stanbul niv. Mh. Fak. Yerbilimleri Dergisi, C. 18, S. 1, SS. 53-62, Y.

2005

53

DERN VE BYK DEPREMLERN KAYNAK MEKANZMALARININ NCELENMES

INVESTIGATION OF SOURCE RUPTURE PROCESS OF DEEP AND LARGE EARTHQUAKES

Serkan zelik, Ali Pnar

.. Mhendislik Fakltesi Jeofizik Mhendislii Blm, 34320, Avclar - stanbul

Z: Derin depremlerin sismolojik gzlemler ile deerlendirilmesi, yer ii yapsnn daha iyi anlalmasn ve fiziksel zelliklerinin ortaya karlabilmesini salamaktadr. Bu almada, tele sismik cisim dalgalar kullanlarak, Kikuchi ve Kanamori (1991) tarafndan gelitirilen dalga ekli ters zm yntemi kullanlarak dalma-batma blgelerindeki derin depremlerin kaynak mekanizma zellikleri aratrlmtr. 23 Austos 1995de Mariana blgesinde Mw=7.1 byklnde, odak derinlii 595 km olan bir deprem meydana gelmitir. Ana oktan sonra, blgede art ok etkinlii youn bir ekilde gzlenmitir. Ters zm almalar sonucu, Mariana depreminin tek oktan meydana geldii ve ana ok sonras art ok etkinlii ile dalan levhada enerji boalm devam ettii anlalmtr. Mariana dalmabatma blgesi souk yada eski dalan levha olarak adlandrlmaktadr. Genellikle dalma batma blgelerinde art ok etkinlii ok dk olmakla birlikte baz depremlerde, 1995 Mariana gibi, yksek art ok etkinlii gzlenebilmektedir. 20 Austos 1998 ylnda Izu Bonin blgesinde derin (h=440) ve byk (Mw=7.1) bir deprem meydana gelmitir. Bonin dalma batma blgesi, yksek sismik etkinlie sahip bir blgedir. Bu almada, 1998 Bonin depreminin ters zm sonucu alt olaydan meydana geldii bulunmutur. Birinci alt olay referans noktasnda, ikinci alt olay, referans noktasndan (28.93E, 139.33N) yaklak 20 km kuzey batda ve 430 km derinliinde; nc alt olay da referans noktasndan yaklak 30 km kuzey batda, 440 km derinliinde meydana gelmitir. Anahtar Kelimeler: Derin depremler, dalma- batma blgeleri, dalga ekli ters zm, sismik etkinlik. ABSTRACT: The studies on deep earthquakes using the seismological methods provides better means for understanding the deeper parts of the Earth as well as their physical properties.In this study, we have investigated the source process of deep subduction region earthquakes using teleseismic data and the waveform inversion technique developed by Kikuchi and Kanamori (1991). On 23 August 1995, a deep (h=595 km) and large (Mw=7.1) earthquake occurred in Mariana region. After the main shock, several aftershocks were observed on Mariana subduction zone. The deep earthquakes show some similarities with the shallow events, they show some specific differences, as well. Usually, the aftershock activity is low, but in some cases such as the 1995 Mariana earthquake the aftershock activity could be high. On 20 August 1998, an earthquake occurred in Bonin slab (Mw=7.1, h= 400 km). Izu - Bonin subduction zone has been known as seismically very active region in the world. Three subevents were necessary to explain the observed seismic records. The second subevent took place about 20 km to the northwest of the reference point (28.93E, 139.33N) and the third subevent also took place about 30 km to the northwest of the reference point. The CMT depths of the second and third subevents were found to be 430 and 440 km, respectively. Key words: Deep earthquakes, subduction zones, waveform inversion, seismic activity.

GR iki deprem olumutur. 23 Austos 1995de Mariana blgesinde (18.86N, 145.22E), Mw=7.1 byklnde ve h=595 km derinliinde bir deprem ve

1995 ve 1998 yllarnda, sras ile Mariana ve IzuBonin blgelerinde derin ve byk 20 Austos 1998de de Izu Bonin Blgesinde (28.93N, 139.33E), Mw=7.1 ve h=440 km derinliinde byk bir deprem meydana gelmitir (ekil

54

SERKAN ZELK-AL PINAR

1). Derin ve byk depremler, arpan levha snrlarnda oluan dalma batma blgelerinde gzlenmektedir. Derin depremlerin odak derinliklerinin 670 km derinlie kadar ulamas krlgan levhann bu derinlie kadar inebildiine iaret etmektedir (Isacks ve di.,1968) (ekil 2). Derin depremlerin kaynak mekanizmalarnn anlalmas sismolojik almalarda

nemli bir yer tutmaktadr. 400 km den daha derin odakl depremler iin yaplan bir ok sismolojik alma sonucu, derin depremlerin s depremlerle benzer zellikler gsterdikleri sonucuna varlmtr (Wiens, 2001). Bu zellikler; kaynak krlma mekanizmas, art ok etkinlii, oluum mekanizmalar olarak rnek gsterilebilir.

ekil 1. Figure 1.

