1 BLM III. ELEKTROSTATK.

COULOMB YASASI

III.1.ELEKTROSTATK.
COULOMB YASASI
III. 1 . 01 . GR
Durgun haldeki elektrik yklerini inceleyen fiziin dalna elektrostatik denir. Manyetik olaylar M.. 2000 yllarnda inliler tarafndan bilinmekteydi. Baz elektrostatik ve manyetik olaylarda M. 700 yllarnda bilinmekteydi. Bunlar arasndaki ilikiyse ancak M.S.1920 ylnda H.C. Oersted tarafndan elektrik akmlarnn oluturduu manyetik etkinin gsterilmesiyle ortaya kmtr. Bu ilikinin anlalmasndan sonra elektrik ve manyetizma olaylar birletirilerek elektromanyetizma ad altnda incelenmitir. 19. yzyl bilim adamlar elektromanyetizmann doasn kefederek onu gelitirmilerdir. Bu bilim adamlarndan Maxwell klasik elektromanyetizma nn yasalarn oluturmutur. Bu yasalar genelde Maxwell denklemleri adyla anlmaktadr. Maxwell denklemleri, mekanikteki, Newton'un Hareket Kanunlar ve Evrensel ekim kanunlarnn oynad rolu oynarlar. Maxwell, n elektromanyetik karekterde olduunu, hzlarnn k hzna eit olduklarn ve bu hzn da elektriksel ve manyetik llerle bulunacan gstermitir. Klasik elektromanyetizmada elektrik ykleri, akmlar ve bunlarn karlkl etkileri incelenmekte ve kuantum teorisi ele alnmamaktadr. Bu bilim disiplinine ait bantlarla elektrik ve manyetizmann 10 -12 m kk boyutlarna kadar doru saylan ilemler yaplabilmektedir. Anlan bu atom boyutlarndan daha kk deerlerde devreye kuantum mekanii girer. zel rlativite ve kuantum mekaniinim klasik elektromanyetizmaya uygulanmas sonunda kuantum elektrodinamii bilim disiplini ortaya kmtr.

2 BLM III. ELEKTROSTATK. COULOMB YASASI

III.1.02.ELEKTRK YKLER
Bir cismin srtnme ile elektriklenmesi yaklak olarak 2700 yldan beri bilinmektedir. Bilhassa naylon miktar fazla olan kazaklar karanlkta giyilirken veya karlrken kvlcmlarn olumas elektrik yknn hareketine bir rnektir. Yamurlu havalarda bulutlarla yer aras veya buluttan buluta oluan imekleri gzlemeyenimiz yok gibidir. Burada oluan imek de elektrik yklerinin hareketine dier bir rnektir. Uzun yllara dayanan gzlemler sonunda srtnme ile elektriklenmede iki tip elektrik yk olduu bulunmutur. pee srlen bir cam ubuk dier bir cam ubuun yanna getirilirse ubuklar birbirini itecektir. Dier taraftan krke srtlm bir plastik ubuk, ayn cam ubuun yanna getirilirse onu ekecekdir. Amerika Birleik Devletleri bilim adamlarndan Benjamin Franklin ( 1706 - 1790 ), plastik ubukta oluan elektrik ykne ( - ) negatif ve cam ubukta oluan elektrik ykn ( + ) pozitif terimlerini getirmitir. Am ve plastik ubuklar arasndaki ekme ve itme kuvvetlerinin var oluu neticesinde durgun elektriin temel yasas ortaya kmaktadr. Bu temel yasaya gre ;

SADECE K CNS ELEKTRK YK VARDIR AYRI CNS ELEKTRK YKLER BRBRLERN EKERLER AYNI CNS ELEKTRK YKLER BRBRLERN TERLER

Elektriklenme sadece cam ve plastik ubuk iin gzlenen bir olay deildir. Her madde uygun koullarda srtnmeyle bir miktar elektriklenebilir ve bu elektriklenmenin cinside Franklin nin belirttii pozitif ve negatif seim kuralna gre belirlenir. Franklinin elektrik modelinin nemli bir taraf, elektrik yknn daima korunmu olmasdr. Daha ak olarak bir cisim dierine srtldnde yk olumaz. Elektriklenme hali, ykn bir cisimden dierine gemesiyle meydana gelir. Bylece cisimlerden biri bir miktar eksi yk, dieri de ayn miktarda art yk kazanr. Bu durum, ntr bir maddenin atomik yapsnda bulunan ekirdein ( + ) ykleri ( protonlar ) kadar ( - ) yklerinde ( elektronlar ) bulunmas gereini aklar.

