1.

Osnovni podaci o vozilu

a) dimenzije i teine
L
l
s
B
H
L=_____(m) - gabaritna duina vozila
l=_____(m) - osovinski razmak
H=_____(m) - visina vozila
s=_____(m) - trag tokova
B=_____(m) - gabaritna irina vozila
1. Osnovni podaci o vozilu
a) dimenzije i teine
L
l
s
B
H
G
sop
=_____(daN) - sopstvena teina vozila
G
u
=G
sop
+ nosivost - ukupna teina vozila
Odreivanje nosivosti (orijentaciono):
2 putnika: G
u
=G
sop
+ 2x70 + 25 (daN)
4 putnika: G
u
=G
sop
+ 4x70 + 35 (daN)
5 putnika: G
u
=G
sop
+ 5x70 + 40 (daN)
n putnika: G
u
=G
sop
+ nx(70 + 10) (daN)
G
u
=___________(daN)
1. Osnovni podaci o vozilu
b) Izbor eme transmisije
M
m+GP
M
m
GP
M
m
R
GP
GP
kz
kz
kz
kz
M motor, m menja, GP glavni prenosnik, kz kardanski zglob, R
razvodnik snage
1. Osnovni podaci o vozilu
b) Izbor eme transmisije
Stepen korisnosti transmisije
Stepeni korisnosti pojedinih komponenata transmisije:
menja u direktnom stepenu q
m
= 0,96 0,98
menja u meustepenu q
m
= 0,94 0,96
kardanski zglob: q
k
= 0,98 1
glavni prenosnik: q
gp
= 0,94 0,98
razvodnik snage: q
r
= 0,96 0,98
Ukupni stepen korisnosti transmisije:
q
TR
= q
1
q
2
... q
n

1. Osnovni podaci o vozilu
b) Izbor eme transmisije
M
m+GP
M
m
GP
M
m
R
GP
GP
kz
kz
kz
kz
1. q
TR
= q
m
q
GP

1. Osnovni podaci o vozilu
b) Izbor eme transmisije
M
m+GP
M
m
GP
M
m
R
GP
GP
kz
kz
kz
kz
2. q
TR
= q
m
q
GP
q
kz
1. Osnovni podaci o vozilu
b) Izbor eme transmisije
M
m+GP
M
m
GP
M
m
R
GP
GP
kz
kz
kz
kz
3. q
TR
= q
m
q
GP
2

q
R
q
kz
1. Osnovni podaci o vozilu
c) Poloaj teita i statiko optereenje osovina
l
P
l
Z

h
T

T
G
P
G
Z

G
u

Osovinski koeficijenti raspodele teine vozila k
P
, k
Z

Primer: raspodela teine prednja osovina / zadnja osovina = 54,6 % / 45,4 %
k
P
= 0,546
k
Z
= 0,454
l
P
= k
Z
l
l
Z
= k
P
l
G
P
= k
P
G
u

G
Z
= k
Z
G
u

Visina teita:
h
T
= 0,50 0,65 m za optereena putnika vozila (usvojiti)
1. Osnovni podaci o vozilu
d) Izbor pneumatika
Izbor pneumatika iz kataloga se vri na osnovu optereenja
tokova najoptereenije osovine i maksimalne brzine vozila.
Primer
Dimenzije pneumatika: 195/60 R 14
Simbol brzine: H (v s 210 km/h)
Nosivost po osovini: 1030 kg
Obim kotrljanja: o
K
= 1800 mm
Dinamiki poluprenik: r
D
= o
K
/ 2t = 286.6 mm
Speed
Symbol
L M N P Q R S T U H V Z W Y
Brzina
(km/h)
120 130 140 150 160 170 180 190 200 210 240 >240 270 300

2. Otpori kretanju
a) Otpor kotrljanja
Kruti toak
Elastini toak
u mirovanju
Elastini toak
pri kotrljanju
f
f koeficijent otpora kotrljanja
Korekcja za uticaj brzine (empirijski):
f = f
0
(1+kv
2
) , v (km/h)
f
0
= 0,01 0,012 (za dobru asfaltnu podlogu)
k = (4 5)x10
-5

F
f
= fG
2. Otpori kretanju
a) Otpor kotrljanja
Kruti toak
Elastini toak
u mirovanju
Elastini toak
pri kotrljanju
f
Sila otpora kotrljanja
F
f
= G
u
f
Snaga otpora kotrljanja
P
f
= F
f
v / 3600 , v (km/h), F(N), P(kW)