23 Austos 1995 (1) Mariana Depremi (Mw=7.1) ve 20 Austos 1998 (2) Izu Bonin Depreminin (Mw=7.1), meydana geldii yerler ve CMT zmleri gsterilmektedir. Epicentral places showed of August 23, 1995, (1) Mariana Earthquake (Mw=7.1) and August 20, 1998, (2) IzuBonin Earthquake and indicates CMT solutions.

DERN VE BYK DEPREMLERN KAYNAK MEKANZMALARININ NCELENMES

55

17.20

17.60

18.00

N-S (Derece)

18.40

18.80

19.20

0.00

-100.00

-200.00

Derinlik (km)

-300.00

-400.00
1995 Mariana Depremi

-500.00

-600.00

-700.00
ekil 2. Figure 2. Mariana dalma batma blgesinin N-S derinlik kesiti. Depremler Mw 5.0 seilmitir. Dalan litosfer parasnn, deprem odak dalmlarndan 650 km kadar ulat grlmektedir (Veriler NEIC veri merkezinden derlenmitir). The deep section shown Mariana subduction zone (N-S). Spatial distribution of focals arrive according to 650 km on slab. We choosed the earthqakes that occured Mw5.0 from NEIC.

Bu almada kullanlan depremlerin (1995 Mariana, 1998 Izu-Bonin) kaytlar iin ters zmlemede seilen zaman penceresi 20-25 sdir. Derin depremler iin seilen zaman penceresi s odakl depremlerinkine benzerdir (Antolik ve di., 1999, Collier ve di., 2001, Tibi ve di., 2003). Ancak, derin depremlerin kaynak zellikleri, yer iindeki scaklk, basn ve sreksizlik deiimleri sonucu s depremlere gre farkl zellikler gsterebilmektedir (zelik, 2004). Dalma batma blgeleri souk veya eski ve scak veya yeni katmanlar

olarak ikiye ayrlmaktadr (Tibi ve di., 2003). Souk katmanlar scak katmanlara gre yksek art ok etkinlii, yksek krlma hz ve yksek sismik etkinlik gstermektedir. (Wiens, 2001, Tibi ve di., 2003). Dalma batma blgelerinin en iyi bilinen jeofizik zellikleri, deprem odak dalmlardr (ekil 2). Isacks ve Molnar (1971) dalan levhalar iinde oluan orta derinlikli ve derin depremlerin odak mekanizmalarn ve bunlara bal gerilme sistemlerini incelemilerdir. Toksz ve di., (1971), dalan litosferlerin oluumunu ve derin odakl depremlerin

