Preporoeni Ivrit

Autor teksta: Draen Pekui Preuzeto iz Frenzy Spark Magazina

Interesantna je injenica da u dosadanjoj istoriji nikada nije bio zabeleen sluaj potpune revitalizacije jednog jezika, izuzev hebrejskog. Tu se pre svega misli na ponovno vraanje u upotrebu davno izumrlog jezika, kojim se nije prialo dugi niz vekova. Saga o Ivritu ( - hebrejski jezik) je jedna dramatina i zanimljiva pria, vezana za poreklo, opstanak i ponovnu masovnu upotrebu tog sistema komunikacije. Pria o hebrejskom je mnogo vie od gramatikih pravila jer se radi o itavoj istoriji jednog naroda, oslikanoj u burnom i vie hiljada godina dugom ivotu, ovekoveenom u savrenoj emi semitskog sistema sporazumevanja.

Hebrejski jezik

Veina jezika s kojima se danas susreemo, na naem Evropskom tlu, potie iz indo-evropske porodice. To je najrairenija jezika skupina koja obuhvata gotovo sve evropske jezike, ali podrazumeva i zemlje koje su bile pod uticajem ili okupacijom evropskih sila. S druge strane, postoje mnoge teorije koje kau da svi poznati jezici pripadaju praindo-evrpskom jeziku, iz koga je poteklo svo dalje grananje i zbog cega svi jezici imaju zajedniki koren. Jedina slinost ivrita sa svim ostalim jezicima oslikava se u nastanku njegovog pisma, koja proistie iz korena fenianskog pisma. Ono je dalo osnove za formiranje svih buduih, kao to su dananja latinica, irilica, arapsko i hebrejsko pismo. Dobar primer za univerzalni slovni koren je slovo a, koje je na fenianskom znailo bik, a italo se alef. Oznaavalo se pojednostavljenim simbolom glave bika, gde i lei simbolika prvog slova u alfabetu, jer se bik smatrao predvodnikom, prvim u nizu. Kasnije se ovaj poetni znak modifikovao i blago menjao, kod Jevreja, Grka, Latina i Arapa. I danas na hebrejskom prvo slovo alefbeta ita se kao alef i takoe znai bik.

Nasuprot prii o indoevropskim jezicima, imamo hebrejski koji pripada stablu semitskih jezika, afro-azijatske porodice. Dodirnih taaka izmeu indoevropskog i semitskog uopte nema. Iako tragovi prvih zapisa na hebrejskom datiraju mnogo ranije, smatra se da je formiran u X veku pre nove ere, u vreme kralja Solomona, a nastao od akadijskog, kanaanianskog, kojim se govorilo u Kanaanu i jezika kojim su se Izraelci sluili pre nego to su se tamo doselili. U semitske jezike pored hebrejskog ubrajamo i arapski, etiopski i aramejski, prvenstveno kao one koji su i dalje u zvaninoj upotrebi. Aramejskim, iako spada u jedan od najstarijih od Eliezer Ben Jehuda Tvorac modernog hebrejskog pomenutih, govori izuzetno mala grupa ljudi u delovima Sirije, Libana i Izraela. Na granici je odumiranja. Aramejski je jako srodan sa hebrejskim jezikom. Veina lingvista slae se da glavni razlog za postepeno gaenje drevnog hebrejskog jezika treba traiti u periodu nakon unitenja Jerusalima, i Prvog hrama, od strane vavilonskog kralja Nabukodonosora II, 607. godine p.n.e. Posle vavilonskog progonstva hebrejski doivljava snaan uticaj aramejskog govornog jezika s podruja Bliskog istoka. Nasledio ga je minajski hebrejski kao i verzije aramejskog. Kasnije je pod rimskom vladavinom hebrejski skoro potpuno iezao iz govornog oblika, ali je u pisanoj formi opstao kroz vekove. Judaizam je tu imao odluujuu ulogu, jer je hebrejski korien za pisanje svetih knjiga i versku slubu, te je tako dugi niz godina opstajao u pisanoj formi. Za razliku od latinskog i staro-grkog, hebrejski jezik nikada u potpunosti nije izgubio govornu upotrebu. Jevrejska kultura smatra obaveznim za svoje pripadnije da se kroz versko obrazovanje s biblijskim hebrejskim upoznaju od rane mladosti ( tzv. Bar i Bat micva). Tokom narednog istorijskog razdoblja, Jevreji rasuti na podruju Evrope sluili su se jezicima drava u kojima su iveli, dok su u verskim slubama praktikovali svoj maternji, prenosivi ga usmeno s kolena na koleno. Hebrejski se za to vreme razvijao u jevrejskoj dijaspori, pre kao jezik religije i nauke nego kao govorni jezik. Njime su pisana mnoga filozofska dela, rasprave i istorijski udbenici. U tom periodu progona, javljaju se dve varijacije hebrejskog jezika, u zavisnosti od dve glavne skupine evropskih Jevreja

