1.

UVOD
Ljudsko saznanje potie iz raznih izvora i javlja se u raznovrsnim oblicima. ovjek itavog ivota saznaje svijet, prirodu i drutvo, razumije se u mjeri aktivnog odnosa prema stvarnosti i, otuda, prema saznanju. U djetinjstvu, a nerijetko do kraja ivota, mnogi ljudi ostaju na iskustvenom i zdravorazumskom saznanju, esto pomijeanim sa mitovima i teolokim dogmama. Tek razvojem civilizacije i masovnog obrazovanja ti oblici se dopunjuju i zamjenjuju suptilnijim oblicima saznanja umjetnikim i naunim. Mada meu navedenim i nenavedenim oblicima postoje manje ili vie ozbiljne razlike, teko ih je precizno utvrditi. Radi toga je potrebno razmotriti: 1) pojam nauke, 2) konstituense nauke, 3) nauno saznanje i 4) odnos nauke i etike. Da bi se neko podruje ljudskog znanja prihvatilo kao nauka, neophodno je da ima bitne konstituense: autentini predmet istraivanjam teoriju sa koherentnim naunim injenicama, metod saznavanja sopstvenog predmeta i jezik, odnosno kategorijalni aparat kojim opti u procesu saznavanja i izlaganja rezulatata istraivanja. Ovo su, zaista, neophodni konstituensi nauke, mada ih pojedini autori navode znatno vie. Pri tome, najee konkretizuju neke od ve navedenih konstituenasa, prije svega, teoriju. Nauka je sistematizovana i argumentovana suma znanja o objektivnoj stvarnosti, u odreenom istorijskom periodu, do koje se dolo svjesnom primjenom odreenih metoda istraivanja. U razliitim modalitetima, bezbjednost se javlja sa organizvonanim drutvima, prije svega, dravama, koju najrpije treba definisati da bismo mogli definisati i nauku o bezbjednosti. Nauka o bezbjednosti je interdisciplinarna, odnosno da saima znanja niza drutvenih pa i prirodnih nauka. Cilj razvoja nauke o bezbjednosti jeste da se konstituie autentina nauka, sa osobenim konstituensima. Pri tom, oslanjanje na ve razvijene nauke, koliko olakava, toliko oteava put do autentine nauke.

2. POJAM NAUKE
Teko je jasno odrediti pojam nauka, iako prividno najvanije odrednice nisu sporne. Svako moe da nabroji niz nauka, na primjer, hemiju, fiziku, biologiju, psihologiju, kriminalistiku, istoriju itd. Iole obrazovaniji ljudi skloni su da odrede nauku kao sistem znanja o stvarnosti pomou kojih stiu vlast nad prirodom, radi unapreenja uslova sosptvenog ivota. Nema sumnje da ima osnova za takvo odreenje nauke. Ipak, one nisu dovoljne za precizno definisanje tog pojma. Jer, zdravorazumsko poimanje najee odreuje, npr., matematiku i filozofiju za bazine nauke, dajui im epitet nauka nad naukama. Neki ozbiljni teoretiari tvrde da su ,,nauka, matematika i filozofija tri grane koje su nastale iz istog korijena; one nose oznake svog zajednikog porijekla, a zaista su tek posljednjih godina jasno razgraniene1 Meutim, ni nauka se ne moe temeljiti na neprecizno odreenim pojmovima: stvarnost, ulno iskustvo, zdrav razum i slino. Ovo stoga, to npr. ulno iskustvo ili zdrav razum najee ostaju na povrini, bez mogunosti dublje spoznaje objektivne stvarnosti. Ideoloka svijest je po pravilu, je pristrasna i otuda nije istinita. To je ini sutinski razliitom od naune svijesti. Kod ideolokih stavova, uoptavana se ne vre logiki, ve na nain kojim se najuspjenije mogu zadovoljiti interesi odreene drutvene grupacije klase, kaste, naroda. Za razliku od ideologije, nauka u principu nema klasni ili uopte partikularni karakter ona je univerzalno ljudska, ona je sveopti duhovni proizvod drutvenog razvoja. Bitno je da su kriterijumi naune istine takvi da zaista obezbjeuju ovu objektivnost i univerzalnu ljudsku promjenljivost. To i jesu najznaajnije karakteristike nauke: 1) da tei saznanju objektivne istine o stvarnosti i 2) da raspolae sigurnim kriterijumima pomou kojih se moe cijeniti da li je jedan rezultat istraivanja objektivno istinit ili ne.2 Nauka se sastoji od definicije predmeta, metode, podataka, pojmova, jezika, hipoteza, zakona i teorija. Ove elemente svoje strukture ona objedinjava u logiki sistem odreujui im mjesto i ulogu. Prema tome, na osnovu definicije predmeta istraivanja uz pomo odgovarajuih metoda dolazi se do odreenih podataka, a na osnovu podataka i informacija izgrauju se pojmovi, jezik, hipoteze, zakoni i teorije. Logika nauke je u objanjavanju njenog predmeta tako da podatke objanjava pojmom, pojmove zakonom, zakone teorijom, teorije sistemom. A filosofija jeste ta koja objanjava nauku odreujui njeno mjesto u cjelokupnom sistemu nauka. U naunoj metodologiji poznato je vie optih uslova, ali se smatra da su za usvajanje nekog stava kao objektivno istinitog dovoljna tri: 1) da je stav drutveno komunikabilan, odnosno da je izraen terminima ili simbolima ije je znaenje jasno, precizno i drutveno razumljivo; 2) da je stav teorijski dokazan, odnosno da je izveden u skladu sa logikim pravilima iz ve dokazanih i u nauci usvojenih stavova; 3) da je stav oraktino provjeren i u praksi provjerljiv, odnosno da prua isti rezultat uvijek kada se iznova provjerava.
1 2

Kembel, N., R.: Osnovi nauke, Nauna knjiga, Beograd, 1964. Markovi, M.: Filozofski osnovi nauke, SANU, Beograd, 1981.