3 BLM III.
BLM III.

ELEKTROSTATK. COULOMB YASASI

ELEKTROSTATK. COULOMB YASASI

III.1. 03. LETKENLER VE YALITKANLAR VE NDKSYONLA ELEKTRKLENME

ekil 01 deki gibi, bir bakr telin bir ucu bir cam ubua dolanp dier ucu bir elektroskoba balanm olsun. Srtme ile elektriklenmi plastik ubuk telin botaki uuna dedirilirse, ayn ykler birbirini iteceinden elektroskobun yapraklar birbirinden uzaklaacaktr. Buna gre tel boyunca veya tel iinden bir elektrik geii meydana gelmitir. Deney eer tel yerine bir ipek iplik veya lastik erit kullanlarak yaplrsa elektroskobun yapraklarnda byle bir alma olmayacaktr. Buna gre elektrik ykn ileten tele iletken ve elektrik ykn iletmeyen ipek iplie ve lastiede yaltkan ad verilir. Pek ok cisim iletken veya yaltkan grubuna girerken yar iletken adyla anlan nc cins cisimlerde bulunmaktadr. Yar iletkenlerin zellikleri, yaltkanlarla iletkenler arasnda bir yerde bulunan bir nc madde snfdr. Silisym (Si) ve Germanyum (Ge) eitli aletlerin yapmnda kullanlan yar iletken maddelerdir. Yar iletkenlerin zellikleri, malzemelere belirli miktarlarda yabanc atomlar katlarak yar iletken zelliklerinin byklk miktarlar deitirilebilir. Genelde metaller iyi iletken ve metal olmayan cisimler yaltkandrlar. Metallerde dolaan serbest yklerin negatif olduklar kantlanmtr. Pozitif ykler ise cam ubukta veya yaltkanlarda olduu gibi hareketsizdirler. Metallerde yk tayclar elektronlardr. Metali oluturan atomlarn d yrnge atomlar kendi atomsal sistemine bal kalmakszn etkileyici nedene bal olarak metalin iinde dolanabilirler

Elektroskop Bak r Tel

Ykl ubuk

Cam Destek

ekil 01
Deme ile elektriklenme

4 BLM III. ELEKTROSTATK. COULOMB YASASI

Yar iletkenler ise yk iletimi bakmndan iletkenlerle yaltkanlar arasnda bir zelliktedirler. nsann ve topran elektrik yklerini ilettikleri yani iletken olduklar bilinmektedir. Diger taraftan normal halde maddede eit miktarlarda pozitif ve negatif yk bulunmaktadr yani cisim ntr haldedir. Herhangi bir etkiyle rnek olarak ipekle camn srtnmesinde olduu gibi,birinden dierine elektrik yk yer deitirerek denge bozulursa cisim ntr halini kaybeder.

(a)

(b) ekil 02.a.b.c.d

(c)

(d)

letken bir cismin indksiyonla elktrik yklenmesi

Bir iletken , bir iletken tel veya bakr boruyla topraa balanrsa, iletkenin toprakland sylenir. Bu durumda toprak, elektronlarn kolaylkla gidebilecei sonsuz bir yer olarak dnlebilir. Bu olguya gre indksiyon denilen bir olayla bir iletkenin nasl yklenebileceini inceleyebiliriz. ekil 2.a daki gibi topraktan yaltlm ntr (yksz) bir krenin yanna eksi ykl bir ubuk yaklatralm. Bu durumda krenin ubua bakan taraf yk fazlal kazanrken dier yan ayn miktarda eksi yk kazanr. Daha ak olarak ubua bakan taraftaki elektronlar dier tarafa geecektir. ekil 2.b de grld gibi kre, iletken bir telle topraa balanarak ayn ilem yani, eksi ykl ubuk kreye yaklatrlrsa, bu kez baz elektronlar topraa iletilecektir. Kredeki toprak balants teli kaldrlrsa, (ekil 2.c) iletken krede indksiyonla dzgn olmayan ( + ) yk fazlal oluacaktr. Eksi ykl ubuk kreden uzaklatrlnca (ekil 2.d) indksiyonla krede oluan ( + ) ykler krede kalacak ve benzer ykler arasndaki itme kuvvetlerinden dolay kre dzgn olarak yklenmi olacaktr. Bylece, indksiyonla yklemede cisimlerin birbirine demesinin gerekmediini grm oluruz.

