DNEM DEV

KONU:Garip Akmnn Temsilcilerinden Bir airin Eserlerinin ncelenmesi.

ORHAN VEL KANIK

ORHAN VEL KANIK Orhan Veli Kank 13 Nisan 1964te , stanbulda dodu. Galatasarayda balad renimini , ksa bir sre sonra babasnn atand Ankarada srdrd. Liseyi bitirince stanbula gelerek Edebiyat Fakltesi Felsefe Blmne girdiyse de , bir sre sonra renimini yarm brakt. 1936da Ankaraya dnd ve askere gidene kadar PTT Genel Mdrlnde memurluk etti. Yedek subayln tamamlaynca , iki yl kadar , gene Ankarada Milli Eitim Bakanl Tercme Brosunda alt.1947de , bu kurumda antidemokratik bir hava esmeye baladn syleyerek istifa etti. 1 Ocak 1949da yaymlamaya balad , on be gnde bir kan , iki sayfalk yaprak dergisini 15 Haziran 1950ye kadar yirmi sekiz say srdrd.

Dergiyi karamayacan anlaynca Ankaradan ayrlp stanbula gitti. Gene o yln kasm ay iinde , bir haftalna geldii Ankarada bir gece , yolda , tamirat iin kazlm bir ukura derek ayandan yaraland. stanbula dndkten bir iki gn sonra bir arkadann evindeyken birdenbire fenalaarak kaldrld Cerrahpaa Hastanesinde , 14 Kasm 1950de beyin kanamasndan ld. Varlk Yaynevi , Orhan Velinin beklenmedik lm zerine , okurlardan gelen istekler dorultusunda , Btn iirleri adl bir kitap derledi. Birinci basm 1951de yaplan bu kitapta , airin 1945-1949 yllar arasnda baslan be kitabyla , ou varlk dergisinde km olan ilk iirleri bir araya getiriliyordu. Orhan Veli , iirlerinin yansra dz yaz eklinde de yaz yazm , eviriler yapmtr. La Fontainenin masallarn dilimize evirmi ve bu evirisiyle de n yapmtr. lk iirlerinde hece veznini ve kafiyeyi kullanmsa da 1940tan sonra vezni atm , kafiyeyi umursamamtr. Yeni iire nclk etmitir. Ona gre iirin grevi , grdklerini , olduu gibi , sslemeden verebilmekti. iirlerinin ounda bir olay , bir hikayeyi yaatr gibidir. Bunlarn ounda kahraman kendisidir. Orhan Velinin bir zellii de stanbula olan ar tutkusu ve iirlerini onunla doldurmasdr. Yalnz onun stanbulu tarih , saat ve kltr stanbulu deildir. Cvl cvl insanlar , inenmi kaldrmlar , yaanm aklar , denizi , balklar , rzgarlar , manzaralar ile insan byleyen stanbuldur. Orhan Veli , zellikle son zamanlarnda toplumu hicveden , sosyal ekime eilimli iirler yazd. Orhan Velinin eserleri ; ( iir kitaplar ) Garip ( 1941 ) , Vazgeemediim ( 1945 ) , Destan ( 1946 ) , Yenisi ( 1947 ) , Kar ( 1949 ) .

