1

VUA MILINDA VN O
Mt bn thu gn quyn "Milinda Panha" Do T kheo Pesala son - Liu Php dch Ngun http://thuvienhoasen.org Mc Lc Gii thiu Chng Mt: Linh Hn Chng Hai: Ti Sinh Chng Ba: Khi Thy Ca Thi Gian Chng Bn: Cc Cn Chng Nm: c Pht Chng Su: Dnh Mc Chng By: Tr Nh Gii thiu "Milinda Panha" l mt cun sch ting Pali c vit vo khong th k th 1

trc Ty lch (B.C.). Vua Milinda, mt nh vua x Bactria tr v min ng bc x n , gp mt nh s thng thi tn l Nagasena v nh vua t nhiu cu hi v trit l, tm l v o c ca Pht gio. Sch ny c phin dch hai ra ting Anh hai ln: nm 1890 v nm 1969. Hai bn dch u y vn chng v trong nhiu on dch st ngha, v th cc bn dch ny chnh l dnh cho cc hc gi. i c Pesala, mt tng s Pht gio tu hc Min in v Thi Lan, son li khng dch st ngha m thu gn thnh mt cng trnh sc tch v d hiu cho hu ht mi c gi. Cun "Milinda Panha" l cun sch c c Pht t tn trng v qu vy sch c cao n c tng s ngi

Min mun xp sch vo Kinh Tng Pali. Trong nguyn bn ting Pali, sch ni rng nhng cuc i thoi gia nh vua Milinda v ngi Nagasena xy ra vo khong 500 nm sau khi c Pht nhp Nit Bn. Tc gi sch ny khng ai bit nhng ch c bit gn nh chc chn l tc gi sng cc ty bc n . Sch c vit theo th rt ging vi th i thoi ca nh hin trit Plato trong Ngi Nagasena ng vai Socrates v theo li nhn ca Pht t th ngi Nagasena tri hn hn vua Milinda trong cuc m lun nh cch l lun rt hay v cc v d so snh rt xc ng. Nguyn bn ting Pali c chia ra 6 phn v 22 chng gm 262 cu hi. Bn thu gn nay ch c 237 cu hi v 17 chng. y l mt bn thu gn ch

khng phi l mt bn dch, v th nhiu on c c ng li v mt s v d so snh c b bt. Tuy nhin ngi son vn c gi ng nh ca tc gi, l gii r Pht php v lm sng t nhng ng nhn thng thng (Li ta ca Ngi Hammalawa Saddhatissa, sch c xut bn ln u Delhi, 1991). i c Pesala l mt T kheo ngi Anh, c thin s Mahasi Sayadaw ngi Min lm l xut gia nm 1979 ti Anh Quc khi Ngi Mahasi i ging dy Thin Minh St (Vipassana) ti Anh. i c Pesala qua nc Min in ba ln tu hc theo phng php Thin Qun ca Ngi Mahasi. i c Pesala cng tu hc 18 thng ti mt thin vin trong rng ng Bc Thi Lan v theo truyn thng ca Ngi Achaan Chah. Sau khi tr v

Anh, i c Pesala cng vi i c Hammalawa Saddhatissa son nhiu ti liu Pht gio gi tr, nh "A Buddhist's Manual", "Pali Literature of South-East Asia", "Facets of Buddhism". c th hiu r s thm su ca cc ti vn o trong kit tc ny ca vn hc Pht gio, c gi nn nghin cu Vi Diu Php (Abhidhamma). Ngi dch (bn ting Vit) ch xin ch gii mt vi ni thy cn c lm sng t hn gip phn no cho c gi cha quen vi Vi Diu Php. Theo ngi Sayadaw U Thittila (trong The Path of the Buddha), VDP l mt h thng tm l hc v n kho st tm, tin trnh ca t tng v cc tm s; VDP cng l h thng trit hc kho st cc nguyn tc, bn cht, ca mi vt; VDP cng l mt nn o c hc v n

c th gip ta t c cu cnh ti hu l Nit Bn... VDP c th c tm hiu qua cc sch nh "A Manual of Abhidhamma "ca ngi Narada Thera (1956), nh "A Comprehensive Manual of Abhidhamma "do T Kheo Bodhi hiu nh (1993); "Thng Php Tp Yu lun "do ngi Thch Minh Chu dch v gii thch; "Abhidhamma in daily life "ca Nina Van Gorkom (1975) v "Vi Diu Php nhp mn "ca Gic Chnh (1974). Tt c cn bn VDP l t cun "Abhidhammatthasangaha "do ngi Anuruddha Thera, ngi Nam n vit t th k 11 (A.D). Chng Mt: Linh Hn Vua Milinda n ving Ngi Nagasena. Sau khi trao i li cho mng v thm

hi thn knh, vua l php ngi mt bn. Vua bt u hi: 1. --"Bch i c, lm th no ngi c bit n v danh tnh ca ngi l g?" --"Tha Nh Vua, ti l Nagasena nhng ch l danh xng mi ngi gi thi, v chng c mt c nhn trng cu no c." Vua Milinda lin gi mt s ngi x Bactria gc Hy Lp v cc v s n lm chng: "V Nagasena ni rng khng c mt c nhn trng cu trong tn ca Ngi. iu ny c th chp nhn c chng?" Ri nh vua quay v Ngi Nagasena v ni: "Bch ngi, nu iu l ng s

tht th ai l ngi dng y, thc n v chn cho ngi? Ai l ngi sng i phm hnh? Ai l ngi st sinh, trm cp, t dm, ni lo hoc ung ru? Nu li ngi ni l ng th chng c cng c, chng c ti li v cng chng c ngi hnh thin hay lm c v chng c nghip qu hay sao? Bch Ngi, nu mt ngi n git Ngi th cng chng c st nhn v cng vi l ny, chng c s ph hay bc trng thng trong Tng on ca Ngi. Ngi ni Ngi c gi l Nagasena, vy Nagasena l g? C phi l tc khng?" --"Tha Nh Vua, ti khng ni nh vy." --"Vy th phi chng l mng tay, l rng, l da hay cc phn khc ca thn th?"

--"Chc chn l khng phi." --"Phi chng l sc hoc th, tng, hnh, thc? Phi chng l gm c ng un? Phi chng mt ci g khc ngoi ng un l Nagasena?" V Ngi Nagasena vn tr li: "Chng phi l th no c." --"Xin php c hi, nu khng th tm ra c Nagasena th Nagasena l mt ting rng khng, vy ai l ngi trc mt ta y? l iu sai lm m i c ni." --"Tha Nh Vua, Ngi c nui dng trong nhung la t khi ra i. Ngi n y bng chn hay trong mt c xe?" --"Bch i c, bng xe."