akenazi i sefarda. Te dve grupe odlikovale su se pre svega geografskim odreditima. Akenazi potiu iz severne, srednje ili istone Evrope. Akenaz ( ) na hebrejskom doslovno znai Nemaka, opisujui pre svega regiju gde je veina te skupine ivela. Akenazi su razvili svoj poseban jezik Jidi ( ,Yiddish, Jddische Deutsch), to u prevodu bukvalno znai jevrejski, odnosno jevrejsko-nemaki, nastao izmeu IX i XII veka. U osnovi, to je germanski jezik i s nemakim deli veliki broj zajednikih rei. Osim nemakog, za osnovu ima i hebrejski, kao i veliki broj pozajmljenica iz slovenskih i romanskih jezika. Toliko je blizak nemakom, da se vie smatra njegovim dijalektom nego posebnim jezikom. Neki lingvisti tvrde da je u samom zaetku jidi imao slovenske korene, koji su kasnije zamenjeni nemakom osnovom. S obzirom na to da su se izdvojila dva osnovna dijalekta jidia, zapadni i istoni, upravo je istoni jidi i zadrao vei deo slovenskih primesa. Inae se jidi pie prilagoenim hebrejskim pismom. Jo jedna od interesantnih injenica je i ta da je jidi bio nacionalni jezik ogromne jevrejske populacije koja je odbacila koncept cionizma i pokuala da dobije sopstvenu kulturnu autonomiju, mimo ideje povratka u Palestinu. Dugo se odravala podela izmeu takozvanih sakralnih, pro-jidi i sekularnih Jevreja, koji su bili hebrejski nastrojeni. Prvi jevrejski pisac koji je dobio meunarodnu nagradu za knjievnost, a pisao jidiom, bio je Isak Baevis Singer (Isaac Bashevis Singer). On je 1978. bio laureat Nobelove nagrade za knjievnost.

S druge strane, Jevreji Sefardi su potomci prognanika iz panije i Portugala, te se kao grupacija razlikuju se od Akenazi Jevreja. Termin Sefardi prvo se vezivao za Malu Aziju, ali je u srednjem veku doveden u vezu sa panijom jer su tu doiveli svoje zlatno doba. Pored toga to danas uglavnom oznaava Jevreje s Iberijskog poluostrva, on generalno podrazumeva Jevreje islamskog sveta. Na hebrejskom re Sefard (Sfarad, ) znai panski. Kao i njihovi sunarodnici iz severne i istone Evrope, i Sefardi su razvili svoj poseban jezik kojim su se na podruju Iberijskog poluostrva sporazumevali. To je judeo-panski, odnosno Ladino ( ) jezik. Kao i Jidi, Ladino za osnovu ima hebrejski, ali se razvijao pod velikim uticajem Islama, odnosno Arapskog i Turskog jezika, koji i ine dobar deo fonda rei Ladina. Takoe su Theodor Herzi Idejni tvorac dananje drave Izrael delimian uticaj izvrili Francuski, Bugarski i Grki, ali i slovenski jezici. Sve u zavisnosti od geografskog porekla samih Sefarda koji su njime priali. Pie se standardnim latininim fontom, za razliku od Jidia.

