KSU Mhendislik Bilimleri Dergisi, 14(3),2011

45

KSU. Journal of Engineering Sciences, 14(3),2011

Otomotivde Kullanlan Teknik Tekstiller

Hatice Kbra OKKESER1 , Erhan Kenan EVEN
1

1*

Uluda niversitesi , Tekstil Mhendislii , Bursa, Trkiye

ZET: Teknoloji alanndaki gelimeler kukusuz tekstil sektrnn ve zellikle teknik tekstillerin gelimesine olanak vermitir. Tamaclk tekstiller, kara, deniz, hava tama aralarnda ve uzay sanayiinde kullanlan teknik tekstillerdir. Bu grupta kullanlan teknik tekstiller deer olarak yaklak % 20lik paylar ile teknik tekstillerin en nemli grubunu oluturmaktadrlar. Gvenlik, dekorasyon, izolasyon, filtreleme gibi ilevlerinin yan sra, aralarda konfor da salamaktadrlar. Bu almada, teknik tekstiller ierisinde nemli bir paya sahip olan otomotiv tekstilleri incelenmitir. Otomotiv tekstillerin kullanm yerleri ve bunun yan sra hammaddeleri hakknda bilgi verilmesi amalanmtr. Anahtar Kelimeler: Teknik Tekstil, Tamaclk Tekstilleri, Otomotiv

Technical Textiles used in Automotive

ABSTRACT: Technological developments in the textile industry have allowed the development of technical textiles. Mobiltech are the technical textiles used in land transport vehicles, sea craft, aircraft and space industry. Technical textiles used in this group constitute the most important group of technical textiles with approximately a share of 20% of the total value. Besides security, decoration, insulation, as well as tasks such as filtering, mobiltech also enables comfort in vehicles. In this study, automotive textiles which constitute an important part of technical textiles were investigated. It was aimed to provide information about end uses of automotive textiles as well as their raw materials. Keywords: Technical Textiles, Mobiltech, Automotive,

1. GR
ok geni bir rn yelpazesine sahip olan teknik tekstiller, tekstil sektrnn en hzl byyen alandr. zellikle son yirmi yl ierisinde bu alanda yaplan aratrmalar olduka nem kazanmtr. Gnmzde tekstil maddeleri, gerek lif eitlilii olarak, gerekse oluturulabilen yaplarn eitlilii sebebiyle klasik tekstil kullanm alanlar dnda; tp, inaat, tamaclk, tarm ve endstri gibi alanlarda da yaygn olarak kullanlmaktadr [14]. Teknik tekstiller: Estetik ve dekoratif karakteristiklerinden ziyade, ncelikli olarak teknik performans ve fonksiyonel zellikleri iin retilmi tekstil materyalleri ve rnleridir [13].Yksek teknik ve kalite gerekliliklerini karlayan (mekaniksel, sl, elektriksel, dayankllk vs.) ve teknik fonksiyonlar olan materyallerdir [14]. Teknik tekstiller ok basit ve ucuz bir rnden (rn. sarg bezi) ok spesifik, kompleks ve pahal bir rne (rn. yapay tendon, damar) kadar geni bir rn yelpazesine sahiptirler. Spesifik ihtiyalar karlamak *Sorumlu Yazar: Erhan Kenan EVEN , rceven@uludag.edu.tr

iin retilen grup, yksek performansl teknik tekstiller olarak adlandrlmaktadr. Teknik tekstiller ilk olarak uluslararas teknik tekstiller fuar, Techtextil Frankfurtu dzenleyen Messe Frankfurt tarafndan, uygulama alanna gre 12 snf altnda toplanmtr. Fakat bu snflandrmada baz rnler, kulanm amacna gre birden fazla alanda yer alabilmekte, kesin snrlar izilememektedir. Genel olarak bu snflandrmalarn ksaca aklamalar aadaki gibi yaplabilir [6, 14]. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Medtech: Tbbi ve hijyenik tekstiller Mobiltech: Her trl kara, deniz, hava tatlar ile uzay sanayiinde kullanlan tekstiller Protech: Bireysel ve toplu koruma amacyla kullanlan tekstiller Buildtech: naat ve yap tekstilleri Indutech: Filtrasyon, tama ve dier endstriyel amal tekstiller Geotech: Toprakalt inaat mhendislii ve peyzaj mimarlnda kullanlan tekstiller Agrotech: Ziraat, su rnleri, bahecilik ve ormanclkta kullanlan tekstiller Sportech: Spor ve serbest zaman tekstilleri

KSU Mhendislik Bilimleri Dergisi, 14(3),2011

46

KSU. Journal of Engineering Sciences, 14(3),2011

9.

Hometech: Mobilya, ev tekstilleri ve yer demelerinin teknik bileenleri 10. Clothtech: Ayakkab ve giysilerin teknik bileenleri 11. Packtech: Ambalaj tekstilleri 12. Oekotech: Ekolojik ve evre amal tekstiller Yukarda saylan on iki kategori altnda yzlerce teknik tekstil rn ve uygulamas yer almaktadr. rn ve uygulama alanlarnn bazlar gelenekseldir, bazlar kkl malzeme ve tekniklerle yer deitirerek yaplmaktadr, bazlar ise bal bana zellikleri iin yeniden yaratlmaktadr [2] Gnmzde kullanlmakta olan teknik tekstil rnlerine ve uygulamalarna dair u rnekler verilebilir: Kamuflaj giysileri, Antibalistik (kurun geirmez) malzemeler, elik yelekler, Otomobil hava yastklar, Tat arac lastikleri iin kord bezleri, Tat aralar iin hal, paspas, oto koltuk klflar vb, Otomotiv sanayiinde aralarn akustik zelliklerinin iyiletirilmesi, Otomobil egzoz sistemleri, Otomobil koltuklarnda ve hasta yataklarnda kullanlan, klima (air condition) zellii olan boyutlu zgl rme kumalar, nsan vcuduna kontroll ila salnm yapabilen tbbi materyaller, Sel ve ky erozyonuna kar yap malzemeleri, Pasaportlar iin a duyarl veya kompleks yapda gvenlik iplikleri, Boru balant paralar,

Tekstil materyalleri ile kuvvetlendirilmi betonlar, Kemik konstrksiyonu iin kontroll elastik zellikli biyolojik malzemeler, Vcut fonksiyonlarn izleyen giysiler, F35 sava uandaki karbon kompozit malzemeler, Boeing 787 uaklarn 30 metre uzunlukta, 7 metre genilikte ve 1,2 metre kalnlktaki kanatlarnn %50 karbon lifi kullanlarak retilmesi [2].