10

--"Vy xin Ngi hy ct ngha c xe l g. Phi chng c xe l trc xe? hoc l bnh xe, cng xe hoc ci km c nga? Phi chng c xe l tt c cc th gm li hoc l mt ci g khc ngoi cc th ?" --"Bch Ngi, chng phi l th no c." --"Vy th, tha nh vua, c xe l mt ting rng khng. Ngi sai lm khi ni Ngi n y trong mt c xe. Ngi l mt v vua v i ca n , Ngi cn s ai m ni iu sai s tht?". V Ngi Nagasena lin ku cc ngi x Bactria gc Hy Lp n lm chng: "Vua Milinda ni Ngi n y bng c xe nhng khi c hi c xe l ci g th Ngi khng th ch r c, th hi iu c th chp nhn c khng?" Lin khi 500 ngi x Bactria gc Hy Lp

11

reo ln tn thnh v ni vi nh vua "Xin Ngi ra khi xe nu c th c! " --"Bch i c, con xin ni s tht. Ting c xe c c l do tt c cc b phn xe hp li m thnh." --"Rt hay, B H bt ng ngha ri . Tuy vy, cng phi hiu l ting Nagasena c c l do 32 loi th sc trong thn th con ngi v ng un ca chng sinh m thnh. Cng nh Ni S Vajira ni trc mt c Th Tn: ting c xe c dng do cc b phn xe m c, cng y ht nh ta ni n mt chng sinh khi ng un th hin." --"Bch Ngi Nagasena, tht l tuyt diu, mc d y l mt vn kh khn, Ngi gii p mt cch c o. Nu c

12

Pht m cn y th gii p ny cng c Ngi chp thun." 2. -- "Xin Ngi cho bit Ngi xut gia c my ma kit h?" --"Tha b h, bn o c by." --"Nhng lm th no m Ngi ni l Ngi c by? Phi chng Ngi l by hay l con s l by?" V Ngi Nagasena ni: "Ci bng ca B H ang trn mt t. Th hi Ngi l nh vua hay ci bng l nh vua?" --"Trm l vua, bch Ngi, nhng ci bng m c c l nh c trm." --"Vy th, cng tng t, s nm bn o xut gia l by, bn o khng phi l by. Nhng chnh nh c bn o m s

13

by mi c v s by l ca bn o cng cng ngha nh ci bng l ca B H vy." --"Bch ngi Nagasena, tht l tuyt diu v c o. Vn ny qu kh m Ngi gii quyt c ri." 3. Ri c Vua ni: --"Bch i c, Ngi s cn tho lun vi Trm na khng?" --"Xin vng nu B H s tho lun nh mt hc gi; nhng nu B H s tho lun nh mt nh vua th khng." --"Hc gi th tho lun nh th no?" --"Khi cc hc gi tho lun th c kt lun, c gii quyt vn ; bt c ai sai

14

lm th nhn li v khng v th m tc gin." --"Cn cc nh vua th tho lun nh th no?" --"Khi mt nh vua bn lun mt vn v tin n mt quan im, nu c ai bt ng quan im vi nh vua th nh vua thng hay trng pht ngi ." --"Vy th trm s tho lun nh mt hc gi. Xin i c hy ni khng e s." --"Rt tt, tha B H." Nh vua ni: --"Ngi Nagasena, trm xin hi mt cu." --"Xin Ngi hi i." --"Trm hi , bch Ngi." --"Th bn tng cng tr li."

15

--"Ngi tr li g?" --"B H hi g?" Nh vua ngh thm "V s ny qu l mt hc gi ln, ng ta tht c kh nng tho lun vi ta." Nh vua ch th cho quan hu cn Devamantiya mi Nagasena v nhiu v s khc v cung in. Nh vua bc i ming th thm "Nagasena, Nagasena." 4. V Devamantiya, Anantakaya v Mankura i n cc ca Ngi Nagasena hng dn cc v s v cung in. Khi ang cng bc i, Anantakaya ni vi Ngi Nagasena "Bch i c, khi con ni Nagasena, Nagasena l g?" --"Theo Anantakaya th Nagasena l g?"

16

--"L linh hn, l hi th bn trong n ri i." --"Nhng hi th nu i m khng tr li th liu ngi cn sng hay khng?" --"Chc chn l khng." --"Nhng m khi ngi thi kn thi ra th hi th c tr li vi h khng?" --"Tha Ngi khng." --"Th th sao h khng cht?" --"Con tht khng sc bn ci vi Ngi, cu xin Ngi hy ch bo cho." --"Chng c linh hn trong hi th g c. Nhng s ht vo v th ra ch l nhng sc mnh cu to ca thn th." Ri Ngi Nagasena ging v Vi Diu Php (Abhidhamma) v Anantakaya tha

17

mn vi s ging gii ca Ngi. (Ch thch ca dch gi: Vi Diu Php l tm l hc ca Pht gio, phn tch Danh v Sc, gii thch cn k cc tm s, s din tin ca tm, gip ta hiu c s lin h gia thn v tm, bn cht ty duyn, tng quan ca vn vt.) 5. Sau khi cc v s ti cung in v th trai xong. Nh vua ngi xung mt ni thp v hi: --"Chng ta s tho lun g y?" --"Chng ta s tho lun v Pht Php." --"Bch i c, nh tin ti ca Ngi l g v mc ch ti hu Ngi nhm l g?"

18

--" nh tin ti ca chng ta l dp tt au kh, cho au kh khng cn khi sinh na; mc ch ti hu ca chng ta l dt b mi dnh mc." --"Bch Ngi, phi chng l nhng l do cao thng m mi ngi gia nhp tng on?" --"Khng hn nh vy. C ngi gia nhp trnh tn bo ca vua cha, ngi th khi b trm cp, ngi th trnh n v k th kim sng. Tuy nhin, ngi gia nhp Tng on chnh ng l dt b mi dnh mc." 6. Nh vua ni: --"C ngi no m khng ti sinh sau khi cht?"

19

--"Tha c. Ngi no m khng cn nhim th khng ti sinh sau khi cht, k no cn nhim th ti sinh." --"Ngi s ti sinh hay khng?" --"Nu bn o cht vi tham i trong tm th s ti sinh, cn ngc li th khng." 7. --"Phi chng ngi thot vng ti sinh l thot c bng sc mnh ca l lun?" --"Ngi thot c bng c lun l v tr hu, c tin, o hnh, chnh nim, tinh tn v bng thin nh." --"Phi chng l lun cng nh l tr hu?" --"Tha khng. Loi sc vt c l lun m khng c tr hu."

20

8. --"Bch Ngi Nagasena, c im ca l lun l g? V c im ca tr hu l g?" --"Cm gi l c im ca l lun, ct b l c im ca tr hu." --"Xin Ngi cho mt v d." --"Ngi ct la tm la thnh mt b bng tay tri v vi tay phi cm li lim, ngi ct b la." --"Cng nh vy, tha c vua, ngi xut gia cm gi tm ca h bng l lun v ct b nhim bng tr hu." 9. --"Bch Ngi Nagasena, c im ca o hnh l g?"

21

--"L h tr v l nn tng ca mi c tnh: nm kh nng kim sot, by yu t gic ng, tm chi bt chnh o, bn php qun nim, t chnh cn... Tt c u c o hnh h tr v ngi xut gia trao di cc kh nng, c tnh vi o hnh h tr s lun c tng tin." --"Xin Ngi cho mt v d." --"Tha c vua, cng nh mi loi sc vt v cy c c nui dng nh t ai l ngun h tr, th ngi xut gia vi o hnh l ngun h tr, pht trin nm kh nng kim sot v.v... V iu ny c c Th Tn ni: Khi mt ngi thng thi c o hnh cao dy Pht trin c tm nh v tr hu Ri th, nh mt bc T kheo hng say v nhy bn V ny s gii quyt c s ri rm ny."

22

10. --"Ci g l c im ca c tin?" --" l s sng t v s hng khi. Nh c tin bng dy trong tm, n m thng mn ngn chn ca ng gic v tm tr nn trong sng, tnh lng; v th c tin lm sng t. V s hng khi l nt tiu biu ca c tin khi thin gi cm nhn c tm k khc c gii thot, ly lm hng khi v chng ng mnh cha t c. V iu ny, c Th Tn c ni: Bng c tin vt qua cn l Bng thc tnh sng trong bin i Bng vng chi tiu cn phin mun Bng tr hu ngi c thanh lc." 11. --"V bch i c, ci g l c im ca tinh tn?"

23

--" l s tng cng, h tr cho nhng c tnh khng b tn li i." --"Xin cho mt v d." --"Tha nh vua, cng nh khi qun i ca Ngi b mt on qun ln hn chc thng, Ngi s phi ngh ti vic ku gi ng minh tng cng cho qun i ca Ngi v nh li on qun kia. V th s tng cng l c im ca tinh tn. V iu ny c Th Tn c ni: Hi cc v s, ngi t cao thng tinh tn B i iu bt thin v hy hnh thin Trnh xa iu nhc v pht trin cao thng V nh ngi gi c tm trong sch." 12. --"Bch Ngi Nagasena, c im ca chnh nim l g?"

