MENTO ENDSTRS VERENLER SENDKASI

cilt: 27 say: 1 OCAK 2013

UYARI LEVHALARINIZ GEREKTEN UYARABLYOR MU?

Prof. Dr. Alp ESN

ODTden, 1961 ylnda Makine Mhendisi ve 1963 ylnda Y. Mh. unvanlarn, Londra niversitesinden 1967 ylnda doktora derecesini ald ve ngiltere Hava Bakanl adna szlemeli aratrmac olarak alt. DPT, TSE, KOSGEB, MPM, MMO, TBTAK ve stanbul Sanayi Odas gibi kurulularn ve deiik bakanlklarn zel uzmanlk komisyonlarnda ve etkinliklerinde, TSEnin laboratuarlarnn kurulmasnda grev ald. Filipinler niversitesinin gelitirilmesi konusunda UNESCOya ve MEB Endstriyel Okullar Projesinde CORDa (ABD) danmanlk yapt. Gaziantep niversitesinin kurucular arasnda olup, ODT Meslek Yksekokulunun Kurucu Mdrdr. Tasarm, retim, malzeme, kalite ve gvenilirlik konularnda, yurt dnda ve yurt iindeki yaynlanm yetmiin zerinde makalesi, bildirisi; malzeme, retim, rn ve hizmet kalitesi ile i sal ve gvenlii konularnda kitaplar vardr. Bugne kadar kalite ynetim sistemleri, bakm, SG ve gvenilirlik alanlarnda vermi olduu seminerler 5000 adam/saatin stndedir. Trkiyenin deiik yrelerinde, 400n stnde deiik iyeri ile yukardaki konularda ibirlii yapmtr.

MAKALE 1
www.ceis.org.tr/dergi

ZET
Uyar levhalar, iyerindeki kazalar nlemenin en kolay ve etkili seeneklerinden birisidir. Yalnzca sizin alanlarnz deil, iyerindeki yklenicilerin alanlarn ve ziyaretileri korumada da etkilidir. yerindeki baz tehlikeler genel uyarlarla nlenebilirse de, alanlarn esenlii konusunda gerekten zen gsteren kurulular, zel uyar levhalarn benimsemektedirler. nk uyar levhalarnn tehlikeyi gerektiince iletememesi, ileri lkelerdeki en nemli iveren kusurlar arasndadr. Genel uyar levhalar kullanlarak alanlarn gerektiince korunmas, imento fabrikalar iin kesinlikle olas deildir. Bu makalede, uyar levhalarndan beklentilerin gereklemesi iin uyar levhalarnda olmas gereken zellikler ele alnmakta ve uyar ilevini etkili biimde yerine getirebilecek levhalarn rnekleri verilmektedir.

SUMMARY
Safety signs are one of the easiest and effective ways of reducing accidents in the workplace. Besides your employees, they are effective in warning the visitors and the employees of the subcontractors as well. Though some workplace hazards could be prevented by general warning signs, the organizations which do care about the welfare of their employees are adapting to the use of special warning signs. This is because of the fact that the inadeqaucy of hazard warning signs in communicating hazards is considered as one of the major employer faults. Adequate protection of the employees with general warning signs is definitely improbable for cement mills. In this article, the attributes of warning signs to meet the expectations are considered and the examples of signs, that would fulfil their warning function effectively, are given.

MENTO ENDSTRS VERENLER SENDKASI

cilt: 27 say: 1 OCAK 2013

GR

Bu makalenin amacnn anlalmas asndan, konuya aadaki rnekle girilmesi yerinde olacaktr: Aadaki rnein iindeki yazar tarafndan maddeletirilmi noktalarn zerinde dikkatle durulmaldr. Bir zarf yapma makinesinin haddeleri arasna eli skan kazal, yeterince uyarlmad sav ile dava aar. Davaya arlan bilirkiinin; 1. makine zerindeki uyar etiketlerinin ok alakta olmas, 2. operasyon noktasndan uzakta olmas ve 3. etiketlerdeki kaza sonucunda ne olabilecei konusundaki anlatmn yetersiz olduu yolundaki gr zerine mahkeme, daval lehine hkm verir (Ramm, W&D Machinery, WL 44576). Grld gibi uyar, dikkati ekerek, zellikle farknda olmayanlara mevcut veya potansiyel bir tehlikenin varln haber veren etkili bir iletim aracdr. Buna karn uyarnn nlemeye ynelik eldeki yntemler arasndaki sralamada drdnc olduu ve uyarlarn, kendi balarna i hastalklar ve kazalarn nlemede asla yeterli olmadklar batan hatrlatlr. Uyar, deiik biimlerde olabilirse de, bu makalenin amac asndan, uygun yerlere aslm levhalar, afiler, kaplarn zerindeki kartlar ve etiketlerin zerinde durulacaktr. Ancak Uyar hangi biimde olursa olsun, kiilerin tehlikeleri ve kurallar anlam olmalar temel zorunluluktur. Bu zorunluluun yerine getirilebilmesi; 1. Kiileri tehlikeli durumlar konusunda uyarmak ve 2. Kiileri, tehlikeli durumlara yol aabilecek davranlardan alkoymak biiminde iki ana noktaya ayrlabilir. Bu amalar salamayan uyarlarn uygulamada yarar yoktur!