Dier yandan, yine takip edilen uluslararas etkinliklerden, gittike artan konfor istei ve ilave donanmlarn, otomotiv sanayiinde kalitatif ve kantitatif deiiklikleri gerektirdii, bu sebeple de teknik tekstillerin otomotiv sanayiinde ok ynl kullanm konusunda geni anlamda aratrmalar yapld anlalmaktadr [2]. Dnyada teknik tekstil retimi her geen gn talebe ve gelitirilen yeni teknolojilere bal olarak artmaktadr. 1995 ylnda tketilen teknik tekstiller, toplam 13 971 000 ton iken, bu miktar 2000 ylnda 16 714 000 tona ulamtr. 2010 ylnda ise teknik tekstiller tketim miktarnn 23 774 000 ton olmas beklenmektedir [19]. 1995 ylndan 2005 ylna Avrupa lkelerinde ve Trkiyede teknik tekstil retim miktarlar ile 2008 ve 2012 yl tahminleri izelge 1de verilmektedir. .

izelge 1. Avrupada Teknik Tekstil retimi ve 2012 Tahminleri [2]. Yllar Bat Avrupa 1.079 1.237 1.209 1.265 1.289 1.350 1.287 1.222 1.135 Orta ve Dou Avrupa 90 135 143 129 133 146 147 152 155 Trkiye Toplam

1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2008* 2012* *: Tahmin ,

45 101 104 128 137 145 150 162 175

1.214 1.473 1.456 1.522 1.559 1.641 1.584 1.536 1.465 Birim: 1000 ton

KSU Mhendislik Bilimleri Dergisi, 14(3),2011

47

KSU. Journal of Engineering Sciences, 14(3),2011

izelge 2de teknik tekstillerin kullanm alanlar ile ilikili teknik tekstil tketimleri ve teknik tekstillerin 2010 yl pazar paylar bakmndan dalmlar verilmitir. 2010 yl sonuna kadar dnya apnda teknik tekstil retiminin miktar olarak 23,8 milyon tona ulaaca, deer olarak ise pazarn 126 milyar dolarlk bir bykle eriecei tahmin edilmektedir. 2000-2005 yllarndaki tketim miktarlarna bakldnda, yllk ortalama % 3,3lk bir art grlmektedir ve bu artn 2005-2010 yllar arasnda

% 3,8e kmas beklenmektedir [2]. izelge 2de grld gibi, 2000, 2005 ve 2010 yllarnda teknik tekstiller tketiminde en yksek paya sahip olan uygulama alan ambalaj tekstilleridir ve bunu yakn deerlerle tat aralar iin tekstiller takip etmektedir. 2010 ylnda bu iki uygulama alannn yan sra endstriyel tekstiller, ev tekstilleri, tbbi tekstiller ve inaat tekstilleri alanlarnn da tketim miktar asndan n plana kt grlmektedir

izelge2. Teknik tekstillerin dnya genelinde tketim miktarlar (1000 ton) [19] %Byme %Byme 2010 yl pazar Uygulama alanlar 2000 2005* 2010* 2000-2005 2005-2010 pay (%) 255 319 413 4.6 5.3 2 Jeolojik tekstiller 1.648 2.033 2.591 4.3 5.0 11 naat tekstilleri 1.543 1.928 2.380 4.6 4.3 10 Tbbi tekstiller 2.205 2.624 3.257 3.5 4.4 14 Endstriyel tekstiller 238 279 340 3.3 4.0 1 Koruyucu tekstiller 1.381 1.615 1.958 3.1 3.7 8 Zirai tekstiller 2.552 2.990 3.606 3.2 3.8 15 Ambalaj tekstilleri 989 1.153 1.382 3.1 3.7 6 Spor tekstilleri 2.479 2.828 3.338 2.7 3.2 14 Tat aralar iin tekstiller 1.238 1.413 1.656 2.7 3.2 7 Teknik giysiler 2.186 2.499 2.853 2.7 2.7 12 Ev tekstilleri 16.714 19.683 23.774 3.3 3.8 100 Toplam *Tahmini deerler ekil 1de tm dnyada yllara gre teknik tekstil tketimindeki art net bir ekilde grlmektedir. ekil 2 de kullanm alanlarna gre 2005 yl teknik tekstil tketim oranlar verilmektedir. 2005 yl teknik tekstil tahmini tketim oranlarna gre paketleme tekstilleri, tamaclk tekstilleri, endstriyel tekstiller ve ev tekstilleri alanlar miktar olarak en byk paya sahiptir. .

ekil 1. Yllara gre dnyada toplam teknik tekstil tketim miktarlar [19]

KSU Mhendislik Bilimleri Dergisi, 14(3),2011

48

KSU. Journal of Engineering Sciences, 14(3),2011

ekil 2. Kullanm alanlarna gre 2005 yl tahmini tketim oranlar [19]

2.TAIMACILIK TEKNK TEKSTLLER (MOBILTECH)

