Uvod: pedagogija-didaktika-metodika

Pedagogija - "teorija vaspitanja" Didaktika - "teorija obrazovanja" grana pedagogije koja prouava opte zakonitosti nastave i uenja, ali i drugih oblika uenja i obrazovanja van nastave

Metodika - "primenjena didaktika" primena didaktikih naela, zakonitosti, metoda,... u pojedinom nastavnom predmetu ili podruju praktina disciplina u prvom planu ima konkretan nastavni sadraj iz konkretnog nastavnog predmeta koji uenici trebaju usvojiti kao znanje ili vetinu metode, oblici i nastavna sredstva specifini za pojedine nastavne predmete => metodike pojedinih nastavnih predmeta, pa i celina unutar predmeta metodike se izvode iz meuodnosa vie nauka: o psihologije (uenik sa svojim karakteristikama) o matine nauke (nastavni sadraji) o pedagogije (kako se ueniku prenose nastavni sadraji) o ... o sociologija, etika, logika, ...

Slinost didaktike i metodike: bave se nastavom, sadrajem obrazovanja, strukturom nastavnog procesa, nastavnim metodama, organizacijom nastave... Razlike: didaktika kao "opta metodika"

Metodika informatike specifinost informatike kao nastavnog predmeta: o poinje se prouavati u kolama tek od 70-ih godina 20.-tog veka o nastavni ciljevi i zadaci se esto m enjaju i dopunjuju jer moraju pratiti brzi razvoj informatike i komunikacijske tehnologije (ICT) o zastarivanje sadraja je puno vee nego u nekim drugim naunim podrujima, npr. matematici

potreba za odreivanjem temeljnih znanja - osnovna informatika znanja i vetine koje treba posjedovati "informatiki pismena" osoba: o poznavanje raunarske konfiguracije i osnova korienja operacionih sistema o primena programa za obradu teksta o primena programa za rad sa rairenima tabelama o (primena programa za izradu prezentacija pomou raunara) o (poznavanje osnova programiranja) o poznavanje Interneta i njegovih servisa, a posebno komuniciranja pomou elektronske pote i korienja veba (World Wide Web) o pretraivanje veba uz pomo sajtove za pretragu i tematskih kataloga o (objavljivanje sadraja kreiranjem HTML prezentacija)

dodatna znanja potrebna studentima koji se koluju za budue nastavnike i profesore u osnovnim i srednjim kolama: o znanja o ICT u obrazovanju i o metodologiji korienja ovih tehnologija u nastavi o primena ICT u obrazovanju i kao dopune klasinom obrazovanju i za obrazovanje na daljinu o upotreba raunara u nastavi i korienje obrazovnih paketa kao nastavnih pomagala o definicija, prednosti, nedostaci, oblici, tehnologija i metode rada uenja i obrazovanja na daljinu o testiranje i ispitivanje pomou raunara o korienje alata za sinhronu i asinhronu komunikaciju u obrazovanju

studenti - budui nastavnici informatike: o osnove korienja autorskih alata za razvoj multimedijskih prezentacija o izrada jednostavnijih obrazovnih hipermedijskih aplikacija (courseware-a)

informatika je izborni predmet u osnovnim kolama te ne postoje propisani i standardni planovi i programi srednje kole informatika je zastupljena kao redovni predmet u svim srednjim kolama, ali s razliitom fondom asova

Pretpostavka za uspenog uitelja (profesora, nastavnika): sklonost prema uiteljskom pozivu, poznavanje struke i osposobljenost u metodikoj praksi i teoriji

I. Pojam obrazovanja
obrazovanje kao jedna od osnovnih pedagokih kategorija obuhva ta znanje i sposobnosti

Znanje sistem injenica i generalizacija o objektivnoj stvarnosti koje je ovek usvojio i trajno zadrao u svojoj svesti sticanje znanja - materijalna strana obrazovanja

Sposobnost kvalitet linosti koja je tako formirana da uspeno obavlja neku delatnost (rad, aktivnost, funkciju) senzorne (perceptivne), praktine (manuelne), sposobnosti izraavanja, intelektualne (mentalne) sposobnosti razvijanje sposobnosti - funkcionalna strana obrazovanja

II. Obrazovanje i nastava

Faktori nastave nastavnik, uenik, nastavni sadraji - didaktiki trougao

trougao je proiren dodavanjem nastavne tehnike - didaktiki etvorougao:

danas najire zastupljen Pratt-ov opti model poduavanja:

Zadaci nastave Materijalni zadatak nastave - sticanje znanja "upoznati, pokazati, ukazati, uoiti, razumeti, shvatiti, poduiti, nauiti..."

