tarafndan yaplm olup, bu almalarn sonular hidrokarbon asndan kaynak kaya olabilecek birimlerin bu blgede varln ortaya koymutur (Pelin ve ark., 1980; arolu ve Gner, 1981). alma sahasnn Jeoloji haritas ekil 2'de sunulmutur.

ekil 2. alma alan, jeolojisi ve deerlendirme profilinin uzanm (arolu ve ark., 1981) alma alannda Kop ve Palandken dalarn oluturan ofiyolit ve ofiyolitik melanj temeli oluturmaktadr. ste ise Eosenden Kuvaterner sonuna kadar olan jeolojik birimler gzlenmektedir. Arazide fli fasiyesinde gelien Eosen yal Bulkasm Formasyonu zerine geili olarak, volkanik ve volkanoklastiklerden kurulu Narman Formasyonu yer almaktadr. Pasinler civarnda ise, Narman ve Bulkasm Formasyonlar zerine uyumsuz olarak, Miyosen yal Gllce Formasyonu gelir. Karasal, akarsu ve bataklk ortamlarnda gelimi kaba aklta, kumta, seyl litolojilerinden

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2005 11 (1) 95-102

99

Journal of Engineering Sciences 2005 11 (1) 95-102

Gravite Anomalilerinin Dorudan Yorum Yntemleri ile Deerlendirilmesi : Hasankale - Horasan Blgesinden Bir Uygulama, A. Aydn

kurulu Penek ve Kmrl yelerine ait birimler ise yine Gllce Formasyonu elenii, Miyosen yal Akale Formasyonuna ait, s denizel-glsel kellerden kurulu birimlerce, uyumsuz olarak stlenirler. Volkanik, volkanoklastik ve marnaklta litolojilerden oluan, Pliosen yal Aras Formasyonu, dier birimleri uyumsuz olarak rter. ste Kuvaterner yal aklta, milta, kumta birimlerinden oluan alvyon, tm birimleri, uyumsuz olarak rtmektedir. Blgedeki sedimann kalnl yaklak 6.5 km olup, bu kalnlk stratigrafik kesitlerden alnan birimlerin toplamdr (arolu ve Gner, 1981).

Profilin bulunduu sahada sismik almalar ve aratrma kuyular almtr. Kristalin temel derinlii 6.3 km ye ulaan Hasankale baseninde yaplan almalar, bu blgenin hidrokarbon asndan mitli olduunu ortaya koymutur (Pelin ve ark., 1980; arolu ve Gner, 1981). Yaplan bu almalarda hidrokarbon varl bakmndan hedef seviyeler mercek altna almlardr. Bu hedef seviyeler ise, Karakurt ve Zrnak formasyonlar ierisinde bulunan ve marnl seviyelerle rtlm olan kireta ve dolomitikmikrit birimleridir. Bu birimler hedef kabul edilerek, Horasan I kuyusu alm, kuyuda petrol emaresine rastlanmtr. Dz bir hat boyunca gravite llerinin alnd A-B profile ait g(x,z) Bouguer anomalisi (ekil 3b), Andreev-Griffin varyasyon (ekil 3c) ve dispersiyon erileri (ekil 3d), sismik kesit (ekil 3a) ve N = 10, N = 15, N = 20, N = 25, N = 30 ve N = 35 harmonikleri iin hesaplanan NTG alan dalm ekil 3'de verilmitir.

5. UYGULAMA
NTG, Andreev-Griffin varyasyon ve istatistik yntemlerin saha verisine uygulanarak, petrol arama almalarnda birlikte kullanmlarnn yoruma etkinliini grmek amacyla, Hasankale-Horasan baseninde seilen bir test profiline uygulanmtr.

0 -1 -2 -3 -4 -5

ZAMAN (sn)

a)

-1 e) -2 -3 -4 0 -1 -2 -3 -4 0 -1 -2 -3 -4 0 -1 -2 -3 -4 0 -1 -2 -3 -4 0 -1 -2 -3 -4 0

-100 g(x) (mGal) -120 -140

b)

4 g(x) (m Gal) 2 0 -2
D( g(x)) (mGal) 2

c)

n = 1 5 n = 9 n = 5

50 40 30 20 10 0 0

d)
7-9 km

n = 1 3 n = 9 n = 5

17-22 km

D E R N L K ( k m )

-160

2-3

10 15 20 U Z A K L I K (km)

25

30

6-8

11-23 km

26-27

10 15 20 U Z A K L I K

25 ( k m )

30

a) Gravite profiline yaklak paralel uzanan yorumlanm sismik kesiti, b) g(x, z); c) 5, 9 ve 15 artm aralklar ile hesaplanm Andreev-Griffin varyasyon; d) 5, 9 ve 13 pencere boylar iin elde edilmi dispersiyon erileri; e) A-B profiline ait g(x) verilerinden deiik harmonikler iin hesaplanm NTG kesitleri

ekil 3. Direk yorum yntemlerinin bir saha verisine uygulanmas

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2005 11 (1) 95-102

100

Journal of Engineering Sciences 2005 11 (1) 95-102

Gravite Anomalilerinin Dorudan Yorum Yntemleri ile Deerlendirilmesi : Hasankale - Horasan Blgesinden Bir Uygulama, A. Aydn