56

SERKAN ZELK-AL PINAR

mekanizmalarn tartmlar ve bunlar gravitasyonel cisim kuvvetleri ile manto destei arasndaki denge asndan aklamaya almlardr. ekil 2de, Mariana dalma- batma blgesinde meydana gelmi depremlerin odak dalm gsterilmitir ve Wadati Benioff zonlarnn geometrisi, dalan litosferin geometrisi ve de davranlar ile denetlenmektedir. Ayn levha snr iinde yer alan farkl dalma batma blgeleri, geometrik olarak eitlilik gstermektedir. Bu da, mantodan yukarya doru kan malzemenin ve levhalarn hareket hzlarnn blgesel olarak farkllk gsterdiine iaret etmektedir (Oliver ve Isacks, 1967; Wiens, 2000; zelik, 2004). Dalma batma blgelerinin genel sismotektonik zellikleri birbirlerine benzemekle birlikte, ayrntl olarak incelendiklerinde farkl bir takm zelliklere sahip olduklar grlmektedir (Kanamori, 1971; Kelleher ve di., 1974). Dalan litosfer parasnn geometrisi, sismik etkinliin rnts ile haritalanmaktadr (ekil 2). YNTEM Bu almada, 400 km den daha derinde meydana gelen depremler, zaman ortamnda incelenmeye allm, kaynak parametreleri ve oluum mekanizmalar Kikuchi ve Kanamori (1991), tarafndan gelitirilen tele-sismik cisim dalgalarnn dalga ekli ters zm yntemi ile deerlendirilmi ve kaynak zellikleri aratrlmtr. Cisim dalgalarnn zaman ortamnda deerlendirilmesi, kaynak krlma ilemi ile faylanma mekanizmasndan ayrntl bir ekilde bilgi edinilmesini salamaktadr (Kikuchi ve Kanamori, 1982, 1991). Kullanlan yntemde karmak (complex) ya da tek okla oluan depremlerin kaynak parametreleri elde edilmektedir (Pnar; 1995, 1998). Yntemin esas karmak cisim dalgalarnn ierdii birden fazla ok dizisinin ters zm ile tespit edilmesini salamaktadr. Bir ok aratrmac, btn olaylarn (depremlerin) hemen hemen ayn fay geometrisi ve derinlikte meydana geldiini ve uzak alan kaynak zaman fonksiyonlarnn benzer olduunu varsaymaktadr. Alt olaylarn (subevent) meydana geldii yerler ters zm ilemi ile belirlenebilir. Yntemin ortaya atld ilk yllarda, btn alt olaylar ayn kaynak mekanizmasna sahip olduu varsaylmtr. Daha sonra, Kikuchi ve Fukao (1985) bu yntemi gelitirerek farkl kaynak mekanizmasna sahip alt olaylar serisini tanmlamlardr. Birincil ve ikincil alt olaylarn mekanizmalar, gzlemsel ve hesaplanan (yapay) sismogramlar arasndaki uyumdan elde edilmektedir. Son olarak, Kikuchi ve Kanamori (1991) her bir nokta kaynan btn parametrelerini (faylanma mekanizmas, sismik moment, krlma zaman, krlma sreci, nokta kaynan yeri ve derinlii) belirleyecek ekilde yntemi gelitirmilerdir. Bu parametreler, gzlemsel ve yapay

sismogramlarn birbirlerine en uygun hale getirilmesi (ekil 3 ve 5) ile deprem kayt verilerinden elde edilir. VERLER VE ZMLEME Pasifik Levha snrnda meydana gelmi derin ve byk iki depremin telesismik kaytlar dalga ekli ters zm yntemi kullanlarak modellenmitir. Bu almada seilen depremlerin meydana geldii yerler ve odak mekanizma zmleri ekil 1de gsterilmektedir. Tele-sismik kaytlar IRIS (Incorporated Research Institutions for Seismology) veri merkezinden elde edilerek ters zm ilemi gerekletirilmitir. Ters zmlemelerde kullanlan P ve SH dalgalar iin hiposantr uzaklklar sras ile 30 90 ve 40 - 70 arasnda olan istasyon kaytlar seilmitir. Bu uzaklklar iin, kabuk yaplarnn etkileri ve yer iinden kaynaklanan etkiler en az dzeydedir. Gzlemsel sismogramlar iin zaman uzaklk tablosu kullanlarak seyahat zamanlar elde edilmitir. IRIS kaytlar iin kaytlarn istasyonlara var zamanlar nce Jeffreys ve Bullen (1958) zaman tablosu kullanlm ve daha sonra birka saniyelik kk dzeltmeler yaplmtr. Bylece kabuk yapsnn yanal heterojenitesi her bir istasyon iin hesaba katlmtr (Kikuchi ve di., 1993). Nokta kaynan yerini belirlemek iin, dey ve yatay dorultu boyunca eit aralklarda bir grid emas oluturulmutur. Grid dzlemi zerinde her bir nokta kaynak moment tensor ile temsil edilmektedir ve bu tensorler 5 bamsz bileenden olumaktadr. Bu bamsz bileenlerin kombinasyonu alt olaylarn (subevent) kaynak mekanizmasn vermektedir. Hesaplanan ve gzlenen sismogramlarn karlatrlmas bir ka iterasyonda yaplmaktadr. Green fonksiyonlar farkl derinlikler iin bir referans noktasnda hesaplanmaktadr. Green fonksiyonlar dier episantrlarda sadece balang zamanlarnn dzeltmesi ile elde edilmektedir. Tablo 1de Green fonksiyonunda kullanlan referans noktalar gsterilmektedir.
Tablo 1. Table 1. Green Fonksiyonu hesaplanmas iin kullanlan derinlik ve hz modeli (Lay ve Wallace, 1995den derlenmitir). Modelling of depth and velocity used in calculating the Green functions (compiled from Lay and Wallace, 1995).