Mobiltech, kara, deniz, hava tasma aralarnda ve uzay sanayiinde kullanlan teknik tekstillerdir. Bu grupta kullanlan teknik tekstiller deer olarak yaklak % 20lik paylar ile teknik tekstillerin en nemli grubunu oluturmaktadrlar ve gvenlik, dekorasyon, izolasyon, filtreleme gibi ilevlerin yan sra, aralarda konfor da salamaktadrlar. Dnya genelinde motorlu tatlarn art ile bu tatlarda kullanlmas gereken tekstil malzemeleri de artmtr [18]. Ayrca, tekstil malzemeleri tatlarn zrhl kaplamalarnda da youn olarak kullanlmaktadrlar. Bu alana giren balca rnler: Emniyet kemerleri, hava yastklar, i yzey kaplama malzemeleri, koltuk demelikleri ve otomobil rtleri, kord bezleri, lastikler, hallar, perdeler, hortumlar, kaylar, halatlar, filtreler ve kompozit yaplardr [6]. Sektr, dnyadaki genel eilimler paralelinde, son yllara kar karya kald yksek retim maliyetlerinin de etkisiyle, fiyat rekabetinin youn olduu rnlerden, olabildiince katma deeri yksek rnlerin ihracatna ynelme yoluna gitmitir. Teknik ve akll tekstiller ile nano teknoloji uygulamalarnn rnler katt fonksiyonlar dolaysyla, tm dnyada otomotivden inaata, tptan havacla ok farkl alanlarda kullanm yeri bulmas, bu rnlere olan ilgiyi ve rabeti arttrmaktadr. Dolaysyla Trk tekstil ve konfeksiyon sektrnn de bu konularda alm yapmas kanlmaz olmutur [2]. Big bag tabir edilen dkme maddeler iin esnek mahfazalar, ara lastikleri iin kord bezleri ve nonwoven kumalar, Trkiyede en fazla retilen teknik tekstil materyalleridir [2]. Teknik tekstiller, kara tatlarnda en ok, demeliklerde, koltuk klflarnda, emniyet kemerlerinde, otomobil rtlerinde ve lastiklerin kord

bezlerinde geni bir kullanm alan bulmaktadrlar. Aracn eitli paralarnn izolasyonu iin, s dayanml ve ses geirmeyen tekstil rnleri kullanlabilmektedir. Ya, benzin filtreleri, havay temizlemekte kullanlan filtrelerin yapmnda da nemli bir yer tutmaktadrlar. Otomobillerde en ok kullanlan tekstil rnlerinden bir dieri ise hava yastklardr [14]. Standart bir otomobilde ortalama 14 kg tekstil rn kullanlmaktadr. Bu tekstil rnlerinin te ikisi i dzenlemede yani hallarda, koltuk klflarnda, tavan kap kaplamalarnda kullanlmaktadr. Kalan ise hortum, emniyet kemerleri ve hava yastklarnn takviyelendirilmesinde, grlt ve titreim izolasyonunda ve fren svsnn, yalarn, yaktnn ve havann filtrasyonunda kullanlmaktadr [21]. Deniz tatlarnda yelken bezleri, halatlar, i dekorasyon malzemeleri, can kurtarma yelekleri, kurtarma botlar teknik tekstillerdir. Hava tatlarnda ise, teknik tekstil malzemeleri baslca: i dekorasyonda, yapy glendirecek lif takviyeli kompozit malzemelerde, paratlerde, emniyet kemerlerinde, can kurtarma yeleklerinde, lastiklerde kullanlmakta olup, arl azaltacak ve gvenlii tehdit etmeyecek zellikte olmalar arttr. Uaklarn manevra kabiliyetlerini artrmak iin yeni modellerde, hafifliklerinden ve fonksiyonelliklerinden dolay tekstil malzemelerinin oran artmaktadr. rnein, Airbus 310 uaklarnn yeni modellerinde, uan toplam arlnn % 10u tekstil malzemelerinden olumaktadr [6]. Demelik kumalarn retiminde, yand zaman zehirli gaz karmayan ve tutuma scakl yksek olan lifler tercih edilmektedir. Bu zellik tm tatlarda nem tamakta, hatta tat cinsine gre zorunluluk kazanmaktadr. Denizcilik ve havaclkta kanuni kstlamalarla kullanlacak tekstil malzemesinin zellikleri belirlenmi olup, kara tatlarnda da tatn yklenebilecei yolcu says arttka bu konudaki kstlamalar da artmaktadr [9]. G tutuurluk zelliinin yan sra, UV dayanm, kflenme ve

KSU Mhendislik Bilimleri Dergisi, 14(3),2011

49

KSU. Journal of Engineering Sciences, 14(3),2011

rmeye kars dayanm, srtnme direncinin yksek olmas gibi zellikler de lif seiminde belirleyici faktrlerdir[14]. Lif tipi, lif zellikleri ve kuma yaps anmay etkileyen faktrler olarak bilinir [18].

3. OTOMOTVDE KULLANILAN TEKNK TEKSTLLER

Otomotiv endstrisinde srekli kaliteyi arttrc ve daha ekonomik malzeme kullanm yolundaki araylar srmektedir. Kriterler: malzemenin yksek mukavemete, uzun dayanm sresine, hafiflik ve mkemmel bir grnme sahip olmasdr.