Uz to, stav treba da je u praksi primjenjiv, odnosno da omoguava predvianje buduih pojava. Imajui u vidu pomenute opte uslove koje objektivno istiniti stavovi treba da zadovolje, nauka se kratko moe definisati kao objektivno, kritiko i metodski izvedeno znanje. Neto konkretnija definicija ovog pojma mogla bi da glasi: ,,nauka je sistematizovana i argumentovana suma znanja o objektivnoj stvarnosti, u odreenom istorijskom periodu, do koje se dolo svjesnom primjenom odreenih metoda istraivanja.

2.1. Osnovni konstituensi nauke

Da bi se neko podruje ljudskog znanja prihvatilo kao nauka, neophodno je da ima bitne konstituense: autentini predmet istraivanjam teoriju sa koherentnim naunim injenicama, metod saznavanja sopstvenog predmeta i jezik, odnosno kategorijalni aparat kojim opti u procesu saznavanja i izlaganja rezulatata istraivanja. Ovo su, zaista, neophodni konstituensi nauke, mada ih pojedini autori navode znatno vie. Pri tome, najee konkretizuju neke od ve navedenih konstituenasa, prije svega, teoriju. Predmet posjeduje svaka nauka koja se tokom svog istraivanja bavi odreenim problemima koje rjeava, a iz tih problema i proistiu predmeti nauka. Svi problemi koji su skupljeni u jednom istraivanju odreene nauke i koji po odreenim okolnostima istrauju predstavljaju predmet nauke. Predmet ma koje nauke je kompleks novih, aktuelnih, meusovno srodnih problema koji nastaju u procesu praktine interpretacije ovjeka i objektivnog svijeta. U svakoj pojedinoj nauci odredba njenog predmeta je funkcija praktinog iskustva o jednom odreenom podruju stvarnosti, jezika, metodolokih i filozofskih pretpostavki, normi za praktinu djelatnost, i specifinih naina organizacije podataka.3 U zavisnosti od predmeta istraivanja postoji itav niz nauka, ali je nauni metod ono to se iskristalisalo kao neto to je u optim crtama, uprkos nekim nunim razlikama, u osnovi svima zajedniko, odnosno svojstveno nauci kao zbirnom pojmu. Razlog za uspjenost nauke moe zvuati kao tautologija i izgledati trivijalan, ali on to ipak nije nauka je uspjena zato to je za kriterijum sopstvene istinitosti proglasila upravo svoj sopstveni uspjeh. Ono to je neuspjeno jednostavno nije nauka. Nauka stoga za sobom ostavlja skup provjerenih i provjerljivih vjetina i znanja, i to je osnovna razlika izmeu nauke i nenauke. Teorija nauke predstavlja odreenu ovjekovu misaonu konstrukciju u kojoj se saimaju svi problemi tj. predmet jedne odreene nauke, koja sadri znanja vezana za konkretan predmet istraivanja. Teorija nauke sadri sve injenice koje su vezane za predmet istraivanja koje se predoavaju da bi se jedan konkretan sluaj i predmet objasnio i kako bi istraivanje uspjeno obavljeno.
3

Markovi, M.: Filozofski osnovi nauke, SANU, Beograd, 1981.

Teorija predstavlja osnov z aosmiljenu naunu aktivnost. Teorija i praksa kontantno se prepliu. Pri tom, teorija predstavlja indikator potrebnih znanja o promjenama u nauci i, otuda, u praksi: to je, zapravo, indikator o prazninama u saznanju koje (praznine) bi trebalo popuniti osmiljenim istraivanjem. Teorija predstavlja pojmovni obrazaca po kome se iz cjelokupnog iskustvenog saznanja prikupljaju injenice znaajne za izgradnju nauke. Teorija nudi istraivanju probleme iz predmetne oblasti. Ona saima niz iskustvenih injenica, stavova, konvencija i sl. koji imaju relativno i uslovno vaenje. Pored toga, usljed razvoja drutva, teorijske odredbe ostaju prevaziene pa se moraju mijenjati. Zbog toga se teorija nauke povremeno verifikuje pomoi istraivanja; onda, dakle, nudi ponekad stare, a ponekad nove probleme za istraivanje. Metod nauke nauke predstavlja odreene naine istraivanja koji zajedno sa predmetom, teorijom i jezikom nauke doprinosi kompletnom rjeavanju problema istraivanja odreene nauke. Metodi predstavljaju sredstva kojima se postiu konani ciljevi prilikom istraivanja koja se sprovode u nauci. Jednom rijeju, nauni metod shvata se kao sistematska jcelina koncepcija i naina istraivanja dotinog predmeta nauke. To nam omoguuje da konstatujemo da je nauka elastian i razvojan, ali konzistentan sistem kojeg ine dva meuzavisna i meusobno proeta, sloena podsistema. Ovom bi se moglo dodati da u svakom od pomenuta dva podsistema otkrivamo teorijsku, duhovnu, intelektualnu komponentu i s njom povezanu praktinu komponentu. Takoe, vidimo komponente saznanja i komponente primjene saznanja. Komponente primjene saznanja odnose se kako na primjenu saznanja o predmetu za djelovanje i uspostavljanje odnosa prema predmetu nauke u svakodnevnom praktikovanju ivljenja, tako i na metode sticanja naunog i praktikovanog saznanja. Prilikom definisanja metodologije kao nauke o metodu tvrdili smo da je metod nain dolaenja do istinitog naunog saznanja. Termin metod vodi porijeklo od grke rijei "metodos" ije je znaenje put, traenje. I naa rije "nain" i grka "metodos", ma koliko izgledale jasne na prvi pogled, ostaju nedovoljno precizne bez blieg odreenja njihovog sadraja. Nain, u najirem znaenju podrazumijeva ukupnost preduzetih radnji i upotrebu sredstava svih vrsta da bi se dolo do istinitog saznanja. Postupci i sredstva sticanja istinitog saznanja veoma su rasprostranjeni u svakodnevnom ivotu i u funkciji su raznih vrsta istraivanja i ciljeva. Osim toga, ako se nain - metod definie kao ukupnost radnji i sredstava kojim se stie istinito saznanje, ne ostaje nita izvan metoda tj. naina. Mogli bismo rei da je ovakva definicija preiroka, ali je nju ipak teko ograniiti. Mogli bismo da pokuamo da ograniimo sadraj pojma povezujui namjeru da se stekne saznanje o unaprijed odreenom predmetu, objektu saznanja, ali bi time sluajno, stihijno i uzgred nastalo saznanje bilo izvan i odvojeno od naina. Ono bi se, u tom sluaju, sticalo bez ikakvog naina, to bi bila potpuno neosnovana tvrdnja. Zato definicija pojma "nain saznanja" kao opteg, mora da ostane vrlo elastina i da omogui intuitivno razlikovanje radnji i sredstava u funkciji sticanja saznanja od ukupnosti procesa saznanja o odreenom predmetu (o objektu saznanja).