Erzurum-Hasankale-Horasan havzasnda yer alan A-B profil 30 km boyunda olup, GneybatKuzeydou sismik hatt ile hemen hemen ayn dorultudadr (ekil 2). Profilin tamam alvyon birimi zerinde yer almakta olup, stratigrafik olarak Jura yal Mudurnu Formasyonu zerine Kratese yal Sakaltutan Ofiyolitleri uyumlu olarak gelmektedir. Profilin balangcnda faylanmalarla kesilmi Eosen yal Bulkasm Formasyonu, Pliyosen yal Karakurt Formasyonu ile uyumsuzca rtlmekte olup bu birimin zeri Aras Formasyonu ile birlikte Kuvaterner yal alviyon serisi rtmektedir. Profile ait gravite anomalisinde yaklak 50 mGal'lik bir deiim grlmektedir. Yorumlanm sismik kesitten profilin ortasnda yksek younluklu bir ykselime iaret etmektedir, 10 ve 25 km'lerde de bir fayn var olduu anlalmaktadr. Bu yaplarn etkisi Andreev-Griffin varyasyon (ekil 3c) ve dispersiyon (ekil 3d) erilerinde grlmektedir. AndreevGriffin varyasyon erisinde 8 ve 20 km'lerde bir minimuma karlk, dispersiyon erisinde 5, 10, 22 ve 27 km'lerde maksimum deerler elde edilmitir. Profilin bu uzaklklar grafikte taral alanlarla gsterilmitir. Her iki yntemin akma gsterdii profil aralnda hidrokarbon asndan mitli blgeler eklinde yorumlayabiliriz. Her iki yntemin birlikte deerlendirilmesi sonucu 7-9 ve 17-22 profil aralklar NTG kesitlerinde de gz nnde tutulacak aralklardr. NTG kesitleri N = 10, 15, 20, 25, 30 ve 35 harmonikleri iin hesaplanmtr (ekil 3e). Profilde orta ksmdaki ykselimin etkisi N=10 harmoniinde iki maksimum arasndaki bir minimum blge ile ortaya kmtr. N = 20 harmoniinde 7 km'de antiklinal karekterli blge zerinde ortaya kan karakteristik bir minimum tekil nokta, N=25, N=30 ve N = 35 harmoniklerinde de grlmektedir. Blgede hazne ierebilecek karakterli bu yapnn derinlii 1.5 km'dir. Profilin 27. km'sinde tm harmoniklerde ortaya kan ve maksimum derinlii 2.5 km olan bir minimum tekil nokta grlmektedir. Bu zellikle yorumlanm sismik kesitte antiklinal kanadndaki faya karlk gelen bu yapnn hazne karakterli olmas dnlebilir. Profilde 7-9 km arasnda gzlenen ve Andreev-Griffin varyasyon ve dispersiyon erilerinde de hidrokarbon ierebilir alan olarak grlen bu ksm, profil ierisinde daha detay almalarn yaplmasn gerektiren alan olarak dikkati ekmektedir.

kapanlarn hidrokarbon ierii hakknda direk bilgi tamaktadr. Fourier alm katsaylarnn hesabnda Filon yntemi kullanlarak, daha duyarl sonular elde edilmitir. Hidrokarbon varlndan kaynaklanan younluk deiimleri, NTG kesitlerinde iki maksimum kapanm arasnda minimum kapanm oluturmaktadr. Ayn zamanda da varyasyon ve dispersiyon erileri petrol gaz hazneleri zerinde srasyla minimum ve maksimum deerler gsterirler. Her iki yntem iin uygun pencere ve rnekleme aral seildiinde, model yapda haznesiz ve hazneli durumlar iin etkin bir ekilde cevap vermitir. Pasinler havzasnda doubat ynnde llen gravite verilerinden hesaplanan Bouguer anomalisine varyasyon, dispersiyon ve NTG yntemlerinin uygulanmas ile elde edilen sonular, hidrokarbon aramalarnda bu yntemlerin etkin olarak kullanlabileceini gstermitir. Bu zellik, petrol ve gaz asndan mitli blgelerde alnacak gravite verilerine, birlikte uygulanacak her yntemin hidrokarbon arama almalarnda ilk etap olarak kullanlabilir. Ayrca bu yntemlerin detayl sismik alma ve kuyu yerlerinin tespit edilmesinde de yardmc olaca dnlmektedir.

7. TEEKKR
Bu almay katklarndan dolay Azerbaycan Bilimler Akademisi, Jeoloji Enstits, retim yelerinden Prof. Dr. Fahrettin KADROVa, proje destei salayan K.T.., Aratrma Fonu Bakanlna ve veri destei salayan TPAO Genel Mdrlne, teekkr ederim.