Ykl cisim

Yal tkan

ekil 03

5 BLM III. ELEKTROSTATK. COULOMB YASASI Art ykl cisim sadaki yalItkann yzeyinde indksiyonla ykler oluturur

letkenlerdeki indksiyonla elektrik yklenmesinin benzeri yaltkanlarda da izlenir.Ntr atom veya molekllerin ounda ( + ) ve ( - ) yklerin merkezleri akrlar. Bunlara ykl bir cisim etkidiinde bu yk merkezleri hafife kayarak molekln bir yannn dierinden daha art yklenmesine yol aar. Bu olaya Kutuplanma denilmektedir. Molekllerdeki yklerin bu ekilde yeniden dzenlenii ekil 3te gsterilmitir ve burada ykl cisim tarafndan yaltkann yzeyinde indksiyonla, indksiyon yk oluturulmutur. Buna gre, saa srtlen taran ntr kat paralarn neden ektiini veya elbiseye srtlen balonun neden duvara yaptn anlayabiliriz. ndksiyonla elektriklenmede: 1 ) ndkliyen cisimle indklenen cisim zerinde eit ve zt iaretli ykler oluur. 2 ) Bu yklerin herbirisi indkleyen cismim ykne eit olur. Dier taraftan : 1 ) ykl bir cisim bir bo iletken iersine dedirilmek suretiyle, tam olarak, yksz hale sokulabilir . 2 ) Bir iletken elektrille yklenirse, btn elektrik yk onun d yzeyinde toplanr.

III.1. 04.ELEKTRKSEL YK MKTARI VE YKN KUANTUMLU OLUU

Atom teorisine gre deiik uygulamalar maddenin atomlardan olutuu bilinmektedir. Tm atomlarda daha kk vardr. rnek olarak bir atom ekirdeinin blnme ( fisyon ) yoluyla

paracklarn deiik kombinelerinden meydana gelmitir. Paraclar atomdan karmak iin bir ok paralanmasdr. Atom alt paracklar yani atomu oluturan parcacklar, yzeysel olarak ele alndnda farkl tiptedirler, elektron, proton ve ntron. Daha baka atom alt paracklar olmasna karn bunlarn varlklar geicidir. Tm atomlarn olumas ayn yapdadr. Ntronlar ve protonlar atonmun ekirdeinde bulunurlar. Bu kresel ekirdein ap yaklaklkla 10-15 m byklndedir. ekirdein dnda ve ondan olduka byk uzaklklarda elekronlar dairesel daha dorusu eliptik yrngeler zerinde bulutsu veya parack eklinde bulunurlar. Dairesel yrnge halinde elektron yrnge aplarnn 2 veya 3 10 -10 m byklnde olduu kabul edilmektedir. Konuyla ilgili detayl bilgiler atom fizii bilim dal konularndan incelenebilir. Pratik olarak ntron ve protonun ktleleri birbirlerinme eit olarak kabul edilebilir ve bu ktleler elektronun ktlesinin 1860 kat kadar daha byktrler. Btn elektronlar ayn yk miktarna sahiptirler. Protonun ykde elektronun ykne edeerdir fakat elektronun yknn negatif olmasna karlk protonun yk pozitiftir ve