Nauni metod se stalno hrani novim pomagalima koji ga u smislu prerastanja nagomilanog kvantiteta injenica u novi kvalitet vjetina ili znanja esto revolucionarno mijenjaju, kao to su to raznovrsni novi algoritmi, instrumenti, raunari, itd. i tako evoluira i neprestano postaje sve moniji. No nikad ne treba zaboraviti da je osnovni alat naunog metoda ipak ovek sm sa jedne strane njegova operativna sposobnost da manipulie prirodom, a sa druge njegov um u kome se reflektuje priroda i koji u tom refleksu prirode sposobnou logikog zakljuivanja uspostavlja odreeni poredak koji treba da odgovara poretku u prirodi. O uspenosti naunog metoda ne treba troiti mnogo rijei; o tome najbolje govori dananje stanje nauke, njena ogromnost i izvanredna uspjenost. Jezik nauke svaki jezik sadri svoje znakove kojima se izraavaju odreeni stavovi, i kojim se govori o nauci. On sadri odreene simbole, termine, znakove, rijei kojima se postie jasna i precizna komunikacija koja je i vie nego potrebna u nauci, a koja bi kasnije bila pravilno upotrijebljena i u praksi. Jezik nauke je u vrstoj vezi sa pojmovnokategorijalnim aparatom. Preciznom i jasnom informacijom postie se uspjena komunikacija. S obzirom na znaaj uspjene komunikacije u praksi pa i u nauci, formulisani su izvjesni principi: (1) Odreenost jezikog sistema; mora se tano znati u kom jezikom sistemu se upotrebljavaju odreeni simboli, termini i jeziki izvori. (2) Znaenje svih termina, a to je mogue i vie izraza jednog sistema, moraju biti tano odreena ako su jednosmisleni, a pogotovo viesmisleni. (3) Svaki termin, rije ili simbol u okviru jednog jezikog sistema ili bar jedne teorije mora biti precizno odreen u svom znaenju i konsekventno upotrijebljen u odreenom znaenju. (4) Eksplicitne definicije to veeg broja termina jednog jezikog sistema ili bar jednog uenja ili teorije poveavaju stepen uspjenosti komunikacije pomou njih. (5) Ukoliko se znaenja izvjesnih termina promjenjivih pojmova mijenjaju, te promjene se moraju uzeti u obzir, tj. moraju se tano odrediti. (6) Ukoliko se jave razliita shvatanja istih jezikih termina ili izraza u pitanju je terminoloki sukob koji se moe rijeiti ili izbjei preciznim definisanjem znaenja upotrijebljenih termina i jezikih izraza. (7) U svakom jeziko-misaonom komuniciranu treba izbjei proizvoljna i subjektivna shvatanja znaenja termina, a pridravati se opteusvojenih i objektivnih znaenja. (8) Sam po sebi, isto objektivno, bez svog pojmovnog sadraja, odnosno znaenja, ni jedan termin nije ni ,,taan ni ,,pogrean. Ali, po svom pojmovnom sadraju, po smislu i znaenju u kom se upotrebljava u saobraaju, svaki termin moe biti upotrijebljen sa vie ili manje, sasvim tanim ili pogrnim smislom. Otuda pravilo: komunikacija je utoliko uspjenija ukoliko se upotrebljavaju termini i izrazi tanih i nauno osnovanih znaenja.4 U mjeri razvoja, pogotovo sistematizacija pojmova, trebalo bi da je razvijen jezik date nauke. Tekou ini mnotvo sinonima, homonima, tuica i skraenica, meu kojima je potrebno pronai termine adekvatne odnosnim pojmovima i njihovim praktinim korelatima.
4

ei, B.: Opta metodologija, Nauna knjiga, Beograd, 1971.

3. KONSTITUENSI BEZBJEDNOSNIH NAUKA

Poznato je da se o nekom podruju saznanja moe govoriti kao o nauci samo ako ima jasno odreen predmet (koji ne izuavaju druge nauke kao temeljni predmet), zatim, teoriju, metod i jezik. Koliko su odreeni i razvijeni konstituensi, toliko je razvijena (konstituisana) nauka. Kako je ve konstatovano da o organima bezbjednosti i njihovoj djelatnosti postoji fond znanja koji bi se mogao nazvati bezbjednosne nauke, to znai da te nauke imaju sopstvene konstituense.

