MANSA-DEMRCDE GRLEN ALEV-BEKTA-RIF MEREPL BR TARKAT : MARFLK Atabey KILI

ZET 19. yzyl ile 20. yzyl arasnda yaklak bir asrlk gelenek olan Mariflik, sitnesi Kartalda bulunan Alev-Bekt-Rf merepli bir tarikattr. Tarikatn izlerine Ege blgesinde, bilhassa Manisa-Demircide de rastlanmaktadr. Gnmzde geerliliini kaybetmi olan bu gelenein izlerini ancak tarikat dervilerinin verdikleri eserlerden takip edebilmekteyiz. Ege niversitesi Merkez Ktphanesinde tarikatla alakal mecmua trnde pek ok eser muhafaza edilmektedir. Bu alma erevesinde bu mecmualardan hareketle tarikatn erkn ve kisvesi hakknda bilgi verilmeye allacaktr. Anahtar Kelimeler: Mariflik, tarikat, Manisa-Demirci, kisve, gelenek, mecmua MARFLK IS A TARQA WHICH SHOWS ALEV-BEKTA-RIF CHARACTERISTICS IN MANSA-DEMRC ABSTRACT Marifilik is a tariqa, which was alive between 19-20th centuries, shows Alev-BektRf characteristics and its sitne takes place in Kartal. Today we can see its tradition in Ege Region especially in Manisa-Demirci. There are many mecmuas in Ege University Centural Library about this tariqa. In this paper we aim to give informatin about this tariqas tradition, rules and apparel. Key words: Mariflik, tariqa, Manisa-Demirci, apparel, tradition, mecmua Trk ve slm dnyasnda asrlardr nemli bir rol stlenmi bulunan tarikatlarn, eitli sebeplerden dolay bugne kadar tam bir says kartlabilmi deildir. slm dininin yaylm olduu geni coraf alan ve tarikatlarn bulunduu blgelerde dallanp budaklanmalar, yeni inan sistemleriyle kolaylkla ili dl olular gz nne alndnda, tarikatlarn saysnn tespitinin ne derece zor olduu az ok tahmin edilebilecektir. Yine de imdiye kadar yaplm olan birka tahmine gre, bilinen tarikatlar ile bunlarn kol ve ubelerinin saysnn yaklak 400 civarnda olduu iddia edilmektedir. Tarikatlarn halkla bire bir yzlemesini salayan tekke, tasavvuf dncesinin ilendii, olgunlatrld ve yine halka sunulduu bir messese olarak karmza kmaktadr. slm corafyasnda buka, duveyre, ribt, zviye, hnkh, dergh, sitne gibi isimlerin verildiini bildiimiz tekkelere Seluklu ve Osmanl dnemlerinde ise daha ok zviye, hnkh, dergh ve sitne denmitir. Bunlarn yansra kalenderhne, mevlevihne gibi tarikata gre adlandrmalar da sz konusu olmutur. Bir tarikatn btn tekkelerinin bal bulunduu ve tarikatn en st makamndaki eyhinin kald tekkeye "sitne", "hnkh" veya "pr evi" denir. sitneye bal olan alt birime tekke, tekkelerin kne de "zviye" denilmektedir. slm medeniyetinde cmi,
2 1

* 1

Prof. Dr., Erciyes niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Bkz. Tarikat, A, c. 12/I, stanbul 1979, s. 4-17. Ayrca bkz. Seluk Eraydn, Tasavvuf ve Tarikatlar, stanbul 1997, s. 450-467. Zviye zellikle 15. yy.n sonlarndan itibren srf ehir, kasaba ve kylerdeki kk tekkelerle, geit, derbent ve yol zerinde bulunan misfirhneler iin kullanlmtr. Daha geni bilgi iin bkz. Zviye, A.Y.Ocak-S. Fruk, A, c. 13, stanbul 1986, s. 468-476.

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

3

medrese, kervansaray gibi binalarn tatan yaplm olmasna ramen tekkelerin ounlukla ahap malzeme kullanlarak basit bir mimari tarzla in edildikleri grlmektedir. Osmanllar devrinde de tekkelerin genellikle ahap bir mimar yapya sahip olduklar ve bir veya iki katl olarak in edildikleri bilinmektedir. Sdece geni bir odadan mteekkil tekkeler olabildii gibi Bekta ve zellikle Mevlev zviyelerinde olduu gibi geni bir alanda kurulmu, eitli blmlerden oluan tekkeler de mevcuttu. Bilindii gibi Cumhuriyet dneminde 30 Kasm 1341 (1925) tarihinde alnan bir kararla tamamen kapatlm olan tarikatlar, tekke ve zviyeler, zamanla ilevlerini yerine getiremez olmu, artk miskinlerin, isiz gsz takmnn barnd yerler hline gelmiti. Hakknda kaynaklarda yakn zamana kadar herhangi bir bilgi bulunmayan, hatta tasavvuf ve tarikatlar hakknda yazlm olan ilm eserlerde adndan bile bahsedilmeyen Marif tarikat hakkndaki ilk bilgiler, tarafmzdan sunulan iki tebli ile ilim leminin dikkatlerine sunulmutu. Mariflik, Ege blgesinin zellikle Manisa, zmir ve Aydn illerinde yakn zamana kadar varln takip edebildiimiz, essen Rif tarikatna bal, dolaysyla Alev-Bekta itikadndan da fazlasyla etkilenmi bulunan, ayn zamanda bnyesinde ah-ftvvet tekilt izleri tayan bir tasavvuf messese zellii arz etmektedir. Yakn zamana kadar elimizde bulunan yazma kaynaklardan hareketle, Demirci merkezli diye tavsif ettiimiz tarikatn sitnesinin aslnda stanbul Kartalda bulunduunu reniyoruz. Baha Tanmana ait bilgileri fikir vermesi asndan bir ksm teferruat da atlamak suretiyle veriyoruz: Kartaldaki Maarif Tekkesi, Kartal ilesinde avuolu mahallesinde Ankara caddesi
5 4

zerinde yer almaktadr. Tekke Rfliin Maarif kolunu kuran eyh Seyyid Mehmed Maarif (l. 1824) tarafndan tesis edilmitir. Gnmzde ksmen mevcut olan tekkenin 1234/1818de ina ettirildiine dair baz kaytlar bulunduu gibi tevhidhane binasnn mimar zellikleri de bu tarihlere ait olduunu destekler niteliktedir. Dier taraftan eyh Mehmed Maarifnin 1785
3

Tekkeler hakknda daha geni bilgi iin bkz. Mustafa Kara, Tekkeler ve Zaviyeler, stanbul 1977; rfan Gndz, Osmanllarda Devlet-Tekke Mnasebetleri, stanbul 1984; A. Y. Ocak ve S. Faruk, Zviye, A, c. 13, s. 468476; mer Ltfi Barkan, Kolonizatr Trk Dervileri ve Zaviyeler, Vakflar Dergisi, Ankara 1942, II, s. 293338. Bkz. Atabey Kl: Marif Tarikat ve Kuadas eyhi Ferd Babann Aruzla Yazlm Baz iirleri, Gemiten Gnmze Kuadas Sempozyumu, 23-26 ubat 2000, Kuadas/AYDIN; ayn yazar, Ege Blgesine it AlevBekts Esasli Bilinmeyen Bir Mahall Tarikat: Mariflik, Uluslararas Anadolu nanlar Kongresi, 23-28 Ekim 2000 rgp/NEVEHR; ayn yazar, Marif Tarikat eyhi Ferd Baba ve Aruzla Yazlm iirleri, lm Aratrmalar Dergisi, say: 12, stanbul 2001, s.121-134; ayn yazar Ege Blgesine it Alev-Bekta-Rif Esasl Bilinmeyen Bir Mahall Tarikat: Mariflik, Bilimname, say: 1, 2003/1, s. 197-205. Anadolunun ilk tarikat olarak nitelendirilen Rifai tarikat, XII. yzyln ortalarnda Seyyid Ahmedr-Rif tarafndan kuruldu. Riflik bidat ve hurafelere yer vermeyen, riyakrlktan uzak bir ibadet, Allah dndaki varlklara balanmayan bir yrek, baya zevklere tutsak dmeyen bir nefis temeline dayanr. AhmedrRifnin dedeleri, 7nci imam Hz. Ms Kzma kadar uzanyor. Ayrca Kdir tarikatnn kurucusu Abdlkdir-i Geylnnin Ahmedr-Rifnin days olduu biliniyor. Kdirlik ve Riflik tarikatlarnn ilikileri ok iie olduu iin birbirinin kollar gibi deerlendiriliyor. Seluklular dneminde ve sonrasnda Kdirlik ve Riflik Anadoluda en yaygn tarikatlard. Anadoluda Rifliin nemli merkezleri arasnda orumdaki Mustafa orumnin dergh, Erzurumdaki Mevlt Efendinin dergh ve Manisadaki Antak kolu yer alyor. Urfa da Rifler iin Basradan sonra ikinci merkez olarak adlandrlyor. zellikle Anadoluda hl yaygn olan Riflik tarikatna mensup kiilerin saylarnn dnyada 150 bin, Trkiyede 45 bin olduu tahmin ediliyor. Rifliin Marif kolu, ABD hkmetince zerk tarikat olarak tannd. Amerikal Mslmanlarn ilgi gsterdii ekoln banda erif Baba var. Avrupada ise zellikle ngilterede yaygn olan tarikatn Piri Muhammet ekur. Riflikin Sayyadiyye, Mariflik, Kavyaliyye, Niriyye, zziyye, Fenariyye, Burhaniyye, Fazliyye, Cndeliyye, Cemiliyye, Diriniyye, Ataiyye, Sebsebiyye, madiyye ve Kantaniyye gibi bir ok kolu bulunuyor. zlem Ylmaz-Ula Yldz, http://arsiv.sabah.com.tr/2005/10/08/gnd113.html