24

--"Nim v gi trong tm. Khi chnh nim bng dy trong tm, hnh gi nim i nim li nhng iu thin v bt thin, iu ng trch v khng ng trch, iu khng ng k v quan trng, nhng c tnh v tnh xu, nhng g tng t v ngh rng: l bn lnh vc qun nim, t chnh cn, bn cn bn thnh tu, nm kh nng kim sot, nm sc mnh ca c hnh, by yu t gic ng, tm chi trong Bt chnh o, y l s tnh lng, s minh st, nhn r v gii thot. Vi cch , hnh gi thc tp vun bi nhng c tnh thch ng trn v gt b i nhng g nn trnh." --"Xin cho mt v d." --"Cng nh v quan th qu nhc nh nh vua v c ln ca qun i v ca ci ang cn trong kho."

25

--"Lm th no m gi c chnh nim?" --"Khi chnh nim bng dy trong tm, hnh gi phn loi nhng c tnh v nhng tnh xu, ngh rng nhng tnh ny l hu ch v tnh kia l c hi. Vi cch , hnh gi loi b c nhng g bt thin v gi c iu thin trong tm." --"Xin cho mt th d." --"Cng nh v th tng c vn cho nh vua hnh ng cho ng. V iu ny c Th Tn c dy nh sau: 'Ny cc v s, ta tuyn b Chnh nim c hu ch tt c mi ni.' 13. --"Bch ngi Nagasena, c im ca thin nh l g?"

26

--"Tha nh vua, chnh l k lnh o. Tt c mi c tnh u coi thin nh nh v th lnh, u nng ta v phc tng theo thin nh." --"Xin cho mt v d." --"Nh cc rui ko ca mt ngi nh u nng vo ct chnh, nhng c tnh u da vo thin nh. V u ny c c Th Tn dy nh sau: 'Ny cc v s, hy pht trin thin nh, mt v t kheo c thin nh thy c s vt mt cch chnh thc.' 14. --"Bch ngi Nagasena, ci g l c im ca tr hu?" --"Tha nh vua, l soi sng. Khi bng dy trong tm, tr hu nh tan bng ti

27

ca v minh, lm nhn quang khi dy, nh sng hiu bit chi li v s tht hin l r rt. Cng nh vy, thin gi vi tr hu trong sng nht lnh hi c v thng, kh v v ng ca mi php." --"Xin cho mt v d." --"Tha nh vua, cng ging nh mt ngn n trong phng ti soi sng phng v lm cho mi vt c thy r." 15. --"Bch Ngi Nagasena, nhng c tnh trn u khc nhau, vy th chng c em li cng mt kt qu hay khng?" --"ng vy, cc c tnh u cng ph b nhng nhim trong tm, cng ging nh cc thnh phn ca mt on qun, voi, nga, qun xa v cung tn u

28

cng mt kt qu l chin thng qun ch." --"Bch Ngi Nagasena, qu tht Ngi gii p rt ti tnh." Chng Hai: Ti Sinh 1. --"Bch Ngi Nagasena, ngi b ti sinh phi chng cng l ngi hay l mt ngi khc?" --"Chng cng l ngi m cng chng phi l ngi khc." --"Xin Ngi cho mt v d." --"Trong trng hp mt bnh sa, trc ht sa ng thnh sa c, ri c lm thnh b, ri c nu si thnh du; tht

29

l sai lm khi ni rng du b v sa c u cng l sa, tuy nhin ni rng ba th khng phi l sa cng khng ng v chng u do sa m ra." 2. --"Ngi s khng b ti sinh c bit c iu khng?" --"Tha nh vua, c." --"Bng cch g m ngi bit c?" --"Bng s chm dt nhng g l nguyn nhn hay l iu kin ca ti sinh. Nh mt ngi nng dn m khng cy cy hoc khng gt hi th phi bit l va la ca mnh s khng c y la." 3.

30

--"Bch Ngi Nagasena, trong mt ngi m kin thc (nana) khi sinh th tr hu (panna) c cng khi sinh khng?" --"Tha nh vua, c." --"Phi chng kin thc cng l tr hu?" --"Tha nh vua, vng." --"Nu vy th ngi c kin thc v tr hu, c v minh v mt iu g hay khng?" --"Ngi vn khng hiu bit v nhng g cha c hc hi, tuy nhin xt v nhng g tr hu t c - nh l s lnh hi c v thng, kh v v ng - th ngi khng v minh." --"Th th ci g xy n cho nhng o tng c t trc v s thng cn, hnh phc v t ng?"

31

--"T lc m chnh kin sinh khi th o tng bin mt ngay. Cng nh l khi m nh sng chiu n th bng ti tan i." --"Nhng ri th tr hu s tr nn ci g?" --"Khi m tr hu hon thnh nhim v, tr hu s bin i; tuy nhin s hiu bit v v thng, kh v v ng s tn ti." --"Xin ngi cho mt v d." --"Nh mt ngi mun vit mt l th ban m th cn phi thp n ri mi vit th. Sau ngi ny tt n. Tuy rng n tt, l th vn cn." 4. --"Ngi s khng b ti sinh c cm thy kh th no hay khng?"

32

--"Ngi c th cm thy au n v th cht nhng khng au n v tinh thn." --"Nu ngi cm thy au n th ti sao li khng cht i chm dt dnh mc v chm dt au kh?" --"Mt v A la hn khng ham thch m cng khng ght b i sng. V khng lm rng tri cha chn m ch cho n khi tri chn mi. V iu ny, v t chnh ca c Pht, i c Sariputa, c ni: Ta chng nng niu i sng m cng khng mng n s cht Nh ngi lm mn ch th lao, ta i thi gian s n. Ta chng ham mun i sng hay mong ch s cht M trong chnh nim v hiu bit khi thi gian tri qua." 5.

33

--"Phi chng lc th l thin, bt thin hay trung ho?" --"C th l mt trong ba th." --"Bch i c, nu thin nghip khng mang li au kh v nghip mang li au kh l bt thin th chc chn rng khng c thin nghip no li cng lc c th mang li au kh." (Ch gii ca bn ting Anh: Thin nghip khng mang li au kh nhng kh lm v dnh mc v sn hn. Chnh v nhng nhim ny to nn au kh ch khng phi do thin nghip. c nghip th to au kh nhng chng ta thch lm v v minh, ri khi nghip qu n th ta phi au kh.) --"Tha nh vua, Ngi suy ngh g vy? Nu mt ngi n cm trn mt bn tay mt cc st nng v trn bn tay kia mt

34

cc nc , th th hi hai th c lm ngi cm thy au nhc khng?" --"ng nhin l au." --"Vy th gi thuyt Ngi t ra sai ri. Nu c hai khng u l sc nng m sc nng lm au, v c hai khng l sc lnh m sc lnh lm au, th cm gic au khng do sc nng hoc sc lnh." --"Con khng th ci li vi Ngi c. Xin Ngi hy ging gii cho." Ri sau Ngi i c dy cho Nh Vua v Vi Diu Php: --"C su lc th trn th gian v su im ngc li; c su au bun trn th gian v su iu ngc li; v c su x th (trung tnh: khng vui cng khng bun, khng sng cng khng kh)

35

trong mi trng hp. Tt c gm c ba mi su cm th. Ri th c 36 cm th trong qu kh, trong hin ti v trong tng lai, v th tt c gm c 108 cm th." 6. --"Bch Ngi Nagasena, ci g c ti sinh?" --"Tm v Thn." --"Phi chng chnh thn v tm hin ti ny s ti sinh?" --"Khng, khng phi nh vy, nhng bng chnh thn v tm ny m hnh nghip c to nn v do nhng hnh nghip ny m mt thn v tm khc ti sinh; tuy nhin thn v tm sau ny khng

36

v th m khi lin h n qu ca nhng hnh nghip c t trc." --"Xin Ngi cho mt v d." --"Cng ging nh ngn la m mt ngi t v khi si m, ngi b i m la vn chy. Ri nu ngn la bt chy vo rung la ca mt ngi khc v ngi ch rung ny bt v truy t ngi vi nh vua v nu ngi ni rng: --"Tha B H, con khng t rung la ca ngi ny. Ngn la m con chy khc vi ngn la t chy rung. Con khng c ti." Nh vua xem ngi ny c ng b trng pht khng?" --"D nhin ng ti, bi v d ngi c ni g th ngn la sau l do ngn la trc m c."