3.1. Predmet bezbjednosnih nauka

Predmet je najvaniji konstituens svake nauke. Saznanje se uvijek vezuje za neki predmet i ima smisla ako je predmetno. Nauke su utoliko autentine ukoliko posjeduju sopstveni predmet istraivanja. Otuda se pri razmatranju naunog statusa bezbjednosnih nauka, postavlja pitanje da li imaju autentian i jasno odreen predmet istraivanja. Prema miljenju prof. Ljubomira stajia, predmet tih nauka bi se mogao najoptije odrediti kao ,,bezbjednost naeg drutva u najirem smislu.5 Ako se bezbjednost shvati kao stanje, funkcija i organizacija, onda se predmet bezbjednosnih nauka moe ograniiti na tri podruja: 1. stanje bezbjednosti, kao postojanja ili nepostojanja bilo kakve opasnosti od ugroavanja vrijednosti, tekovina, odnosno cjelokupnog drutva. U tom smislu ,,...predmet izuavanja su svi oblici i izvori, kao i nosioci ugroavanja SR Jugoslavije.6 2. funkcija bezbjednosti, odnosno: - obezbjeenje i zatita dravnog suvereniteta; - obezbjeenje i zatita nezavisnosti i teritorijalne cjelovitosti; - voenje meunarodne politike i meunarodnih odnosa; - ostvarivanje i zatita osnovnih sloboda i prava graana.7 3. Organizacija bezbjednosti, koja se nadosljednije moe identifikovati putem zadataka organa bezbjednosti na: a) domen javne bezbjednosti i b) domen dravne bezbjednosti. Iz domena javne bezbjednosti zadaci organa bezbjednosti su: spreavanje i suzbijanje kriminaliteta, ,,socijalno-usluni rad, odravanje javnog reda i mira u uem smislu, patrolna djelatnost, kontrola javnih nereda, kontrola i regulisanje saobraaja, pogranini poslovi u vezi sa strancima, zatita od poara, administrativni i ostali zadaci iz domena javne bezbjednosti.

5 6

Staji, LJ.: Osnovi bezbjednosti, Policijska akademija, Beograd, 1999. Staji, LJ.: Isto. 7 Staji, LJ.: Isto.

Iz domena odravanja poretka vlasti, zadaci organa bezbjednosti su: prevencija i represija politikih krivinih djela; kontraobavjetajna sluba; kontrola tampe, javnih informacija i komunikacija, kao i pojedinanih pisanih i drugih veza; kontrola nelegalnog organizovanja i udruivanja, saglasno propisima pojedinih zemalja i srazmjerno interesima nacionalne bezbjednosti; kontrola vanrednih politikih stanja (neredi politike prirode, ustanci, pobune, unutranje nestabilnosti i sl.): obezbjeenje domaih i stranih politikih funkcionera i odreenih objekata i drugo. Zbog tako iroko odreenog predmeta istraivanja neminovno je da se u bezbjednosnim naukama intenzivno sreuje posotojei teorijski fond, da se traga za adekvatnim metodskim okvirom i kategorijalnim aparatom tih nauka, kao i adekvatnoj (valjanoj) diferencijaciji naunih disciplina.

3.2. Teorija bezbjednosnih nauka

Teorija je drugi znaajan konstituens svake nauke pa i bezbjednosnih nauka. Meu teoretiarima nema jedinstvenih stavova o ovom konstituensu. Polazei od stava da je nauka univerzalno ljudska, da su njene istine nezavisne od pojedinaca ili ak itavih drutava, dovodi se u pitanje nauna osnovanost saznanja o organima bezbjednosti i njihovoj djelatnosti. Tvrdi se da je to saznanje bitno nacionalno (doktrinarno, normativno), da takvo mora biti jer predstavlja produenje politike (uvijek osobene) drugim sredstvima, da je zbog toga teorija ograniena uskim nacionalnim okvirima uvijek pragmatina. Ona ne sadri (ili sadri sasvim malo) univerzalne teroijske injenice ili, npr., naune zakone i postulate. Smatra se, zato, da saznanje o bezbjednosti nije nauka nego samo pozitivna doktrina obojena lokalnim drutvenim prilikama. Mada teorija bilo koje (ije) nauke o bezbjednosti zaista sadri mnogo osobenih (nacionalnih) stavova, ne moe joj se zbog toga porei nauni karakter. Jer, uz osobene stavove, date uglavnom u normativnim odreenjima i doktrinama pojedinih zemalja, teorija svake nauke o bezbjednosti sadri niz odavno provjerenih naunih injenica. Na tim injenicama (naelima, principima) dogaaju se posebne teorije bezbjednosnih nauka. Rpi tom se izbjegavaju protivrjenosti posebnih stavova sa opteprihvaenim teorijskim injenicama. Tako je teorija naih bezbjednosnih nauka sazdana na mnogobrojnim odrednicama ustavnopravnog sistema, a preko tih na odrednicama originalne unutranje i spoljen politike, osobene ekonomije, kulture i tradicije, osobenog geostrategijskog poloaja zemlje i razvoj anauke, posebno tehnike. Te osobenosti nisu protivrjene sa bitnim teorijskim stavovima univerzalne nauke o bezbjednosti; naprotiv, one ine opti teoriju nauke o bezbjednosti bogtijom novim nauno utemeljenim injenicama. Zato se za nae bezbjednosne nauke moe rei da imaju relativno izgraenu naunu teoriju.