Funkcionalni zadatak nastave - razvoj sposobnosti "razviti, osposobiti, usavriti, jaati, formirati, uvebavati, izgraivati..."

Vaspitni zadatak nastave - usvajanje vaspitnih vrednosti Vrste nastave u koli redovna nastava - izvodi se po propisanom programu rada za pojedini razred isto za sve uenike dopunska nastava - za slabije uenike kojima treba naknadna dopunska pomo nastavnika produna nastava - kao dopunska na kraju kolske godine dodatna nastava - za napredne uenike radi proirivanja i produbljivanja sadraja izborna nastava - uenici biraju predmete koji se ocenjuju kao i redovni predmeti

Ostale vrste nastave teajevi (seminari) - za vreme redovnog kolovanja ili posle redovnog kolovanja e-obrazovanje (e-learning): uenje na daljinu, on-line uenje

Oblici rada u nastavi 1. Frontalna nastava 2. Grupna nastava 3. Individualni oblik nastave 1. Frontalna nastava nastavnik vodi nastavni proces brzo prenoenje velikog broja obavetenja uenici u ulozi sluaoca i primaoca obavetenja nedostaci: izbor gradiva prema proseku razreda, jednaka brzina uenja i usvajanja gradiva za sve uenike, ukalupljivanje nastave od planiranja do vrednovanja

2. Grupna nastava nastava se odvija u vie grupa tako da uenici unutar grupe ue samostalno, pod vostvom nastavnika uloga nastavnika posredna (izbor sadraja, priprema, pomaganje, vrednovanje) uenici se grupiu u grupe jednakog ili nejednakog sastava uvod: priprema, grupisanje, podela zadataka glavni deo: samostalni rad u grupama zavrni deo: zajednika rasprava

3. Individualni oblik nastave uenik radi sam na posebnom zadatku ili na delu zadatka koji ini celinu sa radovima drugih uenika obrazovna vrednost ove nastave vea od frontalne, ali se gubi na vremenu upotreba raunara za individualne oblike rada

III. Sadraj obrazovanja

propisuje se nastavnim planom i programom

Nastavni plan je kolski dokument u kom se u obliku tabele propisuju: vaspitno-obrazovna podruja, odnosno predmeti redosled uenja podruja ili predmeta po razredima i semestrima nedeljni broj asova za pojedino podruje, odnosno nastavni predmet

Nastavni program kolski dokument kojim se propisuje opseg, dubina i redosl ed nastavnih sadraja konkretizacija nastavnog plana

Nazivi pojedinih delova nastavnog programa predmetno podruje - npr. Internet nastavna celina - npr. Izrada veb strana nastavna tema - npr. Liste nastavna jedinica - sadraj koji se prelazi za 1 nastavni as ili blok-as

Okvirni nastavni plan i program kolski dokument koji, za odreeni stepen i vrstu obrazovanja, s pravom javnosti propisuje ili verifikuje dravni prosvjetni organ Utvruje se: svrha vaspitanja i obrazovanja za odreeni stepen i vrstu obrazovanja, nastavni plan s spiskom obaveznih i izbornih nastavnih predmeta i sa oznakom nedeljnog broja nastavnih asova za svaki nastavni predmet, raspoloivi nedeljni fond nastavnih asova za neobavezne predmete doputeno nedeljno optereenje uenika kratki opis (smernice) sadraja obrazovanja za svaki obavezni nastavni predmet kadrovski i materijalno-tehniki uslovi potrebni za ostvarenje nastavnog plana i programa uslovi upisa uenika nain ocenjivanja za svaki nastavni predmet