37

--"ng vy, tha nh vua, bng chnh tm v thn ny m hnh nghip c lm ra v do nhng hnh nghip ny m mt tm v thn khc ti sinh; tuy nhin thn v tm sau ny khng v th m khi lin h n qu ca hnh nghip c t trc." 7. --"Bch Ngi Nagasena, Ngi s b ti sinh khng?" --"Hi li cu th c ch li g? C phi bn o ni rng nu cht vi s tham i trong tm th s ti sinh, cn nu khng c tm tham i th s khng ti sinh." 8. --"Ngi va ging gii v tm v thn. Vy tm l g v thn l g?"

38

--"Ci g th cy v c tnh cch vt cht th thuc v thn (sc), ci g mng manh v trong lnh vc thc th thuc v tm (danh)." --"Ti sao thn v tm khng sinh ra ring r." --"Nhng iu kin lin quan ny cng ging nh lng trng v v trng, chng lun lun sinh khi cng vi nhau v chng lin quan nh vy t thi v th." 9. --"Bch Ngi Nagasena, khi Ngi ni n thi v th, thi gian c ngha g v qu tht c thi gian nh vy khng?" --"Thi gian c ngha l qu kh, hin ti v tng lai. Thi gian th c i vi mt

39

s ngi, cn i vi nhng ngi khc th thi gian khng c. ni u c chng sinh s ti sinh th c thi gian; ni no m chng sinh khng ti sinh th i vi h thi gian khng c." --"Ngi Nagasena, Ngi qu tht ti tnh trong vic i p." Chng Ba: Khi Thy Ca Thi Gian 1. --"Bch Ngi Nagasena, ci g l gc ca thi gian, qu kh, hin ti v tng lai?" --"L v minh. V minh l nhn duyn lm hnh nghip sinh khi; hnh nghip l nhn duyn lm sinh khi thc ti sinh (*); thc lm sinh khi danh sc; danh sc lm sinh khi lc nhp; lc nhp lm sinh

40

khi xc; xc lm sinh khi th; th lm sinh khi i; i lm sinh khi th; th lm sinh khi hu; hu lm sinh khi sanh; sanh lm sinh khi lo, t, thng tic, n hn, au kh, bun b v tht vng." (*) Ch gii ca ngi dch: thc ti sinh hay thc ni kt l dch theo nguyn bn ting Anh t ch "relinking consciousness". Thc ra, hnh nghip khng ch l nhn duyn lm sinh khi thc ti sinh m cng l nhn duyn cho nhng thc d thc (resultant consciousness) trong kip sng sau thc ti sinh - theo li ging ca Thin s U Silananda. 2.

41

--"Ngi ni rng s khi sinh u tin ht ca s vt th kh thy c. Xin ngi cho mt v d." --"c Th Tn c ni: 'Ti v c su cn v trn m xc sinh khi; ti v c xc m th sinh khi; ti v c th m i sinh khi; v ti v c i m nghip sinh khi. V t nghip m lc cn li mt ln na sinh khi'. By gi liu s sinh khi dy chuyn ny c th chm dt c khng?" --"Tha khng." --"Vy th, tha Nh Vua, s sinh khi u tin ca s vt khng th thu hiu c." 3.

42

--"Phi chng s sinh khi u tin ca mi vt ta khng th bit c?" --"Mt phn l vy, phn khc th khng." --"Vy th ci g bit c v ci g khng bit c?" --"V bt c iu kin no i trc kip ny m i vi ta nh l khng c t trc, th s sinh khi u tin ht khng th bit c. Nhng i vi nhng g trc khng c m nay hin hu v va mi sinh khi th li bin mt th s sinh khi u tin c th bit c." 4. --"Phi chng c nhng php hu vi c to tc nn?" --"Tha Nh Vua, chc chn nh vy. Ni no m c mt v cng c hnh sc th c

43

nhn thc; ni no c nhn thc th c xc; ni no c xc th c cm th; ni no c cm th th c tham i; ni c tham i th c th; ni c th th c hu; ni no c hu th c sanh, lo, t, thng, tic, n hn, au kh, bun b v tht vng. Nhng ni no m khng c mt v hnh sc th khng c nhn thc, khng c xc, khng c th, khng c tham i, khng c th, khng c hu; v ni no khng c hu th khng c sanh, lo, t, thng tic, au kh, bun b hay tht vng." 5. --"C chng nhng php hu vi m khng c to tc nn?"

44

--"Tha Nh Vua, chng c php hu vi no nh vy, bi v php hu vi c to tc nn ch do mt tin trnh ca hu." --"Xin cho mt v d." --"C phi ngi nh m B H ang ngi y c to nn do mt tin trnh ca hu?" --"Chng c mt th g y m khng c t trc. G ny l t trong rng, t st ny l t m ra v do cng sc ca ngi xy, n ng v n b, m ngi nh ny mi hin hu." --"Tha Nh Vua, cng ging nh vy, chng c php hu vi no m khng c to tc nn." 6.

45

--"Phi chng c mt k chng ng (vedagu)?" --" l ci g theo Nh Vua?" --"L mt cn nguyn sng ng m bn trong c th thy, nghe, nm ngi, cm xc v phn bit s vt, nh l chng ta ngi y, c th nhn ra bt c ca s no m ta mun nhn." --"Tha Nh Vua, nu cn nguyn bn trong c th thy nghe, nm, ngi, v cm xc nh Ngi ni th th hi n c th thy hnh sc qua l tai c khng? V, tng t nh vy, qua cc cn khc c khng?" --"Bch Ngi khng th c." --"Vy th cn nguyn chng c th dng bt c cn no m n mun nh

46

Ngi ni. Tha Nh Vua, chnh l do ni mt v hnh sc m nhn thc v cc nhn duyn khc sinh khi; cng tng t nh vy vi xc, th, tng, tc , nh tm, tnh thc v chnh nim. Mi th sinh khi cng lc vi nguyn nhn ca n v v vy 'k chng ng' khng c th c tm thy u." 7. --"Phi chng thc sinh khi ni no m nhn thc sinh khi?" --"Tha Nh vua, ng vy, ni no c ci ny th ni c ci kia." --"Ci no sinh khi trc?" --"Nhn thc trc ri n thc." --"Phi chng nhn thc ra hiu lnh cho thc hay ngc li?"

47

--"Khng, chng c truyn thng g c gia hai th." --"Bch Ngi Nagasena, vy th ti sao thc li sinh khi ni no m nhn thc sinh khi?" --"Tha Nh Vua, ti v c mt khuynh hng, mt c hi, mt thi quen v mt s lin h." --"Xin Ngi cho mt v d." --"Nu mt ngi mun ra khi thnh vi tng ly kin c m ch c mt cng thnh th ngi s i ng no?" --"i qua cng thnh." --"Nu c mt ngi khc cng ra khi thnh th theo ng no?" --"Cng i qua cng thnh."