Teorija bezbjednosnih nauka najee se definie kao misao i uputstvo o strukturi i funkcionisanju bezbjednosnih sistema.8 Sadri osnovnu ideju o bezbjednosnom sistemu kao cjelovitoj drutvenoj pojavi i niz injenica razliitog saznajnog nivoa o sadrajima (segmentima) tog sistema. injenice su koherentne i saglasnesa osnovnom idejom; one su u funckiji osnovne ideje. Sa stanovita istraivanja znaajno je da se temeljito poznaje osnovna ideja, ali i sadraj teorije bezbjednosnih nauka. injenice koje sadri teorija bezbjednosnih nauka imaju razliit saznajni domet. U osnovi teorije je pojmovno-kategorijalni aparat. Tusu, zatim, naela, principi, postulati i zakoni. Pojmovno-kategorijalni aparat bezbjednosnih nauka ine pojmovi i kategorije razliitog nivoaoptosti. Ureeni su sistemno, analogno pojavama i procesima koji ine sadraj djelatnosti organa bezbjednosti. Neki od njih su definisani (npr., graanski neredi, javna bezbjednost, patrolna djelatnost itd.), a neki nisu (npr., prevencija i represij apolitikih i krivinih djela, kontrola tampe, javnih informacija i komunikacija, kao i pojedinanih pisanih i drugih veza). Izgradnja je uslovljena optim razvojem teorije i istraivake prakse. Ali, nauna istraivanja su bitno slovljena stanjem kategorijalnog aparata bezbjednosnih nauka. Najvei dio sadraja teorije bezbjednosnih nauka ine stavovi. Neki normativni stavovi (doktrina), koji inae ine primijenjeni dio i sr teorije bezbjednosnih nauka, nauno su izvedeni iz opte teorije i osobene prakse organa bezbjednosti, kao npr., principi i naela. Neki su pak izvedeni aproksimativno, bez naune verifikacije, pa imaju znaenje hipotetikih stavova. Principi bezbjednosnih nauka su nauno osnovani stavovi kojima se usmjerava organizacija i funkcionisanje sistema bezbjednosti. Zavise od saznanja o zakonitostima sistema bezbjednosti i od usvojene doktrine. No, iako su doktrine (normativni stavovi) razliiti kod bezbjednosnih sistema pojedinih zemalja, to su usvojeni razliiti principi sistema bezbjednosti. U operativnoj praksi, pak, principi iamju funkciju generalnih stavova koje bi trebalo potovati radi postizanja ciljeva djelatnosti organa bezbjednosti. U istraivakoj praksi principi omoguavaju razumijevanje djelatnosti kao predmeta istraivanja, ali jo vie oni predstavljaju teorijski oslonac za utemeljenje (projektovanje) naunih istraivanja. U tom drugom sluaju, principima se daju svojstva naunih zakona. Naela su, po saznajnoj vrijednosti i funkciji u praksi organa bezbjednosti, slina principima. Ta dva pojma se najee nerazlikuju niti se meu njima moe ustanoviti razlika. Jedino se smatra da su principi nauno utemeljeni i vie obavezni za primjenu u praksi. U teoriji bezbjednosnih nauka i u bezbjednosnoj doktrini, mnogi stavovi dati su kao naela. Njih ima vie u doktrinama koje daju prioritet ljudskom faktoru i njegovim kvalitativnim vrijednostima: inicijativi, moralu, raznovrsnosti i slino. Naela daju mogunost izbora, ne ograniavaju na ,,jedino mogue varijante kao propisi i nareenja. Nisu podesni za ortodoksne doktrine, iji su stavovi uslovljeni, npr., tehnikom, a tehnikaipak ogranienim mogunostima, pa zato, strogo odreenim varijantama upotrebe. U istraivakoj praksi naela slue, s jedne strane, za razumijevanje djelovanja organa bezbjednosti, a s druge strane, kao izvor problema ostraivanja. U tom drugom sluaju istraivanje ima za cilj da naela provjeri, da mu suzi neodreenost i da ga eventualno prevede u nauni zakon. Hipotetiki stavovi predstavljaju neprovjerena i sikistvena saznanja, koja imaju ulogu uputstva za postupanje organa bezbjednosti u praksi. Oni dodiruju ,,...Mnotvo malih
8

Zajearanovi, G.: Osnovi metodologije nauke, Nauna knjiga, Beograd, 1977.

okolnosti koje blie oznauju put, a koje bi za opte zakone bile suvine mnogobrojne i beznaajne.9 Teorija bezbjednosnih nauka sadri dosta hipotetikih stavova. To svjedoi da nije izgraena, ali da je vitalna i da predstavlja znaajan izvor problema za istraivanje. Provjerom hipotetikih stavova moe se doi do naunih injenica. Bez obzira na naunu osnovanost, stavovi su samo relativno trajne injenice. Nuno se ijenjaju sa promjenom osnova iz kojih su izvedeni, a potvruju, koriguju ili odbacuju teorijskom i/ili praktinom verifikacijom. Svaka nauka, pa i bezbjednosne nauke, utoliko je vie nauna ukoliko sadri manje hipotetikih stavova, a vie provjerenih injenica pogotovo naunih zakona. A, o postojanju naunih zakona u nauci koji je na poetku razvoja odavno su podijeljena miljenja. U pokuaju da se dileme bar suze, valja razmotriti da li u predmetu bezbjednosnih nauka postoje opte, nune i trajne pravilsnoti kao pretpostavke zakonitog djelovanja ili te pravilnosti nisu istraene kao zakoni i formulisani u teoriji te nauke. Poznato je da organi bezbjednosti u istovrsnim pojavama, npr., u suzbijanju graanskih nereda, ili u protivdiverzantskoj borbi, regulisanju saobraaja itd. djeluje u slinim ili jednakim uslovima na jednak ili slian nain. Svako pojedinano ili grupno djelovanje mora biti saglasno sa optim intencijama (djelovanjem); svako normativno pravilo sadri niz optih stavova o pojedinim oblicima djelovanja organa bezbjednosti, a samo neznatan broj o pjedinanom djelovanju. Poznato je, npr., da se za suzbijanje graanskioh nereda odreuju snage organa bezbjednosti adekvatne masi i agresiji te mase, da se za protivteorirstika dejstvaodreuju specijalizovane snage organa bezbjednosti, sredstvima, sredstvima i postupcima primjernim ovoj vrsti bezbjednosne djelatnosti; da je za uspjeno voenje neophodno obezbjeenje desjtava; da je za uspjeno voenje neophodno obezbjeenje dejstava; da je za uspjeno uvanje graanskog reda i mira organima bezbjednosti potrebna uska saradnja sa graanima i slino. To znai da postoje opte, nune i trajne pravilnosti u predmetu bezbjednosnih nauka. Razumije se da od tih pravilnosti ima odstupanja i da se one ne ponavljaju matematiki tano. Odstupanja naruavaju pravilnosti u predmetu bezbjednosnih nauka, ali ne u mjeri koja te pravilnosti dovodi u pitanje. Naprotiv, ona najee potvruje da pravilnosti postoje u velikom broju sluajeva pa se sa razlogomgovori o zakonitom djelovanju u predmetnom podruju bezbjednosnih nauka. Otuda je vjerovatno da bezbjednosne nauke mogu imati tzv. Zakone tendencije (vjerovatnoe) i zakone iskustvene generalizacije. Prvi se temelje na pravilnostima koje se javljaju u velikom broju sluajeva, a drugi na iskustvima koja se uoptavaju. Veoma bliski tim zakonima su principi. Ali, da bi se mogli ugraditi u teoriju bezbjednosnih nauka kao zakoni, potrebno ih je istraiti i provjeriti. Tada teorija bezbjednosnih nauka moe postati pouzdan oslonac za nova istraivanja organa bezbjednosti i pojava u vezi sa njihovim djelovanjem.