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Atabey KILI

civarnda Msrdan stanbula geldiini ve tekkesini kurduu rivayet edilmektedir. Birok tarikat yapsnn tarihesinde grld gibi, burada da eyh efendinin, balangta yaad evi tekke gibi kulland, daha sonra ayn yere tam teekkll bir tarikat tesisi ina ettirdii tahmin edilebilir. Nitekim 1808de tahta geen II. Mahmudun eyh Mehmed Maarifyi ve tekkesine yaknlk gsterdii, zaman zaman yardmlarda bulunduu bilinmektedir. Rfliin piri Seyyid Ahmed Rfanin neslinden geldii rivayet edilen ve Fethl-Maarif lakab ile tannan eyh Mehmed Maarifnin baz tasavvuf iirleri tespit edilmitir. Yapm olduu ictihatlarla Rfaliin Maarif kolunu kurmu, hayatnn sonuna kadar bu yeni kolun sitanesi ve pir makam olan tekkesinde irat faaliyetinde bulunmu ve tekkenin trbesine gmlmtr. ... Esasen stanbulda pek yaygn olmayan, Kartaldaki sitane dnda Kasmpaadaki iki zaviyede faaliyet gsteren Maarif kolunun, Vaka-i Hayriyeden (1826) sonra lavedilen, tekkeleri kapatlan ya da yktrlan ve sk bir takibata maruz kalan Bektalerden bir ksmnn Rfa kisvesine brnmesi sonucunda ortaya kt bile ileri srlmtr. Ancak tekkenin Vaka-i Hayriyeden nce tesis edilmi olmas bu iddiay geersiz klmaktadr. ... eyh Mehmed Maarifden sonra tekkenin meihat olu eyh Seyyid Ali Sabit Efendiye (l. 1863) intikal etmitir. Sabit Efendinin Kasmpaada, gnmzde Kulaksz Mahallesine katlm bulunan badullah Mahallesinin snrlar iinde, Kartaldaki sitaneye bal bir Maarif zaviyesi tesis ettii ve bu zaviyenin postuna olu eyh Seyyid Mehmed Efendiyi (l. 1892) oturttuu anlalmaktadr. Maarif-i Sn olarak anlan eyh Mehmed Efendi babasnn vefat zerine Kartaldaki sitanenin meihatn stlenmi, Kasmpaadaki zaviyenin meihatn da olu eyh Seyyid Hseyin Th Efendiye brakmtr. Kartaldaki sitanenin son eyhi ise Maarif-i Snnin dier olu olan eyh Seyyid Hasan Tsn Efendidir (l. 1927). ... Kasmpaadaki dier Maarif zaviyesi ise eyh Mehmet Maarifnin halifelerinden eyh Ali Kuzu (l. 1815) tarafndan rklk semtinde tesis edilmitir. Kuruluunda mimari programnn geni tutulduu ve tevhidhane, trbe, harem, selamlk, dervi hcreleri, mutfak vb. blmlerden olutuu bilinen Maarif Tekkesinin binalar 1894 depreminde hasar grm, bu tarihten hemen sonra onarm geirmitir. Tekkelerin kapatlmasndan (1925) sonra, son eyhin ailesi tarafndan mesken olarak kullanlmaya devam eden harem dairesi dnda kalan blmler kaderine terk edilererek harap olmaya yz tutmu, 1940tan sonra tevhidhane ve trbeden baka dier blmler tarihe karmtr. Bninin torunlarndan olan Mehmed Maarif Yalvatorunlar 1964 civarnda tevhidhane ile trbeyi tamir ettirmi, evre sakinlerinin yardmlar ile 1976da tekrar onarlan tevhidhane bu tarihten itibaren cami olarak kullanlmaya balam, son olarak da 1980de trbe onarm geirmi, ayrca tevhidhaneye son cemaat yeri, minare ve adrvan eklenmitir. Eski stanbulun uzak banliylerinden Kartaln gney snrnda, Kartal-Pendik yolu zerinde, meskn alanlarn uzanda ina edilen ve yakn zamana kadar evresi bostanlarla kapl olan Maarif Tekkesi gnmzde olduka youn bir yerleme blgesi ile kuatlm bulunmaktadr. Tekkenin yerinde, daha nce, Orhan Gazi dneminin sava dervilerinden, bu semte adn vermi olan Kartal Babann makamnn bulunduu rivayet edilir. Tevhidhane arsann batsnda, Ankara Caddesi zerinde yer almakta, bunun kuzeyinde trbe ile kk hazire bulunmakta, ortadan kalkm olan dier blmlerin ise konumlar tespit edilememektedir. Dikdrtgen bir alan (10,30x8,80 m) kaplayan, iki katl tevhidhanenin duvarlar moloz ta ve tula ile rlm, zeri krma at ile rtlmtr. Aslnda alaturka kiremitlerle kapl olduu tahmin edilebilen at gnmzde inko levhalarla kaplanmtr. Yap, ayn zamanda ardiye olarak kullanlan bir bodrumun zerine oturur. Tevhidhanenin plan, duvarlarn snrlad dikdrtgenin iine yerletirilmi 6,30 m apnda bir daireden meydana gelmektedir. Ayinlere tahsis edilmi olan bu yuvarlak planl kesim, mihrap cmle kaps ekseni zerine ve mihraba teet olarak yerletirilmitir. at altnda gizlenen, badadi sval bir kubbe, iki kat yksekliinde bu blm talandrmakta, dikdrtgen ile dairenin arasnda kalan ve ayin meknn ynden (bat, dou,
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

kuzey) kuatan iki katl mahfillerin snrnda, eit aralklarla on ikier adet ahap stun sralanmaktadr. Her iki katta da ikisi mihrap duvarna gmlm bulunan bu stunlar daire kesitli olup Dor nizamnda balklarla donatlmtr. Erkeklere mahsus zemin kat mahfilinin snrnda, stunlarn arasnda yer alan korkuluklar ile kadnlara ayrlan fevkani mahfilde, ayn ekilde stunlarn arasna yerletirilen kafesler ortadan kalkmtr. Zemin katta, kuzey duvarnn ekseninde sepet kulpu biiminde bir kemere sahip olan giri, gney duvarnn ekseninde yuvarlak kemerli ve yarm daire planl mihrap yer alr. Bu katta gney ve kuzey duvarlarnda ikier, bat ve dou duvarlarnda er, st katta ise her duvarda ikier pencere alm, btn bu aklklar sepet kulpu biiminde kemerlerle talandrlmtr. Kadnlara ait fevkani mahfilin, dou cephesine alan bamsz bir girii bulunmaktadr. D grnm ile tek katl bir meskeni andran trbe kgir duvarl ve atl, basit bir yapdr. Dikdrtgen planl (7,60x6 m) esas trbe meknnn kuzeyinde yine dikdrtgen planl (2,75x1,60 m) bir giri blm yer alr. Kk bir mihrapla donatlm ve sepet kulpu biiminde kemerleri olan toplam sekiz adet pencere ile aydnlatlm bulunan trbede tekkenin drt postniini, ayrca ikinci postniin eyh A. Sabit Efendinin ei Enise Hanm (. 1834), kz erife Hadiye Hanm ve olu eyh Seyyid Ahmed-i Sayyd (. 1856) gmldr. Trbenin hemen yanndaki kk hazirede tekkenin baz mensuplarna ait kabirler vardr. Tekkenin, ortadan kalkm olan blmlerinin, konumlar gibi mimari zellikleri de tespit edilememekte, ancak padiahlardan, tekkenin zengin mensuplarndan ve Evkaf Nezaretinden gelen yardmlar sayesinde mutfan bir imaret leinde faaliyet gsterdii eyh dairesinin, byk ta merdivenli geni kaps zerinde sitane-i Maarifiyye yazl bir kitabenin bulunduu bilinmektedir. Ampir slubunun zelliklerini yanstan tevhidhane ve trbe binalarnda herhangi bir sslemeye rastlanmaz. Maarif Tekkesinin mimari adan en ilgin yn tevhidhanede ayin alannn yuvarlak planl olarak tasarlanmas ve on iki adet stunla kuatlmasdr. On ki mama balanan ayn sembolik dzenleme Rfa tarikatnn on iki terkli (dilimli) tacnda grld gibi, Bektalie ilikin hemen her trl tarikat eyasnda, ayrca Merdivenkydeki ahkulu Sultan Tekkesinde meydanevinin tasarmnda da karmza kar. Tanmann madde sonunda verdii
kaynakadaki eserlerden Osmnzde Hseyin Vassfn Sefne-i Evliy adl eserinde tarikatn Kulaksz ve Kartalda iki tekkesinin bulunduu bildirilmektedir. Buna gre 1343 sene-i
6

hicriyyesinde (1924-25) stanbul ve bild- selsede mevcd teky ve zevydan tarkat- aliyye-i Rufiyyeye mensup Kulakszdaki Marf Tekkesinin yevm-i mahssu Pazartesi gecesidir, eyhi ise eyh Th Efendidir. Kartaldaki Marf Tekkesinin ise yevm-i mahssu Cuma gecesi, eyhi de eyh Ysn Efendidir. Dier esere ise btn gayretlerimize ramen ulama frsat
bulamadk. Kullandmz bu iki kaynaktan da anlalaca zere ad geen tarikatn daha ad konusunda bile bir ittifak bulunmamaktadr. Baha Tanman, tarikat adn Maarif eklinde verirken, Vassf, Marfyi kullanmaktadr. Amacmz, zten hakknda yeterli bilgi bulunmayan, bilgi veren tek kaynan da bu konuda ok nemli boluk bulunduunu, yeni aratrmalara ihtiya
9 8 7

M. Baha Tanman, Maarif Tekkesi, Dnden Bugne stanbul, Kltr Bakanl ve Tarih Vakf Yaynlar, stanbul 1994, s. 232-233. Ayn yaz iin bkz.: M. Baha Tanman, Mrif Tekkesi, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi 28. Cilt, Ankara 2003, s.62-63. Osmnzde Hseyin Vassf, Sefne-i Evliy , c. 5, Kitabevi, stanbul 2006, s. 305.

7 8 9

a.g.e., s. 306.
N. Tarkan, Kartalda Kurulmu Bir Tarikat: Marifiye, stanbul 1964.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Atabey KILI

duyulduunu bildirdii tarikat hakknda elimizdeki kaynaklardan hareketle baz yeni malumt bilim leminin istifadesine sunmaktr. Tarikatn Kartalda bulunduu sylenen tekkesi/sitnesinin baz fotoraflarn aaya alyoruz:

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

Bugn cmi olarak kullanlan tekkenin fotoraflarndan anlald kadaryla haziresinde ondan fazla kabir bulunmaktadr. Elimizde bulunan bu kabirlere ait fotoraflardan birkan ekte sunuyoruz :
10

10

Fotoraflar ekip istifademize sunan deerli bilim ve hizmetkr smail ilsald Beyefendiye kranlarmz arz ederiz. Daha sonra yapacamz bir alma ile hazirede bulunan kabirlerin kitabeleri ve trbede bulunan tablolar hakknda detayl bilgi vermeye alacaz.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Atabey KILI

Y H Ey felek nitdim saa k ile yeksn eyledi Ben arbi urbet elde zr giryn eyledi te-i asret ile urbetde ser-gerdn eyleyip Derdile h etdirip limi pern eyledi ~asret-i nr ile yand pederimiz b-re h Vlidemi r benim derdimle szn eyledi nci ordu-y hmyn mr-alay li bin Muammed (...) rlaryin Ftia 1303 19 Knn- n (19 Ocak 1885-86)