8. KAYNAKLAR
Andreev, B. A. and Klushin, I. G. 1962. Geological Exploration of Gravity Anomalies 210p. Gostoptekhizdat, Leningrad. Russia. Aydn A. 1997. Gravite Verilerinin Normalize Edilmi Tam Gradyan, Varyasyon ve statistik Yntemleri le Hidrokarbon Asndan Deerlendirilmesi, Model almalar ve HasankaleHorasan (Erzurum) Havzasna Uygulanmas, 151 s. Doktora Tezi, K.T.. Fen Bilimleri Enstits, Trabzon. Aydn, A., Sipahi, F., Karsl, H., Gelili, K. and Kadirov, F. 1997a. Interpretation of Magnetic Anomalies on Covered Fields Using Normalized Full Gradient Method International Geoscience

6. SONULAR
Gravite alan deerlerinin aa doru analitik uzanmndan elde edilen NTG deerleri, yeraltndaki

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2005 11 (1) 95-102

101

Journal of Engineering Sciences 2005 11 (1) 95-102

Gravite Anomalilerinin Dorudan Yorum Yntemleri ile Deerlendirilmesi : Hasankale - Horasan Blgesinden Bir Uygulama, A. Aydn

Conference and Exhibition, 15-18 September 1997. Moscow, D3. 4 p. Aydn, A., Gelili, K. and Kadirov, F. 1997b. The Evaluation of Gravity Anomalies in Terms of Hydrpcarbon in Hasankale-Horasan Basin, Trkiye International Geophsical Conference & Exposition, 7-10 July 1997. stanbul, 249 s. Aydn, A. 2000. Evaluating Gravity and Magnetic Data by Normalized Full Gradient, Azerbaijan International Geophysical Conference, 19-21 October 2000. Bak, 223. Aydn, A., Kadirov A. and Kadirov, F. 2002a. Interpretation of Anomalies Gravity-Magnetic Fields and Seismicity of Eastern Turkiye International Conference Assessment of Seismic Hazard and Risk in the oil-Gas Bearing Areas (100-anniversary of Shamakha Earthquake), Abstracts, October 28-30, Baku. 125 p. Aydn, A., Karsl, H. and Kadirov, F. 2002b. Interpretation of the Magnetic Anomalies on Covered Fields Using Normalied Full Gradient Method. Geophysics News in Azerbaijan, (1-2), 3438. Berezkin, V. M. 1973. Using in Oil-gas Exploration of Gravity Method. 210 p. Nedra, Moscow. Berezkin, V. M. 1988. Method of The total Gradient in geophysical prospecting 180 p. Nedra, Moscow. Berezkin, V. M., Kirichek, M. A. and Kunarov, A. A. 1978. Application of Geophysical Methods for Directly Oil and Gas Exploration. 300 p. Nedra, Moscow. Berezkin, V. M. and Filatov, V. G. 1992. The method and the technology for areal processing of gravimagnetic data. 110 p. Neftegeofizika, Moscow. Davis, P. J. and Rabinowitz, P. 1989. Methods of Numerical Integration. 280 p. Academic Press, New York.

Griffin, W. R. 1949. Residual Gravity in Theory and Practice Geophysics 14, 39-58. Lyatsky, H. V., Thurston, J. B., Brown, R. J. and Lyatsky, V. B. 1992. Hydrocarbon-Exploration Applications of Potential-Field Horizontal-Gradient Vector Maps, Canadian Society of Exploration Geophysicists Recorder 17, (9), 10-15. Molovichko, A. K., Kostitsin, V. I. and Tarunina, O. L. 1989. Detailed Gravity Prospecting for oil and Gas 150 p. Nedra, Moscow. Mudretsova, E. A., Varlamov, A. S., Filatov, V. G. and Komarova, G. M. 1979. The Interpretation of High Precision Data Over the Nonstructural Oil and Gas Reservoirs 250 p. Nedra, Moscow. Mudretsova, E. A. 1984. The downward Continuation of Gravity and Magnetic Field Values Over Oil and Gas Reservoirs. Prikladnaya Geofizika 108, 59-77. Pateka, R. 2000. 2D Semi-Automated Interpretation Methods in Gravimetry and Magnetometry, Acta Geologica Universitatis Comeniana, 55, 5-50. Bratislava. Pelin, S., zsayar T., Gedik, . and Tokel, S. 1980. Geological Investigation of Pasinler (Erzurum) Basin for Oil. MTA, 729 25-40. Strakhov, V. N., Grigoreva, O. M. and Lapina, M. I. 1977. Determination of Singular Points of two Dimensional Potential Fields, Prikladnaya Geofizika 85, 96-113. arolu, F. and Gner, Y. 1981. Factors Effecting the Geomorphological Evolution of the Eastern Turkey: Relationships between Geomorphology, Tectonics and Volcanism. TJK Bulletin 24, 39-50. Talwani, M., Worzel, J. L. and Landisman, M. 1959. Rapid Gravity Computations For Two-Dimensional Bodies With Application to the Mendocino Submarine Fracture Zone. Journal of Geophysical Research 64, 49-59.

Mhendislik Bilimleri Dergisi 2005 11 (1) 95-102

102

Journal of Engineering Sciences 2005 11 (1) 95-102