2. Otpori kretanju
b) Otpor vazduha
Sila otpora vazduha
F
v
= 0,0473 C
v
A v
2
,

v (km/h), A(m
2
), F(N)
C
v
koeficijent oblika
A eona povrina vozila (A = 0,775BH)
Snaga otpora vazduha
P
v
= F
v
v / 3600 , v (km/h), F(N), P(kW)

2. Otpori kretanju
V(km/h) 20 40 60 ... v
max
f 0,012 0,0127 0,0135 ... 0,029
F
f
(N) 176 183 195 ... 418
P
f
(kW) 0,9 1,9 3,1 ... 22,1
F
v
(N) 10 40 90 ... 1000
P
v
(kW) 0,05 0,42 1,4 ... 52,77
P
f
+ P
v
0,95 2,32 4,5 ... 74,8
2. Otpori kretanju
60
15
30
45
1000
750
500
250
1200
U
F
= 12 N/mm
U
P
= 0,6 kW/mm
U
v
= 9 (km/h)/mm
P(kW) 10mm
F(N)
V(km/h) 20mm
180
20
40
F
f

P
v

P
f
+ P
v
F
v

3. Izbor motora
Kriterijum za izbor:
Mogunost postizanja eljene maksimalne brzine, pod punim optereenjem i na
ravnoj podlozi
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Snaga preneta od motora do tokova: P
T
= P
mot
q
tr

Potrebna snaga motora za eljenu snagu na tokovima: P
mot
= P
T
/ q
tr

3. Izbor motora
Brzinska karakteristika motora:
Zavisnost izlaznih parametara (P, M, g
h
...) od broja obrtaja motora n.
3. Izbor motora
Parametri motora
- minimalni broj obrtaja motora:
n
min
= 500 800 (o/min)
- broj obrtaja motora pri maksimalnoj brzini:
n
vmax
= 5000 6500 (o/min) benzinski motor
n
vmax
= 2500 3500 (o/min) dizel motor
- koeficijent turanosti:
Kn = 30 46 (putnika vozila)
Kn = 40 60 za teretna i autobuse
Provera: Kn = n
vmax
/ v
max

- broj obrtaja pri maksimalnoj snazi:
n
Pmax
= n
vmax
/ C1 benzinski motor
C1 = 1.05 1.2 (vea vrednost za manja vozila)
n
Pmax
= n
vmax
dizel motor
uzeti krivu sa prospekta
3. Izbor motora
Parametri motora
- broj obrtaja pri maksimalnom momentu:
n
Mmax
= C2n
vmax
benzinski motor
C2 = 0.33 0.66
n
Mmax
= C4n
vmax
dizel motor
C4 = 0.33 0.5
- snaga pri maksimalnoj brzini:
P
vmax
= (P
fvmax
+ P
vvmax
) / q
tr
(kW) benzinski motor
P
vmax
= (P
fvmax
+ P
vvmax
) C5 / q
tr
(kW) dizel motor
C5 =1.05 1.1
- obrtni moment pri maksimalnoj brzini (samo za benzinski motor):
M
vmax
= 9554P
vmax
/ n
vmax
(Nm)
3. Izbor motora
Parametri motora
- maksimalna snaga
P
max
= (1.05 1.1) P
vmax
(kW) benzinski motor
P
max
= P
vmax
(kW) dizel motor
- obrtni moment pri maksimalnoj snazi:
M
Pmax
= 9554P
max
/ n
Pmax
(Nm)
- koeficijent elastinosti po obrtnom momentu:
e
M
= M
max
/ M
Pmax

e
M
= C3 = 1.2 1.35 (vee vrednosti za vee snage) benzinski motor
e
M
= C6 = 1.05 1.2 dizel motor
- maksimalni obrtni moment:
M
max
= e
M
M
Pmax
3. Izbor motora
Parametri motora
- snaga pri maksimalnom momentu:
P
Mmax
= M
max
n
Mmax
/ 9554 (kW)
- snaga pri minimalnom broju obrtaja:
P
nmin
odreuje se grafiki nakon crtanja dijagrama
- obrtni moment pri minimalnom broju obrtaja:
M
nmin
= 9554P
nmin
/ n
min
(Nm)
4. Karakteristike transmisije
- 1. stepen prenosa: i
I
= ...
- 2. stepen prenosa: i
II
= ...
- 3. stepen prenosa: i
III
= ...
- 4. stepen prenosa: i
IV
= ...
- 5. stepen prenosa: i
V
= ...
Usvojiti iz kataloga:
Prenosni odnos glavnog prenosnika
max V
vmax D
g
v i
n r
0,377 i