1- KLER TEHLKEL DURUMLAR KONUSUNDA UYARMAK

Uyar konusundaki almalarn gemii olduka eskidir. Eski kaynaklar konunun zne daha yaln anlatmla indiklerinden, konu ile daha yakndan ilgilenebilecek okurlar iin zellikle bu kaynaklara gnderme yaplmtr. Bir uyardaki kritik zellikler unlardr [Wogalther ve dierleri,1994]: 1. DKKAT, UYARI veya TEHLKE gibi, kiilerin dikkatini uyarnn amacna yneltecek bir szck, 2. Tehlikenin nedeni; rneinak bara,scak yzey, 3. Uyarya uyulmamas durumunda ortaya kabilecek sonu; ak bara iin lm tehlikesi, scak yzey iin yakma, 4. Kiinin tehlikeli duruma dmemesi iin yapmas veya yapmamas gereken eyler iin talimat; ak bara iin ana alteri indirip, kilitlemeden kapa ama, scak yzey iin eldivensiz alma gibi. Yukardaki zellikler, bir uyar iin uygun biimde bilgilendirmenin asgari ltleridir. Bu snrl rneklerin bile, Dikkat lm Tehlikesi veya nce Emniyet gibi daha ok yasak savan uyarlardan, tehlikeyi daha anlaml biimde iletir nitelikte olduu ortadadr. Bir uyar; ilke olarak kiiyi belirli davrana ynlendirmeli ve kiiyi tehlikelerden ve/veya sz konusu tehlikenin yaratabilecei kt sonularndan koruyabilmelidir. Uyarnn bu amac salayabilmesi iin nce, alanlarn o noktada uyarlmasn gerektiren tehlike ve bu tehlikeden doabilecek kt sonularn zerinde durulmu olmaldr. yle ki; merdivenden inen bir kii, rnein 1-aya kayd veya 2-tkezledii veya 3-ba dnd iin debilir. Bu olaslktan yalnzca biri iin uyar yapldnda, tehlike gerektiince iletilmemitir. rneimizdeki tehlikeye, yaratabilecei

MAKALE 1
www.ceis.org.tr/dergi

kt sonu asndan bakldnda ise; merdivenden inen kii 1- aa uabilir veya 2- aa yuvarlanabilir veya 3- merdivenin yanndan aa debilir. Dolays ile tehlikenin sonucuna ynelik Dikkat debilirsin ibaresi, tehlikeye kar uyarlma asndan daha belirgindir, ekil 1.

s durumunda tutunma olaslnn zaten olmayaca unutulmamaldr. Verilmi olan rneklerin, neden genel uyarlarn kendi bana yeterli nlem olamayacann daha iyi anlalmasna yardmc olaca umulur. nlenebilir tehlikeli koullarda kiileri altrarak uyarma, gnmzde kabul edilir durum deildir.
Dikkat kayabilirsin
Dikkat debilirsin Tutunarak in

Dikkatli in

(b) (a)
ekil 1. Uyarnn drt zelliil

ekil 1-Uyarnn drt zellii

(c)

Uyar levhasndaki Tutun ibaresine uyarak korkulua tutunarak inen kii, kaymaya ve tkezlenmeye kar kendini korumu saylr. Ba dnen bir kii ise gerektii gibi tutunamaz ve korkuluun altndan debilir. Ba dnmesi sonucu dme kalnt risk olarak varln srdrr. Her gn, yerine gre binlerce kiinin kulland binalarndaki korkuluun karl olarak kullanlm olan beton parapetlere baknz. Altndan dlemez veya yan yklere dayankldrlar ama kaymaya veya tkezlenmeye kar en ok gereksinim duyulan tutunmaya uygun deillerdir. Son ekildeki levhay bu tr bir merdivenin bana asma ne ie yarayacaktr? rnek geniletilirse;Dikkat debilirsin; Tutunarak in biiminde bir uyar ele alnm olan noktalara uygundur ama iyi aydnlatlmam bir merdivenin bana bu uyary asmann da anlam yoktur. Eri br, kenarlar krk veya kaygan basamaklarn olduu merdivenlerdeki uyarlar, kiileri tehlikeye altrmaktan baka ne ie yarar? Basamaklar dzgn ve merdiven yeterince aydnlatlm bile olsa, merdivenden elinde ykle inmenin grmeyi ve dolays ile dikkatli basmay gletirecei ve iki elin birden kullanlma-

Yukardaki drt zellik her uyarda gerekmeyebilir; ancak bilinenin dnda bir durum olduunda kiilerin uyarlmas ve uyarda drt zelliin bulunmasna zen gsterilmesi arttr. nk uyarlar ister yazl veya szl kurallar, isterse de etiketler ve levhalar biiminde olsun uyarnn hitap edecei kitle ok nemlidir [Brelsford ve dierleri,1994] okumas-yazmas olmayan veya o dili anlamayan kiilerin alt bir i yerinde saa sola serpitirilmi yazl uyar levhalarnn onlara ne yarar vardr? Uyar dzenini kurarken, kiilerin yetenekleri, kiilere ilikin snrlamalar, beklentiler, gd, uyarnn bulunduu ve yapld ortam gibi birok etmen gz nnde tutulmaldr [Samways,1998].

2- KLER, TEHLKEL DURUMLARA YOL AABLECEK DAVRANILARDAN ALIKOYMAK

Uyarnn bu zelliinin amac, kiileri uyarlmadklar iin yapabilecekleri tehlikeli hareketlerden ve davranlardan korumaktr. Amacn kiileri bilgilendirmek deil, alkoymak olduu unutulmamaldr. rnein;

MENTO ENDSTRS VERENLER SENDKASI

cilt: 27 say: 1 OCAK 2013

Bana bir ey debilir yerine, Bana bir ey debilir, baretsiz alma alanna girme daha dorudur. Bu ilke, yazl belgeler hazrlanrken de, uyar levhalar hazrlanrken de geerlidir. Uyarlar kiileri belirli davran biimine ynlendirmek zere hazrlanr. Bu nedenle kiilerin davrann ynlendiren etmenler aada zetle ele alnmtr:

