NCELEME

OTOMOTV TEKSTLLERNDE POLYESTER KULLANIMI, PAZARDAK DEMLERN TEDARK TEKSTL FRMALARINA ETKLER
Murat Gnay Tekstil Mhendisi Korteks AR GE ve Otomotiv Tekstilleri Md Yrd. Mutlu Sezen MPHIL BSC (HONS) Korteks ARGE Mdr

Otomotiv endstrisinde ara reten global OEMler (Original Equipment Manufacture) mteri eilimleri ve pazar aratrma verilerinden faydalanarak yeni otomotiv projelerini ekillendirmekteler. Kukusuz teknik ve fiyat olarak birbirine son derece yakn farkl markal otomobillerin pazarda beeni kazanmas ve tercih edilmesi estetik grn destekleyen i elemanlarnn yksek uyumu ile salanabilmektedir. Dolaysyla ilk bakta cazibe salayan koltuk yzey kumalar, kap ii ve tavan kumalar en etkin reklam aralar haline gelmitir. Otomotiv kuma reticisi firmalarn ve onlarn mterilerinin farkl, devaml gelien, deien kuma tip ve tasarm talepleri bitmek bilmeyen gizli bir yar halinde devam etmektedir. Hammadde ve eitliin (iplik, renk, tekstr vs.) bilinmesi yan sra gvenli, hzl ve metodik bir organizasyonun tm tedarik zinciri ierisinde kurulmu olmas esastr. Bu sre ilk dizayn toplants ncesinden kuman endstriyel retimi ve sonrasna kadar zamanla yaran bir sretir. ekil-1de otomotiv tekstilleri tedarik zinciri grlmektedir.

18

Tekstil ve Mhendis / Gncel

NCELEME

Otomotiv kuma sektrdeki hzl deiimler; bir yandan malzemelerin (tekstil) kolay ilenebilmesi, gelitirilebilmesi, yaygn bulunmas yan sra zerinde detayda modifikasyonlara imkan vermesini gerektirirken dier yandan malzemenin tm ilem aamalarnn dnyann farkl noktalarnda ayn standartlarla ynetilebilmesine de ihtiya duyulmaktadr. Bu noktada polyester, ev tekstili ve giyimlik rnlerde ki kullanmnda olduu gibi otomotivlerde den naylon, akrilik ve polipropilene gre stnlk salamaktadr. Polyester, lif ve iplik retiminde dnyada yaygn olmas, kk lotlardan byk lotlara kadar istenen zelliklerde iplik teminini salamas, polimer yapsnn ortalama talep edilen kuma zelliklerine cevap verebilmesine nedenleriyle tercih edilmektedir. Otomotiv kumalarnda hammadde beklentileri Tablo- 1de karlatrmal olarak verilmitir.

Yukardaki tablodan da grlecei zere genel olarak ara ii kullanabilirliinin yaygn olmas ve hemen hemen tm istenen zelliklerde ortalama ve iyi koullar salamas nedeniyle polyester kullanm her gecen gn art salamaktadr. zellikle sonraki tekstre (FT/Friction tekstre veya ATY/Air jet tekstre ) ve boya apre ilemlerine uygunluu hzl adaptasyonu tedarik zinciri ierisinde polyesterin kullanmn geniletmitir. Kuma Onayna Dein ARGE Sreci AR GE dizayn srecindeki kuma iin gerekli ipliin fiziksel (iplik tipi, fiziksel deerleri), kimyasal zellikleri (polimer zellikleri, ya vs.) ve grnm zellikleri (renk) tespit edilir. Mterinin dizayn ve kabul almalarnda, numune kuma retiminde kk miktarl numune salanr. Dope-dyed iplik otomotiv kullanm evresel duyarllk ve enerji asndan her geen gn nemi artan bir uygulamadr. Firmalar byk lot taleplerinin karlanmas, lotlar aras dk renk farkll,