Otomobillerde kullanlan teknik tekstiller dekorasyon, izolasyon, filtreleme gibi ilevlerin yan sra aralarda konfor da salamaktadr. Aralarn i demlerinde kullanlan tekstiller de dayankllk, toz tutmama, konfor gibi birok adan nem arz etmektedir. Ayrca, tekstil malzemeleri tat aralarnn zrh kaplamalarnda da youn olarak kullanlmaktadr. [14]. ekil 3de tekstil malzemelerinin otomobillerde kullanm yerleri verilmitir [4].

ekil 3. Otomobillerde tekstil malzemelerinin kullanld yerler (Balc, 2005). (1) tavan, (2) gnelik, (3) i tavan destek malzemesi, (4) gneten koruyucu dolgu maddesi, (5) gnelik kaplama malzemesi, (6) karbratr filtresi, (7) batarya ayrac, (8) kaylar, (9) kap pedleri, (10) hava yast, (11) emniyet kemeri balant noktas kaplamas, (12) emniyet kemeri kaplamas, (13) bagaj kaplamalar, (14) bagaj zemin kaplamalar, (15) susturucu sarg, (16) lastik destek malzemeleri, (17) tavan i astar kaplamalar, (18) iskelet paralar, (19) cam fitil kaplamalar, (20) kalplanm koltuk kaplanmas,(21) deme destekleri, (22) yaltm ve izolasyon malzemeleri, (23) dekoratif kumalar, (24) filtreler, (25) kalplanm yakt deposu, (26) poliretan kaplamal destek , (27) hallar, (28) tafting hal destei. izelge 3de ise tekstil malzemelerinin otomobillerde kullanm yerlerine gre dalmlar verilmitir [17] izelge 4de otomobillerde kullanlan malzeme tipleri ve lif eitleri verilmitir.

izelge 3. Otomobillerde tekstil malzemelerinin kullanm dalmlar [17] Malzeme Tipi Hallar ( paspaslarla birlikte) Demeler (koltuk kuma) komponentler Lastikler Emniyet kemerleri Hava yastklar Dierleri Toplam % 33,3 18,0 14,0 12,8 8,8 3,7 9,4 100

KSU Mhendislik Bilimleri Dergisi, 14(3),2011

50

KSU. Journal of Engineering Sciences, 14(3),2011

izelge 4. Otomotiv tekstillerde kullanlan malzeme tipleri ve lif eitleri Malzeme Tipi Hallar Demeler Bagaj ve Tavan Kaplamalar Lastikler Emniyet Kemeri Hava yastklar Kullanlan Lif Nylon 6.6, Poliolefin, Rayon Nylon 6.6, Poliester, Yn Polyester, Polipropilen, Nylon 6.6 Nylon 6, Nylon 6.6, Poliester Nylon 6.6, Poliester Nylon 6, Nylon 6.6

3.1. Hallar Hallar otomobilde grnen ak, kat blgelerin gizlenmesi amacyla kullanlr. Bu demelerde kullanlan liflerin kalnln, kesitlerini ve tapel uzunluklarn deitirerek kirin grnmeme zelliinin kazanlmas iin de allmaktadr. Pskll hallarda kullanlan baz poliamid iplikleri gen kesitte retilmiler ve yanstarak kirin grnmemesi salanmtr. Gze ho gelen hallarn yzeyi genelde ok renklidir. Hal yzeylerinin ekillerinin deitirilmesi gibi baz yapsal deiiklikler de kat blgelerin gizlenmesinde rol alr [4]. 3.2. Demeler Otomobil koltuk kumalar %18lik paylar ile otomobillerde kullanlan tekstil malzemeleri ierisinde ikinci srada yer almaktadr. Otomobil demelik kumalar yap olarak eitlidir. Bunlar: Dz dokuma kumalar (200-400 g/m2), dz dokuma kadife kumalar (360-450 g/m2 ), zgl rme kumalar (160-340 g/m2), rael ift ine barl rme kumalar (280-370 g/m2 ) ve yuvarlak rme kumalardr (160-230 g/m2) [20]. Dz dokuma kadife kumalar, retilmesi en maliyetli olan kumalar olup kalite bakmndan en st

seviyededir. rme kabark yzeyli kumalar daha yumuaktr. Dokuma kumalar snrl esnemeye sahiptir. Kuman yaps ne olursa olsun genellikle l kaplama(sandvi yap) kullanlr. Bunlar: Kuma yz Poliretan kpk Ak renkli ince dokunmu astar eklindedir. Kpn amac arabann mr boyunca kuman hibir zaman burumamasn ve torba gibi imemesini salamaktr. Poliretan kpn younluu genellikle 26-45 kg/ m 3 aralndadr ve kalnl 2-20 mm dir. Astar kuma genellikle zgl rme naylon yada polyesterdir ve gramaj 30-90 g/ m2 dir [9]. Son yllarda flok iplikler ile retilmi olan kumalar da otomobillerde koltuk kuma olarak tercih edilmektedir. Bu ipliklerin en nemli avantaj anma dayanmnn yksek ve iyi bir termal konfora sahip olmasdr. Uzun mesafeli seyahatlerde terlemeyi en aza indiren bir yapya sahiptir. Bu iplikler, 1-2 mm uzunluunda havlarn elektrostatik alan yardm ile yklenip yaptrc ile kaplanm olan merkez iplie sabitlenmesi ile retilmektedir.

ekil 4. Otomobil demelik kuma grnm (Fung and Hardcastle, 2000).