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

10

Atabey KILI

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

11

Marif tarikatna dir bizim elimizde bulunan bilgiler imdilik, bu tarikatn terekelerinden olup derleme faaliyetleri erevesinde zellikle Manisa ili Demirci ilesinden Hulusi Emetlinin balam olduu el yazmas eserler arasnda olan ve bugn Ege niversitesi Merkez Ktphanesinde bulunan yazmalardan elde ettiklerimizle snrldr. Katalounu hazrlam olduumuz ad geen yazmalardan yaklak olarak 25i, zellikle bu tarikatn db, erkn ve uslnden bahseder niteliktedir. Kalanlarn byk bir ksm ise eitli vesilelerle Marif tarikatna dir bir alkaya sahiptir. Biz bu alma erevesinde bunlar arasnda, zellikle ierisinde hem tarikat bilgileri hem de tarikatn nde gelenlerine ait iirlerin bulunduu, Marif Tarikat Mecmuas diye adlandrabileceimiz, ilgili katalogda da 36 numara ile kaytl mecmuay esas almay uygun bulduk. Bu mecmuay ok ksa bir ekilde sadece madd zellikleri bakmndan u ekilde tavsif etmek mmkndr:
12 11

Krem renginde kaln katla kaplanm, srtna koyu mavi kot kuma geirilmi, irazeli, kaln mukavva cilt, 168x118 mm; az harl, orta kalnlkta, enine su yolu filigranl, krem renginde, muhtelif kat, 165x112 mm; harekeli, kaln nesih yaz, metin siyah nemli ibareler krmz ve yer yer pembe mrekkeple, muhtelif satrl (en az 12, en fazla 16), 121 varak.
Mecmuann iinde sadece Marif tarikatna ait db, erkn ve kisve ile ilgili bilgiler ve iirler bulunmaktadr. Bu mecmuadan ve hlen niversite ktphanesinde muhafaza edilmekte olan mecmualarla dier baz eserlerin eitli yerlerinde bulunan kaytlardan rendiimiz kadaryla tarikatn kurucusu ey Seyyid Muammed Fetl-Mariftir. Hayat hakknda

11

Bu konuda daha geni bilgi iin Ege niversitesi Merkez Ktphanesi Yazmalar Alfabetik Katalou I (TrkeArapa-Farsa) Kayseri 2001, adl almamza baklabilir.

12

a.g.e., s. 52-57. Ayrca bkz. Meliha Gl, Kisve-i Marif Seyyid Muhammed b. Sbit Ali, (Bitirme tezi), Ege
niversitesi Edebiyat Fakltesi, zmir 1999.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

12

Atabey KILI

kaynaklarda herhangi bir bilgi bulunmayan bu ztn H. 1270/M. 1853-54 ylnda vefat ettiini, tarikatn Kuadas Dergh eyhi Ferdnin yazm olduu nazm ekli mtekerrir mseddes olan sekiz ktalk tarih manzmesinin

13

Muammed Mehdini remzin ouyup dse an bit aflar ba iderdi n[n]a da can bit D-ad heftdna tr lufnda nihan bit Ne gelr ne gider Ferd cihna an-be-an bit Fensn eyledi tebdil be mlkine dil-drm Azzim mridim hm benim devletli nkrm
15 14

eklindeki son ktasnda bulunan ifadelerden anlamak mmkndr. Belgelerden rendiimiz kadaryla ey Seyyid Muammed Fetl-Merifin olu, ey Seyyid Al bit bin Fetl-Meriftir. Torunu ise yine mecmuadaki iirlerden rendiimize gre ey Seyyid Muammed Marif-i ndir. Tarikatn Demircideki derghnn iki kez bina edildiini, ad geen katalogda 36 numara ile kaytl bulunan Marif Tarikati Mecmuasndaki Timurc Dergh Bnsi E-ey Es-seyyid Muaf Luf aretleri ile `ulef-y Marifden Timurc Marif Dergh Bniye-i nsi Eey Es-seyyid Amed A aretleri ibarelerinden anlamak mmkndr. Buna gre Demirci Marif Derghnn ilk bnsi yani, yaptran Muaf Luf Efendi, ikinci kez yaptran ise Amed A Efendidir. Yukarda eitli vesilelerle bahsettiimiz mecmuann ierisinde tarikatn nde gelenlerine it eitli iirler de bulunmaktadr. Byk bir ksm hece ls ile yazlm olan bu iirlerden bazlarnda aruz vezninin kullanldn da grmekteyiz. Yazmann 50b-71b varaklar arasnda Seyyid Muammed Fetl-Merifin, 74b-84a varaklar arasnda ey Seyyid bit Al ibni Fetl-Merifin, 84b-86a varaklar arasnda ey Seyyid Muammed Marif-i nnin, 90b92b varaklar arasnda Timurc Marif Dergh Bnsi E-ey Es-seyyid Muaf Lufnin, 94b96b varaklar arasnda ey Es-Seyyid Amed Anin, 99b-100b varaklar arasnda ey EsSeyyid ~asan sn Efendinin, 106b-117a varaklar arasnda ise uaas Dergh Post-nini Ferd Baba Efendinin ilh ve nefesleri bulunmaktadr. Mecmuadaki kaytlardan rendiimize gre Marif Tarikatnn Demirci hricindeki tek dergh, Kuadasndadr. Bu gn bu dergh aaya alacamz fotoraflardan da anlalaca
13

16

17

18

Tanman, bu ztn lm tarihini 1824 olarak vermektedir. Yazar bu hususta kaynan zikretmedii iin bizim imdilik bir yorum yapmamz da szkonusu deildir. Bkz. M. Baha Tanman, Maarif Tekkesi, s. 232. d-ad=200, heftad=70 olduuna gre bu msrada verilen lm tarihi (1)270/1853-54 ylna karlk gelmektedir. Tanmann verdii 1824 vefat tarihi hakknda imdilik, kaynak verilmedii iin yorum yapabilecek durumda deiliz. Bkz. Baha Tanman, Maarif Tekkesi, s. 232.

14

15 16 17 18

Mecmua, vr. 117b.

Kl, Ege niversitesi Merkez Ktphanesi Yazmalar Alfabetik Katalou I, s. 52-57. Kl, Ege Blgesine it Alev-Bekta-Rif Esasl Bilinmeyen Bir Mahall Tarikat: Mariflik, s. 198-199. Ferd Baba hakknda daha geni bilgi iin bkz. Atabey Kl, Marif Tarikat eyhi Ferd Baba ve Aruzla Yazlm iirleri, lm Aratrmalar, Dil, Edebiyat, Tarih ncelemeleri, S. 12, stanbul 2001, s. 121-134.; Atabey Kl, Marif Tarikat ve Kuadas Dergh Halifesi Ferd Babann Aruzla Yazlm Baz iirleri, (Gemiten Gelecee Kuadas Sempozyumu 23-26 ubat 2000, Kuadas/AYDIN) s. 10-15.; ayrca bkz. Atabey Kl, Eski Trk Edebiyat zerine Yazlar, Kayseri 2001, s. 87-110, 225-242, 243-254. (Manisa-Demirci Belediyesinin destekleyecei bir proje erevesinde, ad geen bu mecmua metnini yakn zamanda neretmek dncesinde olduumuzu burada ayrca zikretmek isteriz.)

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

19

13

zere ayakta deildir. Tarikatn, Manisa, zmir ve Aydn illerinde baka dergh veya tekkelerinin olup olmadn da bilemiyoruz. Bu mecmuann verdii bilgilerin sdece tarikat geleneine gre yazlm iirlerden hareketle oluturulduu gz nne alnacak olursa, Marifliin en azndan yukarda saydmz ilde, ismi her hangi bir ekilde zikredilmemi dergh, zviye ya da tekkesinin bulunabilecei kuvvetle muhtemel olmaldr. 2007 Martnda ziyaret ettiimiz Demirci Marif Dergh, aaya alacamz fotoraflardan da anlalaca zere ne yazk ki bu gn harap vaziyettedir. zmir ynnden ehre girite yolun sanda kalan derghn haziresinde bugn iki kabir ta bulunmaktadr. Hazirede baka kabirlerin de bulunduu, muhtemelen bunlarn tahrip olduu veya edildii de anlalmaktadr. Gnmzde ehl-i snnet akidesine sk skya bal yerli halkn ok da iyi hatrlamadna hit olduumuz Mariflerin, zerinde altmz yazmalardan hatrladmz kadaryla Hz. Peygamber akn ska zikreden insanlar olduunu sylediimizde insanlarn ok ardn ifade etmeliyiz. Marif merepli insanlarn hl bulunup bulunmadn sorduumuzda da elikili cevaplar almtk, kimine gre hlen bu merepte olan insanlar var fakat gizleniyorlar, bir ksmna gre de Demirciyi terk etmilerdi. lenin en yetkili azlarndan birinin ifadesi, burada hlen bu tarikata bal insanlarn yaamakta olduunu, fakat yanl anlalmaktan ve alglanmaktan kaynaklanan bir kayg ile gizlendiklerini gstermektedir.
20

19

Manisa-Demirciye 22 Mart 2007 tarihinde Demirci Belediye bakan deerli kltr ve hizmet adam Mithat Erahin Beyin, Mevlnnn doumunun 800. yl vesilesiyle dzenlenmi olan panele konumac olarak daveti zerine gittiimizde, bir trl gitme frsat bulamadmz bu tarih ve gzel ehri grmek nasip olmu, ne zamandr ilgilendiimiz Mariflikle alkal meknlar grmeyi de istemitik. Bu alma boyunca vereceimiz resimler, bu ziyaret esnasnda ektiimiz grntlerden sadece bir ksmdr. Daha geni bilgi iin bkz. Kl, Marif Tarikat ve Kuadas Dergh Halfesi Ferd Babann Aruzla Yazlm Baz iirleri; Kl, Marif Tarikat eyhi Ferd Baba ve Aruzla Yazlm iirleri s. 121-134; Kl, Ege Blgesine it Alev-Bekta-Rif Esasl Bilinmeyen Bir Mahall Tarikat: Mariflik, s. 200.