3.3. Metod bezbjednosnih nauka

9

Klauzevic, K., F.: O ratu, Vojno delo, Beograd, 1951.

Metod bezbjednosnih nauka predstavlja put nain spoznaje predmetnog podruja tih nauka. Iako je nauno saznanje vie uslovljeno epistemiolokim osnovama predmeta istraivanja i teorijskim fondom, metod je znaajno nadinaminiji konstituens bezbjednosnih nauka. Od njega najvie zavisi kreativna mo istraivanja i, otuda, nauni domet dobijenih rezultata. Od metoda pogotovo zavisi niz teorijskih (logiko epistemolokih) i praktinih postupaka, tehnika i instrumenata koje nauni subjekti preduzimaju u saznanju predmeta istraivanja bezbjednosnih nauka. U istoriji nauke metod je bio vie diskutabilan nego bilo koji konstituens. Ovo zato to je metod sloen, dinamian, raznovrstan, uslovljen nizom inilaca pa mu je, otuda, razliita saznajna mo. Diskusije o metodu bezbjednosnih nauka su posebno aktuelne, kao to je aktuelna itava metodologija te nauke. Za bezbjednosne nauke nije sutinsko pitanje da li ima autentian metod istraivanja, ve da li se organi bezbjednosti i pojave u vezi sa njima mogu saznavati na bilo kojim (ijim) metodima. Jer, najvredniji metodi, sa najveom saznajnom moi, najee su univerzalno primjenjivi na vrlo razliite predmete istraivanja. Oni se, istina, prilagoavaju predmetu, ime djelimino postaju metodi nauke koja taj predmet istrauje. Tako su svi, tzv. Opti, posebni pa i empirijski metodi primjenjivi u istraivanju bitno razliitih predmeta drutvenih i prirodnih nauka. Primjenjivi su i u istraivanju organa bezbjednosti i njihove djelatnosti pa se zato moe rei da bezbjednosne nauke imaju sopstvene metode istraivanja. U metodolokim raspravama esto se ne razlikuju, metodi naune organizacije i metodi operativnog rada, od naunih metoda. To ima za posljedicu da se insistira na direktnoj intervenciji (primjeni) izvjesnih metoda i postupaka u radu organa bezbjednosti. Tei se ka efikasnim, praktinim nainima djelovanja organa bezbjednosti, naroito rukovoenju i komandovanju jeidnicama u kriznim situacijama. Nema sumnje da su ta nastojanja opravdana i da su, u krajnjoj konsekvenci, tome podreena sva istraivanja u bezbjednosnim naukama. Meutim, ne mogu se svi metodi neposredno koristiti u operativnoj praksi radi njenog racionalnog usmjeravanja. Neki od njih nisu za to namijenjeni, niti im to logike i tehnike osnove omoguavaju. Neki su pak namijenjeni za neposredno racionalno usmjerene prakse, npr., metodi naune organizacije i njima bliski metodi operativnog rada. Ti metodi (i naini) prevashodno se koriste za efikasnu pripremu djelatnosti organa bezbjednosti (tabni metod, grupni rad i sl.). oni predstavljaju i metode naunog saznanja jer, s jedne strane, praksu usmjeravaju provjerenim postupcima, a s druge strane, praksom ponovo verifikuju te postupke i dolaze do novih saznanja. Takvu ulogu imaju svi metodi operacionih istraivanja, pa i metodi naune organizacije. Utoliko se mogu koristiti kao metodi naunog istraivanja organa bezbjednosti i njihove djelatnosti.10

Ipak, ti metodi se razlikuju od tzv. naunih metoda, koji se prevashodno koriste za istraivanje. Praksa je rpedmet (objekat) i kriterijum istinitosti naunog saznanja; ona se metodima najprije saznaje, a tek kasnije mijenja, saglasno rezultatima istraivanja. Na osnovu rezultata mijenjaju se najprije teorija i normativi (doktrine), a potom praksa organa
10

Miloevi, N.; Milojevi, S.: Osnovi metodologije bezbjednosnih nauka, Policijska akdemija, Beograd, 2001.