KSU Mhendislik Bilimleri Dergisi, 14(3),2011

51

KSU. Journal of Engineering Sciences, 14(3),2011

3.3. nceden ekillendirilmi Yaplar Demeliklerden ve hallardan farkl olarak otomobil iersisindeki dier sabit yaplar da tekstil yaplar ile kaplanmaktadr. Tavan kaplamalar, bagaj kaplamalar, taban kaplamalar, kap ve duvar paneli kaplamalar, nceden ekillendirilmi yaplar ad verilen i kaplamalardr. nceden ekillendirilmi yaplar otomotiv endstrisinde salad teknolojik kolaylk ve gsterdii performans nedeniyle giderek artan bir kullanm alan bulmaktadr. 3.4. Tavan Kaplamalar Tavan kaplamas otomobilin n tarafndan arka camna kadar olan yeri kapsamaktadr. Genellikle kalplandrma ile ekillendirme, gnelik, lambalar ve giysi asklar oluturulmasnda kullanlmaktadr. Byme potansiyeline sahip olan otomotiv pazardr. Pazar bymesi yllk %10 civarndadr [9; 11]. Baz otomotiv imalatlar, polyesterin naylondan fazla olan dayankll ve dk maliyetinden dolay ineleme yntemi ile dokusuz yzey oluturmaya ynelmektedir. Tavan malzemelerin ekonomik ve salamlk dnda, renk dayankll, ekil verilebilirlik, hafiflik ve termal ve akustik yaltm gibi zellikleri vardr [9]. Tavan demelerinden beklenen zellikler: estetiklik, yumuak dokunu, boyutsal kararllk, solmazlk, kir tutmama zellii, ses ve titreim yaltm, ince yapda olmas ve rijit zellik gstermesidir [12]. Tavan demelerinde nylon ve pvc lifleri ile zgl rme teknii kullanlr. zgl rme yapya daha iyi anma ve boncuklanma dayanm kazandrmaktadr. Ayn zamanda esneme zellii daha iyi olduundan dokusuz yzeylere nazaran daha kolay ekil alabilir. Dokusuz yzey tavan demelikleri genelde ince denye numaralarnda polyester veya polipropilen liflerinden yaplmaktadr. Bunun nedeni polyester veya polipropilen liflerinin daha dk gramajlarda daha iyi bir rtme etkisi salayabilmeleri (200 g/m2) ve anmaya kar dayankllk gstermeleridir [12]. Tavan kaplamalarnn zellikleri liflerin geometrik yapsndan, kesit eklinden ve malzemenin zelliklerinden etkilenmektedir. 3.5. Bagaj Kaplamalar Bagaj kaplamas olarak kullanlacak kumalarn dz bir grnme veya ksa havlardan oluturulmu bir yapya sahip olmas gerekmektedir. retilen kumalar yksek uzama, yksek geri dn ve ekil kaybetmeme zelliklerine sahip olmaldr. Grnm dnda bagaj kaplamalarnn sert, anmaya dayankl, salam ve kolay temizlenebilir

olmas da istenen zelliklerdendir. Yapmnda genelde polyester ve polipropilen lifleri kullanlmaktadr. En ok ineleme yntemiyle elde edilmi dokusuz kumalar kullanlmaktadr. Yol grltsn kesmek iin geri kazanlm liflerden yaplan battaniyeler bagaj astarlarnn altna yerletirilmektedir. Bu yaplar alt kee olarak ta bilinmektedir. Bu dolgu malzemeleri polyester, poliamid, polipropilen gibi eski liflerin harmanlanmas ile yaplmaktadr [4]. 3.6. Taban Kaplamalar Otomobillerin zemininde dekoratif ve yaltm amal olarak taban kaplamalar kullanlmaktadr. Taban kaplamalarndan beklenen zellikler; belirli bir sertlii olmas, kolay temizlenebilirlik ve anma dayanmnn yksek olmasdr. Son yllarda bu zelliklere ilave olarak g tutuurluk da istenen bir zellik olarak ortaya kmaktadr. Otomobillerin tabanlarnda genellikle tafting velur hallar kullanm alan bulmaktadr. Ancak gnmzde ineleme yntemi ile keeletirilmi polipropilen dokusuz yzey hallar fiyat performans asndan artan bir kullanm trendine sahiptir [15]. 3.7. Kap ve Duvar Paneli Kaplamalar Kap ve duvar panellerinin temel fonksiyonlar estetik grnm ve ses geirmezliktir. Kalplandrlm kap panellerinde bata polipropilen dokusuz yzey kalbn altna yerletirilir. Demelik kuma ise st ksma yerletirilir. Daha sonra kpk ve karton tabaka yerletirilerek vakum ile btn paralar preslenir [15]. Parsel raflar arka koltuklarla bagaj arasndaki alann etrafn evirmek amacyla kullanlmaktadr. Genellikle polyester, poliamid veya polipropilenden yaplm ineleme yntemiyle elde edilmi dokusuz kumalar kullanlmaktadr. zellikle yksek k haslna sahip polipropilen kumalar daha ok tercih edilmektedir [17]. ekil 5de otomobil kap paneli grlmektedir.

ekil 5 Otomobil kap paneli 3.8. Filtreler Bir otomobilin 10dan fazla farkl blgesinde filtre bulunmaktadr.

KSU Mhendislik Bilimleri Dergisi, 14(3),2011

52

KSU. Journal of Engineering Sciences, 14(3),2011

3.9. Benzin ve Ya Filtreleri Benzin filtreleri motoru kirleten, sudan, pastan ve dier kirlenmelerden korumak iin dizayn edilmi yaplardr. Kirlenme ne kadar az olursa motorun performans da o kadar iyi olmakta ve yksek yakt tasarrufu salamaktadr. lk yaplan benzin filtreleri tel alardan retilmekteydi. Verimi yksek olmasna karn, bu filtrelerin yakttaki suyu ayrma yetenei dkt. Bu dezavantaj saran monofilamentlerinden yapm yeni filtrelerin kullanm ile ortadan kalkmtr. Filamentler, vinil klorit polimeri esasldr ve eriyikten lif eirme ileminden sonra esnetilerek retilmektedirler. Su, ate, k ve bakterilere kar dayankldrlar. Saran, benzin filtreleri iin en iyi malzemedir. nk bu malzemeden yaplm filtreler benzine kar dayanm, geri kazanm, su absorplama ve tutumazlk zelliklerine sahiptir. Ayrca saran filtreler benzin deposuna hava girmesini de engellemektedir. Sahip olduklar fitillenme kapasitesi ile saran liflerinin yzey gerilimi, benzinin kritik yzey geriliminden yksek olmakta ve bu sayede benzin filtreden basncn da yardmyla kolaylkla geebilmektedir [8].