Kalnlk (km) 40.0 65.0 113.0 225.0 215.0

Vp (km/s) 8.10 8.05 8.55 9.13 10.15

Vs (km/s) 4.48 4.45 4.64 4.93 5.51

Younluk ( ) x103 gr/cm3 3.37 3.37 3.35 3.72 3.97

DERN VE BYK DEPREMLERN KAYNAK MEKANZMALARININ NCELENMES

57

Green fonksiyonu hesaplanrken, ncelikle kaynak blgesi iin yaklak 650 km lik bir yer alt hz modeli kullanlmtr. Ters zm almalarnda, gzlemsel ve teorik veriler karlatrlarak hata orannn en kk olduu referans derinlikleri belirlenmitir. Bu kaynak derinlii sabitlendikten sonra, hz yaps da dalga ekillerinin karlatrlmasndan ve yine en dk hata orannn elde edilebilmesi iin deiiklikler yaplmtr. Kaynak parametrelerinin hesaplanmas ncelikle krlma srecine (p) ve krlma hzna () baldr. Her bir alt olay iin krlma srecinin elde edilmesinde; balang zaman ve her alt olayn mekanizmas kullanlmtr. Her alt olay, ok sayda birim uzunluuna sahip kaynak zaman fonksiyonlarnn toplamndan meydana geldii dnlerek gzlenen ve teorik sismogramlar karlatrlmtr. Bu karlatrma sonucunda, uyum gsteren birim kaynak zaman fonksiyonlarnn says belirlenmekte ve bu say, dorudan krlma sresini vermektedir. S depremler iin oluturulan sentetik (yapay) sismogramlar da P + pP+ sP = P eklinde deerlendirilmektedir (Lay ve Wallace, 1995). nk bu fazlar birbirlerine ok yakn srelerde olumaktadr ve birlikte deerlendirilmektedir. Fakat derin odakl (h>400 km) depremlerde pP ve sP fazlar daha ge srede geldiklerinden derin depremlerin modellemesi iin kullanlan kaytlarn uzunluu (2050 s) yeterlidir. 23 Austos 1995 Mariana Adalar Depremi (1) 23 Austos 1995de Pasifik Levhasnn orta kesiminde bulunan Mariana ukurunda (trench) 595 km derinlikte Mw=7.1 olan byk ve derin bir deprem meydana gelmitir (ekil 1). Mariana dalan levhas (slab), yerkrede derinlere doru ok hzla dalan litosferin eski bir parasdr. Buda, derin katmann olduka yksek bir sismik etkinlik oranna sahip olduunu gstermektedir (Antolik ve di.; 1999). ekil 2de grld gibi, dalan levhada meydana gelen depremlerin odak dalmlar 0.0 300 km ve 550 650 km derinliklerinde younlamaktadr. Bu blgede, 200 ve 600 km derinlikler arasndaki sismik etkinlik, dalan levhann olduka dik bir ayla ilerlediini gstermektedir (ekil 2). Bir ok derin depremin olutuu dalan litosfer paras (dalma- batma zonu) dk art ok etkinliine sahiptir fakat baz derin depremler yksek art ok dalmna da sahip olabilmektedir (Page, 1968; Frohlich, 1989; Wu ve Chen, 1999). 1995 Mariana Adalar depremi olduka

fazla art ok dalmna sahiptir ve ana oktan sonra Mb 4.0 civarnda birok derin art deprem meydana geldii tespit edilmi ve bykl 6.2kadar ulaan art oklar olumutur (Wiens ve Gilbert, 1996; Wiens ve di.;1996, Wu ve Chen, 1999). 1995 Mariana blgesindeki dalan levhada oluan depreminin art ok etkinliinin sismik moment serbestlenmesi s depremlerden daha yksek olmutur (Wu ve Chen, 1999). Bu deiiklik, derin ve s depremler arasndaki bir farkll ortaya koymaktadr. 1995 Mariana depreminin ters zm srasnda 13 adet P ve 3 adet SH dalga ekli kullanlmtr (ekil 3). Kikuchi ve Kanamori (1991) tarafndan gelitirilen dalga ekli ters zmlemesi yntemi kullanlarak odak mekanizmas zm elde edilmi ve kaynak parametreleri hesaplanmtr. Elde edilen kaynak parametreleri Tablo 2de verilmitir. Green fonksiyonlar iin Tablo 1de verilen derinlik ve hz modeli kullanlmtr. Kayt uzunluu 20 sn olarak alnan geni band deprem kaytlar 1s rnekleme aral kullanlarak modellenmitir. Mariana depreminin krlma sresi 12 s olarak bulunmu ve tek oktan meydana geldii anlalmtr. Nokta kaynak kullanlarak elde edilen krlma srecinde, krlma ynnn levhann dalm ynnde ilerledii grlmtr. Antolik ve di., (1999) yaptklar almada, 1995 Mariana depremini, kullandklar yntemle elde edilen sonulara gre, 3 alt olaydan (ok) meydana geldiini belirtmilerdir. Yaptmz almada, 1995 Mariana depremi tek ok ile modellenmi ve yapay sismogramlar ile gzlemsel sismogramlar arasndaki uyumun iyi olduu gzlenmekte ve istenilen hata oran snrlar iinde yer almaktadr (ekil 3). Elde edilen kaynak mekanizmas ve kaynak parametreleri Antolik ve di., (1999) ve HRV (Harvard Centroid Moment Tensor Center) tarafndan bulunan sonular ile de benzerlik gstermektedir. Dalan katmann yaklak olarak u ksmlarnda meydana gelen 1995 Mariana depreminin kaynak mekanizmas, baskn normal faylanma bileenleri iermektedir (ekil 3). 410 ve 660 km derinlerdeki manto ii sismik sreksizliklerin genellikle faz dnmnden kaynakland varsaylmaktadr ve kimyasal sreksizlik olarak adlandrlmaktadr. Gzlemsel sismogramlarda grlen balang anlarndaki kk uyumsuzluklarn (r. ANMO, TUC, SVD istasyonlar) 410660 km deki sreksizliklerden kaynaklanabilecei dnlmektedir (ekil 3).