DKKAT
Bu makalede, grme duyularna dayal uyarlara arlk verilecektir. Bir uyarnn ilevini yerine getirebilmesi iin dikkati ekebilmesi gerekir. Okurlarn bu blm imento veren Dergisinde yaymlam olan yazarn makalesinin [Esin, 2011] nda izlemeleri yerinde olacaktr. Uyarlarn iyerinin ortam iinde dikkati ekebilmesi iin levha veya afi tr uyarlar hazrlanrken, dikkatin ekilmesine yardmc olacak u noktalara zen gsterilmelidir: a. Yazlar ile fon ztlk oluturmal, kolay okunacak byklkte olmal, ama yakndakiler iin ok geni a oluturmamaldr. b. Uyary kiilerin hareket halinde iken okumalar gerekiyorsa, hareketin yn ve hz bilinmelidir. rnein yaz soldan saa doru okunduuna gre, soldan saa doru hareket eden bir kiinin yazy okumas, zt ynde hareket eden kiiye gre daha gtr. c. Uyar levhalar geliigzel aslmamaldr. Kiilerin genelde o ii yaparken baktklar, uyary hemen grebilecekleri dorultular ve yerler seilmelidir. d. Ik durumu ok nemlidir. zbe bir yere aslm uyarnn yarar yoktur. Ayn durum, parlak k nedeni ile parlayan levhalar iin de geerlidir. e. Kolay fark edilen krmz, portakal ve sar renkler, tehlike derecesini gstermek asndan yararldr ama kullanlan renk, ortamn aydnlatmasna uygun olmaldr. f. Genelde, uyar ile tehlike noktasnn birbirine yakn olmas yararldr. kisinin aras uzaksa, kiilerin

uyary hatrlamas zorlar. te yandan, uyar ile tehlike noktasnn birbirine ok yakn olmas da sakncaldr; nk tepkime iin yeterli sre kalmayabilir. Uyarnn okunmas, iletinin anlalmas ve ona gre hareket etmeye karar verilmesi belirli sre gerektirir. Tepkime sresi brakmayan uyarlar, aknlk hatta panik yaratarak tehlikeli dahi olabilir. g. Uyarlar, aydnlatmann azalmas, is ve duman gibi ortamsal deiikliklerle dikkati ekme niteliklerini kolayca yitirmemelidirler. Fosforlu yazlar, yeterince aydnlk olmayan ortamlarda dikkati ekme aracdr. h. Uyarlarn dikkati ekmesi konusunda hatrda tutulmas gereken balca noktalardan birisi kanksama duygusudur. Uyarlar hazrlanrken ele alnm olan noktalarn zerinde zenle durulmas, ortadan kaldrmasa da, kanksama srecini yavalatabilir.

ALGILAMA
Bir uyar kiinin dikkatini ektiinde, zihinsel sre balar. Zihinsel sre, uyardaki iletinin alglanmas, ne denildiinin ve istendiinin anlalmasdr. Kiilerin tehlikenin ne olduunu veya ne yapmas gerektiini anlamasn salamayan bir uyarnn yarar yoktur. Uyar levhalarn hazrlayan kiilerin en yanl varsaym, kendilerinin demek istediklerini hedef kitlenin de anlayacadr. Hedef kitle, ok geni kltrel ve sosyal dalma sahip olabilir. Avrupada ok sk kullanlan trden bir uyar, lkemizde ayn etkiyi yaratamayabilir. Ayn durum, lkemizin farkl yreleri iin dahi sz konusu olabilir. Bir dier yanlg ise, ortalama hedef kitleye gre hareket etmektir. Ortalamann istatistiksel karl yzde elli (%50) olduundan, hedef alnm olan kitlenin yzde ellisine gre ksa dlm demektir. Kiilerin alglama snr dna kan anlatmlarn da yarar yoktur; ileti yerine varmamtr. Bir olay deiik szckle anlatlabildiinde; en kolay okunabilen ve en sk kullanlan szck tercih edilmelidir.

10

MAKALE 1
www.ceis.org.tr/dergi

??
sil AT DKK rarldr za r le is

NAN VE TUTUM
Uyarokununca okununca tehlike Uyar tehlike anlalm demek deildir! anlalm demek deildir!

Uyar konusunda en nemli kurallardan birisi, anlatlmak istenilenin ak ve seik olmas gereidir. rnek olarak bir zararl kimyasal maddeyi ele alrsak; yi havalandrlm yerlerde kullannz uyars yeterince ak deildir. te yandan, Cierlere zarar verebilir, vantilatrle havalandrlmayan veya karlkl ak pencereleri olmayan yerlerde kullanmaynz uyars ok daha anlalr ve yol gstericidir; nk belirgindir. ekiller ve simgeler, anlatm asndan yazl ibarelerden ou kez daha etkilidir. ekil ve simgelerin bir dier olumlu yn, hem herkese ulamann kolaylamas (okuma-yazma bilmeyenler, iyi grmeyenler, yabanclar gibi) hem okuma sresinden doan tepkime sresi kaybnn nlenmesi hem de hareket halinde anlalmalarnn kolay olmasdr. ekilsel ve simgesel anlatmn balca gl, ana izgileri ile tehlikeyi anlalr ve anlaml biimde resmedilebilme zorluudur. letisini kolayca aktaramayan bir ekil, resim olarak iyi bile olsa, uyar olarak amaca uygun deildir. Simgelerin kullanmna ilikin balca glk ise, simgelerin anlamnn herkes iin ayn olmasnn ve bunlarn herkeste ayn eyi artrmasnn salanabilmesidir. Eitim, bu nedenle zorunludur.1 lkemizde uyarlarn seim ve kullanm, ounlukla gelimi lkelerdeki zenden yoksundur. Kataloglar veya vitrinlerden satn alnan genel uyarlar beklenileni veremeyebilirler. Hangi trden olursa olsun, bir uyarnn anlalma derecesinin hedef kitlenin zelliklerine dayal olduu srekli hatrda tutulmaldr.