evirileri ; La Fontainenin Masallar ( 1943 ) , Fransz iiri Antolojisi. Ayrca halk diliyle nazma ektii Nasrettin Hoca Hikayeleri adl akmn balatarak kazand. Garipin Orhan Velinin kaleme ald nsznde, l ve uyan iiri yozlatrd vurgulanyor. Orhan Veli Garip iin unlar yazmtr ; Glklere , bir bana da olsa , kar koyan insan kuvvetli insan olmal. Ben bunu yalnz kalp da mitsizlik iinde olduunu hissettiim anlarda daha iyi anladm. Bununla beraber , senelerden beri , o kadar ok zamanlar yalnz kaldm ki bu hale deta alr , hatt kuvvetli olmann gururunu duyabilmek iin zaman zaman yalnzl arar oldum. u anda gurur diye isimlendirdiim bu his balangta bir avunma yolu idi. Hayatlarnn , benim gibi , strapla dolu olduunu sananlar , eseri vardr. Orhan Veli Kank asl nn lise arkadalar Oktay Rfat ve Melik Cevdet Ardayla birlikte yaymlad Garip adl kitabn adyla anlan iir buna benzer bir sr avunma areleri bulmulardr. Bu areler , o yalnz kalm insanlarn , yalnzlk anlarndaki arkadalardr. Hayatn karsnda , hatta srasnda lmn karsnda , ancak bu arkadalarn yardm ile tutunabiliriz. Benim , yukarda bahsettiim gurura benzer , birka arkadam daha var. Vakit olsa da sizinle , onlar hakknda konuabilsem. Ne iyi olur! Ama , Garip iin yazacam bir yazda ii dertlemee dkersem belki de bana kzarsnz. Onun iin , size imdilik , bunlarn yalnz bir tanesinden bahsedeyim. Hibir yaptmdan piman olmayacam. diye bir karar vermiliiniz var mdr? Benim vardr. ok da faydasn grdm. Bundan bir hayli zaman evvel byle bir karar vermemi olsaydm, zntl gnlerimin says

muhakkak ki daha fazla olurdu. Bu arada 1941 senesinde Garip adl bir kitap neretmiim diye dnr durur, hele onun yeniden baslmasna dnyada raz olamazdm. Garip yeniden baslrken , iimde bylece yiitlik bende kalsn dermiim gibi bir his var. iirdeki garip mefhumu zerinde bugn bir yaz yazmaa kalksam herhalde ayn eyleri yazmam. Onlar be sene evvel yazmtm. Be sene sonra da ayn eyleri sliyecek olduktan sonra ne diye yaadm? O gnden lseydim olmazmyd? 1941 senesinde sylediklerim , 1616senesinde 52 yanda iken len Shakespearin , 377 yanda sylemesi lzm gelen szlerdi. Ayn ekilde , bundan yz sene sonra yaayacak bir airin szleri de benim yz otuz bir yanda dneceim eyleri anlatmaldr. Bir olu , bir kendimize geli devrindeyiz. Dilimizin , gnden gne bile , ne kadar deitiini farketmiyorsanz benim bir bu yazma , bir de o zamanlar nerettiim Garipe bakn. Greceksiniz ki fark ok byk. Bu farkn btn gnahn sakn benim omuzlarma yklemeyin ; iin , deien , daha ileriye , daha gzele giden bir cemiyetin ii olduunu anlarsnz. Bu gidie ayak uydurmam insanlarla da karlamanz kabil. Ama her ileriye gidite bir sr dknt brakmyor , bir sr fire vermiyor muyuz? Hatt , ok kere , o dkntler ayaklarmza taklp bizim de yolumuzda yrmemize engel olmuyorlar m? Yazdka farkediyorum ; Garip in mdefasn kalkm gibi bir halim var. Garip i kimseye kar deil , kendime kar mdefa etmek isterim. Garipi bakalarndan evvel kendime kar mdefa etmek isteyiim , ondaki kusurlar , bakalarndan ok kendim bildiim iindir. Benden baka bilen yoktur demi gibi de olmayalm ; bakalarndan kasdra kitabm hakknda sz sylemi olanlardr. Bunlarn iinden , zerinde durulmaa deer , bir tek tenkid yazs hatrlyorum. O tenkidi yazan zat , fikirlerine gerekten inandm bir dostumdu. Cemiyete bal bir sanatn , ferdin ruh hayatile ilgilenemiyeceini sylyordu. Ben ferdin ruh hayatnn cemiyetten bsbtn ayr bir hadise olduunu ileri srmemitim ki. Yoksa o dostum mu ii byle telkki ediyor? Etmemesi lzm. nk zd nazariyelerin benim kadar uzlatrc olmayan taraftarlar bile , srasnda , kendi fikirlerini kar tarafn iddialar ile tamamlyorlar. Mesel hibir Freudc yoktur ki uuraltna itilen temayllerin oraya cemiyetler tarafndan itildiini , dolays ile uuralt dediimiz lemin meydana gelmesinde cemiyetin pek byk bir pay olduunu kabul etmesin. O zaman sylememisem imdi syliyeyim ; uuraltn bir varlk deil , bir fikrin izah iin ileri srlm bir mefhum diye kabul ediyorum. Hani birtakm insanlarn Allah kabul etmeleri gibi. Bu bahsi derinletirmek isterdim. Ama syliyeceim szlerin limne olmasndan korkuyorum. iir hakknda limne olmadan da sylenebilicek szler var. Fakat Garipi yazdm zaman , daha ziyade , garipliin nereden geldiini dn , iirin kymetleri zerinde o kadar durmamtm. Geri o kymetleri , o vakitler , pek de bilmiyordum ya. Ama bugn yle deil. iir zerinde hem tecrbem hem bilgim. Bununla beraber o tecrbeleri , o bilgileri anlatmak bana , u anda , o gnknden daha g grnyor. Daha dorusu , anlatlmasndan ziyade , anlalmasnn g olacan sanyorum. Ho , byle olmasa da , syliyeceim szler neye yarayacak bilmem. Fikir tarihi , bir fikir madrabazl tarihinden baka bir ey deil. Bugne gelinceye kadar bir sr eyler sylenmi. Ama , gerek olarak ne sylenmi? Bir aralk , bir arkadam Sanat bahislerinde aksini isbat edemiyeceim mesele yoktur demiti. Aksi isbat edilemiyecek mesele yoktur demek isbat edilecek mesele yoktur demektir. Mademki isbat edilecek mesele yok ; ne diye dnyor , ne diye konuuyor , ne diye yazyoruz? Sanattan bahsetmek de , sanatla uramak gibi , kanlmaz , ifa bulmaz bir hastalk m yoksa? stanbul , Nisan 1945