= r
D
(m), v (km/h), n (o/min)
4. Karakteristike transmisije
- broj stepeni prenosa: 5
- poslednji (5.) stepen prenosa: i
V
= 0,75 0,8
a) Poslednji stepen prenosa
b) Prenosni odnos glavnog prenosnika
max V
vmax D
g
v i
n r
0,377 i

= r
D
(m), v (km/h), n (o/min)
4. Karakteristike transmisije
- Sa aspekta klizanja pogonslkih tokova prilikom
savlaivanja najveeg uspona
c) Prvi stepen prenosa
F
Omax
s G

F
OmaxI
= (M
max
i
I
i
g
q
tr
) / r
D

i
I
s (G

r
D
) / (M
max
i
g
q
tr
)

G

= ...
4. Karakteristike transmisije
- Sa aspekta savlaivanja otpora prilikom kretanja na
najveem usponu
c) Prvi stepen prenosa
F
O
> F
u
+ F
f

F
OmaxI
> G
u
(sino + fcoso)

i
I
> (G
u
(sino+fcoso)r
D
) / (M
max
i
g
q
tr
)
4. Karakteristike transmisije
- Kriterijum: to vie pribliiti vunu hiperbolu idealnoj
d) Ostali stepeni prenosa
F
O
> F
u
+ F
f

F
OmaxI
> G
u
(sino + fcoso)

i
I
> (G
u
(sino+fcoso)r
D
) / (M
max
i
g
q
tr
)
5. Vune karakteristike
Zavisnost vune sile na toku i brzine kretanja vozila od broja obrtaja
motora i stepena prenosa
Motor
n, M(n), P(n)
Menja
n
MENJ
= n / i
m

M
MENJ
= M(n)i
m
Glavni prenosnik
n
GP
= n
MENJ
/ i
g
= n / (i
m
i
g
)
M
GP
= M
MENJ
i
g
= M(n)i
m
i
g
Toak
n
T
= n
GP
; v = e
T
r
D
= Cn
T
r
D
M
T
= M
GP
; F
O
= M
T
/ r
D
F
O
= (M(n)i
m
i
g
q
tr
) / r
D

v

= (0,377r
D
n) / i
m
i
g

i
m
= i
I
, i
II
, ... i
V

M(n)
M(n)i
5. Vune karakteristike
a) Hiperbola vue
F
Oid
=(3600P
max
q
tr
) / v, P(kW), v(km/h)
Idealna hiperbola (mogunost potpunog iskorienja
raspoloive snage motora - P
max
)
V(km/h) 20 40 60 ... v
max
F
Oid
(N) 15192 7596 5064 ... 1519
5. Vune karakteristike
a) Hiperbola vue
F
O
= (M(n)i
m
i
g
q
tr
) / r
D
, F(N), M(Nm), r
D
(m)
Stvarna obimna sila na toku (stepenasti menjaki prenosnik)
v

= (0,377r
D
n) / i
m
i
g
, v(km/h), n(o/min), r
D
(m)
b) Dinamika karakteristika - D
F
v
= 0,0473c
v
Av
2
, F(N),A(m
2
), v(km/h)
D

= ((F
O
F
v
) / G
u
)100% , D(%),F,G(N)
Viak vune sile po jedinici teine vozila, na raspolaganju za savlaivanje F
f
, F
u
, F
a
Upotreba: za grafiko izraunavanje parametara vue

5. Vune karakteristike
n(o/min) 500 1000 n
Pmax
n
vmax

M(Nm) 153 165

M
Pmax


M
vmax

v
I
(km/h)
F
OI
(N)
F
v
(N)
D
1
(%)
D
1
f
a(m/s
2
)
I
1/a
...

...

v
II
(km/h)
F
OII
(N)
F
v
(N)
D
2
(%)
D
2
f
a(m/s
2
)
II
1/a





...
Brzina kretanja vozila
Obimna sila na toku
Sila otpora vazduha (zavisna od v)
Dinamika karakteristika
(D decimalno, f koef. otp. kotrljanja)
Stepen
prenosa
Ubrzanje vozila
Recipr. ubrzanje
5. Vune karakteristike
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180
5. Vune karakteristike
b) Dinamika karakteristika
F
O
= F
f
+ F
v
+ F
u
+ F
PV
+ F
a
; D = (F
O
F
v
) / G
u
Uticaj ukupnih otpora na vune karakteristike
Za sluaj a = 0 (v = const)
0