Uyary okuyup anlayan bir kiinin davrann ou kez inanlar ynlendirir. Kiileri inanmadklar bir tehlike konusunda uyarabilmek ok zordur; uyarya dikkat dahi etmezler. Uyarlar dikkate almayanlarn doal eilimi, tehlikeyi de ciddiye almamaktr. Bu nedenle, iverenlerin denetim grevi ok nemlidir:
alanlarn i gvenliine aykr eylem ve davranlarn nleyici tedbir almayan iveren, i kazasndan sorumludur. (Yg10HD., 20.06.1974, E3327/K4516)

Kiilerin tehlike anlay ile kazann olas sonucunun rktclk derecesi arasnda yakn iliki olduu grlmtr [Young ve dierleri, 1992]. te yandan bu durumun kiilerin kendilerine bir ey olmayaca inancndan vazgemeleri konusunda byk yarar olmad da ayn kaynak tarafndan gzlenmitir. Kiilerin inanlarn deitirmek zordur ve kkl eitim gerektirir. Kiilerin uyarlar hie saymalarnn baka nedenleri de olabilir. rnein; yksek tempoda alma durumunda alanlarn uyarlara dikkat etmekten kolayca uzaklatklar genel gzlemler arasndadr. Nitekim iin temposunun ayarlanmas, yeni mevzuatta iverenin sorumluluklar arasndadr.

GD
Uyardan istenilen sonucun elde edilebilmesi, yukardaki noktalarn yerine getirilmi olmas kadar, uyarnn yarataca gdye de baldr. Uyarlara ilikin balca gd, bunlarn dourabilecei kt sonularn bedelidir; lm, yaralanma, hasar, ceza, tazminat, vb. gibi. Nitekim uzun yllar nce yaplm olan almalar da gstermitir ki; kiilerin uyarlara uyumsuzluk veya kaytszlnda bedel anlay ok nemlidir (Nicholas, 1973). Bedel, en geni balamda, gvenlik nlemlerine uyum iin kiinin yapmak zorunda olduu eyler olarak dnlmelidir. Gvenlik iin gzlk ve eldiven kullanlmas gereken bir durum iin yaplm olan bir aratrmaya

Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmelii - ilerin Bilgilendirilmesi Madde 7 veren, iyerinde kullanlan gvenlik ve salk iaretleri hakknda alanlar ve/veya temsilcilerini Sal ve Gvenlii Ynetmeliinin 10 uncu maddesinde belirtilen esaslara gre bilgilendirecektir (Ayrca bknz.6331 sayl SG K. md.16)

11

MENTO ENDSTRS VERENLER SENDKASI

cilt: 27 say: 1 OCAK 2013

gre [Laughery ve Brelsford, 1993]; gzlk ve eldiven i yaplan yerin hemen yanndaki masann stnde olduunda, alanlarn %73 duvardaki uyary ciddiye alarak bunlar kullanm, gzlk ve eldiven yandaki odaya konduunda bu oran %17e dmtr. Bu sonucun nedeni kiinin u tartmay yapmasdr: (a) gzne bir ey kama olaslnn bedeli ve (b) takmhaneye kadar gidip gzlk alma zahmetinin bedeli. Kiinin kafasndaki bir kazann bedeli eer gzl alma zahmetinin bedelinden az ise, o kii gzl almaz. Buradaki bedelin azl, alann bir kaza olasln ok uzak grerek, enmesidir. alanlarn KKD yi gerektiinde takmhaneden almas uygulamas asndan, bu geree dikkat edilmesi yerinde olur.
lkemizde, ne yazk ki ne olduu ile deil ne ettii ile renilir!

3- UYARI LEVHALARINDA OLMASI GEREKEN GENEL ZELLKLER

nem sras ve derecesi olarak uyar levhalarnn nlemler hiyerarisinde drdnc konumda olduu belirtilmiti. Ancak bu sralama, uyar levhalarndan, zellikle de zel levhalardan, yararlanlmas konusunda yanl anlamalara ve duraksamalara yol amamaldr. Her yl, yetersiz uyar nedeni ile ok kii i kazas geirmektedir. Uyar levhalarnn ilevleri genel levhalarla geitirilemez. Genel levhalar bilinlendirme amacyla kullanlr ama bunlarn kazalar nlemede dorudan etkileri yoktur. Dolays ile gnmzde, kurulua ve yaplan ie zel levhalar giderek nem kazanmaktadr. Ancak sz konusu durum, yeri her geldiinde vurguland gibi iverenin tehlikeleri nleme ykmln ortadan kaldrmaz2 . Uyar levhalarnn etkili olabilmesi, alt ana ilke altnda toplanabilir (Geller,2001): 1. Davrana ynlendirmelidir: Bir davrana ynlendirmeyen uyarlar yeterince etkili olmaz. Bu nedenle, nce Emniyet, Gvenli al gibi uyarlardan fazla bir ey beklenilmemelidir. Kasksz girme, Gzlk tak, Yk asansrne binilmez gibi kiileri belirli davrana ynlendiren uyarlar daha etkilidir. 2. Sonular vurgulanarak, uyarnn nemi canl tutulmaldr: nsanolunun balca zayf noktalarndan birisi kanksamadr. Kanksama, en basit anlatmla, tekrarlayan uyarmlarn etkisini yitirmesi ve kiilerin uyarlara aldrmamasdr. Kiilerin hangi sonuca gtrd belli olmayan bir uyarana kar olan tepkileri giderek azalr- c ile
2