20

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

14

Atabey KILI

Bad dil-c ld in bu Rf tekyesin Anda ikrullh olundua bula ol rat Du eylesn Naf mur-dili tr ola Cennet ire bula ~asan Dede n u evketi Rna Ftia (H. 1284/M. 1867-68) Yukardaki mezar tandan anlald zere, kabir Hasan Dede adl eyhe ait olup Dede tekkenin bnsidir. Nazf mahlasl irin dt tarihe gre de Hasan Dedenin vefat tarihi hicr 1284, milad 1867-68dir.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

15

Yolun hemen kenarnda bulunan dier mezar ise muhtemelen yine ayn zta aittir. Anlald kadaryla mezarn ilk bata Arap harfleriyle yazlm olan yukarya aldmz tatr. Tahrip neticesi krldktan sonra yeniden Hu dost ksz kalmasn diye Geti derah bana Mevlam azap gstermesin Ruhuna hem nasna Seyyid Sultan Muhammed Fethlmarifi derghndan eyhmer Hasan Dede lm 1284. H ibareleri ilenmek suretiyle muhtemelen 1950-60 yllar aralnda kabre bata olarak dikilmitir.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

16

Atabey KILI

Ayakta kalan bu iki parann haricinde resimlerin de iaret ettii zere dergh binas perian vaziyettedir.
21

21

Trk kltr tarihi iin nemli bir merkez olduu belli olan bu meknn zellikle belediyenin nclnde bir an evvel onarlmas sadece Demirci iin deil, Trk kltr iin de unutulmaz bir hizmet olacaktr.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

17

Demircideki Marif emarelerinden bir dieri de bahsi geen dergh kalntsndan yaklak 100-150 m. ileride solda, bir hayli meyilli bir alanda bulunmaktadr.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

18

Atabey KILI

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

19

ki servi aac altnda bulunan ve bir para tahribata uram olan mezarn ba tanda

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

20

Atabey KILI

Huv Perdei zulm Ref oldu bugn Didemden ben Myesser oldum nde bana Didar ceml Li sene 1332 mah Ramazan 3 tark Marifi eyhi E ih Es seyyit Koyunolu Ali Galip Efendi Ruhuna Fatiha ibarelerini okumaktayz. Muhtemelen buras da ana dergha bal bir birim idi ve zamann tahribatna boyun emiti. Demircinin eitli medeniyetlerin izlerinin yansra, tarikatlar asndan da zengin bir birikime sahip olduu rahatlkla anlalmaktadr. Belediye binas bahesinde tehir edilen aaya resimlerini aldmz iki mermer tc da burada ayrca zikretmek isteriz.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

21

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

22

Atabey KILI

Tarikatn Demircide bulunan dergh hakkndaki bilgilerimiz bir hayli kstldr. Meknn sanat tarihi uzmanlar tarafndan incelendikten sonra Kartalda bulunduu bildirilen sitne ile mimar adan benzerliinin olup olmadna ayrca dikkat edilmesi gerektiini dnyoruz. Bunun gibi tarikatn Kuadas dergh postnini Ferd Babann hayat hakknda da henz yeterli bilgiye ship deiliz. Ne zaman, nerede doduu, aslen nereli olduu, nasl bir eitim ald hakknda da bu sebeple her hangi bir bilgi verebilecek durumda deiliz. Ancak, anlalyor ki Ferd Baba, Marif tarikatna gnl vermi, tarikat ierisinde eitli mertebelerden getikten sonra Kuadas Dergh postnini olmutur. Ferdnin uzunca bir sre Marif Dergh postnini olarak Kuadasnda bulunduunu tahmin etmek g deilse de, onun en azndan H. 1270/M. 1853-54 ylnda Kuadasnda Marif Dergh eyhi olduu kesin olarak bildiimiz bir gerektir. Ferd Baba Efendi de tarikatn nde gelen halifeleri gibi tasavvuf tarzda iirler yazmtr. Marif Tarikat Mecmuasnda kaytl bulunan iirlerin hece ve aruz lleri ile yazldn grmekteyiz. Aruzla yazlm iirlerine bakldnda, pek ok tasavvuf iirde grdmz zere edeb bakmdan fazla deerli olmadklarn ancak, bunlarn samm bir ed ve dervine bir ruh ile kaleme alndklarn grmek mmkndr. Ferdnin aruzu kullanma bakmndan bir hayli baarl olduu rahatlkla sylenebilir. iirlerinde aruz kusurlarnn neredeyse yok denecek lde az olmas onun iyi bir klsik eitimden getiinin de iretlerinden olmaldr. Marif tarikat pek ok bakmdan dikkat ekici karakteristik zellikler arz etmektedir. ncelikle samm duygulara sahip, nefsi terbiye etme konusunda kendilerine has yntemleri bulunan inanl Alevler olarak karmza kan Marif tarikat mensuplar, zamanla tekkelerinin, derghlarnn birer kltr merkezi hline gelmesini de salamlardr. Elimizde bulunan
23 22

22 23

Ferd Baba iin bkz. Kl, Marif Tarikat eyhi Ferd Baba ve Aruzla Yazlm iirleri, s. 121-134. a.g.m., s. 200.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

23

belgelerden yle anlayor ki Mariflik, blgenin daha ok Trkmen kkenli olan halknn irfnnn gelimesi hususunda da inkr mmkn olmayan katklarda bulunmu olmaldr. niversite ktphanesinde bulunan yazmalar arasnda bu tarikatla eitli bakmlardan ilgisi bulunan eserler de bulunmaktadr. 80 tanesini tavsif etmeye altmz ad geen yazmalardan yaklak 25i, zellikle Marif tarikatnn db, erkn ve uslnden bahseder niteliktedir. Kalanlarn byk bir ksm ise eitli vesilelerle Marif tarikatna dir bir alakaya sahiptir. Bu yazmalarn bir ksm ya Marif tarikat eyh veya mridlerinden birine ittir, yani zerinde sahiplik mhr veya temellk kayd vardr, ya da tarikat mensuplarndan biri tarafndan telif veya istinsah edilmilerdir. Hazrlam olduumuz katalog incelendii takdirde grlecektir ki, yazmalarn, zellikle mecmualar bata olmak zere bir ksm telif ; Kitb- Devl-Ebdn ve Tbbn-Neb ve Hacmat , Kitb- Melhame Lit-Tasnfi Dnyl , Risle-i Aynl-Hakka F Rbtatit-Tarka gibi olan dier ksm ise istinsah edilmi eserler olarak tarikat bnyesinden km olmalar bakmndan dikkat ekmektedir. Bunlarn haricinde kalan pek ok yazma ise, zerinde bir mhr, temellk kayd veya istinsah kayd bulunmamasna ramen, kullanlan kat, mrekkep ve hatta yaz tarz bakmndan Marif tarikat tekkelerinden, zellikle de Manisa Demircide bulunan merkezden ktklarn gsterir pek ok iaret tamaktadr. Anlald kadaryla Demircideki sitnenin en gzde ve veld mstensihi, kendisini Bende-i Marif yani Marif klesi olarak niteleyen Demircili, Es-Seyyid Hfz smil Hakkdr. smil Hakknn yazmalar arasnda hemen fark edilen kendine has bir yaz tarz ve kulland zel renkte mrekkebi vardr: ri ve okunakl, biraz ssl nesih; ak maviye yakn lacivert mrekkep. smail Hakknn kaln ulu elik veya kam kalem kulland da yaz kalnlndan dolay anlalmaktadr. Marif tarikatnn ayn zamanda bir kltr merkezi grevi grdnn en nemli delili olarak yaklak 100 kadar el yazmas eserin gnmze kadar ulaabilmi olmasn gstermek tabi ki mmkndr. stelik bu yazmalarn en azndan 50-60 yl boyunca hi de msait olmayan art ve yerlerde saklandn, bir ounun bu arada kaybolduunu da gz nnde bulunduracak olursak, aslnda tarikat merkezi olan Demircide muhafaza edilen yazma eser saysnn 100n ok ok zerinde olmas gerektii rahatlkla anlalacaktr. Yazmalarn kendileri aslnda balarndan geenleri hl diliyle anlatacak lde zerlerinde emreler tamaktadr. Pek ok yazma su grd iin tahrip olmutur, ancak bir ka yazma bu felaketten uzak kalabilmitir. Bir ksm yazmann ise yangn felketinden zar zor kurtulduunu anlamak mmkndr. Bu yazmalarn
24 25

24

25

26

27

28

29

a.g.m., s. 200. Mesel 36. srada kaytl bulunan ve ierisinde E-eyh Seyyid Al Sbit bin Fethl-Merif tarafndan kaleme alnm bulunan Risle-i Sbit Kisve-i Marif adl mensur eserin de bulunduu, Bende-i Marif Hfz smil Hakknn istinsah ettii mecmua ile 52. srada kaytl bulunan ve 1b-41b varaklar arasnda kalan ilk ksm Hfz Hseyn er-Rif Lebsd-dn el-Mustaf tarafndan telif edilen, 24 Muharrem 1228/ 27 Ocak 1813te de istinsah edilen mecmua, bunlar arasnda en nemli rnekler olarak gsterilebilir. Tavsifi iin bkz. Kl, a.g.e., s. 52-57. Eser, 53 varak hacminde olup Bende-i Marif Hfz smil Hakk tarafndan H. 1254 Muharrem/ M. 1838 Nisannda istinsah edilmitir. Bkz. Kl, a.g.e., s. 36-37. Eser, 3252 beyitlik bir mesnev olup 98 varaktan olumaktadr. Bende-i Marif Hfz smil Hakk tarafndan H. 1329 Muharrem/ M. 1911 Ocaknda temize ekilmitir. Yazmann tam metni iin bkz. Melike Derya Yldrm, Danyaln Kitb- Melhamesinin Transkripsiyonlu Metni, (Mezuniyet Tezi), Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi, zmir 2000. Tavsifi iin bkz.: Kl, a.g.e., s. 38-39. Eser, Edirne mfts Es-Seyyid Muhammed Fevz tarafndan telif edilmi olup Bende-i Marif Hfz smil Hakk Temrci tarafndan istinsah edilmitir. Tavsifi iin bkz. Kl, a.g.e., ss. 105-106. a.g.m., s. 200-201.

