vrsto stanje

Prof. dr Vesna Kunti

vrsto stanje
Odreen oblik i zapremina

Kristalno estice pravilno i periodino rasporeene Jaine veza jednake u celoj zapremini Prelaz u teno stanje - otar
Potpuna ureenost i kratkog i dugog dometa

Amorfno estice nisu pravilno i periodino rasporeene Jaine veza nisu jednake u celoj zapremini Interval prelaza u teno stanje (prvo omekavaju)

Ureenost kratkog dometa (na malom rastojanju)

Telo na slici je:

Amorfno Kristalno

Kod amorfnih supstanci je:

A) ureenost kratkog dometa B) ureenost dugog dometa C) veze izmeu estica su sve iste jaine D) veze izmeu estica su razliite jaine E) tope se u temperaturskom intervalu F) tope se na tano definisanoj temperaturi

Kristalno stanje - potpuno ureeno stanje

Zamiljene paralelne i meusobno ukrtene ravni. U preseku ravni su vorovi kristalne reetke Prostorna kristalna reetka

Elementarna elija
najmanja zapremina koja ima sve osobine kristala

vor
prostorne kristalne reetke atom, jon ili molekul

Elementarna (jedinina) elija-osnovna cigla

najmanja zapremina koja ima sve osobine kristala i ijim se reanjem u sva tri pravca moe izgraditi ceo kristal.

Elementarna elija je definisana ako je poznato:

broj estica vrsta estica raspored estica meusobno rastojanje reda veliine u nm ili (10-10m)

KRISTAL
Unutranja struktura Spoljanji oblik kristalaHABITUS Zavisi od oblika elementarne elije Zavisi od uslova (hemijski sastav rastvora, pH) Sve kristalne kristal raste u razliitim strukture mogu se pravcima prikazati u 14 vrsta jedininih elija razvrstanih u 7 osnovnih kristalnih sistema.

Bravais-ove (Braveove)
elementarne elije

HABITUS- spoljanji oblik kristala

7 osnovnih kristalnih sistema (elementarnih elija) - 7 paralelopipeda

Parametri elementarne elije: ivice a, b, c i uglovi , i

Kako da lake zapamtite

poreane po opadajuoj simetriji
Kubni kocka (sve ivice i svi uglovi isti) Heksagonalni - estougaona prizma Tetragonalni- kocka izduena u jednom smeru (kvadar) Romboedarski- sve ivice jednake kao kod kocke, ali nisu meusobno normalne (nakrivljena kocka) Ortorombini svi uglovi su pravi, ali su sve tri ivice razliite (kvadar) Monoklinini- kao ortorombini, samo jedan ugao nije prav (nakrivljeni ortorombini) Triklinini- sve ivice i svi uglovi razliiti

Braveove elementarne elije

14 kristalnih reetki

P- prosta, primitivna I unutranje (zapreminski) centrirana F- povrinski centrirana C- bono (bazno) centrirana

PROSTA

BONO CENTRIRANA

UNUTRANJE CENTRIRANA

POVRINSKI CENTRIRANA

Prosta (primitivna, jednostavna) u svakom voru elementarne elije nalazi se 1 estica (atom, jon ili molekul)

Unutranje (zapreminski) centrirana ima po jednu esticu u vorovima elementarne elije i jednu u njenom sreditu (u preseku dijagonala)

Povrinski centrirana ima po jednu esticu u vorovima elementarne elije i po jednu esticu u sredini svake strane

Bono (bazno) centrirana ima po jednu esticu u vorovima elementarne elije i po jednu esticu u sredini gornje i donje osnove

Kristalni sistemi i primeri

Sistem
Kubni Tetragonalni Ortorombini Monoklinini Romboedarski Heksagonalni Triklinini

Ose
a=b=c a=bc abc abc a=b=c a=bc abc

Uglovi izmeu osa Primer

= = = 90o = = = 90o = = = 90o = = 90o; 90o = = 90o = = 90o; = 120o 90o NaCl, KCl, Li, Na.. Beli kalaj Rombini S Monoklinini S, gips Kalcit Grafit, Zn, Cd K-bihromat, plavi kamen

ta je obeleeno?