58
Tablo 2. Table 2.

SERKAN ZELK-AL PINAR

23 Austos 1995 Mariana depreminin kaynak parametreleri. p krlma zaman, (a) Referans noktasndan uzaklk (18.86N, 145.22E.). Source parameters of the August 23, 1995 Mariana earthquake, p rupture process time (a) the distance relative to the referance point - 18.86N, 145.22E. Balang zaman- p (saniye) 3.0 14.0
(a)

Referans uzakl (km) 10.00

Derinlik (km) 595.0

Mo x1026 dyn.cm 4.83

Dorultu () 127.60

Eim () 44.60

Atm () -124.70

ekil 3. Figure 3.

1995 Marina depreminin kaynak zaman fonksiyonu ve odak mekanizmas zm. Gzlemsel (sttekiler) ve hesaplanan (alttakiler) dalga ekilleri. Kesikli izgiler ile gsterilen istasyonlardaki kaytlarn balangndaki uyumsuzluklar grlmektedir. Source time function and the mechanism of the 1995 Mariana earthqake. The observed (upper) and the calculated (lower) waveforms. Dashed lines show discontinuities of begining on stations.

Pasifik blgesinde bulunan, dalma batma blgelerinde dalan bir levhay evreleyen mantonun kimyasal ve scaklk etkisi gzlenebilmektedir (Collier ve di., 2001). Sismik etkinlie sahip dalma-batma blgelerindeki, derin (h>400km) odak dalmlarnn yatay olarak genilikleri scaklk etkisinin altnda kalabilmektedir, fakat derin depremlerin krlma sreleri ve odak dalmlar zaman zaman Benioff zonu depremselliinin (geniliinin) normal snrlar dnda da olabilmekte (Wiens, 2001) ve ekil 2deki gibi depremlerin odak dalmlar salmalar meydana getirebilmektedir.

20 Austos 1998 Bonin Adalar Depremi (2) 20 Austos 1998de Bonin Adalarnda (28.93N, 139.33E) derin ve byk (h= 440 km ve Mw= 7.1) bir deprem meydana gelmitir (ekil 1). Yaklak 18 dakika sonra ana oku takip eden art bir ok olumutur (mb = 4.3). IzuBonin dalma batma zonu greceli olarak yksek sismik etkinlie sahip dalma batma zonu, aa doru ilerleyen Pasifik levhasnn derinlerinde bir blgedir (ekil 4).

DERN VE BYK DEPREMLERN KAYNAK MEKANZMALARININ NCELENMES

59

ekil 4. Figure 4.

20 Austos 1998 Izu-Bonin depreminn meydana geldii yer ve 1973 2004 yllar arasnda Izu-Bonin blgesinde meydana gelmi Mw5.0 depremlerin uzaysal dalm gsterilmektedir (Veriler neic.usgs.gov veri bankasndan derlenmitir). August 20, 1998, Izu-Bonin earthqake took place and spatial distrubition of the seismic activity between 1973 2004 at Izu-Bonin region. The earthqakes magnitude size choosed Mw5.0 (the data was retrieved form neic.usgs.gov ).