Plan i program izvoenja nastave kolski dokument koji se izrauje u odreenoj koli konkretizuje elemente okvirnog plana i programa

Operativni nastavni program izrauje ga predmetni nastavnik prilikom pripreme za nastavu za odreenu kolsku godinu

polazei od svojih iskustava, poznavanja uenika, dogovora s nastavnicima srodnih nastavnih predmeta,... planira raspored nastavnih celina, tema i jedinica te dinamiku njihove realizacije tokom kolske godine

IV. Nastavna sredstva i pomagala

Nastavna sredstva vizuelna, auditivna i audio-vizuelna (crtei, slike, fotografije, dijagrami, grafikoni, tablice, dijapozitivi, modeli, makete, aparati, instrumenti, globusi, kasete, ploe, CD, filmovi, TV emisije, CD-ROM-ovi...), tekstualna (udbenici, prirunici, lanci, r enici, enciklopedije,...)

Nastavna pomagala orua za rad (geometrijski pribor, ploe, dijaprojektor, magnetofon, radio, TV, raunar...)

Nastavna tehnologija tehnika s ugraenim sadrajem obrazovanja i specifinom didaktikom funkcijom poduavanja i uenja (npr. raunar opremljen programskim sistemom za uenje)

Nastavna sredstva i pomagala u nastavi informatike informatika zahtevnija od ostalih nastavnih predmeta posebno opremljena uionica po jedno radno mjesto s raunarom za svakog uenika (obino nekoliko uenika radi zajedno) raunar sa projektorom (za nastavnika) raunari umreeni u lokalnu mreu povezanu na Internet licencirani programi instalirani na raunarima u uionici klasina tabla i grafoskop nametaj paziti na ergonomiju raspored klupa s raunarima takav da uenici mogu nesmetano pratiti izlaganje nastavnika, ali i da nastavnik ima pristup do raunara uenika

V. Nastavni metodi
naini rada u nastavi svaka metoda ima dvostrano znaenje, tj. odnosi se na nain rada nastavnika i uenika

1. Metoda demonstracije pokazivanje u nastavi svega onoga to je mogue perceptivno doivjeti statini predmeti (slike, modeli, shemetski crtei), dinamike prirodne pojave (izvorna stvarnost, eksperimenti), aktivnosti (npr. nastavnik pokazuje kako napisati program u Pascalu)

2. Metoda praktinih radova izvoenje praktinog rada, npr. na raunaru

3. Metoda crtanja i ilustrativnih radova pojedini delovi nastavnih sadraja izraavaju se crteom primjer: crtanje blok dijagrama, crtanje storyboarda, crtanje u nekom od grafikih programa na raunaru

4. Metoda pisanja i pismenih radova nastavnik pie po tabli, grafofolijama, izrauje veb strane, izrauje pisane pripreme za nastavu uenik prepisuje, vodi beleke s predavanja, izrauje samostalne radove (reava zadatke, izrauje seminare, veb strane)

5. Metoda itanja i rada na tekstu rad s udbenikom i ostalim tampanim materijalom, rad s digitalnim udbenicima i ostalim tekstualnim sadrajima na raunarima

6. Metoda razgovora dijalog izmeu nastavnika i uenika i izmeu uenika pitanja i odgovori

7. Metoda usmenog izlaganja uenici i nastavnici verbalno izlau neke delove nastavnog sadraja pripovedanje, opisivanje, obrazloenje, objanjenje, rasuivanje

Podela metoda 1. Usmene metode 1.1. Metoda usmenog izlaganja 1.2. Metoda razgovora

2. 3. 4. 5.