3.10. Hava Filtreleri Motor iinde filtrenin bulunduu yer karbratrdr. Burada kullanlan filtre genel olarak slak yaylm dokusuz kumalardan yaplmaktadr. Bu kumalar, kat hamurundan retilen selloz lifleri ile az miktarda sentetik lifin kartrlmas ile elde edilmektedir. Elde edilen yapya reine binderler ile sertlik kazandrlmaktadr. Yzey alannn artrlmas iin hava filtreleri 1-20 tabakadan oluturulmaktadr. Bu iki yntemden farkl olarak kuru yaylm dokusuz kumalardan da filtre yaplabilmektedir. Bu tr filtreler uzun tyl st tlbent tabakasndan, ak yapl i tabakadan ve dk hacimli alt tabakadan olumaktadr [8]. 3.11. Dier Filtreler Tekstil filtre yaps yakt tarafndan oluturulan emisyonlarn temizlenmesinde de kullanlmaktadr. Benzin eksozlarndan kan bu emisyonlar pis kokulu ve evreye zararl gazlar karmaktadr. Bu gazlarn elemine edilmesi iin kullanlan yakt tank filtreleri, dokuma saran monofilamentten veya reine ile emdirilmi slak yntemle retilen dokusuz katlardan yaplmaktadr. Ayrca, filtre pis kokular absorbe etme yeteneine sahip karbon elementleri ile kombine edilmitir. Otomobil hareket ederken kan gazlar yakalanmakta ve yakt tankna geri gnderilmektedir [1, 8].

Uygulama Karbratr Hava Filtresi Kabin Filtresi Krank Filtresi ABS Tekerlek Fren Filtresi Power Direksiyon Filtreleri Motor Ya Filtresi Yakt Tank Filtreleri Transmisyon Filtreleri Hava Sirklasyon Filtreleri Dizel Filtresi

izelge 5. Filtre ve Yaplar [8]. Filtre Yaps Islak ve Kuru Yaylm Dokusuz Kuma nelemeyle Elde Edilmi Dokusuz Kuma Elektrostatiksel arj Edilmi Lif Yaps, Dokusuz Kuma, Aktifletirilmi Karbon Dokusuz Kuma Metalden veya Liften Dokunmu Perde Power Direksiyon Filtresi Reine Emdirilmi Dokusuz Yzey Aktifletirilmi Karbon Dokuma Kumalar veya neleme Teknii ile retilen Kee Dokusuz Yzey ve Aktifletirilmi Karbon Seramik Materyaller

3.12. Hava Yastklar Hava yast nden ve arkadan arpmalarda ara kullancsnn ve yolcularn kafa, gvde, boyun ve dizlerini korur, yaralanma riskini azaltr [5]. Hava yastklar, saniyenin 1/25i gibi ksa bir srede alp aracn ivmesi nedeni ile ieride hareketlenmi olan src ve yolcularn bedenindeki kinetik enerjinin emilmesini salarlar. Bu sebeple hava yastklarnn,

kiiye arptnda zarar vermeyecek ancak kii arpnca onu durduracak yapda olmas istenir. Hava yast bileenler, kumalar, lifler ve kaplamalar gibi tekstil ksmlar ile birlikte, iiriciler, filtreler, sevk ediciler, balatclar, elektronik klflar, sensrler gibi tekstil olmayan ksmlara sahiptir [15]. Hava yastnn hzla iebilmesi iin son derece hafif olmas istenir. Gnmzde arlkl olarak

KSU Mhendislik Bilimleri Dergisi, 14(3),2011

53

KSU. Journal of Engineering Sciences, 14(3),2011

470 dtex PA 6 ve PA 6.6 iplikler retimde kullanlmaktadr. Poliamid liflerinin yaygn olarak kullanlmasnn sebebi yksek erime scakl ve dk younluktur. Uzama zellii, polyester lifine gre daha iyidir. Yksek diki mukavemetine ve dk hava geirgenliine sahiptir [5]. 3.13. Emniyet Kemerleri Genel olarak, tama aralarnda bulunan, eitli emniyet amal kemerlerin retiminde yksek mukavemetli polyester lifleri ve anma dayanm yksek olan poliamid lifleri kullanlmaktadr. Emniyet kemerlerinin yksek anma ve s dayanmna sahip ve hafif olmas istenmektedir [14]. Her bir arabada toplam 14 m uzunluunda emniyet kemeri vardr. 3.14. Lastikler Lastik aracn yerle temasn salayan tek parasdr bu nedenle scak, souk, slak, karl gibi eitli yol artlarna dayankl olmann yannda baz grevleri yerine getirmesi gerekmektedir. Gnmzde modern lastik yirmiden fazla birleenden olumaktadr. Lastik; belirli bir sre iinde belirli bir scaklkta ve basn altnda istenilen ekil ve boyutta piirilen kauuk, kord bezleri ve elik teller ile eitli kimyasal maddelerin birleiminden oluan nemli bir paradr [10]. Kord bezi genellikle 6-13 zg/cm, 6-14 atk/cm aralklarnda deien sklklarda dokunmaktadr. Kord bezi yksek bkml katl kord iplii ile retilir. Dokunmu kuma bir tr yaptrc ile muamele edilir. Bu ileme dipping ad verilir. Yaptrc olarak reine ve lateksin sulu zeltileri kullanlr. Kuma daha sonra boyutsal stabilite salamak iin sl ilem ve gerilmeye maruz braklr. Son olarak kalandrda yaklak 1 mm kalnlkta kauuk ile kaplanr. Nylon 6, Nylon 6.6, Poliester lifleri kord bezi retiminde kullanlr [15] 4. OTOMOTV TEKSTLLERDE KULLANILAN LFLER 4.1. Polyester Polyester, sahip olduu mkemmel mekaniksel performansndan dolay otomobillerde kullanlan liflerin % 90 n oluturmaktadr. Polyester lifinin zellikleri ; yksek renk hasl mkemmel anma dayanm ve srtme hasl iyi rezilyans panel ekillendirilmesi srasnda sl ilemlere kar mkemmel dayanm bakm kolayl eklinde sralanabilir.