Kiilerin gvenliklerini savsatma nedenlerinin banda, bir kaza olasln kendilerince dk grmeleri gelir. Kiilerin uyarlarn gereklerini yerine getirmemeleri durumunda deyecekleri bedeli vurgulama, bu nedenle uyumu salayc etmenler arasndadr. Uymamann kt sonucu kiileri rencide etmeden ne kadar ak ve seik dille anlatlrsa, o kadar etkili olur. Bu konuda arya kamann ters teptii de bilinmektedir. Her iyerinin kendi alanlarnn zelliklerine gre hareket etmesi, bu nedenle zorunludur. Bir i yerindeki genel uyumda kitle etkisi veya sosyal ortam ok nemlidir. Kt rnekler, ne yazk ki daha etkili olabilmektedir. Ancak:
Kt grenek ve alkanlklar, iverenin gerekli nlemleri alma ykmlln kaldrmaz (Yg10HD; 01/11/1974/E4328/K6363)

Uyar levhalarnn etkili olabilmesi;

Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmelii- Genel Kurallar Madde 5 veren, iyerinde SG Ynetmeliinin 6. maddesinin (c) bendinin birinci fkrasna gre yaplan risk deerlendirilmesi sonularna gre; alma yntemleri, i organizasyonu ve toplu korunma nlemleriyle iyerindeki risklerin giderilemedii veya yeterince azaltlamad durumlarda, gvenlik ve salk iaretlerini bulundurmak ve uygun ekilde kullanmak zorundadr. (Ayrca bknz. 6331 sayl SG K. m.4)

12

MAKALE 1
www.ceis.org.tr/dergi

korkutulan bir ocuun bir sre sonra c geliyor korkutmasna glmesi gibi. Bu durum uyar levhalar iin de geerlidir; sonucun ne olabileceini belirtmeyen bir uyar levhasnn psikolojik sonucu da ayndr. Dolays ile uyarya uyulmadnda ortaya kabilecek sonucu vurgulayan levhalar daima daha etkilidir.
K ulaklk tak tak Kulaklk Havuza Havuza yaklama yaklama

aktan gdye gerek yoktur ama tehlikenin ak ve seik olmad durumlarda, sonulara iaret edilmesi veya bunlarn vurgulanmas gerekir. Vurgulama, olumsuzluu dorudan vurgulama biiminde (rnein Krlk Tehlikesi) veya aadaki gibi olumlu dorultuda olabilir.
Uzun yllar birlikte almak istiyoruz Gzln kullan

Kulaklk tak Kulaklk tak Sar olabilirsin Sar olabilirsin

Boulma tehlikesi tehlikesi Boulma Havuza yaklama yaklama Havuza

Uyar levhalarnn genel trleri3

3. Deikenlik salanabilmelidir: Tekdzelik, kanksama duygusu yaratr. Her uyar levhasnn uyarma etkinlii asndan bir mr olduu grlm ve gnmzde deiken levha anlayna geilmitir. Deiken levha, uyarnn deiik biimde tekrarlanmasdr; oklu-ortam (multi-media) olanaklarndan ve bilgisayardan yararlanlarak deiik levhalar hazrlanmas gibi. 4. Levhalar, hedef kitleye uygun olmaldr: Uyar levhalarnn kime ynelik olaca bunlarn etkinlik derecesinde ok nemlidir. Uyardan ama iletiim kurma olduuna gre, ulalmas gereken kitle ile iletiimi salayamayan uyarlarn deeri ve yarar yoktur. Nitekim genel uyar levhalarndan zel uyar levhalarna doru gidi, her kuruluun farkllklar gsteren alannn (hedef kitlesinin) olmasdr. Dolays ile uyarlarn hazrlanmasnda hedef kitle gz nnde tutulmal ve onlarn fikri de alnmaldr. 5. Uyar ve tepkime arasndaki sre aral aklc olmaldr: Uyar tehlikeye yakn yapldnda, kiilerin gerekleri yerine getirmesi igdsel olarak artar; ancak tepkime iin yeterli sre olmaldr. Uyarlar tehlikenin bulunduu yere yakn ama gereken nlemleri almaya frsat verecek kadar da nceden olmaldr. Genel nitelikteki uyarlarn deerinin olmamasnn bir nedeni budur. 6. Tehlike iyi bilinmediinde, sonulara iaret edilmelidir: Kiilerin bir uyarnn gereklerini yerine getirmesinde, gdnn etken rol zerinde durulmutu. Tehlike iyi bilindiinde, ou kez,

Uyar levhalar, gruba ayrlabilir: 1. aretler, ekiller, simgeler ve renklerle tehlikelere kar uyaran levhalar: Okurlar, bu tr uyarlara trafik iaretleri olarak alkndrlar. Sz konusu trden uyarlarn iyerlerinde kullanlmasna balca iki engel vardr. Engellerden ilki, bunlarn trafik iaretlerinde olduu kadar standartlatrlamam olmas; ikinci engel ise, standartlatrlm iaretlerin renilmesinin eitim gerektirmesidir. Bu tr levhalarn stn yan unlardr:

!
a) Okuma-yazmas olmayanlar da uyarlabilir. b) Yeterince hzl okuyamayanlar veya gzleri iyi grmeyenler de zamannda uyarlabilir. c) Hareket halinde olan kiilerin uyary anlamalar kolaylar. d) yerinde kullanlan dili bilmeyenler de uyarlabilir (zellikle yabanc alan olduunda). Yukardaki nedenlerle bu tr levhalarn kullanlmas giderek benimsenmekte ve yaygnlamaktadr.