6 BLM III. ELEKTROSTATK. COULOMB YASASI

ntronda adndan belli olduu gibi ykszdr. Protonlar ve elektronlar arasnmdaki sadece ekmeye bal olan ktlesel ekim kuvvetlerinin yannda, bunlara ait elektriksel kuvvette bulunmaktadr. Elektriksel kuvvet, hem ekme hemde itme doasndadr. Bilindii gibi farkl ykler birbirlerini ekmekte ve ayn ykler birbirlerini itmektedirler. Ayrca bunlarn birbirlerine gre greceli hareketleri sonunda manyetik kuvvetlerde ortaya kmaktadrlar. Bu konuda durgun yklere ait olaylar incelenecektir. Elektrik yklerinde gzlenen iki zellik daha bulunmaktadr ve bunlar maddenin elektrikli yapsnda temel gelerdir. Bu iki zellik ;1) Elektrik, yklerinin taneli ( kuantumlu ) oluu ve elektrik yklerinin korunmasdr. Elektrik yklerinin korunmasna rnek olarak elektronla onun pozitif ykl antipara olan pozitronun bir araya gelerek iki paracn yok olmasdr. Burada paracklarn ktle enerjileri E = m c2 yasasna gre elektromanyetik enerjiye dnmtr. Korunuma ait pek ok fiziksel olay rnekleri vardr. Elektrik, elektrik birimleri denilen e elektron yknm tam katlar eklinde kuantumlanmtr. Elemanter yk denilen elektronun yk e = 1,6021.10-19 Coulomb ve ktlesi me = 9,108.10-31kg dr. Kayna ne olursa olsun, fizik bakmndan var olan bir Q elektrik yk Q= ne olarak ifade edilir. Burada n negatif veya pozitif bir tam say ve e' de elemanter yktr miktardr. Elektriksel ykte olduu gibi, fiziksel byklkler eer kesikli temel yap paralarndan olumusa, bu fiziksel byklkler kuantumlanmtr. Atomik boyutlarda incelenen pek ok fiziksel byklkler kuantumlanmlardr ve orada artk klasik fiziin kurallar deil kuantum fiziinin kurallar geerlidir.

III.1.05. NOKTA YKLER ARASINDAK KUVVET. COULOMB YASASI

Doadaki kuvetlerin drt deiik tip grntde olduu bilinmektedir.; 1) Ktlesel ekim kuvvetleri, 2) Durgun haldeki nokta ykler arasndaki itme ve ekim kuvvetleri, 3) Atom ekirdeindeki proton ve ntronu birarada tutan vede protonla netrondaki kuvarklar onlara balayan ok byk deerli ekirdeksel kuvvetler 4) Doal radyoaktivitenin olumasn salayan zayf ekirdeksel kuvvetler. Fizikilerin tm hayelleri bu drt kuvvetin ayn kaynakl olduunu ifade edebilecek birtek birleik kuvvet olduunu ispat edebilmektir. Durgun haldeki iki elektrik yk arasndaki karlkl elektriksek kuvvet, ykn deerlerine, iinde bulunduklar ortama ve iki ykn deerine bal bulunmaktadr. C.A. Coulomb tarafndan denel olarak 1785 ylnda bu kuvvetin oldugu ve bu kuvvetin temel

7 BLM III. ELEKTROSTATK. COULOMB YASASI

kuramlar ortaya konulmutur. Coulomb yasasna gre, ykl iki parack arasndaki karlkl elektriksel kuvvet, bu yklerin deerleri arpm ile doru orantl, ykler arasndaki uzaklkln karesi ile ters orantldr. Kuvvet vektrlerinin dorultusu ykleri birletiren doru zerindedir. Bu yasaya gre ykler arasndaki kuvvet: (r birim vektr ise);

F= k

Q1Q2 r r2

(01)

olarak verilir. Bu kuvvetin bykl

F= k

Q 1Q 2 r2

(02)

dir. Burada, Q1 ve Q 2 ayn iatetli ise F kuvveti itme kuvveti ve zt iaretli iseler F kuvveti ekme kuvvetidir ( ekil 04). Coulomb yasasndaki k sabiti, yklerin iinde bulunduu ortam nitelemek ve birimlerin belirlenmesi iin kullanlm bir orant sabitidir. Yklerin iaretlerine gre ekme ve itme kuvvetleri ekil 04 de gsterilmitir.

r F
TME

r F F
TME

EKME

ekil 04
Elektrik Yklerinin ekme ve itme kuvvetleri

Butn bilim dilinde ve mhendislikte kullanlan milletler arasndada kabullenilmi birim sistemi

SI

( Systeme internationale) birim sistemidir. Coulomb yasasndaki yk birimi, SI birim sisteminde, akm birimine bal olarak tanmlanr. ki pil birbirine iletken telle balandgnda iletkende elektrik ykleri harekete geecek yani elektrik akm doacaktr. Bir iletkenden geen bir Amperlik akma karlk ( I ), iletkenin belirli bir kesitinden bir saniyede geen yk miktarna Coulomb ( C ) denilmektedir. Matematiksel olarak son ifadeyi q = I. t (03)