Polyester genel olarak koltuk kaplamalarnda, tavan kaplamalarnda, kap panellerinde, bagaj kaplamalarnda, lastiklerde ve emniyet kemerlerinde kullanlr [12] 4.2. Naylon 6 ve Naylon 6,6 ki tipi de yksek mukavemet, esneklik, dayanm ve anma direnci zelliklerine sahiptir. Form kaybetmeme, sv geirgenlik, geni renk seenekleri, parlaklk ve dk fiyat zellikleri nedeniyle naylon yaygn kullanlmaktadr. Hava yast retiminde en ok kullanlan lif naylon 6,6dr.Naylon 6,6dan yaplm olan filament ipliklerin mukavemeti yksek, buhara ve anmaya kar dayanmlar iyi olmaktadr. Ayrca modlleri de polyesterden dktr. Bu zellii sayesinde hava yast alrken oluan gerilim kuvvetlerinin kumaa homojen olarak datmnn salanmasyla istenmeyen yaralanmalar azaltlm olmaktadr. Ancak naylon 6, naylon 6,6dan daha esnek ve yumuak olduundan paketlenmesi daha kolay ve srtnme sonucu yaralanma riski daha azdr [12] 4.3. Polipropilen Polipropilen liflerinin teknik uygulamalarda popler olmasn salayan 3 neden vardr: Hidrofob zellii Dk younluu nedeni ile yksek rtclk Maliyet avantaj Polipropilen salam ve sert bir liftir. Genellikle bagaj kaplamalar, bagaj katlar, koltuk arka yzleri, kap panelleri, kk hal uygulamalar ve benzerleri iin yaplan dokusuz kumalarn retiminde kullanlmaktadr. Polipropilen sahip olduu dk zgl arl (0,92) sayesinde dier liflere nazaran daha iyi rtme zellii gstermektedir. Kimyasallara kar dayanm iyidir [12]. 4.4. Dier Lifler Otomobil yapsndaki baz zel paralar ve ksmlarda kullanlr. Karbon lifinin en ok kullanld sektrn otomotiv endstrisi olduu global lif reticileri tarafndan belirtilmektedir. Birok lider otomobil retici firma (BMW, Lamborghini, Mercedes-Benz) artan bir ekilde karbon lifli kompozitleri tasarmlarnda kullanmaktadr. Bunun balca sebebi tat arlnn azaltlmas isteidir. Karbon lifi otomobil gvdesi, dili takmlar ve vites yapmnda kullanlr. Hafif ve paslanmaz oluu bu lifin uygulanabilirliini arttrmaktadr. Karbon lifi karbon atomlarndan oluur ve younluu 1.6 -2.2 g/cm3 arasnda deiir. Karbon liflerinden yaplm kompozitler 1020 elik konstrksiyonlarndan 5 kat daha dayankl ve 1/5

KSU Mhendislik Bilimleri Dergisi, 14(3),2011

54

KSU. Journal of Engineering Sciences, 14(3),2011

arlndadr [3, 22). Yorulma davran bilinen tm metallerden daha iyidir [23]. Akrilik, %85 akrilonitril lifleri ierirler. Modakrilikler de ise %85-35 orannda akrilonitril

bulunur. Modakrilikler g tutuurluk zelliinin gerekli olduu yerlerde kullanlr. Yn, viskoz ile para- aramid ve cam gibi ileri teknoloji liflerden de az da olsa faydalanlmaktadr.

izelge 6. Otomotiv Sanayiinde Kullanlan Test Metotlar (Fung and Hardcastle, 2000). Test Ad Standart Test Metodu BS 2471 Kuma arl lm BS 2544 Kuma kalnl lm BS 5690: 1991 (Martindale) Anma dayanm BS 5811 : 1986 (Pill kutusu) Boncuklanma(Pilling) BS 2576: 1986 (Dokuma kuma erit metodu) Kopma mukavemeti BS 2576: 1986 (Dokuma kuma erit metodu) Kopma uzamas BS 4303: 1968 Yrtlma mukavemeti BS EN ISO 9237: 1995 Hava geirgenlii BS 4948: 1994 Vcut temas ile kirlenme Leke iticilik AATCC Metot 30 rmeye ve kflenmeye dayanm/ Mikroorganizmalara AATCC Metot 100 Bakterilere dayanm dayankllk BS AU 170 1979: 1987 Tutuabilirlik BS 1006:1990 (1996) Renk hasl BS 1006 1990 (1996) Ik hasl 5. OTOMOTV SANAYNDE TEST METOTLARI KULLANILAN ortalama 14 kg tekstil rn kullanlmaktadr. Bunlar sadece araba hals, demeler, tavan kaplamalar ve emniyet kemeri gibi grnen yerlerde deil, ayn zamanda lastiklerde, hava yastklarnda, su hortumlarnda, ya, benzin ve hava filtrelerinde, fren hortumlarnda ve kaylarda esnek takviye malzemesi olarak da kullanlmaktadr. Tketicilerin artan konfor ihtiyac ve reticilerin rekabet edebilirliklerini arttrmak iin yeni segment rnlerde tasarm ve gvenlik faktrlerini n plana karmalar, teknik tekstillerden maksimum oranda faydalanma zorunluluunu da beraberinde getirecektir. Tm bu gelimeler ve ilerlemeler yeni proseslerin oluumuna ve daha zel malzemelerin hem lif olarak hem de kompozit olarak retimine hz verecektir.