10

bezbjednosti (organizacija i funkcionisanje), odnosno sistem bezbjednosti. Otuda nauni metodi predstavljaju predmet metodologije naunog saznanja, pa e se dalje razmatranje ograniiti na te metode. Iz metodoloke teorije i istraivake prakse poznato je vie naunih metoda ija je uloga u saznanju veoma razliita. Neki od njih se koriste u prirodnim i drutvenim naukama, pojedini samo u kompleksima ili grupama nauka, a neki u pojedinim naukama. To zavisi od pogleda na svijet pa i na organe bezbjednosti kao pojam, zatim,epistemolokih osnova predmeta istraivanja i nivoa naune teorije, a neki od logiko-teorijske osnove metode i naina njihove primjene. Ta naelna saznanja su relevantna i za istraivanje bezbjednosnih pojava. Dijalektiki pogled na svijet podrazumijeva da su sve pojave u neprestanom kretanju i mijenjanju, u jedinstvu i borbi suprotnosti, u prevazilaenju starog, preivjelog novim i naprednim. Akteri pojava u vezi sa organima bezbjednosti, stvaraju odnose sukoba i borbe, ali i odnose bliske saradnje da bi postigli odreene ciljeve. Takav pogled na svijet podrazumijeva se u istraivanju organa bezbjednosti i njihove djelatnosti moe koristiti dijalektiki metod, kao opti filozofski metod. Iz razmatranja epistemolokih osnova sistema bezbjednosti kao predmeta istraivanja, kao i teorije bezbjednosnih nauka, proistie da je za spoznaju organa bezbjednosti i njene djelatnosti potrebno koristiti niz metoda razliite funkcije, optosti i saznajne moi. Upravo se metodi najee klasifikuju prema kriterijumu funkcije u istraivanju (kriterijum saznajne moi), zatim prema kriterijumu preovlaujue aktivnosti i prema kriterijumu optosti. Prema kriterijumu funkcije u istraivanju razlikuju se metodi naunog otkria od metoda verifikacije. U istraivanjima bezbjednosnih pojava mogu se koristiti svi poznati metodi naunog otkria kao u drutvenim i psiholokima naukama (npr., posmatranje, eksperiment i sl.). Takoe, mogu se koristiti svi poznati metodi verifikacije, koji se, inae, bitno ne razlikuju od metoda naunog otkria. Tako se, npr., metodom eksperimenta, pa i posmatranja, mogu otkrivati nova, ali i verifikovati postojea saznanja ili hipoteze. Utoliko je klasifikacija metoda po kriterijumu funkcije u istraivanju vrlo uslovna. Prema kriterijumu preovlaujue aktivnosti metodi se dijele na teorijske i empirijske. Pri tom se teorijski metodi identifikuju sa filozofskim i logikim metodima, a empirijski sa metodima sakupljanja podataka. Ta podjela je uslovna, jer se u istraivanju drutvenih pojava ne mogu strogo odvajati teorija i empirija. Otuda se ni metodi istraivanja ne mogu odvajati na teorijske i empirijske. Izgleda, zato, da je najprihvatljivija podjela metoda prema kriterijumu optosti.

U metodolokoj teoriji mogu se nai dvije varijante te podjele. Prema optijoj varijanti metodi se dijele na: opte, posebne i pojedinane, zavisno od irine i raznovrsnosti predmeta koje istrauju. U konkretnoj varijanti metodi se dijele na: filozofske, opte naune, posebne naune, empirijske i kibernetike. Ta podjela preovlauje kod naih autora 11, mada joj se
11

ei, B.: Osnovi metodologije drutvenih nauka, Nauna knjiga, Beograd, 1974.

11

mogu dati metodoloki prigovori. Najozbiljniji prigovor je da se dovoljno ne razlikuju naini miljenja, metodi nauke i naunog saznanja. Otuda se teko i vrlo uslovno moe prihvatiti svrstavanje pojedinih metoda u opte ili posebne naune, odnosno u opte ili empirijske. Tako se, npr., u tzv. posebne naune metode svrstavaju: analiza, sinteza, apstrakcija i dedukcija, iako su navedeni metodi primjenjivi u svim naukama (dakle, opti). Odreuju se kao posebni metodi zato to ni jedan od njih pojedinano nije dovoljan za cjelovitu spoznaju bilo kog predmeta saznanja i to se svaki moe koristiti u okviru nekog opteg naunog ili filozofskog metoda. Slino je sa klasifikacijom tzv. optih i empirijskih metoda. U opte naune metode svrstavaju se: modelovanje, aksiomatski i statistiki metod. Smatra se da su to fundamentalni metodi nauke, sa irokom primjenom i znaajnom saznajnom moi. U empirijske metode svrstavaju se: posmatranje, ispitivanje, eksperiment i analiza sadraja. Toj grupi moe se dodati statistiki metod kojim se, pored ostalog, mogu sakupljati podaci. Oigledno je da eksperiment i statistiki metoda pripadaju dvjema, po funkciji u istraivanju, razliitim grupama. Zato je, sa stanovita klasifikacije, prethodna podjela uslovna. Ipak, podjela metoda prema kriterijumu optosti je potpuna i praktina. Naroito je podesna za projekciju metoda u procesu istraivanja jer slijedi logian red misaonih i praktinih aktivnosti. Zato moe biti prihvaena i u metodologiji bezbejdnosnih nauka kao najpraktinija i najkorektnija. Istina, metodi se ne uzimaju iz opte metodologije samo po nazivu i logikoj osnovi. Epistemoloka i instrumentalno-tehnika osnova im je bitno drukija u metodologiji bezbjednosnih nauka. Ovo zato to se bezbjednosne pojave razlikuju od ostalih pojava pa se metodi moraju prilagoavati predmetu istraivanja. To uzrokuje radikalne promjene u formi metoda i instrumenata to ih ini dovoljno posebnim da se mogu nazvati metodima bezbjednosnih nauka. U istraivanjima predmeta bezbjednosnih nauka javlja se potreba za filozofskim, prije svega, dijalektikim metodom kao nainom miljenja i saznajnom orijentacijom za ostale metode. Taj metod se konkretizuje najrpije optim, zatim posebnim empirijskim i (eventualno) kobernetikim metodima. Od optih metoda najee se koristi statistiki i komparativni metod; od posebnih jedinstveni analitiko-sintetiki i induktivno-deduktivni metod, a od empirijskih analiza sadraja i ispitivanje. Svaki od tih metoda ima posebnu funkciju u realizovanju istraivanja (sakupljanju ili sreivanju i obradi, analizi podataka ili verifikaciji hipoteza).