Kuzey Boninin ortasndan gneyine doru yaklak dey biimde bir deiim gsteren zelliktedir (Tibi ve di., 2003). Izu-Bonin dalan levhas 660 km sreksizliinin zerinde batya doru bklmektedir (Okal, 2001). Widiyantoro ve di., (1999), Izu Bonin dalan levhasnn durgunluunun ve dalan paralarn farkl olaylara iaret edebilir olacan belirtmilerdir. 20 Austos 1998 Bonin depremi 2000 ylnda meydana gelen depremden yaklak 25 km kuzey batda ve 20 km daha derinde meydana gelmitir. Her iki depremin de odak mekanizmas zmleri benzer zellikler gstermektedir (Tibi ve di., 2003). 1998 Izu - Bonin dalma batma blgesinde meydana gelen depremin ters zm almasnda, geni band kaytlarda 25 slik zaman penceresi kullanlmtr. Greens fonksiyonu iin Tablo 1de verilen derinlik ve hz modeli 19 adet P dalgasnda (ekil 5) ters zm iin kullanlmtr. Green fonksiyonu iin referans derinlii 440 km alnmtr. 1998 Bonin depremi iin

yaplan alma sonucu 3 alt olaydan meydana geldii bulunmutur. Kaynak zaman fonksiyonu, CMT zmleri ve dalga ekilleri ekil 5de gsterilmektedir. SH dalgalarnn genlikleri byk olduu iin ters zm almalarnda kullanlmtr. Alt olaylarn (subevents) odak mekanizmalar birbirleri ile benzerliktedir ve bulunan sonular Tibi ve di., (2003) yaptklar alma sonular ile karlatrldnda, elde edilen sonular yakndr (ekil 5). kinci alt olay (ok) referans noktasndan (28.93N , 139.33E) yaklak 20 km uzaklkta batda ve 430 km derinliinde, nc alt olay da referans noktasndan 30 km uzaklkta batsnda, 440 km derinliinde meydana gelmitir (Tablo 3). 15 s sren krlma srecinde en byk enerji boalm ikinci alt olayda olumutur. Toplam M0 = 5.45x1026 dyn.cm olarak hesaplanmtr. Krlma hz ortalama 3.5 km/s kullanlarak yaplan nokta kaynak ilemi sonucunda, ikinci ve nc alt olay birbirleri ile baml olarak meydana gelmektedir (Tablo 3).

60
Tablo 3. Table 3.

SERKAN ZELK-AL PINAR 20 Austos 1998 Izu-Bonin Depreminin kaynak parametreleri. p krlma zaman, (a) Referans noktasndan uzaklk (28.93N , 139.33E). Source parameters of the August 20, 1998 Izu-Bonin earthquake, p rupture process time (a) the distance relative to the referance point - 28.93N , 139.33E (The time represents the onset time of each subevents). Balang zamanp (saniye) (1) 2.0-5.0 (2) 5.0-10.0 (3) 7.0-17.0 toplam
(a)

Referans uzakl (km) 0.0 -20.0 -30.0

Derinlik (km) 430 430 440

Mo x1026 dyn.cm 0.83 3.18 1.86 5.45

Dorultu () 180.40 173.70 327.80 346.30

Eim () 83.80 89.00 75.30 86.50

Atm () 29.70 22.40 -18.60 -24.40

ekil 5. Figure 5.

1998 Bonin depreminin kaynak zaman fonksiyonu ve odak mekanizmas zm. Gzlemsel (sttekiler) ve hesaplanan (alttakiler) dalga ekilleri. Source time function and the mechanism of the each subevents of the 1998 Izu-Bonin earthqake. The observed (upper) and the calculated (lower) waveforms.

TARTIMA VE SONULAR IRIS veri merkezinden alnan deprem kaytlar ile, iki adet derin ve byk depremin oluum mekanizmalar aratrlmtr. Dalga ekli ters zmleme yntemi kullanlarak nokta kaynak krlma ilemi ile depremlerin odak mekanizmas zmleri elde edilmi ve dorultu, eim, atm ve sismik moment (Mo), kaynak parametreleri hesaplanmtr (Tablo 2 ve 3). Uzak alan cisim dalga kaytlar kullanlarak yaplan ters zm sonularnda, istasyonlarn azimutsal dalmlar tm kadranlar kapsayacak ekilde seilmi fakat alt

kadranlarda bulunan istasyonlarda grlen uyumsuzluklardan dolay ileme koyulmamtr. Bu almada elde edilen ilksel sonular kullanlm olup, ayrntl ters zm almalar ve kaynak zelliklerinin incelenmesi devam etmektedir. zellikle, Gney yarkrede bulunan istasyonlardaki uyumsuzluklarn nedenlerini ortaya karmakla derin depremlerin oluumu hakknda nemli ip ular elde edilebilir. Dalma batma blgelerinde meydana gelen derin ve byk depremler, yer iindeki eitli sreksizliklerden etkilenmektedir. Dalan levha