Tekstil ve Mhendis / Gncel

19

NCELEME

k, srtme, sblmasyon haslk zelliklerindeki yksek haslk ihtiyalar iin dope-dyed boyal iplii tercih etmekteler. Dope-dyed uygulamalar uzun sren renk tutturma ve numune retim sreleri gerekesiyle tercih edilmemekteyken, yksek teknoloji renk tutturma ekipmanlar ve aslyla ayn zellikte iplik retebilen ok amal pilot iplik hatlar sayesinde renk alma sresi mterinin kabul edebilecei servis srelerine inmitir. Korteks otomotiv programnda alan AR GE renk laboratuar proje anlamal mterilerine bu servisi ncelikli olarak salamaktadr. Polyester pliin Kullanld Kuma Tipleri ve Kullanm Trendleri Dnyada her geen gn artan sayda insan otomotiv sahibi oluyor. Otomotiv retimi balca arlk noktalar olan Amerika, Avrupa ve Japonya gibi merkezlerden Brezilya (G Amerika ) , in, Hindistan, Rusya, Dou Avrupa gibi daha geni corafyalara kaymakta. OEM tedariki firmalarn tm imdiden yaanacak yksek rekabete, gelecek standart zorunluluklarna, fiyat basklarna kar yeniden yaplanma ve kendi tedarikilerini hazrlamakla urayorlar. Tm bu gereklilikler kurumsallam servis fonksiyonlar olan, idari, teknik gvenilirlii, gelimeye ak organizasyonlarca salanabilecek. Ara ii tekstilleri Tavan, kap ii, koltuk yz ve astar kumalar, koltuk yan kumalar cinsinden dokuma (zg/atk) , Yuvarlak rme, zgl rme ( Trikot, DBRM ) tipi kumalardr. Bu projelerin genelinde kullanlabilecek iplikler mat, yar mat, S Parlak ve ful mat polyester hammaddelerden yaplabilen ekru , dope-dyed veya bobin boyama uygulamalardr. Kullanlan iplikler ve B.Avrupa da Kullanm oranlar Dz plik %14 Tekstre (MG, ASG, Katl tipler ) %34 Hava tekstre %40 Pes (Kesik elyaf) %6 Bkm, fantezi (Efekt iplikler ), Chenile , flock Acrylic tipler . Elastan kaplama ipliklerdir. Kukusuz araba i kumalarnn her birinin slendii farkl bir grev ve buna uygun grnm beklentisini karlamas gerekmektedir. Bu nedenle kullanlacak iplik tiplerinin tutumlar, sadelikleri veya yksek k haslklarna sahip (dope dyed) olmas veya her gn onlarca kez yolcularn zerine oturduu yksek srtnme zelliklerinde bir kuma retimine olanak salamas beklenecektir.

FDY (Tam ekimli plikler ) FDY iplikten gelen dk hacimlilik ve yksek mukavemet, rme proseslerinde yksek verimlilik salayarak Tricot tipi makinelerde tavan, koltuk astar, gne paneli, koltuk arka kumalarnn retiminde yaygn olarak kullanlmaktadr. Mevcut esnekliinin snrl olmas zellikle yapsal olarak esnek karakterli olan rme kumalarda kullanlmasna neden olmaktadr. Tekstre plikler. Tekstre ipliin yapsndan kaynaklanan hacimli olma, esnek olma (strech tipli olanlar ) gibi zellikleri ile ksmen dk esneklie sahip dokuma kumalarda strech zelliklerin kazandrlmasna imkan tanyor. plie verilebilen yardmc; zellikler intermingling, antisnarling, dk bkm, semi texture gibi zellikler ve kalnlk (iplik numaras) sayesinde ipliin kullanm

20

Tekstil ve Mhendis / Gncel

NCELEME

yerindeki beklentileri karlamas amalanyor. Dokumada zellikle zg ipliklerinin MG kalclklarnn yksek olmas ipliklerin almasnn nlemesi ve kopuklara neden olmamas asndan nemli. Ayrca MG li tekstre iplikler koltuk kumalarnn gerektirdii yksek srtnme haslklarna da imkan veriyor. Atk ipliklerinde ise MG istenmedii gibi istenmesi halinde daha dk kalclkl olmalarna dikkat ediliyor. ki ve 3 katl ipliklerin kullanm titer ve rme faktrnn elde edilmesi asndan nemli. Yuvarlak rmede kullanlan tekstre ipliklerin normal, dk dnmeli ve istenirse de dk kalclkl interminglinge sahip olmas beklenir. Kuma tasarmcsnn zerinde durduu ve karmza kan en etkin parametre kukusuz ipliin kvrmll (bulk/hacim) ve ilerde grecei termal set ilemlerine etkiyecek Kaynama ekme zellikleridir. Bilindii zere dokuma kumalarn kullanmnda dz kuma tiplerinde zg ve atk iplikleri mevcutken, havl kumalarda 3. bir kullanm yeri olarak hav (pile /cut pile) ipliklerinde ipliin kesit grnm nemli bir parametre haline geliyor. Hava Jeti Tekstre plikler (TASLAN) Yapsal olarak normal tekstre iplie gre daha rijit, esneme zellikleri dk filamentlerin birbirine olan karmak ve girift yaplaryla filament syrlmas benzeri retim sorunlarnn yaanmad bir iplik tipi. rme kullanmlar olduka kstl ve daha ok dz dokuma yapl kumalarda arlkl olarak atk ve zg iplikleri olarak kullanlyor. Tok ve yksek rtme faktr sebebiyle zellikle koltuk, trim ksmlarda son dnemde olduka popler ve yapsal olarak birok kuma zelliine cevap (abrasyon ) verecek nitelikte. Genelde dope dyed , ekru veya boyal iplik tiplerinin herbirinde olduka yaygn kullanm var . Polyester pliklerin Ara i Kullanm Yerleri - Koltuk kumalar (Main , bolster.) -Kotuk yan kumalar, arka kumalar -Kap ve yan panel kaplama kumalar. -Arka cam n kumalar. -Tavan kaplama kumalar. (Head Liner ) Ara ii Tekstillerin kullanm mitar 20 kg seviyesinden 35 kg a kacak kullanm yerleri geliecek ve deiecektir. ( space fabric filament le glendirilmi plastik aksamlar vs .) Yukarda bahsedilen tekstillerin retimi srasnda kullanlan kuma retim teknikleri ; Dokuma kumalar % 60 Yuvarlak rme % 20-30 zgl rme % 15 ift katl kadife dokuma veya rael kumalar