8 BLM III. ELEKTROSTATK. COULOMB YASASI

olarak belirtebiliriz. Bantda SI birim sistemine gre I akm deeri Amper ve t zaman saniye olarak alnrsa yk birimi q Coulomb olacaktr. Coulomb yasasndaki k sabitinin deeride SI birim sistemine gre,

k = 8 ,99 10 9 N m2 / C2 dr. Problem zmlerinde bu sabit deerini 9 . 10 9 N m2 / C 2 olarak aldnzda hesaplamalarn sonucunda kayda deer bir sapma olmaz. getirmesi amacyla SI birim sisteminde k sabiti baz uygulamalara kolaylk

k=

1 4 o

olarak kullanlr. Burada o bo uzayn permivitesi (elektrik geirgenlii) veya dielektrik sabiti adn alr. Boluk iin geirgenlik sabitinin deeri 8,85.10 -12 C 2 / N . m 2 dir. Elektrik ykleri ele alnan sistemde eer birden fazla ise,her yk iftine Coulomb yasas ayr ayr uygulanarak sonuta vektrel olan kuvvetlerin bileke deeri bulunur. Coulomb yasasnn nemi sadece ykler arasndaki kuvveti ifade ediyor olmasnda deildir. Bu yasa, atom ekirdeinin etrafndaki elektronlarn ekirdee balanma kuvvetlerini, atomlarn bir araya gelmesi ile oluan moleklleri bir arada tutan kuvvetleri, kat ve svlar oluturan atom veya molekllerin bir arada tutulmasn salayan kuvvetleride aklar. Hidrojen atomundaki protonla elektron arasndaki elektriksel kuvvet ktle ekim kuvvetinden 10 39 kere daha byktr.

III.06. ELEKTROSTATKLE LGL UYGULAMALARDAN BAZILARI

VAN DE GARAAFF JENARATR ELEKTROSTATK KELTC FOTOKOP MAKNASI ALAN YON MKROSKOBU
Elektrostatik ilkelerine dayal eitli uygulamalar sonucunda ok sayda faydal cihaz gelitirilmitir. Bu cihazlardan bazlar: ykl temel paracklar hzlandran elektrostatik van de Graaff jenaratrleri , kopyalama ileminde kullanlam fotokopi makinas, kmr kullanan termik santrallarn oluturduu hava kirliliini azaltmaya alan elektrostatik keltici, metal malzemelerin yzeylerindeki atomlar

9 BLM III. ELEKTROSTATK. COULOMB YASASI

grntleyen alan-iyon mikroskobu elektrostatik boyama sistemleri dir.

ve oto retiminde otolarn

boya ileminde kullanlan

VAN DE GRAAFF JENARATR

Van de graaff 1931 ylnda, srtnme ile elektriklenme etkisi, yklerin bir iletkenin d yzeyinde toplanma etkisi ve sivri ularda elektrik alan younluunun daha fazla olmas nedeniyle burdaki yklerin kolay transferi etkisinden yararlanarak birka milyon voltluk bir potansiyel fark oluturan bir elektrostatik jenaratr planlayarak imal etmitir. Bu tr jenaratrn alma yntemi ekil05 de aklanmtr.