48

--"Th xem ngi i trc c bo ngi kia i theo cng ng vi mnh hoc ngi i sau c ni s i cng ng vi ngi trc?" --"Bch i c, hai ngi chng c ni chuyn vi nhau." --"Th cng nh vy, thc khi sinh ni no c nhn thc v hai th chng c truyn thng g vi nhau." 8. --"Bch Ngi Nagasena, phi chng ni no c thc th lun lun c xc v th?" --"ng vy, ni no c thc th c xc v th. V cng c tng, tc , tm v t." 9.

49

--"Ci g l c im tiu biu cho xc?" --"S ng chm." --"Xin cho mt v d." --"Nh khi hai con tru c hc sng vo nhau; con mt (nhn cn) th ging nh mt trong hai con tru v vt nhn thy c (nhn trn) th ging nh con tru kia v s hc nhau ca hai con tru chnh l xc." 10. "Ci g l c im tiu biu cho cm th?" "Tha Nh Vua, l ngi c kinh nghim cm xc v c thch th." "Xin cho mt v d." "Nh mt ngi phc v cho Nh Vua v c phong chc v, sau cm thy thch th hng quyn li ca chc v."

50

11. --"Ci g l c im tiu biu cho tng?" --" l nhn bit, nh s nhn bit cc mu sc, xanh vng hay ." (Ch gii ca bn ting Anh: S nhn bit c ba tm mc - tng sanna, thc vinnana v tu panna - c th so snh nh l s bit ca mt a b, mt ngi n ng v mt chuyn vin ngn hng khi h trng thy mt ng tin vng. a b th ch bit l mt vt trn v sng chi; ngi n ng th bit thm l ng tin c gi tr; cn nhn vin ngn hng th bit r ht v ng tin vng.) --"Xin cho mt v d." --"Cng ging nh l ngi th qu ca Nh Vua nhn bit ti sn ca Nh Vua

51

khi nhn vo mu sc v hnh dng ca chng." 12. --"Ci g l c im tiu biu cho tc ?" --" l c quan nim v c chun b." --"Xin cho mt v d." --"Mt ngi sau khi sa son thuc c v ung vo, ri sau phi chu au n th mt ngi sau khi ngh n c nghip v thc hin c nghip , ri v sau phi chu au kh trong a ngc." 13. --"Ci g l c im tiu biu cho thc?" --" l s bit tha Nh Vua." --"Xin Ngi cho mt v d."

52

--"Mt ngi canh gc khu ph phi bit ngi no ang i n v t hng no; cng nh vy, khi mt ngi nhn thy mt vt, nghe mt m thanh, ngi mt mi, nm mt v, cm xc mt s ng chm hay c mt kin, th chnh bng thc m ngi bit c." 14. --"Ci g l c im tiu biu cho tm?" --" l s nhm vo mt mc tiu, tha Nh Vua." --"Xin Ngi cho mt v d." --"Nh mt ngi th mc nhm t mt n mng c o va vn vo khun mng ca n, s nhm vo mc tiu l c im ca tm." 15.

53

--"Ci g l c im tiu biu cho t?" --"L qun xt i qun xt li." --"Xin Ngi cho mt v d." --"Cng nh g chung v l tm, s ngn nga ca ting chung v nh l t." 16. --"Phi chng ta c th tch ri nhng nhn duyn trn bng cch ni rng: y l xc, y l th, y l tng, y l tc , y l thc, y l tm v y l t?" --"Khng, tha Nh Vua, khng th phn tch nh th c. Nu ni canh c nu vi b sa, mui, gng, bt gia v v tiu th ta khng th tch ra mi v ca tng mn v ni y l mi b, y l v mui... Tuy nhin mi mi v ring vn c trong canh bng c im ca n."

54

17. Ri Ngi i c ni: --"Tha Nh Vua, phi chng mui c th nhn bit bng con mt?" --"Bch Ngi, ng vy." --"Tha Nh Vua, xin Ngi hy cn thn trong li ni." --"Vy th mui c nhn bit bng li." --"Vng ng vy." --"Tuy nhin, bch i c, phi chng mi loi mui c nhn bit bng li?" --"Vng, tt c mi loi." --"Th th ti sao mui li c ch tng khi?"

55

--"Khng th ch ring cht mui c. Th d, mui cng c trng khi nhng khng th cn cht mui c, ch cn c trng khi ca mui." --"Ngi qu tht l ti tnh trong lun l." Chng Bn: Cc Cn 1. --"Phi chng ng cn c to tc nn do nhiu hnh nghip khc nhau hay tt c cc cn u do mt hnh nghip to nn?" --"Tha Nh Vua, do nhiu hnh nghip khc nhau." --"Xin cho mt v d."

56

--"Gi s Ngi gieo xung rung nm loi ht ging khc nhau th ma mng gt hi c s l nm loi khc nhau." 2. --"Bch Ngi Nagasena, ti sao mi ngi sinh ra li khng ging nhau; ngi th cht tr v ngi th sng lu; ngi bnh hon v ngi th khe mnh; ngi th xu v ngi th p; ngi th nhiu quyn hn k th khng c quyn; ngi th giu c v k th ngho kh; ngi th c sinh ra ni cao qu v k th sinh ra ni h tin; ngi th khn ngoan v k th ngu di?" --"Ti sao mi loi rau c li khng ging nhau?" --"Ti v chng c to nn t cc loi ht ging khc nhau."

57

--"Vy th, tha Nh Vua, cng ging nh vy, ti v cc hnh nghip khc nhau m chng sinh tt c khng cng ging nhau. V iu ny c Th Tn c ni: Tt c mi chng sinh u c hnh nghip nh l ca ci ca h, h tha hng hnh nghip nh gia ti c li cho h, h c sinh ra t hnh nghip, l h hng ca hnh nghip, coi hnh nghip nh ni tr n; hnh nghip g m h lm phn chia h vo bc cao hay thp." 3. --"Ngi ni rng Ngi s tin n ni m au kh c dp tt v khng cn au kh no na s sinh khi. Phi chng iu c c l do nhng c gng c t trc hay c gng t nay v sau?"

58

--"Nhng c gng by gi th quan tm ti nhng g s phi lm, nhng c gng qua th hon tt nhng g phi lm." --"Xin Ngi cho mt v d." --"Phi chng Ngi ch n khi qun th dn trn chng mnh th Ngi mi sp t vic o mng, p , dng chi canh, xy n v thu gp lng thc?" --"Bch i c, chc chn l khng." --"Th cng nh vy, nhng c gng by gi th quan tm ti nhng g s cn phi lm, nhng c gng qua th hon tt nhng g phi lm." 4. --"Ngi ni rng la a ngc c th tc th hy hoi mt tng ln nh ngi

59

nh; nhng Ngi li ni bt c chng sanh no b ti sinh vo a ngc, tuy c b t chy hng trm ngn nm th h vn khng b hy hoi. Lm sao m iu ny c th tin c?" --"Mc d rng thc n, xng v ngay c si c n vo trong bng m cng b hy hoi, nhng bo thai trong bng m li khng b hy hoi. Cng tng t nh vy, nhng chng sanh trong a ngc trnh b hy hoi bng nh hng ca nghip." 5. --"Ngi ni rng th gii t nn tng trn nc, nc t nn tng trn gi, v gi t nn tng trn khng gian. iu ny cng khng th tin c." Ri v i c ch cho Nh Vua nc trong mt bnh lc

60

nc c gi nh p lc khng kh v Nh Vua c thuyt phc. 6. --"Phi chng s ngng ngh l Nit Bn (Nibbana)?" --"Tha Nh Vua, ng vy. Mi lc th ngu di trn trn gian u t nn tng trn ng cn v ng trn; chng sanh tm thy khoi lc trong v dnh mc vo . T , chng sanh b tri ln theo thc l dc vng v khng thot khi vng sanh t v au kh. Ngi t khn ngoan ca cc bc cao thng th khng tha thch vo cc cn v trn. V trong ngi tham i ngng ngh, dnh mc dt b, hu khng cn, sanh chm dt, lo, t, thng tic, n hn, au kh, bun

61

ru v tht vng khng cn tn ti. Nh vy, s ngng ngh chnh l Nit Bn." 7. --"Phi chng mi ngi u t c Nit Bn?" --"Tha Nh Vua, khng phi tt c u t n Nit Bn; tuy nhin, bt c ai m c x ng n, bit nhng g nn bit, nhn bit nhng g nn nhn bit, r b nhng g ng r b, pht trin nhng g ng pht trin v thc hin nhng g ng thc hin th ngi s t c Nit Bn." 8. --"Phi chng ngi cha t n Nit Bn c th bit c qu tht Nit Bn l hnh phc?"