Baknz Gvenlik ve Salk aretleri Ynetmelii Ekler

13

MENTO ENDSTRS VERENLER SENDKASI

cilt: 27 say: 1 OCAK 2013

2. Yazl uyar levhalar: Yalnzca yazl levhalar, iki ayn amal levhann (imdat kna yneltme) karlatrlmasndan da grlecei gibi, hibir stnlkleri olmadndan, artk terk edilmektedir.

alma talimat ile uyar levhalarn iyerine koymamak, iverenin bir kusurudur. (YG10HD; E4885,K1210, T 13.02.1979)

t k 3. Kark uyar levhalar: aret kullanan uyar levhalar tercih edilir olmakla birlikte, bunlarn da yetersiz kald durumlar vardr. Uyar levhalarnn yalnzca tehlikeyi belirtmekle kalmayp bunlardan kanmak iin yaplmas gerekenleri de iermesi gerektiinden ve ulatrlmas gereken ileti giderek karmaklatndan, kark levhalar giderek nem kazanmaktadr. Yandaki kark levhann hzla imdat kna gidilmesini yukardaki rneklerden daha iyi anlatt ortadadr. Ancak kark levhalarn hazrlanmasnda gereken zen gsterilmez ve bir blm kurallara uyulmaz ise, bunlar kafa kartrc dahi olabilir hatta karkla yol aabilirler.

mda mdat

lkelerin uyar levhalarn standartlatrmalarn kstlayan balca engellerden birisi dil olduundan, ekil ve simge trnden uyar levhalarna doru kuvvetli bir akm vardr. Ancak, alann tehlike konusunda ne kadar uyarlm veya uyarlamam olduu hukuksal durumlarda iverenin kusur derecesini oluturduundan ve her tehlikeli durum iaretlerle yeterince aklanamadndan, ister istemez, yazl uyar da levhalarda yer almaktadr. Uyar levhalarndaki kresel anlay, iaretin, eklin, simgenin ve yazl anlatmn en etkili biimde kullanlmasn salamaktr. Bu amaca ynelik olarak, uyar levhalarnda u niteliklerin olmasna zen gsterilmelidir: a. Levha, uyarlmas gerekenlerin dikkatini ekebilmeli ve dikkatin ekilmesi tehlikenin derecesi ve ciddiyeti ile orantl olmaldr. Bu konudaki arlk, uyar levhalarnn ciddiye alnmamas gibi sonu dahi yaratabilir. b. Tehlike ve tehlikeden kanmak iin gereken eylem vurgulanm olmaldr. Vurgulama, tehlikenin ve gereken eylemin levha zerinde belirginletirilmi olmasdr. Levha zerinde belirginletirme; (1) iaret kullanarak veya (2) yaz ile salanr. Her iki uygulamann da kendine zg stn yanlar vardr: aret, tehlikenin ne olduunu veya neyin yaplmas veya neyin yaplmamasn anlatmak iin kullanlr, ekil 3. Her iki anlatm ayn dzeyde vurgulamak ou kez olas olmadndan, genelde iaret daha nemli olan iin kullanlr.
Ne yaplmal? Tehlike nedir?

mda mdat t

Uyar levhalarnn
ilkeler

k
hazrlanmasnda temel

Bir iyerinde gereken uyar levhalarnn olmamas, hemen her lkede iveren sorumluluu olarak grlmektedir. Gelimi lkelerde ise, levhalarn alanlar tehlike konusunda gerektiince uyarp uyarlmad da kusur orannn saptanmasnda nemli bir etmendir.

a) Gzlk taklacak ve baret giyilecek

ekil 3- aretle (ekille) anlatm

b) Radyoaktif atk

ekil 3. aretle (ekille) anlatm

14

MAKALE 1
www.ceis.org.tr/dergi

aret kullanldnda, unlara zen gsterilmelidir: 1. Eitimin arttr; standartlatrlm iaretler kullanlsa da herkes bunlar bilmeyebilir. 2. Herkese bilinmeyen iaretler snanmadan kullanlmamaldr. nk zel iaretlerden istenen sonu salanamayabilecei gibi yanl anlalmalar da olasdr. 3. Kullanlan ekilde, tehlikenin tr kadar sonucun ne olabileceinin de belirtilmesinin zerinde durulmaldr. 4. aret yaln olmaldr. Uyar yerine gre anlk tepkime gerektirdiinden, ileti yeterince ak deilse, ne denmek istendiini anlamaya alan kii deerli tepkime sresinden yitirir! 5. Yazl anlatmdan beklenen temel zellik, ibarenin bir defada okunabilmesi ve kolaylkla anlalabilmesidir. Bu adan, unlara zen gsterilmeli ve dikkat edilmelidir: leti, en ak ve yaln biimde anlatlmaldr: Gzlk taklmaldr - Gzlk tak Vurgulanacak eylem baa alnmaldr: Kapa amadan nce alteri indir - alteri indir, sonra kapa a 6. Vurgulanan eylemlerde yoruma ak zarflarn kullanlmas yerinde deildir. Hemen bulunduunuz yeri terk ediniz ibaresindeki zarf hemen, sre olarak greceli olduu gibi baz durumlarda gereksiz panie de neden olabilir. Olabildiince ak ve seik ibareler kullanlmaldr; 30 saniye iinde dar knz gibi. 7. Kullanlan yaz karakterlerine ve bunlarn diziliine zen gsterilmelidir. Bu kuraln gerei olarak; byk harfler, balk dnda zel vurgulama gerekmedike kullanlmamal ve tm yazlar sol marjdan hizalanmaldr. Yazlarn ortalanmas ssl gzkebilirse de, ana amacn okunakllk oldu u unutulmamaldr. Kullandmz alfabe soldan saa okunur; kiiler uyar levhalarn da ayn alkanlkla okurlar, ekil 4.