Kao to se idejnim voom stvaranja drave Izrael, na prostoru Bliskog istoka, prapostojbini Jevreja, smatra Teodor Hercl (Theodor Herzl), tako je Eliezer Ben-Jehuda (Eliezer Ben-Yehuda) tvorac takozvanog preporoda hebrejskog jezika, jer je postavio temelje za njegov moderni razvoj. Sve je proisteklo iz ideje nacionalnog Jevrejskog preporoda (Shivat Tziyon) i velikog ujedinjenja rasutih Jevreja. Otuda kasnije i kovanica cionizam. Jedan od prvih kljunih koraka bio je jeziko ujedinjenje. Naravno, pored Eliezera, tu je i irok krug drugih lingvista i naunika koji su svojim radom uinili da jedan jezik ponovo oivi. Godine 1885. osnovan je Savet za jezik, a 1890. predstavlja zvanini poetak primene obnovljenog hebrejskog, koji je tada uveden u sve institucije, administraciju, kole i meusobno sporazumevanje. Glavni pokreta te revitalizacije je masovni povratak Jevreja u Palestinu, a kasnije i osnivanje drave Izrael i masovni povratak Jevreja u svoju, novoosnovanu dravu. Kao prva osnova za fond rei i gramatika pravila modernog hebrejskog koristile su se Jevrejske svete knjige, kao to je Tora ( , biblijsko Petoknjije), u kojima je odlino ouvan prvobitni jezik, izvorni ivrit. Hebrejski jezik je za Jevreje Leshon haKodesh () , odnosno sveti jezik od pradavnih vremena. Za neke od izraza koji nisu proizali iz hebrejskog korena, a to su uglavnom rei novijeg datuma, korien je drugi srodni semitski jezik, arapski. Na taj nain sainjeno je na hiljade rei koje su i danas u upotrebi. Takoe su u osnovni fond rei novog hebrejskog uli odreeni izrazi iz jidia i ladina, ali i iz ruskog, engleskog i francuskog. Eliezer je tada sastavio prvi enciklopedijski renik. koji i danas predstavlja osnovu i sutinu ivrita, kao zvaninog dravnog jezika. Veliki uticaj imali su i doseljenici koji su sa sobom donosili odreene slengove karakteristine za regije iz kojih su poticali, uglavnom iz istone Evrope. Odatle i prepoznatljivi, grleni prizvuk semitskog jezika.

Hebrejski alefbet

Hebrejski jezik je konsonantno pismo, gde se tekst ita i pie s desna na levo. Naziv je dobio od rei ibri, a povezuje se s biblijskom linou Ebera ili Hebera, Nojevog praunuka, oca Jevreja i Arapa. Font se sastoji od 22 konsonanta, odnosno suglasnika, koji se slovno piu. Samoglasnici, ili vokali, piu se znakovno, ispod i iznad slova u vidu taaka i crtica. Oni daju pun smisao i znaenje reima, ali njihovo pisanje nije obavezno, prvenstveno kod ljudi koji dobro vladaju hebrejskim jezikom. S druge strane, postoje primeri gde su vokali obavezni, a to su pre svega tekstovi gde je jako bitno pravilno pisanje rei poezija, sveto pismo i renici. Napisan izraz bez vokala moe imati vie znaenja, a ako se jezik ne zna dobro moe rezultirati pogrenim tumaenjem. Prvo slovo hebrejskog alefbeta, alef (a), se ne izgovara. Slova su nosioci vokala. Odreeni vokal ispod bilo kog slova ita se kao glas a, tj. ita se prvo slovo, a zatim znak (vokal) ispod njega. Evo primera - ako napiemo slobo bet (b), a ispod njega obeleimo vokal, itae se kao Ba. Ili recimo, ako napiemo samo slovo alef, ono se ne ita, ali ako ispod slova a dodamo simbol vokala, tek onda se alef ita kao a. Ni jedna re ne moe poeti niti se zavriti vokalom. Svaki vokal mora biti okaen o konsonant. Postoji takodje i bitna razlika izmeu pisanog i tampanog fonta. tampani se koristi iskljuivo u literaturi, na posterima i javnim glasilima, dok se pisani ivrit koristi u svakodnevnoj komunikaciji. Imenice enskog roda obino se zavravaju glasom a. Evo primera za re razumem Ani mevina (za pripadnice enskog roda) Ani mevin (za muki rod).