26

27

28

29

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

24

Atabey KILI

zellikle cilt kapaklar, az ve etek ksmlar hatr saylr bir yangndan etkilendiklerini iaret etmektedir. Hasl, elde bulunan yazmalar gz nnde bulundurulduunda, tarikatn sadece Manisa Demirci iin deil, evre iller ve hatta btn Ege Blgesi iin bir hayli zengin bir kltr merkezi olarak grev grdn iddi edebiliriz. Elimizde bulunan yazmadan rendiimiz kadaryla, merkezi Manisa ili Demirci ilesinde bulunan bu tarikatn bal bulunduu asl tarikat Rf tarikatdr. Ege niversitesi Merkez Ktphanesi yazmalar arasnda bulunan ve hazrladmz katalogda 33 numarada yer alan Marif Dergh lh Mecmasnda 83a varanda kaytl bulunan u mfred tarikatn merebi hakknda yeterince bilgi verir niteliktedir:
31 32 30

Muammed Fetl-Merif bir vcuddur Rfaler Muammed Ali neslinden gelenlerdr Rfaler
Bilindii gibi aktb- erbaa
33 34

(drt kutup)dan biri olarak kabul edilen Ahmed er-Rf

(l. Vst 578/1183)nin kurucusu olduu Rfiyye , Ortadou, Anadolu ve Rumelide yaygn olan bir tarikat olup Anadoluda daha ok Bekta tarikat ile birbirine girmi mhiyettedir. Bu hususiyet Marif tarikatndaki Alev-Bekta unsurlarna da aklk getirmektedir. Mecmuann mensur ksm, tarikatn almetlerinden olan kisve yani klk kyafet ile ilgili bilgiler verirken, ayn zamanda bizi Marifiyyenin usl ve dbndan da haberdar etmektedir. Tarikatlar iin klk kyafetin, ayrc zellikler arz etmesi bakmndan nemli olduu bilinmektedir. Yine bir ksm tarikatlarn birbirlerine gre farkl kyafetler kullandklar da teden beri bilinen bir gerektir. Genellikle bir derviin giydii kyafetten onun hangi tarikata mensup olduunu tayin etmek mmkndr. Mevleviyye ve Bektaiyye gibi baz tarikatlarda kyafete ok
30 31 32 33

a.g.m., s. 201-202. Kl, a.g.e., s. 49-50. Mefln Mefln Mefln Mefln vezni ile yazlm olan beytin vezni 2. ve 3. tefilelerde aksamaktadr. Riclullah, merdn- Hud, merdn- gayb, hkmet-i sfiye gibi terimlerle de ifade edilen riclul-gaybn banda gavs, gavsul-azam, kutbul-aktb gibi isimler de verilen bir kutub bulunur. Kutub, kelimesi aslen deirmen tann miline verilen isimdir. Deirmenin ta nasl bu milin etrafnda dnyorsa, tasavvuf inanc gre dnya da kutubla dnmektedir. Kutbun sanda ve solunda iki imam bulunur. Sadaki melekt lemini, soldaki mlk lemini ynetir. Kutub vefat edince yerine soldaki geer. Aktb- erbaa (4 kutub) ile genellikle Abdulkdir Geyln, Ahmed er-Rf, Ahmed Bedev ve brhim Desk kasdedilmekle beraber bazan drdnc isim olarak Ebul-Hasan zel de zikredilmektedir. Anadolunun drt kutbu tabiriyle de Mevlna, Hac Bayram- Vel, Hac Bekta- Vel ve Hac abn- Vel kasdedilir. eitli tarikatlara gre bu isimlerin deiiklikler gsterdii de bilinmektedir. Daha geni bilgi iin bkz. Mustafa Kara, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, s. 251-254.

34

Ahmed er-Rfnin vefat yeri olan Vst, rann Betih blgesine bal bulunduundan Betihiye diye de adlandrlan Rfiyye tarikatnn en dikkat ekici zellii, balangta karlalmayan, fakat zamanla ortaya kan, tarikat mensuplarnn, vcudun baz yerlerine i sokmak, klcn keskin tarafna basmak, atele oynamak, kzgn demir yalamak gibi eitli gsterilerde bulunmalardr. Bilindii kadaryla Rfiyye, Anadoluda ftvvet ve ahi tekilatyla, Rumelide ise Bektalikle karmtr. Her Rf eyhinin tc altndan, bir Bekta tc kar sz bu alkaya iaret etmek iin kullanlan bir ifade olmutur. Son zamanlara doru Bekta tekkeleri gibi Rf tekkelerinin de sazl, szl, ikili lemlere sahne olduu bilinmektedir. Kaynaklar Rfiyye tarikatnn esaslarn u ekilde sralamaktadr: 1. Allahn emrini yerine getirmek, yasaklarndan kanmak, 2. eriat ve tarikata ters den eylerden saknmak, 3. Dininde ve ahdinde muhkem durmak, 4. eriat ve tarikata lazm olan eyleri renmek ve onlar uygulamak, 5. Kiilerin ayp ve kusurlarn renmemek, 6. Muhtac olanlara insaf ve merhamet etmek, 7. Yaramaz ve irkin huylar terketmek, 8. eyhinin nasihatn kabul etmek.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

25

nem verilirken, Nakbendiyyede kyafetin fazla nemsenmedii, sade ve temiz giyinmekle ve bazan baa sde bir sark sarmakla yetinildii bilinmektedir. Melmler ise bu bakmdan mereplerini im eden herhangi bir zel kyafete batan beri kardrlar. Sfler tarafndan giyilen hemen hemen her tarikat kyafetinin kendilerine gre genellikle mistik mnlar vardr.
35 36 37

Marif tarikatnn dier tarikat ehline gre almet saylabilecek olan kisvesi

srasyla

u yedi unsurdan olumaktadr: Tc, gl, sa, hrka, deste-gl, tennre ve eddl-kemer. Tc veya fahr ynden yaplm, eitli renkteki serpulara verilen genel isimdir. Mevlevlerin sikke diye isimlendirdikleri tcn st ksmna kubbe, baa geen ksmna da lenger denir. Bekta, Rif, Kdir ve Sad tclarnn kubbesi genellikle 12 dilimdir. Tcn zerinde sarlan sara destr denir. Pyel, Hseyn, rf, Cneyd, Dolama gibi eitleri vardr. Bilindii gibi Bekta tc on iki terkli (dilimli) olup, alt kenar ksm yani lengeri drt paraldr. Bektalere gre kubbedeki her bir dilim, on iki imam temsil eder. Alt kenardaki paralarn her birine ise kap denmekte olup bunlar eriat-tarikat-marifet-hakikat kaplarn sembolize etmektedir ki bu tr tclara Hseyn tc denmektedir. Lengeri gibi kubbesi de drt paradan ibret olan tclara Horasan vey Edhem tc, yedi terkli tclara da ems tc dendiini kaynaklar bildirmektedir. Bekta tclar ierisinde sklkla kullanldn bildiimiz bir dier tc ise Elif tcdr ki, lengeri drt, kubbesi iki paradan dikilmi olduu iin kardan bakldnda elif harfine benzedii iin bu ekilde adlandrlmlardr.
38

35

Bu makalede rnek olarak kullanlan resimler: Nurhan Atasoy, Dervi eyizi Trkiyede Tarikat Giyim Kuam Tarihi, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara 2005; Yahy gh b. Slih el-stanbul, Tarikat Kyafetlerinde Sembolizm Mecmatz-Zarif Sandkatul-Marif, Ocak Yaynclk, stanbul 2002 isimli eserlerden alnmtr. Tc, hrka, destr gibi kyafetlere cihz- tarkat denir ve bunlar mride eyhi tarafndan belli dualar okunarak, tekbirler getirilmek suretiyle giydirilir. Yaplan bu merasime de tekbrlemek, tekbr etmek, tekbrletmek denir. Bu yedi kisve-i dervn zerine bir Risle-i Kisve-i Marif deyp isim tesmiyye olunup bendemiz olan geysn ve beyn olsun didikde van cem-i ur-i aliyye fuarlarnda var. Drl ekl olup kisve olur. Tc ve gl ve a / ve rka ve deste-gl ve tennre ve eddl-kemer her birine birer isim tesmiyye itmisler. Kimine kisve-i Rfiyye ve dir ve Bedev ve Des ve Elvn ve aban ve Bekr ve sev ve Amed ve Veys ve Melm ve Yesr ve Cell ve Sad ve Bayrm ve Tc ve Edhem ve ems ve Mevlev ve ~amzav ve ~alvet ve Celvet ve Snbl ve ~alav ve Na ve Nr ve Sinn ve Him ve Esrf ve Hdy ve Msr. Bunlara eml ne adar ehlullh ve rif-i billh mrid-i kmil var ise fuarlarna bell olsun iin her biri birer almet-i nin ictihd idp dama-i kisve-i dervn / tabr eylediler. Anca bize lzm olan kendi meslegimiz Marif olunda ve yolunda bulunan slikne beyn olsun in yedi nevi kisve tertb olund. Tc, gl, a, ra deste-gl, tennre, eddl-kemer. Mecmua, vr. 4ab. Bekta dncesine gre on iki dilimli tcn her bir diliminin bilgi shibi olmak, isyankr olmamak, nefsine uymamak, kibirsiz olmak gibi ayr ayr anlamlar olduu da bilinmektedir. Bkz. Bedri Noyan(Dedebaba), Bektalik Alevlik Nedir?, stanbul 1995, s. 239-240. Bu alma boyunca vereceimiz tarikat kyafetlerini Nurhan Atasoyun Dervi eyizi isimli eserinden alntladk.

36

37

38

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

26

Atabey KILI

Marif tcnn da Bekta ve Rf tclarnn 12 dilimli oluundan hareketle, 12 dilimli olduunu dnmek tabi ki mmkndr. Ancak mecmuada, Marif tcnn zerinde 19 iaret bulunduu belirtilmektedir: "Drt apun mamlar tamm olup zerinde tertb olunan on sekiz ur zerine mretteb tc- erfi suli iinde. On sekiz ur suli cevb da drt apu zerine tertb olunup iret old gibi ol da drtdr. Malm ola evvelki iretimiz budr. Y derv on ikisi on iki imm efendilerimize iretdir. ki da al- ul / ~adce-i Kbr ve Fmatz-Zehrya iretdir ve drt da re-i mam- pke iret idp on sekiz ur her biri bi yirine aim-mam olup on sekiz bi leme iret ve on sekiz bi lemi fevnda ~abb-i Ekrem Muammedl-Muaf efendimizdir. Tcmz zerinde dgmesiyle on touz iretimiz an in bu cmlesine ireten bamz onlara balu olmala dim tam idp bamza geyeriz." Metinden anlalaca zere Marif tcnda 18 dilim vardr ve bu dilimlerin on ikisi, on iki imama yani Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hseyin, Zeynel-bidn, Muhammedl-Bkr, Cafers-Sdk, Ms-y Kzm, Aliyyr-Rz, Muhammedl-Tak, Aliyyn-Nak, HasanlAsker ve Muhammed Mehdye iarettir. kisi Hz. Hatice ile Hz. Ftmaya ve drt de re-i masm- pke iaret eder, bylece 18 rakamna ulalr. Bunlarn her biri bin yerine konulduunda da 18 bin leme iaret eder. 18 bin lemin stnde ise ~abb-i Ekrem Muammedl-Muaf bulunur ki bu da Marif tcnn zerindeki dme ile temsil edilmektedir. Tcn giyilmesi, bu saylan zevtn hepsine ba balln ve onlara duyulan hrmettendir. Aaya aldmz resmin de iaret ettii zere Marif tc 18 dilimlidir, Hz. Muhammedi temsil eden dmesi ile toplam 19 iaret tar.
39