Gzlksz, maskesiz al ma

Gzn kaybedebilirsin

Gzlksz, maskesiz alma Gzn kaybedebilirsin

GZLKSZ, MASKESZ ALIMA ALIMA GZN GZNKAYBEDEBLRSN KAYBEDEBLRSN

GZLKSZ, MASKES Z

ekil 4 -Uyar levhasnn okunakllnda dizginin etkisi. ekil 4. Uyarlevhasnn okunakllnda dizginin etkisi.

Okuma srasnda, kiiler harflerin kenarlarna ve szcklerin genel kmesine bakma eilimindedirler. Bu nedenle, ssl harflerin izlenmesi zordur. Yaln (kuyruksuz) harfler daha kolay seilir. Levhalarda u karakterlerin kullanlmas tavsiye edilmektedir: Helvetica/ Arial (dz veya koyu) Futura Franklin Gothic Univers

8. yerindekiler, uyar levhalarna al bakabilirler ve levhalarn bulunduu alan iyi aydnlatlmam da olabilir. Ssl harfler kullanldnda, seebilme daha gleir. Yatay aralklardaki azalma, zellikle I, N, M gibi harfler bir arada olduunda okunakll olumsuz biimde etkiler, ekil 5. Bu konuda titiz davranlmasnn nedeni, uyar levhasnn konumunu seerken ok dikkatli olunmas gereidir. Okuyann odaklanmas iin gereken noktalar dikkate alnmadan evreye geliigzel serpitirilmi levhalarn yarar yoktur. Levhalar yeterince byltlemediinde, yaklama asna gre ayn levhadan deiik yerlere konulmas gerekebilir.

ekil 5- Okunakllkta ann ve baz harflerin etkisi. ekil 5. Okunakllkta ann ve baz harflerin etkisi

9. Tehlikenin ne olduunun ve gereken eylemin yaz ile anlatm, genellikle uzundur. Uzun ibarelerin

15

MENTO ENDSTRS VERENLER SENDKASI

cilt: 27 say: 1 OCAK 2013

levhaya sdrlmas, okunmas ve dolays ile alglanmas zordur. Bu nedenle, iaret veya simge kullanm daha etkilidir. 10. Uyary gerektiren nedenin ve uymamann sonucunun aklanmasnn psikolojik etkisi olduu unutulmamaldr. Bir uyarnn etkili olabilmesi iin uyarya uymamas durumunda bana kt bir ey gelebileceine kiinin inandrlmas gerekir. Tehlike iyi bilinen trden ise, eylem ve sonu uyar levhasnda bulunmayabilir. Herkes, kaygan zeminde kayp debileceini bilir. Ancak Dikkatli bas ve yr bu kazann olmasndan kanmak iin yeterince etkili olmayabilir ve rnein tutunma da gerekebilir. Kural olarak, uyar levhasndaki eylem yetersiz ise levha amacna uygun deildir; Uyarya uymamann ne gibi sonular dourabileceinin bilinmesi her rr uyar iin yeterli deildir. Sonucu daha sonra ortaya kabilecek i hastalklar gibi durumlarda, kiileri yalnzca uyar levhas ile ikna edebilmek ok zor hatta olanakszdr.

4- ZEL UYARI LEVHALARI

AB tarafndan hazrlanm olan Gvenlik ve Salk aretleri Direktifi, lkemizde Ynetmelik olarak uyumlatrlmtr. Ancak ABDde kullanlan uyarlar daha ayrntldr ve iletime zel nem verilmektedir. nk alanlarn yerinde ve gerektiince uyarlm olamamas, ABDde nemli bir iveren kusuru olarak kabul edilmektedir. lkemizdeki genel eitim dzeyi ve i gvenlii kltr asndan, ABDdeki uygulamann daha verimli olaca kansndaym. te yandan, AB yesi olma yolundaki abalarmz, Avrupadaki uygulamalara ynelmemizi gerektirmektedir. Ancak, Avrupadaki zel uyar levhas almalarnda da ABDdeki uygulamalara doru gidi vardr. ABDdeki uyar anlaynn gerei olan bir uyar levhasnn zellikleri, ekil 6 da verilmi ve levhann hazrlanmasnn ana izgileri, paragraf balarndaki simgesi ile belirginletirilmitir.

11. Gerektiinde nereye bavurulaca da belirtilmelidir. Ortaya kan bir istenmeyen durumun sonularnn ktlk derecesinin azaltlmas iin nereye bavurulmasnn gerektii ok nemlidir. En ksa srede amirinize haber veriniz ibaresi, olaya tank olan baz kiiler iin hibir anlam tamayabilir. xxxx nolu telefonu araynz trnden veya yneltici bir ibare kullanlmaldr; Nbeti amirine bildiriniz gibi. Bavuru gereksinimlerinin banda, itfaiye ve ilk yardm hizmetleri gelir. Kazalnn yakn amirleri ve kuruluun iindeki yetkili birimler de yerine gre bu tanma girebilir. nemli olan; bavurulan kii veya birimin sz konusu durumda hem mdahaleye yetkili hem de ye- terli olmasdr. Bu koullar salamayan bavuru noktalarnn levhada bulunmas hem gereksiz ekil 6. yi bir uyar levhasnn zellikleri (ANSI) hem de sre israfdr.