stenen gnlk testler ve performans deerleri, kuman ara iinde kullanld yere bal olmakla birlikte, her bir otomotiv reticisinin kendisine zg test yntem ve performans spesifikasyonlar bulunmaktadr [16]. Otomotiv sanayinde genel olarak uygulanabilecek test yntemleri ve ilgili standartlar izelge 6 da verilmitir. 6.SONULAR Bu almada tekstil sektrnn en hzl byyen alan olan teknik tekstiller hakknda bilgi verilmi, kullanm alanlarna uygun olarak snflandrlm teknik tekstillerin ierii incelenmi, yllara gre retim ve her bir snfa ait tketim miktarlar sunulmutur. Dnya genelinde ambalaj tekstillerinden sonra ikinci en byk tketim miktarna sahip olan tamaclk teknik tekstilleri snfnda yer alan otomotiv tekstilleri hakknda genel bilgiler verilerek, otomotiv tekstillerinin ara iindeki kullanm yerlerine bal dalmlar ve kullanm yerleri ile ilgili lif, iplik ve kuma baznda deerlendirmeler yaplmtr. En son olarak da otomotiv sanayiinde kullanlan standart test metotlar listelenmitir. Tamaclkta kullanlan teknik tekstillerin yaltm, filtreleme, dekorasyon gibi ilevleri mevcuttur. Bir otomobilde

REFERANSLAR
[1]. Adanur, S. 1995. Wellington Sears Handbook of Industrial Textiles, Technomic Publishing Company, Inc., 832 s. [2]. Anonim. 2008. Trkiye'de ve Dnya'da Teknik Tekstiller zerine Genel ve Gncel Bilgiler, TKB Genel Sekreterlii, Ar&Ge ve Mevzuat ubesi, 41 s. [3]. Anonim. 2011. Use of carbon fibers in automotive market,http://www.associatedcontent.com/article/ 7778548/use_of_carbon_fibers_in_automotive.ht ml?cat=3

KSU Mhendislik Bilimleri Dergisi, 14(3),2011

55

KSU. Journal of Engineering Sciences, 14(3),2011

[4]. Balc, T. 2005. Teknik Tekstillerin Snflandrlmas ve zellikleri, Bitirme almas, Uluda niversitesi, Tekstil Mhendislii Blm, Bursa, 45 s. [5]. Deveci,N. 2008. Lif, plik ve Dokuma zelliklerinin Hava Yast retiminin Performansna Etkileri, Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Fen Bilimleri Enstits, stanbul, 62 s. [6]. Emek, A. 2004. Teknik Tekstiller Dnya Pazar, Trkiyenin retim ve hra mknlar, T.C. Basbakanlk D Ticaret Mstearlg, Uzmanlk Tezi, Ankara, 76 s. [7]. Fung, W., Hardcastle, M. 2000. Textiles in Automotive Engineering, Woodhead Publishing Series in Textile No 13., 384 s. [8]. Ganesan, P., Sasikala, L., Sundaresan, S., Gowri, K., Senthilkumar, R. 2009. Filters for Automotive Industry, PTJ, 51-55. [9]. Horrocks, A. R., Anands, C. 2000. Teknik Tekstiller El Kitab (Technical Textiles Handbook), 559 s. [10]. Koral, S., Hockenberger, A. 2002. Otomotiv Lastiklerinde Kullanlan Polietilen Naftalat pliinin Mekaniksel Davran zerine Bkm Etkisinin ncelenmesi, Otomotiv Teknolojileri Kongresi, s.322-323, Bursa [11]. Kosiyanon, R. 2003. Technical Textiles: An Industry Overview, TTIS [12]. Kseolu, N., zyurt, G. 2010. Otomotivde Kullanlan Koltuk Demeliklerinin ncelenmesi, Bitirme Tezi, Uluda niversitesi, MhendislikMimarlk Fakltesi, Tekstil Mhendislii Blm, Bursa, 75 s. [13]. McIntre, J., Daniels P.N. 1995. Textile Terms and Definitions, 10th ed., Manchester, The Textile Institute, 401 s. [14]. Mecit, D., Ilgaz, S., Duran , D., Basal, G., Glmser, T., Tarakolu, I. 2007. Teknik Tekstiller ve Kullanm Alanlar, Tekstil ve Konfeksiyon, 17(2): 79-82, 17(3):154-160. [15]. Merde, M. 2011. Otomotiv Sektrnde Kullanlan Kumalar, Bitirme almas, Uluda niversitesi, Tekstil Mhendislii Blm, Bursa, 38 s. [16]. Mezarcz, S., Mezarcz, S, Oulata, T. 2011. Teknik Tekstiller - Otobs Koltuk Demelerinde Kullanm ve Uygulanan Test Yntemleri, Tekstil ve Mhendis, 18(82): 36-41 [17]. Mukhopadhyay, S.K., Partridge, J.F. 1999. Automotive Textiles, Manchester, England, Textile Institute, 29:1, 128 s. [18]. Pamuk, G., eken, F. 2008. Comparative Study of the Abrasion Resistance of Automobile Seat Covers, Fibres & Textiles in Eastern Europe, 16 (4): 57-61. [19]. Rigby, D. 2002. Technical Textiles and Nonwovens: World Market Forecasts to 2010, 309 s.

[20]. Toprakkaya, D., Orhan, M., Gneolu C. 2002. Polyester Esasl Farkl Yapdaki Otomotiv Koltuk Deme Kuma zelliklerinin Karlatrlmas, Otomotiv Teknolojileri Kongresi, s.347-356, Bursa [21]. Tok, O., Ulcay, Y. 2010. Otomotiv Koltuk Kumalarnda Konstrksiyon Deiiminin Mukavemet zerine Etkisinin ncelenmesi, 5. Otomotiv Teknolojileri Kongresi. 07-08 Haziran 2010, Bursa. s.139-144. [22]. Yaman, N., ktem T., Seventekin, N. 2007. Karbon Liflerinin zellikleri ve Kullanm Olanaklar, Tekstil ve Konfeksiyon, (2): 90-95. [23]. Walsh P.J. 2001. Carbon Fibers, ASM Handbook, 21, s.35-40.