62

--"Tha Nh vua, qu ng vy. Ging nh nhng ai m cha b ct ct tay v chn c th bit au n n th no khi nghe ting khc la ca ngi b ct tay chn, th nhng ai cha t c Nit Bn cng c th bit Nit Bn hnh phc nh th no khi nghe c nhng ting vui mng ca ngi t c." Chng Nm: c Pht 1. --"Bch Ngi, Ngi v cc bc thy ca Ngi tng thy c Pht khng?" --"Tha Nh Vua, khng." --"Vy th, bch Ngi Nagasena, khng c c Pht!"

63

--"Nhng Nh Vua v Vua cha tng thy sng Uha trong Hi M Lp sn cha?" --"Bch i c, cha thy." --"Vy th v cha thy m ta ni khng c sng Uha, ni th c ng chng?" --"Ngi Nagasena, Ngi qu tht ti tnh trong vic i p." 2. --"Phi chng c Pht khng g so snh c?" --"ng vy." --"Nhng lm th no Ngi bit c nu Ngi cha thy c Pht." --"Ging nh nhng ai cha bao gi thy i dng c th bit c i dng v

64

i nh th no v nm dng sng ln chy vo i dng m mc nc i dng vn khng dng ln; cng nh vy, bn tng bit c khng g so snh c vi c Pht khi ngh n nhng bc thy cao c m h ch l t ca c Pht." 3. --"Phi chng nhng ngi khc c th bit c c Pht khng g so snh c?" --"Qu tht h c th bit c." --"Lm th no m h bit c?" --"Thu xa lu lm, c bc thy ni ting v vit lch tn l Tissa Thera. Lm th no m ngi ta bit v ng ta?" --"Bng cng trnh vn chng ng ta li."

65

--"Th cng nh vy, tha Nh Vua, ngi no thy gio php m c Pht ging dy c th bit c Ngi khng g so snh c." 4. --"Bch Ngi Nagasena, Ngi t c chn cha?" --"Tha Nh Vua, chng ti l t ca c Pht, phi tun theo nhng iu Ngi ging dy." (Ch gii ca bn ting Anh: gii iu cho t kheo l khng c tit l chng ng no mnh t c.) 5. --"C th c s ti sanh chng ni m khng c s di chuyn (sc danh) no c?"

66

--"Vng, c th c, ging nh mt ngi mi mt ngn n t mt ngn n khc m chng c g di ng c t ngn n ny qua ngn n kia; cng ging nh mt ngi hc tr c th hc thuc lng bi th t ngi thy m bi th chng di chuyn t ngi thy qua ngi tr." 6. V vua Milinda li hi: --"Phi chng c mt k chng ng?" --"Chng c nu ni trong ngha cu cnh." (Ch gii ca bn ting Anh: C hai mc s tht; s tht trong qui c v s tht trong tn cng cu cnh. Trong ngha qui c, c th l sai nu rng mt ngi khng hin hu; tuy nhin trong ngha cu cnh iu l ng. Trong

67

thc t, ch c mt lung sc danh thay i lin tc nhng ta lm ln cho rng l mt ngi thay v ch l mt tin trnh.) 7. --"Phi chng c mt thc th di chuyn t mt thn th ny qua mt thn th khc?" --"Khng c nh vy." --"Nu vy th th hi c s thot khi qu ca bt thin nghip lm hay khng?" --"C s thot khi nghip qu nu khng ti sanh v khng thot khi nghip qu nu s phi ti sanh. Tin trnh sc v danh ny lm nhng hnh nghip thin v bt thin v do nhng hnh nghip m mt tin trnh sc v danh khc ti sanh.

68

V th sc v danh ny khng thot khi nghip qu." --"Xin cho mt v d." --"Gi s mt k cp nh cp nhng tri xoi ca mt ngi n, liu k cp ng b trng pht khng?" --"D nhin ng b trng pht." --"Tuy nhin xoi b nh cp khng phi l xoi m ngi n trng xung; th th ti sao k cp li ng b trng pht?" --"Ti v nhng tri xoi b nh cp l do xoi c trng m c." --"Ging nh ci tin trnh sc danh ny lm nhng hnh nghip thin hay bt thin, v do nhng hnh nghip m mt tin trnh danh sc khc ti sanh. V

69

th cho nn danh sc ny khng thot khi qu ca nghip bt thin lm." 8. --"Khi hnh nghip c lm bi mt tin trnh danh sc th chng u?" --"Hnh nghip lun theo tin trnh danh sc nh ci bng, khng bao gi ri. Tuy nhin, ta khng th ch vo hnh nghip m ni rng chng y hay , cng nh ta khng th ch tri trn cy khi m cy cha sinh tri." 9. --"Phi chng ngi sp ti sanh bit c l h sp ti sanh?" --"Vng, ngi c th bit c, ging nh mt ngi nng dn gieo ht xung t v thy tri ma nng y th c

70

th bit c ma mng s c sn xut." 10. --"Phi chng c mt ngi nh l c Pht?" --"Vng." --"Phi chng ta c th ch l Ngi y hay ?" --"c Th Tn qua i v chng c g cn li to nn mt ngi khc. Ngi khng c tm thy u c, nh l mt ngn la tt th khng thy u na. Tuy nhin, lch s v s hin hu ca Ngi th c th tm bit c trong kinh tng m Ngi ging dy."

71

Chng Su: Dnh Mc 1. --"Bch Ngi Nagasena, phi chng cc v xut gia nh Ngi coi thn th l thn yu?" --"Tha Nh Vua, khng phi vy." --"Th th ti sao cc Ngi nui dng, v ch qu ng n thn th?" --"Chng ti nui dng thn th v lo cho thn th nh qu v sn sc mt vt thng, chng phi v qu v thng yu g vt thng m ch v cho da tht c th ny n li. V iu ny, c Pht c ni: 'Thn d ny hi hm kinh thay Nh phn, ni cn b sa thi Thn ny ngi hiu bit chn ch K di ngu mi cn thch th. Thn th, bc ung nht chn l

72

Bao bng lp da nhy t d Nh git cht bn ri cng khp Mi hi nhim c bu khng kh. Chng may thn th ny v ra Mi th bn trong trn ra khi Chc chn chng cn n roi n ui ch v qu chy mt.' " 2. --"Nu qu c Pht c tr hu cng khp th ti sao Ngi ch t ra gii iu khi c hon cnh sinh khi?" --"Ngi ch t ra gii iu khi cn thit cng ging nh mt v y s ch cho toa thuc khi cn n mc du v y s bit mi thuc men trc khi cn bnh sinh ra." 3.