D

= (F
f
+ F
u
+ F
a
) / G
u
D

= = G
u
(fcoso + sino) / G
u
= fcoso + sino
- koeficijent otpora puta
5. Vune karakteristike
b) Dinamika karakteristika
Odreivanje maksimalnih brzina vozila za zadate ukupne otpore
= fcoso + sino
o = 0 o
max
Usvojiti: f = 0,02 = const
Usvojiti: o
max
= 20
o
o
[
o
] f

cos
o
sin
o

100[%] v
max
[km/h]
4
0,0195 0,07 8,9 144,4
8
0,019 0,14 16 112,1
12
0,0188 0,21 23 83,6
16
0,0185 0,28 30 60,8
20
0,018 0,34 35,8 54,15

odreuje se sa grafika
5. Vune karakteristike
b) Dinamika karakteristika
Odreivanje maksimalnih brzina vozila za zadate ukupne otpore

1
(o = 4
o
)

2
(o = 8
o
)

3
(o = 12
o
)

4
(o = 16
o
)

5
(o = 20
o
)
v
max
(
1
) v
max
(
5
)
v (km/h)
D
5. Vune karakteristike
b) Dinamika karakteristika
D
x
= (F
O
F
v
) / G
x
Uticaj korisnog optereenja na vune karakteristike
Dinamika karakteristika za delimino optereenje G
x
, G
0
< G
x
< G
u
:

D
0
= (F
O
F
v
) / G
0
za prazno vozilo sa vozaem

G
0
= G
sop
+ 750 (N)

5. Vune karakteristike
b) Dinamika karakteristika
Odreivanje parametara vue za delimino optereeno vozilo
v
1
v
2 X
1
X (v
2
,
2
)

(v
1
, X
1
)

U
D0
= U
D
(G
u
/ G
0
)

D
0
D

=
1
D
0
= D
01
, D = D
1
=
2
D
0
= D
02
, D = D
2
...

5. Vune karakteristike
b) Dinamika karakteristika
Odreivanje parametara vue za delimino optereeno vozilo
Zadatak
1. Dato: v
1
= 50 km/h, X
1
= 40%; Nai
1
.
2. Dato: v
2
= 30 km/h,
2
= 0,1; Nai X
2
.
5. Vune karakteristike
b) Dinamika karakteristika
D

= (F
O
F
v
) / G
u
~ (G

) / G
u

Uticaj prijanjanja na vune karakteristike
Dinamika karakteristika je ograniena mogunou ostvarenja vune sile s
obzirom na uslove prijanjanja pogonskih tokova:

Uslov za mogunost kretanja vozila: D

> D >

D

= (
x
G

) / G
u

D
0
= (
x
G
0
) / G
0

5. Vune karakteristike
b) Dinamika karakteristika
Dinamika karakteristika i prijanjanje pogonskih tokova
v
1
v (
2
,
2
)
X
1
X (
2
,
2
)

(v
1
, X
1
)

D
0
D

=
1
D
0
= D
01
, D

= D
1
=
2
D
0
= D
02
, D

= D
2
...

5. Vune karakteristike
b) Dinamika karakteristika
Dinamika karakteristika i prijanjanje pogonskih tokova
Zadatak
1. Dato: v
1
= 50 km/h, X
1
= 80%; Nai minimalnu vrednost .
2. Dato:
2
= 0,5,
2
= 0,3; Nai v
2
, X
2
.
5. Vune karakteristike
c) Maksimalni usponi
Odreivanje maksimalnih uspona u pojedinim stepenima prenosa
Pretpostavka: v = const (F
a
= 0)
F
O
= F
f
+ F
v
+ F
u
F
o
F
v
= G
u
fcoso + G
u
sino ; coso ~ 1
D = (F
o
F
v
) / G
u
= G
u
(f + sino) / G
u
= f + sino
Za pojedine stepene prenosa vai:
sino
Imax
= D
Imax
f o
Imax
= ...

sino
IImax
= D
IImax
f o
IImax
= ...

itd...

6. Ubrzanje, vreme i put zaleta
Ubrzanje
Inercijalna sila pri ubrzavanju vozila:
F
a
= o m a = o (G
u
/ g) a
o - koeficijent uea obrtnih masa u ubrzavanju (savlaivanje momenata inercije)
o = 1.03 + 0.05 i
2
(i prenosni odnos menjakog prenosnika)
.... itd.
o
I
= 1.03 + 0.05 i
I
2
o
II
= 1.03 + 0.05 i
II
2
6. Ubrzanje, vreme i put zaleta
Ubrzanje
Bilans sila pri ubrzavanju na horizontalnoj podlozi:
F
O
= F
f
+ F
v
+ F
a

F
O
F
v
= Gu f + (Gu / g) a o (F
o
F
v
) / G
u
= f + a o / g
(F
o
F
v
) / G
u
= D dinamika karakteristika
a = (D f) g / o ubrzanje vozila