3.4. Jezik bezbjednosnih nauka

Jezik je najmanje sporan konstituens bezbjednosnih nauka. Razvijan je najprije u operativnoj praksi, ali se konstituisao tek nastankom teorije te nauke. Jezik se ne moe 12

odvojiti od pojmovno-kategorijalnog aparata. Kao to je osoben pojmovno-kategorijalni aparat, tako da je odoben i jezik bezbjednosnih nauka. ini g aniz termija, znakova i simbola kojima se opti u operativnoj i naunoj praksi. Na povrini izgleda da je jezik bezbjednosnih nauka dovoljno komunikabilan, koncizan i jasan za efikasno optenje. Ipak, on ima vie karakteristika znaajnih za istraivanje bezbjednosnih pojava: 1) Veliki broj termina, pa i onih kojima se oznaavaju kategorijalni pojmovi, nastao je konvencionalno. Bilo da su preuzeti iz tue terminologije ili da su nastali u naoj praksi, oni esto nemaju semantiki logian oslonac u knjievnom jeziku. Zapravo, termini nisu adekvatni pojmovima (korelatima) na koje se odnose. To nesporno ima izvjesne posljedice na istraivanja koja se oslanjaju na precizna znaenja pojmova i termina. 2) Zbog konvencionalnog porijekla termina razliito se imenuju isti pojmovi u bezbjednosnim naukama pojedinih zemalja. To stvara stanovite tekoe prilikom prevoenja teorijskih radova jer se gubi veza izmeu konvencionalnog i knjievnog znaenja termina. Zato se esto kae da je jezik bezbjednosnih nauka nekomunikabilan, a teorija bitno ograniena nacionalnim i regionalnim okviima. To, pored ostalog uslovljavanja relativno spor razvoj bezbjednosnih nauka. 3) U operativnom optenju bezbjednosti njeguje se koncizan jezik. Smatra se da je kratko i jasno izraavanje uslov efikasnog rukovoenja i komandovanja. Vjerovatno je to dopinijelo da jezik bezbjednosnih nauka ostane krt na rijeima kojima se povezuju termini i daju objanjenja. Zato nije podesan z anauno optenje, pa je nuno da se istrauje (metajezika sitraivanja) i dograuje. 4) U bezbjednosnim naukama ima dosta tzv. marginalnih pojmova, iji sadraj dijelom (ili u cjelini) pripada drugim pojmovima. Takvi marginalni pojmovi nemaju semantiki adekvatne jezike izraze (termine) pa se esto porizvoljno odreuju. Time se unosi zabuna u jeziki fond bezbjednosnih nauka. Jezik bezbjednosnih nauka oigledno je uslovljen nizom injenica, a najvie predmetom i naunom teorijom. Ma koliko da je razvijen kao jezik operativnog optenja, nije dovoljno razvijen kao jezik nauke. Zato je potrebno da se razvija paralelno sa teorijom bezbjednosnih nauka, kroz istraivanja bezbjednosnih pojava i, posebno, kroz tzv. metajezika istraivanja. Korak u tom pravcu predstavljala bi Bezbjednosna enciklopedija i Bezbjednosni leksikon. Ta djela imala bi kapitalan znaaj za razvoj jezika bezbjednosnih nauka.

4. ZAKLJUAK
Iz ovog izlaganja vidi se da saznanje o bezbjednosti ima sve konstituense jedne nauke. Dodue, njen predmet nije dovoljno jasno i precizno odreen, a teorija, metod i jezik su u 13

izgradnji. To znai da su bezbjednosne nauke na poetkui konstituisanja i razvoja. Mogu se razvijati bre ili sporije, zavisno od sistematskih istraivanja svog predmetnog podruja i od metaistraivanja. To je, uostalom sudbina svih, pogotovo mladih nauka. Bez ostraivanja bezbjednosne prakse ostae jalovi ostalo inetlektualni (suvi teorijski) napori. Predmet ma koje nauke je kompleks novih, aktuelnih, meusovno srodnih problema koji nastaju u procesu praktine interpretacije ovjeka i objektivnog svijeta. Teorija nauke predstavlja odreenu ovjekovu misaonu konstrukciju u kojoj se saimaju svi problemi tj. predmet jedne odreene nauke, koja sadri znanja vezana za konkretan predmet istraivanja. Metod nauke nauke predstavlja odreene naine istraivanja koji zajedno sa predmetom, teorijom i jezikom nauke doprinosi kompletnom rjeavanju problema istraivanja odreene nauke. svaki jezik sadri svoje znakove kojima se izraavaju odreeni stavovi, i kojim se govori o nauci. On sadri odreene simbole, termine, znakove, rijei kojima se postie jasna i precizna komunikacija koja je i vie nego potrebna u nauci, a koja bi kasnije bila pravilno upotrijebljena i u praksi. Jezik nauke je u vrstoj vezi sa pojmovno-kategorijalnim aparatom.

5. LITERATURA
Zajearanovi, G.: Osnovi metodologije nauke, Nauna knjiga, Beograd, 1977.; Kembel, N., R.: Osnovi nauke, Nauna knjiga, Beograd, 1964.; 14

Klauzevic, K., F.: O ratu, Vojno delo, Beograd, 1951.; Miloevi, N.; Milojevi, S.: Osnovi metodologije bezbjednosnih nauka, Policijska akdemija, Beograd, 2001.; Markovi, M.: Filozofski osnovi nauke, SANU, Beograd, 1981.; Staji, LJ.: Osnovi bezbjednosti, Policijska akademija, Beograd, 1999.; ei, B.: Opta metodologija, Nauna knjiga, Beograd, 1971.; ei, B.: Osnovi metodologije drutvenih nauka, Nauna knjiga, Beograd, 1974.

15