ekil 05.
Van de Graaff elektrostatik jenaratr

Bu sistem yksek voltaj fark kayna olarak ekirdek ( nkleer fizik ) fiziinde sk sk kullanlr. Bu elektrostatik jenaratr, esas olarak, yaltkan yksek stunlarn tepesine monte edilmi byk metal bo bir krte ( Yksek voltaj elektrodu ) motorla hareket ettirilen yk tayc bir kemer ve ykleyici bir doru akm elektrik kaynandan ibarettir. Yaltkan maddeden ( ipek,naylon, lastik gibi ) yaplm sonsuz K kay ( kemer ) yukarda ve aada bulunan P, Q mmakaralar zerinde srekli olarak bir motorla srekli olarak hareket ettirilir.Sivri ulu D iletkeni ( veye metal tarak ) S metal kresel kabua ve A sivri ucu bir ykleyici elektrik kaynann ( doru akm jenaratrnn ) + ucuna balanmtr. Bu jenaratrn dier ucu topraa baldr.Sivri u etkisiyle + elektrik A dan ipek kemere pskrr ( esasnda elektronlar kaytan sivri ulara geerler ve sonuta kay+ yklenmi olur ) ve kemer bu + yk yukarya tar. Bu yk D sivri uuna ulanca, sivri uta - yk ve S zerinde + yk indklenmi olur. D den akan - yk , kemer zerindeki + yk ile ntr hale gelir. Bu ilem kemer hareket ettike tekrarlanr ve metal kresel kabuk tutabilecei maksimum snra orantldr. Normal koullarda havann yaltkanl,elektrik alan deeri E max = 3 . 106 volt / m ye ulanca bozulur. Krenin voltaj ( topraa gre potansiyeli ) ve eletrik alan arasnda r yarap olmak zere V = E r bants bulunmaktadr. Buna gre Vmax = Emax r olacak ve krenin tutabilecei maksimum voltaj deeride belirlenmi olacaktr. Ayrca S yzeyi zerindeki yk dolaysyla potansiyeli snrlayan artlar laboratuvarn duvarlar ve tavan gibi baka cisimlerin alete yakn bulunmas durumudur. Jenaratrn daha yksek voltajlarda alabilmesi amacyla , jenaratrn kresi iindeki hava zel bir sistemle aa yukar 10 11 Atm./ cm2 basnca kadar arttrlr. Yksek basntaki havann normal koullardaki havaya gre

kadar ( krenin havaya eletrik ykn boaltmadan tutabilecei snr ) artan bir yk kazanr bunun sonucu olarak topraa gre potansiyelide artar. Krenin potansiyeli onun yarapyla ters

10 BLM III. ELEKTROSTATK. COULOMB YASASI

yaltkanlnn bozulmas iin gerekli elektrik alan deeri normal koullardaki elektrik alan deerinden daha byk olacaktr. Bylece ayn yar apl kre bu kez daha yksek elektrik alana dayanacak ve toprakla kra arasnda daha yksek potansiyel fark oluturacaktr. ekirdek fiziinde kullanlan ykl paracklarn veya iyonlarn hzlandrlmasnda kullanlan bir van de Graaff elektrostatik hzlandrcs, bir van de Graaff jenaratryle bir iyon kayna ve bu iyonlar aa doru hzlandrlmasnda kullanlan havas boaltlm bir tpten ibarettir ekil 05. Seilen hedeflerin protonlarla bombardman ile ekirdek reaksiyonlar oluturmak iin gerekli iyon kayna ,art ykl yksek voltaj elektrodu iinde yaplan hidrojen gaz iindeki bir elektrik boalmas ile elde edilir. Gereinde yksek enerjili elektronlar istendiinde , elektron kayna ok zaman eksi ykl yksek voltaj elektrodu iinde bulunan scak flamandan elde edilir. Proton hzlandrlmas halinde , protonlar boluk tp iinde aa topraklanm uca doru hzlandrlrlar ve uta bir hedef zerine odaklanrlar. Hzlandrma ileminde elektronlar kullanldnda , bu kez hedef yukarda olacak ve elektronlar topraklanm utan yukarda bulanan hedefe doru hzlandrlacaklardr. Yk Q olan bir paracn topraa nazaran V potansiyel farknda kazand enerji E =Q V = m v 2 olacaktr. Burada m partikln ktlesi ve v de partikln bu potansiyel farknda kazand hzdr. lk yaplan van de Graaff jenaratrnde topraa gre ulalan maksimum potansiyel fark 1,5 milyon volt idi. Zamanmzda 20 milyon voltluk elektrostatik jenaratrler yaplmtr.

6. RNEK PROBLEMLER
1) Aralarnda 10-13 metre uzaklk bulunan iki

parac arasndaki itme kuvvetlerini

hesaplaynz ve aralarndaki ktle ekim kuvveti ile karlatrnz . Her bir parac +2e veya 2.1,6.10-19 = 3.2.10-19 Coulombluk yke sahiptir.
zm: Aralarndaki uzaklk nedeniyle elektriksel itme kuvveti

F= k

Q1Q 2 r
2

ve

FE = 9.10 9

3,2.10 19 x 3.2.10 19

(10 )