ORHAN VEL KANIKTAN RNEKLER

STANBULU DNLYORUM
stanbulu dinliyorum , gzlerim kapal ; nce hafiften bir rzgr esiyor ; Yava yava sallanyor Yapraklar , aalardan ; Uzaklarda , ok uzaklarda , Sucularn hi durmayan ngraklar ; stanbulu dinliyorum , gzlerim kapal. stanbulu dinliyorum , gzlerim kapal ; Kular geiyor , derken ; Ykseklerden , sr sr lk lk. Alar ekiliyor dalyanlarda ; Bir kadnn suya deiyor ayaklar ; stanbul u dinliyorum , gzlerim kapal. stanbulu dinliyorum , gzlerim kapal; Serin serin Kapal ar ; Cvl cvl Mahumutpaa ; Gvercin dolu avlular. eki sesleri geliyor doklardan , Gzelim bahar rzgarnda ter kokular ; stanbulu dinliyorum , gzlerim kapal. stanbulu dinliyorum , gzlerim kapal ; Banda eski alemlerin sarholuu , Lo kaykhaneleriyle bir yal ; Dinmi lodoslarn uultusu iinde stanbulu dinliyorum , gzlerim kapal. stanbulu dinliyorum , gzlerim kapal ; Bir yosma geiyor kaldrmdan ; Kfrler , arklar , trkler laf atmalar. Bir ey dyor , elinden yere ; Bir gl olmal ; stanbulu dinliyorum , gzlerim kapal. stanbulu dinliyorum , gzlerim kapal ; Bir ku rpnyor eteklerinde ; Alnn scak m , deil mi , bilmiyorum ; Beyaz bir ay douyor , fstklarn arkasndan Kalbinin vuruundan anlyorum ; stanbulu dinliyorum.

GZEL HAVALAR Beni bu gzel havalar mahvetti , Byle havada istifa ettim Evkaftaki memuriyetimden. Ttne byle havada altm , Byle havada k oldum ; Eve tuz ekmek gtrmeyi Byle havalarda unuttum iir yazma hastalm Byle havalarda nksetti. Beni bu gzel havalar mahvetti.