73

--"Nu c Pht c 32 tng tt ca mt i nhn th ti sao cha m ca Ngi li khng c tng tt nh vy?" --"Hoa sen sinh ra trong bn v n p trong nc khng ging g vi bn v nc, cng nh vy c Pht khng ging cha m ca Ngi." 4. --"Phi chng c Pht l ngi sng i trong sch, c thn?" --"Tha Nh Vua, qu vy." --"Vy th Ngi l tn ca Brahma (Ch gii ca ngi dch: Brahma l v thn linh cao nht ca ci v sc gii, gio ch ca Hi gio)." --"Mc du ting ca mt con voi ging nh ting ca con vc, con voi u phi l

74

t ca loi vc. Tha Nh Vua, phi chng Brahma l mt v c tr hu (buddhi)?" --"Tha Ngi, ng vy." --"Vy th Brahma chc phi l mt ca c Pht!" 5. --"Phi chng th phong thnh tu s l mt iu tt?" --"ng vy." --"Nhng c Pht c th phong hay khng?" --"Tha Nh Vua, khi c Pht t c tr hu di gc cy B th i vi Ngi l s th phong; chng c ai th phong cho Ngi nh l Ngi th phong cho ca Ngi."

75

6. --"Th xem vi trng hp no th nc mt l ngun cha tr; phi chng khi mt ngi khc v m mt hay ngi khc v cm nhn c s tht?" --"Tha Nh Vua, nc mt trong trng hp u l nc mt hoen v nng bng vi dnh mc, nhng nc mt trng hp th hai khng b hoen v ti mt. C ngun cha tr trong s ti mt v trong tnh lng, cn trong sc nng v dc vng th khng th c s cha tr." 7. --"Ci g khc bit gia mt ngi y dnh mc v mt ngi khc khng cn dnh mc?"

76

--"Tha Nh Vua, ngi dnh mc th b tri buc cn ngi kia th khng." --"iu c ngha g?" --"Ngi dnh mc th sng trong tham mun cn ngi kia th khng." --"Tuy nhin c hai u thch thc n ngon, khng ai thch n d." --"Tha Nh Vua, ngi dnh mc khi n th kinh nghim c mi v ln s dnh mc, nhng ngi khng dnh mc th khi n ch kinh nghim mi v m khng kinh nghim s dnh mc do mi v sinh ra." 8. --"Tr hu th vo u?" --"Tha Nh Vua, khng u c." --"Vy th khng c tr hu."

77

--"Gi th u?" --"Khng u c." --"Vy th khng c gi!" --"Nagasena, Ngi qu tht ti tnh trong vic i p." 9. --"Vng sanh t lun hi c ngha l g?" --"Ngi no sinh ra y th cht y v sinh ra mt ni khc. Sau khi sinh ra th cht v s sinh ra mt ni khc na." 10. --"Bng ci g m ta nh c nhng g lm t lu v trc?" --"Bng tr nh (sati)."

78

--"Phi chng bng tm (citta) m ta nh c?" (*) --"Tha Nh Vua, Ngi c nh li c mt vic no m Ngi lm v ri sau qun bng i?" --"Tha c." --"Vy th lc Ngi qun, Ngi khng c tm chng?" --"Khng phi vy, nhng ch ti tr nh hng thi." --"Th th ti sao Ngi li ni chng ta nh bng tm?" (*)Ch thch ca ngi dch: Ch 'citta' c dch l tm, ting Anh l 'mind' hay 'consciousness' . Theo Vi diu php Abhidhamma - tm l s bit mt i tng, mt s bit n thun - a pure

79

awareness of an object; tm chng bao gi m khng c i tng; tm lun lun vi ta, cho d lc ta b nh thuc m hay b bt tnh, 'being unconscious', khng cn thc theo ngha tc 'conventional truth'.) 11. --"Phi chng tr nh lun lun t n sinh khi hay l tr nh c khi dy t ngoi cnh?" --"Tha Nh Vua, c hai." --"Tuy do c hai nhng phi chng tu trung tt c u do tr nh t n sinh khi?" (Ch gii ca bn ting Anh: C l vua Milinda ngh rng bi v s nh li do ngoi cnh c c cng bng s vn dng tr nh th chung qui cng do tr nh l ngun gc.)

80

--"Tha Nh Vua, nu gi s rng chng c tr nh phin din th ngi hc ngh chng cn thc tp hay hc hi v thy gio s khng cn ch li g,nhng thc s th ngc li (Ch thch ca bn ting Vit: tr nh khng hon ho v cn ti ngoi cnh)." Chng By: Tr Nh 1. --"Bch Ngi Nagasena, c bao nhiu phng thc lm tr nh hin l?" --"Tha Nh Vua, c mi by phng thc nh li, l: -- bng kinh nghim c nhn, nh khi Ngi Ananda nh li nhng kip trc ca Ngi (m chng c mt s pht trin

81

c bit no c); -- nh ngoi cnh, nh khi nhng ngi khc nhc nh ngi hay lng qun; -- do bin c hay d kin quan trng, nh khi Nh Vua nh li khi mnh c th phong ngai vng hoc khi mt ngi c c o qu i vo dng gii thot sinh t; -- nh n tng to nn do s li lc, nh khi mt ngi nh li nhng g em li sung sng cho mnh; -- do n tng to nn bi s tai hi, nh khi mt ngi nh li nhng g mang li au kh cho mnh; -- bng s tng t v hnh dng, nh mt ngi nh li cha m hoc anh ch em ca mnh khi nhn thy mt ngi no ging nh h; -- bng s khc bit v hnh dng, nh mt ngi nh li mt ngi no khi

82

nhn thy mt ngi khc bit vi ngi ; -- bng kin thc v ni nng, nh khi mt ngi c nhng ngi khc nhc nh n; -- bng du hiu, nh khi mt ngi nhn bit c con b ko xe bng cch nhn mt nhn hiu; -- bng s n lc vn dng tr nh, nh khi mt ngi c khn khon yu cu nhiu ln; -- bng kin thc v nh vn, nh mt ngi bit vit nh tng ch theo sau ch khc; -- bng s tnh ton , nh khi nhng k ton vin tnh ton nhng s tin ln bng ti nng ca h v nhng con s; -- bng cch hc thuc lng, nh nhng ngi tng kinh nh kinh bng ti tng c ca h;

83

-- bng thin qun, nh khi mt v s nh li kip trc ca mnh; -- bng s tham kho v sch v, nh khi cc v vua c nh li mt lut l ban hnh trc y bng cch tham kho mt cun sch; -- bng s ha hn, nh mt ngi khi nhn hng ha c giao n th nh li nhng iu kin m hng ha c giao hn t trc; -- hoc bng s lin h, nh khi thy hay nghe mt vt g th ngi nh li nhng vt khc c lin h n vt ." 2. --"Ngi ni rng c ngi sng mt i bt thin c trm nm m khi lm chung ngh n c Pht th c th s ti sinh v ci tri; v mt ngi tt, ch v mt bt thin nghip, c th s ti sinh

84

trong ci a ngc. Ti chng tin hai iu ." --"Tha Nh Vua, Nh Vua c ngh rng mt hn nh c th ni trn nc c khng nu khng c mt chic thuyn?" --"Tha khng" --" Nhng m ngay c mt xe y cng ni trn nc c trong mt chic thuyn. Nh vy Nh Vua nn ngh v thin nghip nh l mt chic thuyn." 3. --"Phi chng cc v s c sc dt b au kh trong qu kh, hin ti v tng lai?" --"Khng, chng ti c sc au kh ny ngng li v chng cn au kh khc khi sinh."

85

--"Nhng, tha Ngi, phi chng by gi th chng c mt iu g nh l au kh trong tng lai?" --"Khng c" --" Vy th Ngi qu qu sc kho lo trong s c sc dt b au kh !" --"Tha Nh Vua, phi chng c nhiu nh vua th nghch ni ln chng i Ngi?" --"Tha c nh vy." --"Phi chng ch n khi h ni ln chng i ri Ngi mi chun b trn mc?" --"Chng phi nh vy cht no. Tt c cng vic chun b u phi lm trc khi ngn chn mi him nguy trong tng lai."