13 2

= 9,2110 . 2 N

dur. Bu olduka byk bir kuvvettir ,yaklaklkla 10 gr ktlenin arlna eittir. Bir parac 2 proton ve iki netrondan olumutur. Proton ve ntronun ktleleri byk bir yaklaklkla birbirlerine eittir. Buna gre paracnn ktlesi 4.1,67.10-27 = 6,68.10-27 kg ve yerekim sabiti ,67.10-11 N m2 / kg2 olduuna gre, ktlesel ekim kuvveti
27 2 6 , 6810 . ( ) FG = 6,67.1011 (1013 ) 2

G=6

F=G

M 1M 2 r
2

ve

= 2,97.1037 N

dr. Grld gibi ktlesel ekim kuvveti elektrisel kuvvete gre ihmal edilebilir.

11 BLM III. ELEKTROSTATK. COULOMB YASASI

2) ekil 05 de A noktasndaki yke etkiyen toplam elektriksel kuvveti bulunuz.

zm:

F12 = F14 = 9.109

0,2.106 .0,510 . 6 = 2,25N (itme) (0,02) 2 0,2.10 6 .0,9.10 6 ( 3 / 100) 2 = 5,4 N (itme)

5,4N F14 =2,25N Q1

30 o

F12 =2,25N A (-0,2 C)

30 o

F13 = 9.10 9

F1 = F12 + F13 + F14

2 cm 3 cm

2 cm

F1 = 5,4 + 2 ,25 cos 30 + 2 ,25 cos 30 F1 = 9,297N

Q2 -0,5 C

1 cm

Q 3 1 cm

Q4 -0,5 C

-0,9 C

ekil 06. rnek problem 2

3) 10 gr ktleli iki iletken kre 120 cm uzunluundaki ipek ipliklerle ayn bir noktaya aslmlar ve her biri benzer Q yk tamaktadrlar. ( ekil 06) .Her sarkacn deyle yerine sin alnacak kadar ann kk olduunu kabul ederek letken kreler arasndaki aklk 5cm dir.
2

as yaptn ve tg

Q yknn deerini hesaplaynz.

zm: tan =

F mg

F=

Q 4 o r 2

r = 2lsin
l

Buna gre

Q = r 4 o mg tan Q = 2l sin 4 o mg tan

tan sin alnrsa tan r / 2l olacandan

r/2

mg

mg

Q=r

510 r 4 o mg . 2 .1010 . 3 .9,8 = 510 . 2 2l 2.1,2.9.109

ekil 07 rnek problem 3

Q = 2,410 . 8 C
4) ekil 07 deki gibi dizilmi yk sisteminde, A noktasna etki eden Coulomb kuvvetini bulunuz.

12 BLM III. ELEKTROSTATK. COULOMB YASASI

zm:

FAB

FAB = 9.109 FAC = 9.109

2010 . .2510 .

( 0.05)
6

2 6

= 1800N
5 cm

+ 25 C

A F

810 . .2510 .

( 0.03)

= 2000N
B
+ 20 C

FAC 3 cm C

ki kuvvetin bilekesini veren genel ifadedeki kuvvetler arasndaki a , geni a olduundan,

2 2 F 2 = FAB + FAC 2FAB FAC Cos

4 cm

-8C

ekil 08

. F 2 = (1800) + (2000) 2.1800.2000.

2 2

3 5

F =1708 N.

Bulunur.

III.1.07. PROBLEMLER
1) Beli bir uzakla yerletirilmi art ykl eit iki kk kre arasndaki itme kuvveti 1N dur. Bu

kreler birbirine dedirilir ve aralarndaki uzaklk ilk uzakln yarsna kadar indirilirse bu kez tme kuvveti 4,5 N oluyor. Krelerin ykleri arasndaki oran bulunuz. C. 2 ve 1/2 iki cevap.

2) Her biri - 8 C olan iki ykn aral 6 cm dir. Bu iki ykten 5er cm uzakta bulunan +5C luk

nc bir yk zerine etki eden bileke kuvveti bulunuz. C. 230,4 N .