Numerike vrednosti hebrejskih slova

Jo jedna od odlika hebrejskog jezika je da se numerike oznake, odnosno brojevi, mogu predstaviti putem hebrejskog alefbeta, mada se podjednako danas koriste i standanrdni arapski brojevi. Takoe, nema posebne oznake za nulu. Hebrejski je poznat po tome to je numeriki maltene savreno usklaen, tako da ako bi segmente hebrejske Biblije predstavili numeriki, smisao bi bio jo dublji i kompleksniji. Taj sistem je posebno izraen u jevrejskom misticizmu i Kabali, preko metoda Gematrije ( ) , koja korespondira izmeu alefbeta i numerikog sistema. Da bi imali jasniju sliku te numeriko-slovne povezanosti, lep primer su numerike oznake za rei otac, majka i dete. Hebrejska re za oca je Ab (tata), ija je vrednost 3, za majku Haim (mama), vrednosti iznosi 41, dok numerika vrednost rei dete Yaled, je 44 = 3 + 41. Dakle tata + mama = dete. itav hebrejski jezik je proet povezanostima ovakvog tipa, sve je numeriki usklaeno. Nije sluajno da se smatra da stara pisma poseduju dublji smisao nego to to izgleda na prvi pogled. Tako moemo razumeti opsesiju nekih osoba da prodru u ezoteriko znaenje drevnih tekstova.

Literatura na hebrejskom jeziku je veoma razvijena i esto prevoena irom sveta. Svoj znaaj u svetskoj knjievnosti dobija prvenstveno od 1966. godine, nakon dodeljivanja Nobelove nagrade za knjievnost muelu Josefu Agnonu. Poznata su i dela Davida Grosmana, Oza Amosa, ulamit Lapid, koji su prevoeni na desetine drugih jezika. Neki od pomenutih pisaca doiveli su viemilionske tirae samo na podruju Sjedinjenih Drava. Po nekim procenama kritiara, savremena izraelska knjievnost stoji rame uz rame s juno-amerikom knjievnou, po interesovanju italake publike i tiraima prevoda. Danas hebrejskim jezikom govori preko 6 miliona ljudi, uglavnom u Izraelu i drugim delovima Palestine, kao i u Sjedinjenim Dravama i drugim jevrejskim zajednicama irom sveta. Pored hebrejskog, u slubeni jezik drave Izrael spada i arapski. Akademija hebrejskog jezika ( , HaAkademya laLashon ha'Ivrit) je glavna izraelska institucija koja danas vodi brigu o ivritu, a osnovala ju je izraelska vlada 1953. godine. Akademija je zamenila dotadannji Savet za hebrejski jezik, osnovan od strane Eleiezera Ben Jehude. Fokus te institucije je stvaranje novih rei i izraza iz hebrejskog korena i strukture. Kod nas, u Srbiji, hebrejski jezik zastupljen je na nastavnonaunom odeljenju u Panevu, Internacionalnom univerzitetu u Novom Pazaru, gde postoje studije hebrejskog jezika i knjievnosti, i na Institutu za hebrejski jezik i knjievnost u Beogradu. Takoe postoje i mnoge sekcije i kursevi ivrita u sklopu beogradske sinagoge Sukat alom i Jevrejske optine Beograd.