39

Mecmua, vr. 13b-14a.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

27

Gl, terim olarak iki anlama gelmektedir. Birincisi, ucu yass, avu ii byklnde, iki kar uzunluunda demir bir ubuktur. Rifa dervilerinin bunu mangalda kpkrmz olunca kartp, zikrederken yalaya yalaya souttuklar bilinmektedir. Gln ikinci anlam ise, tarikat talarnn tam stne, yani kubbe ksmna dikilen ve uha stne ilenen ekiller iin kullanlr. Tcn tepesinde dilimlerin birletii noktaya mhr ya da gl denilen ufak yuvarlak para konurdu ki bunlarn havuzlu, kz gl, Badat gl, kafesli gibi eitleri yaplmtr. kinci tertb ve ninmz olan mihr-i gl Marif arnda bende olup dervnlarn gerek erbetler ve gerek / biatlar ve gerek kr ve gerek ns ve gerek izmet ve gerek mfred olan fil-cmlesine eger istegi olup derv oldmza bamzda hiren bir almet-i dama armza bir nin isteriz deyene bir mihr-i gl virilp ala cmlesi bir ret zere olup biline bir sil sul eylese bu banzdaki almet-i nin ismi nedir ve neye iretdir? El-cevb y derv armz nin- dama-i mehridir. smine gl dirler ve neye iretdir derse, ortasndaki direde on iki t on iki mam- mh- mnr efendilerimize iretdir. Ve erfn yazs f, c, , , , , okunur. Ve bu ounan esmn her bir urf / da esmdr. ... Yedi arf yedi esm ve kevkib-i seba zeredir. Y derv evvelki ireti ve urf esms beyn olunan ireti budr... Ve urf f ve esms Ferdun. kinci ireti ... ve urf c, esms Cabbrun, nci esms ireti ... urf ve esms ekrun. Drdnci iret ... ve urf esms bitun. Beinci ireti ... ve urf ve esms hirun. Altnc ireti ... urf ve esms `abrun. Yedinci ireti ... ve urf z esms Zekiyyun Ve bu da y derv urn- am-n yedi arf zere nzil olmudur didi didi. / Bizim bamz urn- azm-na baludr. Bamzda gl gibi arz. Eger derse y derv kimiiz i fesiizde gezleyp ve kimiiz ikr idp bazda arsz. Nendr derse srr- urn Ftia-i erfde tekml olup f, c, , , , , z bu yedi urf Ftiada ikr olmayup gizli olup erbbna ikr oldu iin kimimiz ikre ve kimimiz gizleyp arz. eklindeki alntladmz metinde; Marif glnn zerinde 12 t bulunduu, bu tlarn her birinin 12 imamn birini temsil ettii, tlarn etrafnda f (), c (), (), (), (), (), z ( )harflerinin sraland, bu harflerin de srasyla f (Ferdun), c (Cabbrun), (ekrun), , (bitun), (hirun),
41 40

40 41

Cemal Kurnaz, Gl, DA, c. 14, stanbul 1996, s. 222; Noyan(Dedebaba), Bektalik Alevlik Nedir?, s. 240. Gl hakknda Dervi brhm el-Eref el Kdirnin yazd ve Sleymniye Ktphanesi, Esad Efendi, nr. 270te bulunan Gl Rislesi, Mustafa Kara tarafndan yaymlanmtr. Bkz.: Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, V/5 [1995], Bursa 1995, s. 11-23.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

28

Atabey KILI

Sa, Marif tarikat kisvesi arasnda grdmz unsurlardandr. "nci almet-i ninmz bamzda olan amz. Eger sul olunsa ba dervn ve armzda bu ba zerinde olan a nedir? Temiz midir? Mekrh mdr? Y derv bilmi ol bu ba zerinde olan a slmda temiz, papasda mekrhdur. Ne sebebden slmda temiz papasda mekrhdur derse y derv. u sebebden ki bu a / bu adar ors ve suli var ve cn ve teni vardr. Papas cnn ve tenin bilmez. orsn ve sulin alamaz. Anda pis ve mekrhdur. slmda snnet-i erfdir ve temizdir. Y derv bu a cn ve teni nedir? Yosa kefere bandaki a gibi midir derse eid bilmi ol arndam. Bu benim bamdaki a cn "Bismillhir-ramnir-ramdir. Ve teni yz yigirmi drt bi teldir ve her bir teli bir nebye iretdir. Al-rivyetin yz yigirmi drt bi peyam-berdir ve ben demi bandaki a da yz yigirmi drt bi tel old in aa sebeb bamda arm. Ve bir da y derv vcd-i dem / bir lemdir ve bu ba zerinde olan a her bir teli semvt- sebada olan kevkibe iretdir. Ol da al-rivyetin yz yigirmi drt bi kevkib olup aa ireten bamz an kd kevkib-i sem ayn old in biz de beyn ider arz. Ve bir da cmle vcd- dem byle midir derse reti ve sreti dem manen ve insn- kmil olunca elbet yledir. Yosa ret dem sreti ayvn olan kiini retinde ve sretinde elbet bir fat ndr. Eger derse y derv bu a cnl mdr? Cnludr, n cnludr aa asli iti ider. / Evvel ba nedir ve teni nedir ve cn nedir ve kendi nedir ve asli nedir ve mn nedir ve kilidi nedir ve far nedir ve snneti nedir ve ayt nedir ve memt nedir ve yemii nedir ve toum nedir y derv? Eit bilmi ol evvel ba Muammedel-Muaf allallhu tel aleyhi ve sellemdir ve teni "Bismillhir-ramnir-ramdir. Ve cn enbiyullahdr ve kendi nrullhdr ve asli ardr ve man tevudur ve kilidi teslmlikdir. Bir mrid-i kmili bulup a insna teslm olduu gibi teslm olmadr. Ve far ~a Tel emr eyledi. Pk utmadr ve snneti yuyunca urutmadr. / ve ayt temiz itmekdir. Ve memt kirli olur ise dklmekdir. Ve blesi buurdr ve namz her kiiden selmn kesmemekdir. Ve gki mndr ve al nr- `uddr. Ve ferci dnydr. Ve yemii dim alavt- erf idp Reslullh allallhu tel aleyhi ve sellem efendimize hediyye itmekdir ve toum oniki imm efendilerimiz
42

Mecmua, vr. 22a-23b.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

29

cmlesi alu idi. Anlardan toum olup bize mr ald." eklindeki metinden anlald kadaryla mridlerin sa normalin stnde bir uzunlua sahiptir ve temiz tutulmas zellikle istenmektedir.
43

Anlam bakmndan bez paras ve elbise anlamna gelen hrka, tarikat ehlinin giydii n ak, yakasz, kollu, geni ve topuklara kadar inen uzun bir cins kyafettir. Hrka giymek, derviin kendi iradesinden soyunup eyhin iradesine teslim olmasn sembolize etmektedir. Derviin, mensup olduu tarikat eyhinin elinden giydii hrkaya "hrka-y inbet" ya da "hrka-y irdet" denir ki bu ancak ehil olana giydirilir. Seyr-i slkunu tamamlayp eyhlik yapmaya hak kazanan sfye iczet-nme veya hilfet-nme verilir. czet-nme vermeye "ilbs- hrka" (hrka giydirmek), almaya ise "lubs-i hrka" (hrka giymek) ad verilir. Bunun neticesi giyilen hrkaya ise "hrka-y tarikat" denir. Ayrca "Hrka-y teberrk" tabir edilen ve henz tarikata girmemi, fakat zaman zaman zikir meclislerine ve eyhin sohbetine itirak eden kimseye istei zerine giydirilen bir baka hrka giydirme de sz konusudur ki, bylece kiinin tarikata snmas ve intisba ehil hle gelmesi tevik edilmi olur. steyen herkese giydirilen bu hrkaya "muhib hrkas" ve "muhib kisvesi" de denmektedir. Drdnci almet-i dama-i ninmz olan kisve-i Marif radr. Y derv cem-i dervn ve mey efendileri ve armzda aramza geydigimiz ra nedir? Eit bilmi ol ki ra dimek vcd- insn setr indr ve ra geymek far mdr, yosa snnet midir? Hem far hem snnetdir, emrullhdr, fardr. Reslullh allallhu tel aleyhi ve sellem efendimiz geydi snnet-i erf old. Y derv eger derse el-let h u ran far nedir, snneti nedir, ch nedir, bins nedir ve teni nedir ve cn nedir ve namz nedir, blesi nedir ve asli nedir ve kilidi nedir? / Eit bilmi ol evvel far muabbet-i ehlullhdr. Ve snneti ad-i Reslullhdr. Ouyup ve dileyp fna almaa say eyletmekdir ve ch temiz tutmadr ve bins tekbr ve tehllullhdr. Ve teni ildr ve cn geyen insndr ve namz zldr. Ve blesi eydir. Ve asli terk-i msivdr. Ve kilidi orldr. Y derv fil-al bu ra geymeni ba an var m? Bilmi ol vardr ve bedir. Evveli dem peyam-ber Ebul-Beer allallhu aleyhi ve sellem. kinci dem-i n N nebiyullh allallhu aleyhi ve sellem. nci ceddlenbiy brhm `allullh allallhu aleyhi ve sellem. Drdnci s min rullh allallhu aleyhi ve sellem. / Beinci teml-enbiy Muammed Reslullh allallhu tel aleyhi ve

43

Mecmua, vr. 25a-27a.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

30

Atabey KILI

sellem. te reis-i erkn ba bunlardr. Y derv ra giyen derv ve ey odur anca ra geyinmek ar var m? Bilmi ol vardr ve bedir. Ve inkr idp ilenmezler. Ve ol be ar ilemeyin dey birbirlerine tenbh tekd iderler ve iledigin duyarlar ise ilerinden ard idp arrlar ve ol be arn birisini slm ise sen da ileme eger iler ise bizim ile bir da grme dirler ve ol be arn birisi yalan sylememek, ikinci / ar zin eylememek, nci ar arm yememek, drdnci ar rszl itmeyp eli ile omad eyi almayup bir kimseni mlna am itmemekdir. Beinci ar ~a teln eadiyyetine gzel mn eyleyp kendini bilerek erreten al irk itmemekdir. te bu be nesne ar ilemezler ve tenbh iderler. ifadelerinden anlald zere, Marifye gre hrka giymek hem snnet hem farzdr. Srasyla Hz. dem, Hz. Nuh, Hz. brahim, Hz. s ve Hz. Muhammed giymilerdir. Hrka giymenin be art vardr: Yalan sylememek, zina yapmamak, haram yememek, hrszlk yapmamak ve son olarak Allaha iman edip ona irk komamak.
44