DERN VE BYK DEPREMLERN KAYNAK MEKANZMALARININ NCELENMES

61

parasndaki scaklk etkisi de, dalan litosferin sismik etkinliinde ve tektonik adan nemli olmaktadr. Dalan levha souk ve scak katman olarak ikiye ayrlmaktadr. Mariana gibi souk katmanlar yksek krlma hzna, youn art ok dalmna ve sismik etkinlie sahip olmaktadr. 23 Austos 1995 Mariana depremi tek alt olay ile deerlendirilmitir ve krlma sresi 11 s olarak hesaplanmtr. Sismik momenti (Mo) =4.83x1026 dyn.cm olarak hesaplanan deprem referans derinliinden (595 km) 10 km daha derinde krlmaya balamtr. Ana oktan sonra Mariana blgesinde, 33 adet Mb 4.0 civarnda art ok etkinlii olumutur. Tek alt olaydan meydana gelen Mariana depremi yksek art ok etkinlii, levha iinde enerji boalmnn tamamlanmasn gstermektedir ve souk dalmabatma blgesi olarak adlandrlan Mariana blgesi yksek art ok etkinline sahiptir. Wu and Chen (1999), Mariana blgesindeki bu yksek art ok etkinliini anlalamayan bir olgu olarak ileri srmlerdir. ekil 2de grld gibi Mariana dalmabatma blgesinde meydana gelmi depremlerin odak dalmlar salma gstermektedir. 300-600 km arasndaki blgede youn bir deprem etkinlii grlmemektedir. Izu Bonin dalma batma blgesi youn sismik etkinlie sahiptir. 20 Austos 1998 depremi dalan levhann kuzey ksmnda meydana gelmitir. 25 s seilen zaman penceresinde kaynak krlma ilemi 17 s srmtr. alt olay ile aklanan depremin odak derinlii 440 km olarak hesaplanmtr. Fakat birinci ve ikinci alt olaylar 430 km, nc alt olay 440 km derinliinde meydana gelmitir . kinci alt olay ve toplam odak mekanizma zmleri ve kaynak parametreleri birbirleri ile benzerlik gstermektedir. En byk enerji boalm ikinci alt olayda meydana gelmi (3.18x1026 dyn.cm) ve toplam sismik moment 5.45x1026 dyn.cm olarak hesaplanmtr. 2000 ylnda meydana gelen deprem 1998 depremi ile kaynak mekanizma zellikleri bakmndan benzerlikler gstermektedir (Tibi ve di., 2003). KATKI BELRTME Yazarlar bu almada, deerli katklarndan dolay sayn Prof. Dr. lhan OSMANAHN, Dr. Nurcan Meral ZELe teekkrlerini sunarlar. SUMMARY The teleseismic body waves of two earthquakes were inverted to their sources to obtain a rupture process for each. In this study, we used teleseismic data and the waveform inversion technique developed by Kikuchi and Kanamori (1991). In 1995 and 1998 years, two deep and large earthquakes occurred in Mariana and Izu-Bonin regions, respectively. We have investigated