Elementarna elija na slici je:

A) B) C) D) A) B) C) D) Prosta Povrinski centrirana Unutranje centrirana Bono centrirana Kubna Tetragonalna Heksagonalna Monoklinina

Elementarna elija na slici je:

A) B) C) D) A) B) C) D) Prosta Povrinski centrirana Unutranje centrirana Bono centrirana Kubna Tetragonalna Heksagonalna Monoklinina

Elementarna elija na slici je:

Kubna Heksagonalna Monoklinina Triklinina Romboedarska Tetragonalna Ortorombina

Elementarna elija na slici je:

abc

A) B) C) A) B) C) D)

Prosta Povrinski centrirana Unutranje centrirana Triklinina Tetragonalna Romboedarska Monoklinina

Elementarna elija na slici je:

A) B) C) D) A) B) C) D) Prosta Povrinski centrirana Unutranje centrirana Bono centrirana Kubna Tetragonalna Romboedarska Monoklinina

Na slici su prikazane ortorombine reetke:

Spoljanji oblik kristala naziva se:

Najmanja zapremina koja ima sve osobine kristala i ijim se slaganjem u sva tri pravca moe izgraditi ceo kristal naziva se:

a) habitus b) prostorna kristalna reetka c) elementarna elija d) vor

Najmanji stepen simetrije ima:

kubna ortorombina romboedarska triklinina heksagonalna tetragonalna triklinina kristalna reetka

Optike osobine kristala

Neke fizike osobine (brzina svetlosti, indeks prelamanja, provoenje toplote, zvuka...) su istovetne u svim pravcima Ista struktura u svim pravcimaIZOPTROPNE SUPSTANCE Izotropni: gasovi, tenosti, staklo

Fizike osobine (brzina svetlosti) nisu istovetne u svim pravcima Razliita struktura u raznim pravcima
ANIZOTROPNE SUPSTANCE

Osim kristala sa kubnom reetkom, svi kristali su anizotropni

Dvostruko prelamanje svetlosti

Kada ue u anizotropni kristal, zrak se cepa na dva: REDOVAN brzina uvek ista (kristal je uniforman) NEREDOVAN - brzina zavisi od smera kojim se iri

Izotropnu kristalnu reetku ima:

Kubna Tetragonalna Ortorombina Monoklinina Romboedarska Heksagonalna Triklinina

Prilikom prolaska svetlosti kroz izotropan sistem javlja se dvojno prelamanje a) da b) ne

Izomorfija
Jedinjenja sa slinom strukturom kristaliu u istom kristalnom sistemu Izomorfni Uslov: da imaju formulu istog tipa sline odnose prenika estica sline polarizacione osobine

MgSO 4 7 H 2O NiSO 4 7 H 2O ZnSO 4 7 H 2O

Ne moraju biti hemijski slini NaNO3 nije izomorfan sa KNO3, a hemijski su slini, jer je Na manji od K NaNO3 je izomorfan sa CaCO3 Izomorfne supstance kristalizacijom obrazuju MEOVITE KRISTALE (VRSTI RASTVORI) Razmenjuju se joni izmeu dve kristalne reetke Jedna supstanca ulazi u reetku druge Fe3C

Polimorfija (gr. poly= mnogo i morphos= oblik)

Ista supstanca u vie kristalnih oblika ili modifikacija. kalcit CaCO3 je dimorfan Kod elemenata: alotropija
gr. allos= drugi i tropos= nain aragonit

Sumpor ROMBINI (ortorombini) MONOKLININI Taka prelaza

Alotropske modifikacije UGLJENIKA

Alotropske modifikacije KALAJA

Beli kalaj

13C

Sivi kalaj

I tako su Napoleonovi vojnici kod Moskve izgubili svoju dugmad,a istraivai ostali gladni na Severnom polu

Polimorfija lekovitih supstanciuragan za farmaceutsku industriju!

Polimorfi imaju razliitu: -Farmakoloku aktivnost -Toksinost
-Taku topljenja -Higroskopnost -Hemijsku i fiziku stabilnost -Rastvorljivost i raspadljivost -Bioekvivalenciju -Ponaanje pri tabletiranju itd

For Pharmaceutical Industry

Polymorphs = Hurricanes !!