Kisve-i Marifde bahsi geen destegl hakknda mecmuada yeterli bilgi bulunmamaktadr. Byk bir ihtimalle, Hz. Alinin vefat srasnda yannda bulunan Selmandan bir deste gl istemesi ve Selmann getirdii gl kokladktan sonra ruhunu teslim etmesi rivayetiyle alakl bir kisve olmaldr. Mecmuadaki Drdnci almet-i dama-i ninmz olan kisve-i Marif radr. Y derv cem-i dervn ve mey efendileri ve armzda aramza geydigimiz ra nedir? Eit bilmi ol ki ra dimek vcd-i insn setr indr ve ra geymek far mdr, yosa snnet midir? Hem far hem snnetdir, emrullhdr, fardr. Reslullh allallhu tel aleyhi ve sellem efendimiz geydi snnet-i erf old. Y derv eger derse el-let h u ran far nedir, snneti nedir, ch nedir, bins nedir ve teni nedir ve cn nedir ve namz nedir, blesi nedir ve asli nedir ve kilidi nedir? / Eit bilmi ol evvel far muabbet-i ehlullhdr. Ve snneti ad-i Reslullhdr. Ouyup ve dileyp fna almaa say eyletmekdir ve ch temiz tutmadr ve bins tekbr ve tehllullhdr. Ve teni ildr ve cn geyen insndr ve namz zldr. Ve blesi eydir. Ve asli terk-i msivdr. Ve kilidi orldr. Y derv filal bu ra geymeni ba an var m? Bilmi ol vardr ve bedir. Evveli dem peyam-ber Ebul-Beer allallhu aleyhi ve sellem. kinci dem-i n N nebiyullh allallhu aleyhi ve sellem. nci ceddl-enbiy brhm `allullh allallhu aleyhi ve sellem. Drdnci s min rullh allallhu aleyhi ve sellem. / Beinci teml-enbiy Muammed Reslullh allallhu tel aleyhi ve sellem. te reis-i erkn ba bunlardr. Y derv ra giyen derv ve ey
44

Mecmua, vr. 27b-29a.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

31

odur anca ra geyinmek ar var m? Bilmi ol vardr ve bedir. Ve inkr idp ilenmezler. Ve ol be ar ilemeyin dey birbirlerine tenbh tekd iderler ve iledigin duyarlar ise ilerinden ard idp arrlar ve ol be arn birisini slm ise sen da ileme eger iler ise bizim ile bir da grme dirler ve ol be arn birisi yalan sylememek, ikinci / ar zin eylememek, nci ar arm yememek, drdnci ar rszl itmeyp eli ile omad eyi almayup bir kimseni mlna am itmemekdir. Beinci ar ~a teln eadiyyetine gzel mn eyleyp kendini bilerek erreten al irk itmemekdir. te bu be nesne ar ilemezler ve tenbh iderler. ibarelerinden anlaldna gre destegl, tc, hrka ve tennre giyen derviin uymas gereken 12 art vardr.
45

Tennre, genel olarak, st taraf dar, aas geni, yakasz, kolsuz bir tr dervi elbisesine verilen isimdir. Alev Bekta geleneine gre ise ince kumatan yaplma dz yakal, kollu, n yukardan aaya doru ak, geni, uzun etekli bir cins entridir. Ayrca Bektalerin ince deriden yaplma tennreler giydikleri, hatt Mevlev, Kalender ve Hayderlerin de tennre kullandklar bilinmektedir. Bektalere gre tennre Arap harflerine gre ters evrilmi lm-elif harfi gibidir. Bunu giyen insan da iinde bir elif harfi gibi durur, bylece ortaya kan ekil ill yazsna denk

45

Beinci kisve-i ar- ninmz bu ki deste-gl / dinr. Deste-gl dimek nedir? Sir ecere-i ben dem kfe-i dervn ilerinde bir tze glm dimek. Tc ve ra ve deste-gl ve tennre geyen dervlere on iki ar vardr. Nedir derse y derv? Bilmi ol ibtids bir mrd-i kmili arayup bulup mrd olup meyyit assla teslm olup durd gibi mrdini asslet-nb bilp durmadr. kinci ar mrdi her ne emir ider ise emrine mui ferman-ber olmadr. nci ar her ne adar cef grr ise af bilp abr u taamml itmekdir. Drdnci ar mrdinden her ne ki grse ve ne adar tar tekdr iidir ise itidna alel ve arar getrmemekdir. / Beinci azna ve diline ve gzine ve glne ~a Teldan ayr bir ey omamadr. Altnc ar ml-yan o o dny kelmyla mel olmamadr. Yedinci ar az uyu uyumadr. Sekizinci ar ns ile ok lfet itmeyp mnzev olmadr. ouzunc ar ubb- dny olmayup terk-i dny olmadr. ... Onunc ar terk-i vcd olup benlikden gemekdir. On ikinci ar terk-i terk eyleyp cmle ile bir olup erat apusndan girp / arat ve marifet ve aat apusuyla in olup kereti vadet-i vcd bulma. te bu on iki ar ile on iki burc devr-i felek ve on iki mh- mnr ve on iki imm raiyallhu anhu efendilerimizi nryla nrlanup enfs ve f insn- kmil olup derv-i aat olmadr. Mecmua, vr. 31b-33a.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

32

Atabey KILI

gelir ki bu da kelime-i tevhidi karlamaktadr. Altnc kisve-i ninmz bu ki armza girp ve Marif yolunda derv olan arasna geydikleri nedir? smine ne dirler? Geydigimiz gmlekdir ve ismine tennre dinr. Dim mrd urnda idmetde olup geyen derv alen-neb allallhu tel / aleyhi ve sellem "mt able ente mt emriyle lmezden evvel ldm. Aramdaki geydigim ra kefenim dimek. Y derv bir da meydn- ehlullhda alaa-i evrd ve ikrullh ider iken ta idp geyen dervnlar evrd ve ikrullh nr ile nrland. rtmzdaki gmlegimiz tenimizde bulunup bizim ile ber--ber nr olmala ismi tennre tabr olund. Eger derse y derv bu tennreni fil-asl adm geyen var m? Vardr, evveli dem aleyhis-selm, ikinci N aleyhis-selm, nci brhm aleyhis-selm, drdnci Msa aleyhis-selm, beinci Muammedel-Muaf / allallhu tel aleyhi ve sellem efendimize emr-i ~a ile nrdan bir tc ve bir ulle bir kemer gnderildi. Emrullhdr, geymesi far old. Reslullh allallhu tel aleyhi ve sellem geydi, snnet-i erf old. Y derv eger derse bu tennreni adm geymeni ar var mdr? Vardr ve drtdr. Evvelki ar yalan sylememek, ikinci ar zin itmemek, nci ar arm yememek, drdnci ar sera itmemek zr, rszl ideni erat ve arat ve marifet ve aatda abl itmezler. ifadelerinden anlalaca gibi, Marif dervilerinin "gmlek" de dedikleri tennre, mride kesin itate ve nefsin her trl arzusundan uzak durulacana iarettir. Tarikata gre tennre giymenin 4 art vardr: Yalan sylememek, zin etmemek, haram yememek ve hrszlk yapmamak. Kemer, 5-10 cm. eninde ynden dokunan, kenarlar genellikle deriyle evrilmi, bele bir kat sarlan bir cins kaln kuaktr. Mrid tarafndan tekbir ve dualarla kuatlr. Hizmete bel balamay sembolize eder. Ftvvet ehli ve ah tekiltnda da kemer balamann det olduu bilinmektedir. Deyim olarak kullanlan kemeri skmak ise, canla bala devam etmek anlamna gelir. Bekta ananesine gre Hz. Ali on yedi dostuna kemer, kuak ve silah kuatm olup bunlara Alev Bekta glbnklerinde de sk sk karlatmz gibi "on yedi kemer-beste" veya on yedi kemer-best denirdi.
49 48 47

46

46 47 48

Bkz. Noyan, Bektalik Alevlik Nedir?, s. 243.

Mecmua, vr. 33a-34a.

Bekta kemerleri ise 12-14 cm. eninde, 275-300 cm. uzunluundadr. Daha ok koyu krmz veya vine r renginde olup, kenarnda sar, krmz, yeil ve dier renklerden izgiler bulunur. Ba tarafnda deriye dikilmi kemer tokalar bulunan kemer, bunlarla bele balanarak dolanr. U ksm bir gen oluturacak ekilde oluturulmutur. Bkz. Dr. Mustafa Kara, Tasavvuf ve Tarikatler Tarihi, stanbul 1985, s. 269.

49

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

33

ed, ise ynden yaplp bele bir ka kat kuatlan kuaa verilen isimdir. Ehl-i ftvvet arasnda yaygn olup zamanla, ftvvet tekilt ile alkas kuvvetli olan Bekta, Rf ve Marif tarikatlarnda da ed kullanld grlmtr. ed kuatlm bulunan dervie "ed-bend" denilmektedir. Sfler 10 tane ed olduunu ifade ederler. Bu edlerin sahipleri srasyla Hz. dem, Hz. brahim, Hz. Nh, Hz. Muhammed, Hz. Ebu Bekir, Hz. mer, Hz. Osman, Hz. Ali, Hz. Hamza ve Hlid b. Veliddir. Yedinci dama-i ninmz tertb olunan kisve-i armz budur. Derv olan kii ed-bend olur, balanurlar. n ed-bend kemer-best olman an-al nedir? Emrullh ve snnet-i Reslullh allallhu tel aleyhi / ve sellemdir. d olup balanmadr. eddin tedbri dim menb- ehlullh erenler obetidir ve cn dim kri ve sen-y tesbdir. Ve gzi aydr ve kilidi ounan srelerdir ve yemii kelime-i tevddir. Y derv eger derse bir edd olman akm var m? Vardr adr? Altdr. / Evveli tevbedir, ikinci mchededir, nci dosta yan olmadr, drdnci adatdir, beinci tevekkllkdr, altnc terk-i msivdr. Y derv arndam malm olsun ki bir slik meydn- erenlerde gerek izmet ve gerek mfred bnen ed-bend olmaynca hiren kemer-best olmaz zr ibtid dem peyam-ber bili baland, zm bu ile. dem peyam-berden ora on yedi peyam-ber beli baland. btid t peyam-ber beli baland. kinci N peyam-ber, nci uayb peyam-ber drdnci Eyyb peyam-ber, beinci Msa peyam-ber, altnc sa peyam-ber, yedinci dris, sekizinci brahm peyam-ber, ouzunc smil peyam-ber, onunc Cercis peyam-ber, on birinci Ury peyam-ber, on ikinci Zlkifil peyam-ber, on nci / Ysuf peyam-ber, on drdnci, Zekeriyy peyam-ber, on beinci Sli peyam-ber, on altnc ~r lys peyam-ber, on yedinci ~aret-i `teml-enbiy Muammedel-Muaf allallhu tel aleyhi ve sellem efendimizi emr-i ~a ile kere beli baland. Cebril aleyhis-selm cennetden bir tc ve bir ulle ve bir kemer ve bir Bura getrp belin balad. Evvel farullh, ikinci snnet-i dem, nci snnet-i teml-enbiy Muammedel-Muaf allallhu tel aleyhi ve sellem snnet-i erfi olup bel balanur. Gerekle urunda ve erenler meydnnda icrs olur ve ~areti Ms peyam-beri belin ~zr lys peyam-ber balad, mrdi old. ... Malm ki Ms peyam-ber lys / peyam-beri mrd tutup bel balamas ilm-i aat ve ilimledr ve marifetullh duymazd. Hibir neb ve hibir vel mrd utmaynca ilm-i aat bilmez ve mrdsiz ~a alalmaz. Veller de ~aret-i Ameder-Rifani belini Arafat anda mridi yedi kii iinde belin balayup yedi ilat tennre geydirdiler. ol man zere kim yedi arun edd dimek idi. erat arun ile semvt yedi ve ar da yedi tabaadr. ... ve hem ann dem rriyetlerine yedi uv zere evt- amsede secde-i alt emr olunup ve acca / gidene yedi avaf ile ~acerl-esvede yz srmek ann yedi arun bend ed balama zere her birinde murd olan bir yaramaz fili balayup bir ey fili amadr. yet-i kerme ile balanur ve yet-i kerme ile alur. Meydn- erenlerde icrs olur. Y derv eger derse bu ed-bend olup balanmann bir eer-i faleti var mdr? Vardr. Bu cmle esrr- lhiyyeyi bilp emri nehyi grenp amel-i