3) Bohr 2 hidrojen atomu modelinde ktlesi 9,11.10-31 kg olan bir elektron, yalnzca bir protondan olumu bir ekirdekten etrafnda yarap 5,28.10-11 m olan dairesel bir yrnge zerinde

dolanmaktadr. Protonun yk elektronun ykne edeer ve zt iaretli ve ktleside 1,67.10 kg dr. a) elektronun merkezcil ivmesini, b ) asal hzn ve frekansn bulunuz. C: 10.10 22 m / sn 2, 4,15.10 17 rad / sn, 0, 661.1016 devir/sn

-27

13 BLM III. ELEKTROSTATK. COULOMB YASASI

4) +20 ve +5 C luk iki yk arasndaki uzaklk 6 cm dir.zerine etkiyen bileke kuvvetin sfr

olmas iin nc bir yk nereye konulmaldr? C. 4 cm .

5) ki proton arasndaki uzaklk ne olmaldrki ,aralarndaki itme kuvveti yer yzndeki arlklarna

eit olsun.Protonun ktlesini yaklaklkla 1,7. 10 C. 3,7 10- 6 m.

-27

kg olarak alnz.

6) Aralarndaki uzaklk 3,2.10-3 m olan ayn ykl paracklar serbest braklnca birinin balang

ivmesi 7,0 ve dierininkide 9,0 m / sn C. 8,1.10- 7 kg , 2,5. 10- 7 C.

oluyor. 7,0 m / sn

lik paracn ktlesi 6,3.10-7 kg

olduuna gre dier paracn ktlesini ve ortak ykn bulunuz.

7) Kenarlar a olan bir karenin sol st kesine + q yk, sol alt kesim,ne +2q yk, sa st kesine

-q yk ve sa alt kesine -2q yk konulmutur. Sa alt keye etkiyen kuvveti a= 5,0 cm ise bulunuz. C . 19,6 .10 2 N.

q=1,0.10 C ve

-7

8) Bir frtna bulutunun st ksmnda +40C luk, alt ksmnda -40C luk yk bulunabilir. Bu ykler aras

uzaklk 2km olabilir. Bu ykler arasndaki elektriksel kuvvet ne kadardr? C. - 3,6 .10 6 N . ekici.
9) nl U.S.A.l Fiziki Richard Feyman a gre; protonlara gre yzde bir elektron fazlal olan iki

insan birbirlerinden bir kol mesafesi uzaklkta olduklarnda, aralarndaki itme kuvveti, yerkre byklnde bir arl kaldracak kadardr. Bu sav dorulamak iin bir byklk mertebesi tayin ediniz. C . 1,33 . 10 25 N. Yakalak yerkre arl 6. 10 25 N. hemen hemen eit kuvvet

10) Kenarlar 0,5m olan bir ekenar genin st kesine 7C luk art yk, sol alt kesine 2C luk

art yk ve sa alt kesine - 4C luk yk konulmutur. st kede bulunan yke etkiyen kuvveti bulunuz

14 BLM III. ELEKTROSTATK. COULOMB YASASI

C . 0 , 87 N .
11) ekil 08 deki sistemdeki 2C luk yke etkiyen bileke kuvveti bulunuz (1C=10-6C)

-5C 5 cm. +5C

5 cm

+ 2C

ekil 08. Problem 11. C. 7 , 5 . 10 4 N . 12 ) Eit deerde elektrik yk tayan iki parack birbirlerine 3,0 .10 3 m uzaklkta bulunduklar zaman serbest braklyorlar.Birinci paracn balang ivmesi 4,0 m / s 2 , ikinci paracn balang ivmesi 8,0 m / s 2 olarak gzleniyor. Birinci paracn ktlesi 8, 6 .10 7 kg olduuna gre, ikinci paracn ktlesini ve paracklarn ortak yklerini bulunuz. C. m2 = 4 , 3 . 10 7 kg . ve 5.9. 10 11 C. 13 ) protonla elektronun birbirlerine etkileri sfr olacak ekildeki bir uzaklktan , elektron 4,2 . 10 5 m/s lik bir hzla protonun zerine frlatlyor. Hangi uzaklkta elektronun hz ilk hznn kat olacaktr. C . 3,6. 10 10 m. 14 ) Eit ve zt ykl iki kre arasndaki ekme kuvveti belli bir uzaklk iin bellidir. Bu kreler birbirine dedirilip belli bir uzakla kadar getirildiinde aralarndaki itme kuvveti ilk ekme kuvvetine eit oluyor. Krelerin ykleri orann bulunuz. C. Q1 / Q 2 = 3 2,8