Dokumentacijske metode Demonstracijske metode Laboratorijske metode Operacijske metode

Metode u nastavi informatike 1. Metoda usmenog izlaganja nastavnik izlae, uenik slua celokupni as informatike ne sme se svesti samo na ovu metodu

2. Metoda razgovora zajedniki rad uitelja i uenika koji se odvija u obliku pitanja i odgovora potiu se misaone aktivnosti uenika i zahtjeva se njihova potpuna panja za informatiku karakteristian brz razvoj saznanja, pa esto moe doi do sluajeva da uenik postavlja pitanja na koja nastavnik ne zna odgovor

3. Metoda demonstracije temelji se na pokazivanju i promatranju u nastavi informatike primerena kod obrade gotovih informatikih proizvoda pokazuje se na prim eru uz pomo projektora prikljuenog na raunar

4. Metoda samostalnih vebi uenik samostalno izvodi postavljeni zadatak, npr. na raunaru uenik sam u slobodno vreme ostvaruje neki rad (seminar) koji nastavnik pregleda te ga usmjerava u daljnjem radu visok kvalitet radova velik trud nastavnika esto se radi o sadrajima koji su iri nego nastavno gradivo pogodno za vie razrede O i za srednju kolu

5. Metoda rada s tekstom samostalan rad uenika s literaturom u informatici su materijali esto prevodi svetskih izdanja (engleskih) ili tekst na stranom jeziku

VI. Nastavna naela

Osnovna pravila i zakonitosti kojima se rukovodi nastavnik u nastavnom radu da bi uspjeno ostvario njegove zadatke 1. Naelo oiglednosti i apstraktnosti oiglednost osigurava usvajanje injenica, apstraktnost usvajanje generalizacija uenicima treba osigurati postupan prelaz od konkretnog ka apstraktnom

2. Naelo aktivnosti i razvoja znanje i sposobnosti stjeu se sopstvenom aktivnou, to vodi do razvoja linosti uspeh uenika u nastavi proporcionalan je udelu aktivnosti

3. Naelo sistematinosti i postupnosti sistematinost: obraivanje nastavnih sadraja u odreenom logikom pregledu, s izdvojenim uporitima oko kojih se koncentriu ostali sadrajni elementi postupnost: od lakeg ka teem, od jednostavnog prema sloenom, od blieg ka nepoznatom, od konkretnog prema apstraktnom

4. Naelo diferencijacije i integracije analiza i razlanjivanje nastavnih sadraja, ali i njihovo sintetisanje i povezivanje

5. Naelo primerenosti napora nastava po sadraju i nainu rada ne bi smjela biti ni preteka ni prelaka

6. Naelo individualizacije i socijalizacije potuju se individualne karakteristike uenika, to se najlake sprovodi individualnim radom uenika razvoj interpersonalnih odnosa meu uenicima u razredu

7. Naelo racionalizacije i ekonominosti postii najvei mogui uinak sa to manjim utrokom vremena, sredstava i snaga

8. Naelo istorinosti i savremenosti postii i postavljanje u istorijsku perspektivu i koncentraciju prema savremenim znanjima

Naela od posebnog znaaja za nastavu informatike 1. Naelo postupnosti gradivo se izlae postupno u jednoj godini i slojevito gledajui sve godine u preseku u svakoj sledeoj godini se ponavlja poznato i na to dodaje novo znan je

2. Naelo primjerenosti svi zadaci za programiranje moraju biti iz ueniku poznatih podruja saradnja s predavaima ostalih predmeta kako bi se zadali primereni zadaci

3. Naelo oiglednosti raunarom se demonstrira ono to se predaje sve to se moe pokazati praktino ili nacrtati ima veu vrednost od usmenog prepriavanja uloga multimedije

4. Naelo individualizacije svaki uenik radi samostalno i napreduje svojim tempom

VII. Struktura nastavnog procesa

1. Pripremanje ili uvoenje uenika u nastavni rad treba stvoriti povoljne objektivne ili spoljanje uslove u uionici, kao i subjektivne ili unutranje uslove kod uenika pripremaju se nastavna sredstva i pomagala, raspodjeljuju se uenici ako se izvodi samostalni ili grupni rad, proverava se da li funkcioniu ureaji u uionici, uenicima se daju osnovne informacije o onome ta e se raditi, o emu e se uiti motivisati uenike i razviti aktivan odnos prema radu sadraj i nain pripremanja zavisi od etapi koja sledi i o vremenu koje stoji na raspolaganju (obino 5-10 minuta)

1.1. Sadrajna priprema uenika obnavljanje ranije steenih znanja analiza uenikih iskustava odreivanje mesta nove nastavne jedinice