We know that they exist, although it is not know when they will be appear and what kind of damage they will cause

NaNO3 i KNO3 su izomorfni

A) da B) ne

Izomorfna jedinjenja su po pravilu hemijski slina

A) da B) ne

Koje dve alotropske modifikacije sumpora postoje?

kubna ortorombina romboedarska tetragonalna heksagonalna monoklinina triklinina

Rombini i monoklinini sumpor su izomorfni

A) da B) ne

Rombini i monoklinini sumpor su izotropni

A) da B) ne

Izbacite uljeza
Grafit Dijamant Rubin Fuleren

Koordinacioni broj
Broj estica (atoma, molekula ili jona) koje na jednakom rastojanju okruuju odreenu esticu

Zavisi od: vrste estica (a, m, j) prirode veze u kristalnoj reetki polarizacionih osobina veliine katjona i anjona (kod jonskih)

6 4 3

Vrste kristalnih reetki

Jonska Atomska (kovalentna) Molekulska Metalna Specijalne reetke: kristalna reetka leda kristalna reetka kompleksnih jedinjenja intersticijalna kristalna reetka

1. Jonska kristalna reetka

U vorovima joni
katjoni i anjoni su naizmenino poreani po vorovima elije

Katjoni manji, anjoni vei

Katjoni imaju jae el. polje kojim privlae anjone - anjoni se slau, pakuju oko manjeg katjona.

Jonska kristalna reetka

Najmanje dve vrste jona Suprotna naelektrisanja (joni tee da zauzmu poloaj najmanje potencijalne energije - da se nau to blie suprotno naelektrisanom jonu, to dalje od istoimenog naelektrisanja) Razliite veliine

Izgraditi jonsku kristalnu reetku - isto kao i sloiti zajedno grejpfrute i mandarine u istu kutiju! Tip jonske kristalne reetke zavisi od: formule jedinjenja odnosa poluprenika katjona i anjona

Opta formula AB
rkatjon / ranjon <0,155 0,15 - 0,22 0,22 - 0,41 0,41 - 0,73 > 0,732
Koordinacioni broj

2 3 4 6 8

Koordinacioni br. katjona = koordinacionom br. anjona

NaCl

CsCl

Kako su se spakovali Na+ i Cl- u molekulu NaCl, a kako Cs+ i Cl- u molekulu CsCl?

Dve proimajue povrinski centrirane kubne reetke Koordinacioni br. 6

Dve proimajue proste kubne reetke Koordinacioni br. 8

Opta formula AB2

Broj jona B oko svakog jona A je dvostruko vei od broja jona A oko svakog jona B. Primer: Kalcijum-fluorit CaF2 Ca2+ okruen sa 8 F (koordinacioni broj 8)

F - okruen sa 4 Ca2+
(koordinacioni broj 4)

Opte odlike jonske kristalne reetke: vrsta, stabilna, visoka taka topljenja, mala isparljivost, velika rastvorljivost u vodi

2. Atomska (kovalentna) kristalna reetka

U vorovima: atomi
Povrinski centrirana kubna reetka atomskih kristala nema mnogo vezani kovalentnim vezama - tip kristalne reetke zavisi od broja valentnih elektrona Heksagonalna kristalna reetka

DIJAMANT Tvrd Visoka taka topljenja Mala isparljivost

GRAFIT Mek, lako cepljiv Niska taka topljenja Manje hemijski otporan

3. Molekulska kristalna reetka

U vorovima molekuli
Izmeu atoma u molekulu - kovalentne veze Izmeu molekula - Van der Valsove sile, dipol-dipol, disperzione sile privlaenja Tip kristalne reetke zavisi od oblika molekula tee najguem pakovanju kubna

Organska jedinjenja (benzen), I2, O2, HCl, CO2, NO2

Niske T topljenja, nisu vrste, isparljive

Kristalna reetka joda - kubna, povrinski centrirana U vorovima molekul I2

4. Metalna kristalna reetka

Vie teorije o prirodi veze u metalima Najvei broj metala izgrauje kubnu i heksagonalnu reetku Odlike metalne reetke: Velika elektrina i toplotna provodljivost Velika vrstina Visoka taka topljenja Sjaj, kovnost, istegljivost

Tabelarni pregled kristalnih reetki

Kod molekulske kristalne reetke, u vorovima se nalaze:

a) b) c) d) Atomi Molekuli Joni Sve nabrojano

Broj estica (atoma, molekula ili jona) koje na jednakom rastojanju okruuju odreenu esticu u prostornoj kristalnoj reetki naziva se:

Koordinacioni broj Na+ u jonskoj kristalnoj reetki NaCl je:

2 4 6 8 Koordinacioni broj Cl- u jonskoj kristalnoj reetki NaCl je: 2 4 6 8

Kristalna reetka NaCl nastaje proimanjem dve:

A) proste kubne B) unutranje centrirane kubne C) povrinski centrirane kubne D) proste heksagonalne

Jonsku kristalnu reetku uglavnom grade:

A) organska B) neorganska jedinjenja

Kristalna reetka leda

U ledu, molekul vode obrazuje etiri vodonine veze: dve kao donor i dve kao akceptor vodonika. Vodonine veze obrazuju tetraedar u ijem centru je atom kiseonika. Takav raspored je ouvan kroz celu kristalnu reetku leda.