ekil-2 Otomotiv Tekstilleri

Tekstil ve Mhendis / Gncel

21

NCELEME

Otomotiv Kumalarnda Kullanlan pliklerin Genel zellikleri -Yksek scak k hasl zellikleri (Fakra"75202 , SAJ 1885..) -Srtnme, anma direnleri. -Kolay temizlenebilmesi. -Boyutsal stabilite. -evresel reglasyonlar desteklemesi.(zellikle geri dntrlebilir doal kaynakl tekstillerin kullanm trend olmann ilerisinde ileride zorunlu hale gelebilir ) Dnya ve Trkiye Otomotiv retim Trendleri ve Tekstil tedarik zincirine yansmalar. Dnya otomotiv retim miktarlar (OICA rakamlar ) Toplam araba retimi = 53 Milyon (2007 2006 % 6,3 art) Toplam hafif ticari ara retimi =16 Milyon (2007 2006 % 3,8 art) Toplam Otobs =504 Bin (2007 2006 % 12 art) Bu rakamlara gre Avrupa da 20 Milyon arala % 6,8 lik byme (Trkiye %16 lk byme ile 650 bin otomotiv) Dier blgeler; NAFTA -%6 9.2 milyon G Amerika %16 2,8 milyon ASIA Okyanusya %8,7 24 milyon Afrika %2,8 330 bin Yukardaki tablodan zellikle K.Amerika da hzl ekilde otomotiv retimlerinin dt Avrupa da retimin dou Avrupa ya kayd (Polonya, Macaristan, Slovakya, Slovenya, ek Cumhuriyeti) gzlenmekte nmzdeki dnemde in, Rusya ve D Avrupa, Brezilya ve Hindistan'n ana otomotiv reticisi olaca dnlmektedir. B Avrupa ana karasnda 1000 kiiye 400 ortalama derken (Almanya 540/1000 kii), Rusya da 146, Ukrayna da 107, Trkiye de 140 ara 1000 kiiye dmektedir. Buralar ilerde ara satlarnn hzlanmas beklenen yakn pazarlardr. Yine bat avrupa, Japonya, USA da konfor artna paralel olarak ara ii tekstil kullanm artacaktr. Genel Sonu; Trkiye tekstil sektr nemli deiimler geirmektedir. Uzak douya nazaran hammadde ve ucuz i gc ansn yitirmi durumdadr. Daha kaliteli ve daha yksek bilgi ve teknoloji gerektiren retim tarzlarn markal retimlere dnm yapmaya alyor. Dnya da enerji tketimi dk ucuz ara yaplmas aralarn hafifletilmesi gerekiyor. Uzak dou rekabetine kar tm ara paralarnn her yl dzenli ucuzlatlmas basks Avrupa ve Amerika da otomotiv tekstili firmalarnn kapanmas veya el deitirmesine neden oldu. Avrupal koltuk ve kuma firmalar kaybettikleri i tedarikileri yerine d tedarikiler ve ortaklar bulma tela iindeler. Bu geici dnm sreci sonunda yeni firmalar tedarik zincirlerinde ki yerini alacaklar. imdiden Asyal tekstil firmalar zelikle pazara yakn grdkleri Polonya, ek Cumhuriyeti ve Slovakya'da varlklarn glendirmekte. Trkiye iinde ise projeler mevcut Trk otomotiv tekstili firmalaryla yaplan ortaklklar ile srmektedir. zellikle teknik ve ynetimsel adan gl firmalarmzn bu dnm yaparak otomotiv tekstilleri pazarnda yerlerini bu deiim sreci iinde almalar gerekiyor. Talar yerine oturduunda ge kalnm olacaktr. Kaynaklar - Clariant MB Heike Riehl - Textiles in automotive engineering-Walter Fung , Mike Hardcastle . - World Motor Vehicle Production by Country and Type OICA 2006-2007 statistik verileri - http://www.korteks.com.tr/otomotiv.aspx
Tekstil ve Mhendis / Gncel

22