1.2. Psiholoka priprema uenika postavljanje problema definisanje zadataka rada

1.3. Tehnika priprema rada stvaranje plana rada izbor i pripremanje sredstava za rad

2. Obrada novih nastavnih sadraja etapa kojoj su didaktiari pridavali najvie panje osnovni zadatak: usvajanje novog znanja za svaku generalizaciju treba odabrati toliko injenica da svaki uenik moe normalno napredovati do generalizacije znanje uenika se neprestano proiruje i produbljuje, pri emu treba paziti na tempo i postupnost

2.1 Proces usvajanja znanja davanje i osmiljavanje podataka (primarni i sekundarni izvori znanja)

2.2. Dimenzionisanje znanja

ekstenzitet: broj injenica za saoptavanje (1+2+3+G1+) intenzitet: dubina razlanjivanja sadraja (stepen analize) zavisi od stepena obrazovanja uenika i nivoa poznavanja sadraja od strane nastavnika logika struktura znanja

2.3. Gradiranje novih sadraja postupno proirivanje znanja, produbljivanje i stvaranje logike strukture sadraja

3. Vebanje zadatak: razvoj sposobnosti nastavnik uenicima demonstrira radnju, analizira je, izdvaja tea mjesta, uporeuje sa slinom radnjom, objanjava, samostalno vebanje uenika

3.1. Predradnje za vebanje ili instruktaa nastavnik demonstrira radnju, pa i vie puta (analiziranje, opisivanje, uporeivanje, sinteza i pojanjenje)

3.2. Proces vebanja uenici samostalno vebaju o poetno vebanje uenik prvi put samostalno pristupa izvoenju radnje o osnovno ili temeljno vebanje sticanje vetine kroz kontinuirano ponavljanje o zavrno ili dopunsko vebanje primena steene vetine, automatizovanje, navika o korektivno vebanje za uenike s pogreno razvijenom vetinom

4. Ponavljanje u okviru jednog nastavnog asa ili kao samostalni as fragmentarno (pri obradi novih sadraja), tematsko (nakon obrade teme), kompleksno (na poetku i kraju kolske godine) s obzirom na kvalitet: reproduktivno i produktivno ponavljanje

4.1. Reproduktivno ponavljanje prepriavanje sadraja iz nekog izvora bez ikakvih prom ena (formalno, mehaniko, pasivno)

4.2. Produktivno ponavljanje ponavljanje sadraja uz primenu misaonih aktivnosti uporeivanje, analogije, sistematiziranje, reavanje, hipoteze

5. Proveravanje i ocenjivanje utvruje se u kojoj meri su ostvareni zadaci nastave samoproveravanje i samoocenivanje nastavnika, samoproveravanje i samoocenivanje uenika, uenikovo proveravanje nastavnika, nastavnikovo proveravanje uenika

5.1. Samoocenjivanje 5.2. Nastavnikovo proveravanje i ocenjivanje postignua uenika utvrivanje ostvarivanja zadatka nastave proveravanje je zavrni korak rada usmeno, pismeno i praktino proveravanje

Organizacija nastave informatike postupak kojim se razliiti elementi povezuju u celinu radi postizanja eljenog cilja kvalitetnog nastavnog asa informatike as je metodiki odreen svojim etapama: uvod, srednji deo i zakljuak etape se razlikuju zavisno o tipu asa: o as obrade nove nastavne jedinice o as ponavljanja i vebanja o as provere i ocenjivanja as moe biti i kombinovani, npr. obrada novog nastavnog gradiva uz vebanje

1. as obrade nove nastavne jedinice uvod o vaan jer u njemu uenika upoznajemo sa stvarnim problemom o cilj je to vie konkretizovati gradivo o uenik treba da uvidi vezu gradiva s drugim predmetima ili ivotnim situacijama centralni deo o izlae se tema o zavisno o temi, izlaganje povezano uz rad na raunaru o nastavnik pie primer, uenici isprobavaju na svom raunaru o celokupan tok izvoenja radnji nastavnik ispisuje na tablu ili na foliju zavrni deo o ponavljanje i zakljuivanje uenika uz pomo nastavnika