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

34

Atabey KILI

itid ider ise faletini eerini evveli buul ftn balayup seveti aar. kinci abn balayup ilmin aar. nci rsn balayup anatin aar. Drdnci cehlin balayup ilmin ve aln aar. Beinci ehvetin balayup efatini ve abrn aar. Altnc kibr ftn balayup sn-i uln aar. / Yedinci trrehtn balayup marifet apus bendlerini aar. n bu vechile ~a yolna bend edd olup baludr. Byle derv-i slik olan ol vait mfredlik ismi msemm bit olup kf dinr. eklindeki ifadelerinde iaret ettii zere, Marif tarikatna gre ed-bend olmann ahkm altdr: Tevbe, mchede, dosta yakn olmak, sadkat, tevekkl sahibi olmak ve terk-i msiv yani Allahtan gayr olan her eyi terk etmek. Tarikata gre ilk kez Hz. demin beli zm ubuu ile balanm, daha sonra ise srasyla 17 peygamberin beli balanmtr: Hz. t, Hz. Nh, Hz. uayb, Hz. Eyyb, Hz. Ms, Hz. s, Hz. dris, Hz. brhim, Hz. smil, Hz. Cercis, Hz. Ury, Hz. Zlkfl, Hz. Ysuf, Hz. Zekerriy, Hz. Slih, Hz. Hzr-lyas ve son olarak da Hz. Muhammed. Tarikata gre ed yedi kez kuanlp zlr. Her ed kuanp zmenin ise yedi ayr faydas vardr: Cimrilii giderir, cmertlii aar; gazab balar, yumuak huyluluu aar; hrs balar, kanati aar; cehli balar, ilmi ve akl aar; ehveti balar, efkat ve sabr aar; kibri balar, gzel ahlk aar; trreht yani sama sapan sz sylemeyi kaldrr, marifet kapsn aar.
50

Bekta geleneinde de buna benzer bir ekilde kemerin yedi kez balanp zldn,
51

her balama ve zmede ise tlibin bir hususunun balanp bir dierinin aldn grmekteyiz. Marif tarikatna gre yedi kez ed-bend olan kii lh hediyeye ular. Bu hediyelerin her biri ise u manaya gelmektedir: Tevekkllk, mkerremlik, mrvvet, ftvvet, ecat, sehvet ve ruiyyet. Bu yedi hilati giyip beli balanan kii ancak bundan sonra ilm-i eriat, ilm-i tarikat, ilm-i marifet, ilm-i hakikat ve kermet-i Hakk elde edebilir. Bel balamak iki trl olur: Hizmet beli balamak, Mfred beli balamak.

Yukarda saydmz bu 7 kisve, yani tc, sa, gl, hrka, destegl, tennre ve kemer Marif tarikat iin son derece nem tamakta olup, tarikatn kurallarna uymayan, zellikle de yalan syleyen, zina yapan, haram yiyen, hrszlk yapan ve Allaha iman etmeyip ona irk koan kii nce bu elbiselerden soyundurulur, sonra da mutlak tarikattan uzaklatrlrd. Sonu olarak, Marif tarikatnn Trk kltr tarihi ve inanlar manzumesi ierisinde, zellikle de Ege Blgesi iin nemli bir yere sahip olduunu syleyebiliriz. Marifliin essen
52

50 51

Mecmua, vr. 36b-39b.

1) Tecellisi alr, yerine muhabbeti getirir, 2) Cehli alr, yerine hidyeti, 3) phesi alr yerine hilmi, 4) Kibri alr, yerine alak gnlll, 5) Kizbi alr, yerine doruluu 6) Masharal alr, yerine azameti, 7) Masiyeti alr, yerine taat getirir... Noyan, Bektalik Alevlik Nedir?, s. 242. Tc ve gl ve a bir ra ve deste-gl ve tennre ve kemer. Bu yedi kisveni biri zerinde bulunan derv bu be ar eger iler ise on iimizden ard idp ona zua memleket-ez-memleket gezer, berrn ve znddr, iimize giremez. Kend gibilerini bulur, birbirleriyle der alar cerrrdr. Mecmua, vr. 29a.

52

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

Manisa-Demircide Grlen Alev-Bekta-Rf Merepli Bir Tarikat : Mariflik

35

eski Trk esnaf tekilatlarndan olan ahliin ve ftvvetin izlerini tadn, daha sonra mahall unsurlar ile Alev-Bekta ve Rf etkilerinin karm sonucu genel grn olarak Alev tarikatlarndan biri hline geldiini sylememiz mmkndr. Bugn artk izlerini gremediimiz Mariflik, anlald kadaryla 19. yy.da en faal devresini geirmi ve yle zannediyoruz ki bu yzyln balarnda da artk unutulmaya yz tutmutur. Bugn belki gizli kalm muhiblerinin de olabileceini dndmz tarikat, en azndan bir asrlk bir srete ad geen blgenin kltr hayatnda hatr saylr bir grev stlenmi, zellikle blgedeki Alev-Rif kkenli halkn inan dnyasnda nemli roller stlenmi olmaldr. Bir kltr merkezi gibi altn dndmz Manisa Demircideki derghtan kalan ve pek ou orijinal olan el yazmalar, kltr hayatmz ve klsik edebiyatmz iin son derece kymetli eserler olarak Marif tarikatnn, en azndan sadece bu bakmdan bile nemini gstermeye yetecek delillerdendir. Ancak, knyesini vermi olduumuz iki almamz haricinde imdiye kadar ne bu mahall inan sistemi ile ne de bunlarn verdii kltrel ve edeb rnlerle ilgili herhangi bir aratrma yaplmtr. Bu tarikatla ilgili olup hlen Ege niversitesi Merkez Ktphanesinde muhafaza edilmekte olan pek ok yazma eserin ilm usullerle metinlerinin neredilmesi ve bylece ilim leminin istifdesine sunulmas, Trk kltr, edebiyat, tarih, tasavvuf ve inan tarihi asndan nemli bir hizmet olacaktr. Bu eserler zerinde yaplacak olan mteakip bilimsel almalar, eminiz ki tarikat hakknda daha teferruatl yeni bilgilerin ortaya kmasn salayacaktr.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007

36

Atabey KILI

KAYNAKA ATASOY, Nurhan, Dervi eyizi Trkiyede Tarikat Giyim Kuam Tarihi, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara 2005. BARKAN, mer Ltfi, Kolonizatr Trk Dervileri ve Zaviyeler, Vakflar Dergisi, Ankara 1942, II, s. 293-338. ERAYDIN, Seluk, Tasavvuf ve Tarikatlar, stanbul 1997. GL, Meliha, Kisve-i Marif Seyyid Muhammed b. Sbit Ali, Bitirme tezi, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi, zmir 1999. GNDZ, rfan, Osmanllarda Devlet-Tekke Mnasebetleri, stanbul 1984. KARA, Mustafa, Tekkeler ve Zaviyeler, stanbul 1977. KARA, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatler Tarihi, stanbul 1985. KARA, Mustafa, Gl Rislesi, Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, V/5 [1995], Bursa 1995, s. 11-23. KILI, Atabey, Marif Tarikat eyhi Ferd Baba ve Aruzla Yazlm iirleri, lm Aratrmalar Dergisi say:12, stanbul 2001, s.121-134. KILI, Atabey, Marif Tarikat ve Kuadas eyhi Ferd Babann Aruzla Yazlm Baz iirleri, Gemiten Gnmze Kuadas Sempozyumu, 23-26 ubat 2000, Kuadas/AYDIN. KILI, Atabey, Ege Blgesine it Alev-Bekts Esasl Bilinmeyen Bir Mahall Tarikat: Mariflik, Uluslararas Anadolu nanlar Kongresi, 23-28 Ekim 2000 rgp/NEVEHR. KILI, Atabey, Ege Blgesine it Alev-Bekta-Rifa Esasl Bilinmeyen Bir Mahall Tarikat: Mariflik, Bilimname, say: 1, Kayseri 2003, s.197-205. KILI, Atabey, Ege niversitesi Merkez Ktphanesi Yazmalar Alfabetik Katalou I (TrkeArapa-Farsa), Kayseri 2001. KILI, Atabey, Eski Trk Edebiyat zerine Yazlar, Kayseri 2001. KURNAZ, Cemal, Gl, DA, c. 14, stanbul 1996. NOYAN, Bedri (Dedebaba), Bektalik Alevlik Nedir?, stanbul 1995. OCAK, A. Y. ve S. Faruk, Zviye, A, c. 13, s. 468-476. Osmnzde Hseyin Vassf, Sefne-i Evliy , c. 5, Kitabevi, stanbul 2006, s. 305. TANMAN, M. Baha, Maarif Tekkesi, Dnden Bugne stanbul, Kltr Bakanl ve Tarih Vakf Yaynlar, stanbul 1994, s. 232-233. TANMAN, M. Baha, Mrif Tekkesi, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi 28. Cilt, Ankara 2003, s.62-63. "Tarikat", A, c. 12/I, stanbul 1979, s. 4-17. TARKAN, Necmi, Kartalda Kurulmu Bir Tarikat: Marifiye, stanbul 1964. Yahy gh b. Slih el-stanbul, Tarikat Kyafetlerinde Sembolizm Mecmatz-Zarif Sandkatul-Marif, Ocak Yaynclk, stanbul 2002. YILDIRIM, Melike Derya, Danyaln Kitb- Melhamesinin Transkripsiyonlu Metni, (Mezuniyet Tezi), Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi, zmir 2000. YILMAZ, zlem - Yldz, Ula, http://arsiv.sabah.com.tr/2005/10/08/gnd113.html

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 2/4 Fall 2007