86

--"Nhng tha Nh Vua, phi chng by gi th chng c mt iu g nh l him nguy trong tng lai?" --"Tha i c, khng c." --"Vy th Nh Vua qu qu sc kho lo trong s c sc dt b him nguy !" --"Bch Ngi Nagasena, Ngi qu thc ti tnh trong vic i p." 4. --"Cch bao xa th ln n ci tri Brahma?" --"Tha Nh Vua, rt xa; mt hn ri t ci tri Brahma th c th mt ht bn thng mi n tri t mc du rng ri nhanh 48,000 dm hi l mi ngy."

87

--"Vy th lm th no m mt v s c th i n nhanh nh vy bng sc lc siu phm ca v s?" --"Tha Nh Vua ngi sinh u?" --"C mt hn o tn l Alasanda, ti sinh ra ." --" cch y bao xa?" --"Vo khong hai trm dm hi l." --"Ngi c nh cng vic g ngi lm ?" --"Tha c." --"Cng nhanh nh vy ngi i hai trm dm. Cng ging ht nh vy v s c th tc khc n c ci Brahma bng sc lc siu phm ca mnh." 5.

88

--"Nu mt ngi gi s phi cht v s ti sinh ci Brahma, v cng lc mt ngi khc gi s s cht v s ti sinh vng Kashmir, th hi ngi no s n ni trc?" --"T qu ca ngi n y th cch bao xa?" --"Hai trm dm hi l" --"Kashmir th cch bao xa?" --"Mi hai dm hi l." --"Vy th ni no Nh Vua nh n nhanh hn?" --"Bch i c c hai ni u ging nhau." --"Cng ging nh vy, tha Nh Vua, nhng ngi cht cng mt lc s ti sanh cng mt lc."

89

6. --"C bao nhiu yu t gic ng?" --"Tha Nh Vua, c by." --"C my yu t lm mt ngi thc tnh thy c chn l?" --"C mt, l s tm hiu chn l, bi v chng c g c hiu bit nu khng c s tm hiu." --"Vy th ti sao li ni c by?" --"Cy kim ang trong bao kim ca ngi c th cht c ci g khng nu khng c cm ln trong tay?" --"Tha i c, khng." --"Cng ging nh vy, tha Nh Vua, nu khng c nhng yu t gic ng khc

90

th ring s tm hiu chn l khng th thc tnh ta thy c chn l."(*) (*) Ch thch bn ting Vit: s tm hiu chn l hay trch php l mt trong by chi ca Tht gic chi. 7. --"Bch Ngi, gia cng c v ti li th th no kh hn?" --"Tha Nh Vua, cng c. Ngi lm iu ti li cm thy n nn v nhn bit li lm ca mnh, v vy ti li khng gia tng. Cn ngi to cng c th khng n nn; vui mng khi sinh v nh vui v ngi cm thy d chu, nh c thoi mi nh vy cm thy bng lng an nhin, v nh c bng lng an nhin, tm ngi d c nh tnh, v nh c nh tnh ngi s thy c thc

91

ti, thy c mi vt ng thc nh l chnh n. Vi cch ny cng c gia tng. V vy cng c qu kh hn mhiu. Ti li tng i l khng kh." 8. --"Bch Ngi, gia hnh ng bt thin c thc v hnh ng bt thin khng c thc th hnh ng no ti li trm trng hn?" --"Tha Nh Vua, hnh ng bt thin v thc th trm trng hn."(*) --"Vy th ta nn trng pht gp i nhng ngi hnh ng bt thin v thc." --"Xin hi Nh Vua, mt ngi khng bit hn st chy l nng v cm hn

92

st th b phng nng hn l nu ngi bit st l nng, phi khng?" --"Nu khng bit th s b phng nng hn." --"Vy th, tha Nh Vua, cng ging ht nh th vi ngi hnh ng bt thin m khng bit mnh lm iu bt thin, ngi ny c ti li trm trng hn." (*) Ch thch ca bn ting Anh: Mi hnh vi bt thin u do ngun gc si m, v minh, v th nu mt ngi lm iu bt thin m bit nh vy th s cm thy n nn v c th s ci thin sm hn l ngi khng bit g, hon ton trong v minh. 9.

93

--"Bch Ngi, c chng ngi no m c th bng thn xc n c ci tri Brahma khng?" --"Tha Nh Vua, c. Cng d nh Nh Vua c th nhy mt khong ngn bng cch nh trong tm mnh: 'ta s nhy n ', th mt ngi c cc tng thin (jhana) c th i n ci tri Brahma nh vy." 10. --"C chng nhng b xng di 100 dm hi l?" --"Vng, c nhng con c trong i dng di 500 dm hi l (khong 3500 dm thng) m nhng c ny c cc b xng nh trn." 11.

94

--"C th ngn chn c hi th khng?" --"C th ch. Cng nh ta c th lm ngng ting ngy ca mt ngi m tm cha c pht trin bng cch b nghing thn th ca ngi , th mt ngi pht trin tr hu c th lm ngng hi th ca mnh." 12. --"Ti sao bin (samudda) c gi tn nh vy?" --"Ti v bin l mt tng hp ng nht, cn bng ca mui v nc." (sama: cn bng, ng u; udda: nc; hai ch hp li samudda: bin). 13. --"Ti sao bin u cng c mt v?" --"Bi v bin c t lu lm." (*)

95

(*) Ch thch: Cng nh bin u cng mt v mn ca mui, Pht php u cng mt v gii thot. 14. --"Phi chng ta c th phn tch c c n vt vi t nht?" --"Tha Nh Vua, ng vy. Tr tu c th phn tch mi vt vi t.' --"Mi vt vi t l c ngha g?" --"Mi vt vi t l php (*). Nhng khng phi mi php u vi t, c nhng php th th s. Vi t hay th s ch l nhng quan nim. Ci g m phn chia c th tr tu u phn tch c. Chng c ci g khc m phn tch c tr tu." (*) Ch thch ca bn ting Anh: php dch t 'dhamma', y c ngha l hin

96

tng hay trng thi; php cn c ngha khc l hc thuyt, lut thin nhin. 15. --"Bch Ngi Nagasena, ba ting tm (vinnana) (*), tr tu (panna) v linh hn (bhutasmim jivo) c khc nhau v ngha ct ty hay ch khc nhau trn tn gi m thi?" --"Tha Nh Vua, s bit l biu tng cho tm, s phn bit l biu tung cho tr tu. Linh hn th chng c u c." (*) 'vinnana' l ting ng ngha vi 'citta' c dch l tm hay thc, ting Anh l 'mind' hay 'consciousness' . 16. Ngi i c ni:

97

--"c Pht lm mt iu kh khn; l phn bit tt c nhng trng thi tm ty thuc vo cc cn , ch r th no l xc, th no l th, th no l tng, th no l tc v th no l tm (citta)." --"Xin Ngi cho mt v d." --"Nu mt ngi vc mt ngm nc y tay v nm, ngi ny c th ni: 'nc ny t sng Ganges, nc ny t sng Jumna, Gandak hay Mahi '. Ni vy th d nhng kh hn l lm sao phn tch c tt c nhng trng thi tm i km vi mi mt cm gic phn bit." 17. V n na m, Nh Vua dng cng l vt ln Ngi Nagasena v ni:

98

--"Nh mt s t b giam trong ci vng ch mong mi c t do, ta cng mong c sng i mt v s nhng ta c l s chng sng c lu, v vy nhiu th l k th ca ta." Ri th, Ngi Nagasena, sau khi gii quyt cc cu hi do Vua Milinda t ra, ng dy ri gh ngi v tr v chi ca Ngi. Chng bao lu sau khi Ngi Nagasena i ri, Vua Milinda suy ngm li v cc cu hi v cu tr li ri kt lun: --"Ta hi mi chuyn mt cch ng n v Ngi Nagasena tr li tt c mt cch hon mn." V ti chi, Ngi Nagasena cng suy ngm v kt lun tng t.

99

HT