(GARP)

CEVAP
Alktan bahsediyorsun ; Demek ki sen komnistsin. Demek ki btn binalar yakan sensin. stanbuldakileri sen... Ankaradakileri sen... Sen ne domuzsun , sen!

(Btn iirleri)

ANLATAMIYORUM
Alasamda sesimi duyar msnz Msralarmda ; Dokunabilir misiniz Gzyalarma , ellerinizle? Bilmezdiniz arklarn bu kadar gzel , Kelimelerinse kifayetsiz olduunu Bu derde dmeden nce. Bir yer var biliyorum: Her eyi sylemek mmkn ; Epeyce yaklamm , duyuyorum ; Anlatamyorum.

(GARP)

KURUKLU R
Uyuamayz , yollarmz ayr ; Sen ciercinin kedisi , ben sokak kedisi ; Senin yiyecein , kalayl kapta ; Benim ki aslan aznda ; Sen ak ryas grrsn , ben kemik , Ama seninki de kolay deil , kardeim ; Kolay deil hani , Byle kuyruk sallamak Tanrnn gn.

(Btn iirleri)

STANBUL TRKS
stanbulda Boaziinde , Bir fakir Orhan Veliyim ; Velinin oluyum , Tarifsiz kederler iinde Rumelihisarnda oturmuum ; Oturmu da , bir trk tutturmuum: stanbulun mermertalar ; Bama da konuyor , konuyor aman , mart kular ; Gzlerimden boanr hicran yalar ; Edalm , Senin yznden bu halim. stanbulun orta yeri sinema ; Garipliim , mahzunluum duyurmayn anama ; El konuur , seviir , bana ne? Sevdalm Boynuna vebalim! stanbulda , Boaziindeyim ; Bir fakir Orhan Veli ; Velinin olu ; Tarifsiz kederler iindeyim.

(Vazgeemediim )

VAZGEEMEDM
Deli eder insan bu dnya , Bu gece , bu yldzlar , bu koku , Bu tepeden trnaa kadar iek am aa.

(Vazgemediim)

KTABE- SENG- MEZAR I

Hibir eyden ekmedi dnyada Nasrdan ektii kadar ; Hatta irkin yaratldndan bile O kadar mteessir deildi. Kunduras vurmad zamanlarda Anmazd ama Allahn adn Gnahkr da saylmazd. Yazk oldu Sleyman Efendiyi.

(Garip)

KTABE- SENG- MEZAR II

Mesele falan deildi yle , To be or not to be kendisi iin ; Bir akam uyudu ; Uyanmayverdi Aldlar , gtrdler. Ykand , namaz klnd , gmld. Duyarlarsa ldn alacakllar Haklarn helal ederler elbet. Alacana gelince... Alaca yoktu zaten rahmetlinin.

(Garip)

KTABE- SENG- MEZAR III

Tfeini depoya koydular , Esvabn bakasna verdiler , Artk ne torbasnda ekmek krnts , Ne matrasnda dudaklarnn izi ; yle bir rzgar ki , Kendi gitti , smi bile kalmad yadigar. Yalnz u beyit kald , Kahve ocanda , el yazyla: lm Allahn emri, Ayrlk olmasayd.

(Garip)

GALATA KPRS
Dikilir kpr zerine , Keyifle seyrederim hepiniz. Kimimiz krek eker , sya sya ; Kimimiz midye karr dubalardan ; Kimimiz dmen tutar mavnalardan ; Kimimiz macdr halat banda ; Kimimiz kutur , uar , airne ; Kimimiz balktr , prl prl ; Kimimiz vapuri kimimiz amandra ; Kimimiz atandr , Krd gibi bacay p diye geer Kprnn altndan ; Kimimiz ddktr , ter ; Kimimiz dumandr , tter ; Ama hepimiz ... Hepimiz geim derdinde. Bir ben miyim keyif ehli iinde ? Bakmayn , gn olur , ben de Bir iir sylerim belki sizlere dair ; Elime be kuru geer ; Karnm doyar benim de.