2. as ponavljanja i vebanja izuzetno bitan u informatici jer omoguava samostalan rad uenika uvod: definie se to se ponavlja/veba i navode zadaci koje uenici samostalno rjeavaju u sredinjem delu broj uenika u grupi zavisi od broju raunara u uionici (najbolje sam ostalno ili u paru) uspean rad uenika moe se vrednovati u zavrnom delu najbolje radove uenici obrazlau ostalim

3. as provjere i ocenjivanja

as provjere moe biti o pismena provjera (npr. za programiranje) o praktina provjera na raunarima (poznavanje rada gotove aplikacije) o usmena provjera (razgovor, objanjenje pojedinih rutina, algoritama ili funkcija) pri zakljuivanju ocene iz informatike najvei utjecaj uspeh iz praktine i kreativne izvedbe (60%), zatim terorijska znanja i stavovi (po 20%)

VIII. Ciljevi i zadaci nastave informatike

Ciljevi: Zadaci: uenicima izneti podatke o raunarima, njihovoj istoriji, organizaciji i primeni u struci prepoznati delove osnovne konfiguracije raunara i opisati njihovu funkciju samostalno spojiti osnovne osnovne delove raunara i pravilno ga ukljuiti i iskljuiti znati kako se samostalno koristi raunar pri pisanju razliitih tekstova i obradi tekstova znati kako se uvaju podaci i ponovo se uitavaju i koriste razviti sposobnost sluenja raunarom pri upotrebi raznih baza podataka znati kako se koriste gotovi programi za rad sa rairenim elektronskim tabelama koristiti izvore inform acija dostupne uz pomo raunara znati kako se samostalno koristi raunar pri reavanju jednostavnijih zadataka u sklopu struke, a uz pomo aplikativnih raunarskih programa komunicirati s drugim osobama pomou raunara primeniti steena znanja, dopunjavati ih i razvijati u svakodnevnoj praksi (nauiti uenike da se samostalno slue raunarom u izradi dokumenata, rairenih tabela, jednostavnih baza podataka, pretraivanj u Interneta u cilji primene steenih znanja u podrujima konkretnog zanimanja) osposobljavanje uenika za primenu osnovnih informatikih znanja u svakodnevnom ivotu s naroitim naglaskom na primenu steenih znanja u struci ovladavanje vetinom za rad sa raunarom, ovladavanje informatikom tehnologijom sticanje osnovne informatike pismenosti do nivoa reavanja jednostavnih problema uz primenu informatike tehnologije sticanje i razvijanje logikih i keativnih sposobnosti u izboru i oblikovanju algoritama, u kodiranju, testiranju, popravljanju i dokumentovanju programa pisanih u nekom od programskih jezika samostalno sluenje razliitim izvorima informacija u koli i van nje upoznavanje drutvenih ciljeva i dimenzija informatizacije upoznavanje mogunosti i prednosti komunikacije raunarom razvijanje pravilnog odnosa prema upotrebi i zatiti programa i podataka uoavanje uloge zajednikog rada u informatici propisani su uz plan i program

IX. Priprema nastavnika

na osnovu operativnog plana nastavnik zna koje e teme, kojim redom i koliko asova obraivati tokom kolske godine pripremanje nastavnika za obradu nastavnih tema i jedinica izvodi se kontinuirano od poetka do zavretka kolske godine, pre same obrade s uenicima nastavnik treba poznavati sadraje nastavnog predmeta kojeg izvodi i pratiti promene i dostignua u struci pomagala za pripremu: struna literatura (knjige, prirunici, asopisi, katalozi,...), radne mape, belenice, pisana priprema za as

Pisana priprema za as 2 oblika: opirniji za ogledna predavanja i polaganje ispita iz metodike , te saeti oblik za potrebe izvoenje nastave elementi pripreme

` Zahvalnica
Materijal koji je ukljuen u ovaj dokument je preuzet od prof. dr Natae Hoic-Boi, sa Odseka za Informatiku Univerziteta u Rijeci. Hvala prof. Hoic-Boi na pomoi.