the source rupture process of deep subduction region earthquakes occurred on 23 August 1995 named Mariana earthquake (Mw=7.1, h=595 km) and also on 20 August 1998 Izu-Bonin earthquake (Mw=7.1, h=400 km). The total seismic moment of the 23 August 1995 Mariana earthquake is (Mo) =4.83x1026 dyn.cm. The time window of the 16 records used for inversion is 20 seconds, used a single source time function and obtained a rupture process time of 11 seconds. We noticed that, Izu-Bonin region shows high seismic activity and the 20 August 1998 earthquake occurred in the northern part of a downgoing slab. Three subevents were necessary to explain the observed seismic records. We estimated a seismic moment of 5.45x1026 dyn.cm (Mw=7.1) for this event. The second subevent took place about 20 km to the northwest of the reference point (28.93E, 139.33N) and the third subevent also took place about 30 km to the northwest of the reference point. KAYNAKLAR Antolik, M., D. Dreger And B. Romanowicz, 1999, Rupture processes of large deep-focus earthquakes from inversion of moment rate functions, J. of Geophys. Res., Vol. 104, No. B1, pp. 863-894. Collier, D. J., G. R. Helffrich And B. J. Wood, 2001, Seismic discontinuities and subduction zones, Physics of the Earth Planetary Interiors, 127, 35-49. Frohlich, C., 1989, The nature of deep focus earthquakes. Ann. Rev. Earth Planet. Sci. 17, 227 254. Isacks, B., J. Oliver And L.R. Sykes, 1968, Seismology and new global tectonics, J. Geophys. Res., 73, 5855-5899. Isacks, B. And P. Molnar, 1971, Distribution of stresses in the descending lithosphere from global survey of focal mechanizm solution of mantle earthquake, Rev. Geophys. And Space Phys., 9, 103174. Jeffreys, H. And K. E. Bullen, 1958, Seismological Tables, Office of the British Association, Burlington House, London. Kanamori, H., 1971, Great earthquakes at island arcs and the lithosphere, Tectonophysics, 12, 187 198. Kelleher, J., J. Savno, H. Rowlett And W. Mccann, 1974, Why and Where great thrust earthquakes occur along islands arcs, J. Geophys. Res.,79, 4889 4919. Kikuchi, M., And H. Kanamori, 1982, Inversion of complex body waves Bull. Seis. Soc. Am., 72,491506.

62

SERKAN ZELK-AL PINAR

Kikuchi, M., And Y. Fukao, 1985, Iterative deconvolution of complex body waves from great earthquakes the Tokachi Oki earthquake of 1968, Phys. Earth Planet Interiors, Vol. 7, pp. 25-248, 1985. Kikuchi, M., And H. Kanamori, 1991, Inversion of complex body waves III. Bull. Seis. Soc. Am., 81. 2335-2350. Kikuchi, M., H. Kanamori And K. Satake, 1993, Source complexity of the 1988 Armenian earthquake: evidence for a slow after-slip event, J. Geophys. Res., Vol. 98, pp. 15,797 - 15,808. Lay, T., T.C. Wallace, 1995, Modern Global Seismology, Academic Press, San Diego, ISBN 012-732870-X. Okal, E. A., 2001, Detached deep earthquakes: are they really?, Physics of the Earth Planetary Interiors, 127, 109-143. Oliver, J., and B. Isacks, 1967, Deep Earthquake Zones, Anomalous Structures in the Upper Mantle, and the Lithosphere, Journal of Geophys. Res., Vol.72, No.16. zelik, S., 2004, Derin Depremlerin (400 670 km) Oluum Mekanizmalarnn Dalga ekli Ters zm Yntemiyle Aratrlmas, Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 2004, stanbul. Page, R., 1968, Focal depths of aftershocks, J. Geophys. Res. 73, 3897 3903. Pnar, A., 1995, Rupture Process and Spectra of Some Major Turkish Earthquakes and Their Seismotectonic Implications, Bogazici University, Istanbul.

Pnar, A., 1998, Source inversion of the October1,1995,Dinar earthquake (Ms=6.1):a rupture model with implications for seismotectonics in SW Turkey, Tectonophysics 292, 255-266. Tibi, R.,G. Guenter And D.A. Wiens, 2003, Source characteristics of large deep earthquakes: Constraint on the faulting mechanism at great depths, J. Geophys. Res., Vol. 108, NO. B2, 2091. Toksz, M.N., J.W. Minear And B.R. Julian, 1971, Temperature field and geophysical effects of a down going slab, J. Geophy. Res., 76, 1113-1138. Widiyantoro, S., B. L. N. Kennett And R. D. Van Der Hilst, 1999, Seismic tomography with P and S data reveals lateral variations in the rigidity of deep slabs. Earth Planet. Sci. Lett. 173, 91100. Wiens, D.A. And H. J. Gilbert, 1996, Effect of slab temperature on deep-earthquake aftershock productivity and magnitude-frequency relations, Nature, 384, 153 156. Wiens, D. A., J. Hildebrand, And W. Crawford, 1996, Source and aftershock studies of the 1995 Marianas and 1996 Flores Sea deep earthquakes, Eos Trans. AGU, 77(46), Fall. Meet. Suppl., F491F492. Wiens, D. A., 2001, Seismological constraints on the mechanism of deep earthquakes: temperature dependence of deep earthquake source properties, Physics of the Earth and Planetary Interiors, 127, 145 163. Wu, L. R. And W. P. Chen, 1999, Anomalous aftershocks of deep earthquakes in Mariana, Geophys. Res. Lett., Vol. 26, No. 13, pp. 19771980.

Yayna Geli - Received : 16.09.2004 Yayna Kabul - Accepted : 31.03.2005