KOORDINACIONI BROJ: 4 HEKSAGONALNA kristalna REETKA

Voda je jedinstvena
ivot na zemlji zahvaljujui vodoninim vezama - dovode do ANOMALIJA VODE Kod vode je neobino:
Visoka taka kljuanja, veliki specifini toplotni kapacitet, mala entropija, veliki povrinski napon, velika viskoznost, gua tena od vrste faze

Zato led pliva po vodi?

Po definiciji, vrsta tela imaju veu gustinu od tenosti (estice su gue pakovane), ali kod vode

D2O

H2O

U ledu etiri vodonine veze oko svakog molekula vode odravaju molekule u pravilnom geometrijskom rasporedu ime nastaje kristalna reetka. U vodi, zbog toplotnog kretanja, vodonine veze se neprekidno stvaraju i raskidaju, pa ima molekula i sa manje od etiri veze. Remeti se pravilan raspored koji postoji u ledu molekuli ispunjavaju upljine koje postoje u pravilnom kristalu. Zbog toga raste broj molekula po jedinici zapremine, pa je vea gustina tenosti u odnosu na led.

I pri najveim hladnoama reke, jezera i mora NE MRZNU, to omoguuje opstanak vodenim biljkama i ivotinjama

VODA JE NAJGUA NA 4C!

Kristalna reetka leda je:

Kubna Tetragonalna Ortorombina Monoklinina Romboedarska Heksagonalna Triklinina
A) jonska

B) atomska C) molekulska D) metalna

Koliko vodoninih veza u ledu obrazuje svaki molekul vode?

2 4 6 8

Koordinacioni broj vode je:

2 4 6 8

Voda je najgua na:

2 C 4 C 6 C 8 C

Koordinacioni broj dijamanta je:

2 4 6 8

Koordinacioni broj grafita je:

2 4 6 8

Kristalografija
nauka o kristalnom stanju
Prouava spoljanji oblik kristala i njihovu unutranju grau Krystallos (gr.) - led, naziv upotrebljen za prozirni kvarc za koji se smatralo da je zamrznuta voda Graphein (gr.) pisati Laue 1912
Pretpostavka: ako se x-zraci, ija talasna duina odgovara rastojanjima atoma u kristalu, propuste kroz neki kristal, dae difrakcionu sliku. Na fotografskoj ploi, postavljenoj iza kristala, dobie se snimci koji su karakteristini za svaku posmatranu supstancu (kristal).

Podsetnik:

ta su x zraci?

Talasna duina x zraka odgovara rastojanju estica u kristalu

BRAGOV ZAKON (otac i sin)

Jedan deo zraka apsorbovan, a drugi reflektovan pod istim uglom

ugao sjaja ()

Svi zraci reflektovani od jedne ravni su u fazi Da bi i zraci reflektovani sa razliitih ravni (A1 i A2) bili u fazi mora da:

n = AB + BC AB + BC = 2AB AB = d sin
sin = AB/d

n = 2d sin

Talasi koji su u fazi - sabiraju se Talasi koji nisu u fazi - ponitavaju se

Bragov spektrometar

Detektor

2d sin = n

Komora je napunjena gasom koji se lako jonizuje pri prolazu x zraka - struja. Intenzitet struje direktno proporcionalan intenzitetu x zraka.

x zraci imaju vee talasne duine od: UV Gama IR VIS Mikrotalasa

Odreivanje strukture kristala Bragovom metodom zasniva se na: a) refrakciji b) refleksiji c) difrakciji d) polarizaciji x zraka

Dimenzije elementarnih elija kristalne reetke su reda veliine:

cm mm m nm pm fm

posle tenog i vrstog stanja - Teni kristali

ne uklapaju se u shemu vrsto-teno-gasovito
Po strukturi izmeu pravih kristala i obinih tenosti. Teku kao i tenosti, ali se molekuli delimino grupiu u odreene, pravilne strukture. 1. TERMOTROPNI topljenjem kristala 2. LIOTROPNI- meanjem jedinjenja sa polarnim molekulima Velika primena (u kozmetici)

Brojanici na digitronima, digitalnim satovima, instrumentima Ekrani sa tenim kristalima LCD - Liquid Crystal Display Slika nastaje zbog promene optikih svojstava tenih kristala uzrokovane malom promenom potencijala.

Da li je staklo vrsto ili teno?

Gde je granica vrstoteno?