a) Uygun balk a)Uygun balk

b)Uygun b) Uygun ekilbalk veya simge

c) Vurgulanm eylem c)Vurgulanm eylem

d)Uyarnn d) Uyarnn nedeni nedeni d)Sonucun e) Sonucun ne ne olabilecei olabilecei

f) Gerektiinde nereye d)Gerektiinde bavurulaca nereye bavurulaca

ekil 6- yi bi levhasnn z

16

MAKALE 1
www.ceis.org.tr/dergi

ABDdeki uygulamalarda, balk olarak drt tr szck kullanlr: 1. TEHLKE, kanlmamas durumunda lm veya ciddi yaralanma ile sonulanmas belirgin tehlikeli durumu belirtir- zemin krmz 2. UYARI, kanlmamas durumunda ! UYARI lm veya ciddi yaralanma ile sonulanmas olas tehlikeli durumu belirtirzemin portakal 3. DKKAT, kanlmamas ciddi yarakadar varabilecek tehlikeli du! DKKAT lanmaya rumu belirtir. Dikkat szc gen ve iindeki nlem iareti olmadan kullanldnda, yalnzca mala gelebilecek zarara dikkati ekmek iin kullanlabilinir- zemin sar 4. NCE GVENLK (nce NCE GVENLK emniyet) ibaresini ieren levhalar lkemizde olduka yaygn biimde kullanlmaktadr- zemin yeil. Oysa bu uyarnn kullanm ise lkemizdeki gibi tek bana deildir. Levhann amac, i gvenlii ile ilgili bir eye kiilerin dikkatini ekmek iindir. rnein bu ey, i gvenlii ile ilgili bir blm asl talimatlar olabilirekil a . Bir dier yaygn kullanm alan ise alanlar kiisel koruma aralarnn bulunduu dolap vb. ne yneltmek iindir- ekil b

TEHLKE

asndan tehlike nemli ise ekil tehlikeye ynelik, yaplmas veya yaplmamas gereken eylem nemli ise eyleme ynelik olmaldr. Aadaki ekil 7a. ve ekil7 b. dikkatin tehlikeye ekilmesine yneliktir. ekil 7c. de ise KKD kullanlmas gereini vurgulanmaktadr.
UYARI DKKAT DKKAT

(a) (b) (c) ekil 7. ANSI.Z535.2 Standard uyarnca hazrlanm uyar levhalar

Kazadan kanmas iin alann yapmas veya yapmamas gereken eylem uyar levhasnda belirgin biimde aklanm olmaldr, ekil 8. Tehlikeyi ve eylemi bir arada vurgulayan uyar levhalar daha verimli
TEHLKE TEHLKE

(a) (b) ekil 8. ANSI.Z535.2 Standardndaki ilkelerin yerine getirilmesi (a) (b)

ekil 8deki

olmakla birlikte, bunlarn hazrlanmas kolay deildir. rnek uyar levhalardan, ekil 8bdeki anlatm her ikisini de yerine getirebilmektedir. Uyary gerektiren neden ekil veya simge ile belirtilmi olsa da, kiilerin yanl yorum yapabileceinden hareketle, tehlikenin nereden doduu uyar levhalarnda yazl olarak belirtilir, ekil 7 ve 8. sonucun ne olabileceinin de, yazl biimde levhalarda verilmesi istenir. 17

ekil/simge (piktogram) konusunda, ABDdeki uygulama ok titizdir. Uyarnn yeterli olmasnn salanmas iin yaplan iin zelliine gre zel ekiller kullanlmas ok yaygndr. Eer verilmesi gereken ileti

MENTO ENDSTRS VERENLER SENDKASI

cilt: 27 say: 1 OCAK 2013

Levhalarda bulunmas yerinde olan bilgi grubu arasnda, gerektiinde nereye bavurulabilecei de vardr. Her ne kadar yukardaki ekillerde hep acil telefonlar verilmi ise de, baka trden bilgi de olabilir; ekil 9a.
TEHLKE

TEHLKE

ekil 9. ANSI Standard ile (a) uyumlu ve (b) uyumsuz uyarlar iyerine

Uyar levhalarnn okunakll asndan, ANSI.Z535.2 Standartlar yazl metinde paralel cmlecikler kullanlmasn ngrmektedir. Bunun anlam fiillerde ayn zamann kullanlmas ve ettirgen ibarelerden kanlmasdr. Yaznn kolay okunmas asndan, okuma alkanl gz nnde tutularak metne hep sol taraftan balanlmal ve tavsiye edilen harf trleri kullanlmaldr. ANSI Standard uyarnca daha basit uyar levhalar da hazrlanabilir. Basit levhalar, ISO yaklamna kouttur. Simge ve ekiller sade olabilir ama tehlikenin anlatm ilkesi korunmaldr, ekil 10a-10e; presin arasnda parmaklarn kesilmesi, elin dililere kaptrlmas, srayan cisimlerin yze ve gzlere tehlike oluturmas gibi.
Krmz zemin Portakal zemin

Krmz izgi

!
TEHL KE

Pres aniden hareketlenebilir

UYARI

Koruyucusu olmadan altrma

UYARI

Yz sipersiz ve gzlksz alma

(a) (b) (a) (b) (c) (c)

ekil 10/1. ANSI Standardna uygun daha sade uyar levhas rnekleri

ekil 10/1- ANSI Standardna uygun daha sade uyar levhas rnekleri

18

MAKALE 1
www.ceis.org.tr/dergi

sar zemin TEHLKE; Srayan

DKKAT

NCE GVENLK

yeil zemin

(a)

(b)

ekil 10/2. ANSI Standardna uygun daha sade uyar levhas rnekleri

Uyarlar uygun yerde ve kademeli olmaldr. ekil 11de bir elektrik panosu rnei verilmitir. Kapaktaki uyar, yetkisiz kiilerin elektrik tesisatna mdahale etmesini nlemeye yneliktir; ama temel nlem kapan kilitli tutulmasdr. Bakm nedeni ile kapa aacaklar iin de uyar bulunmaktadr. Bakm srasnda bakalarnn alteri kaldrmamas iin, tam kilitleme uyars da yaplmtr. ekildeki uygulamann, duvara aslacak Yetkisiz bakm ve onarm yasaktr uyarsndan ok daha etkili olaca ortadadr.

ekil 11 Yerinde yaplm, tehlikeye uygun uyar

19

MENTO ENDSTRS VERENLER SENDKASI

cilt: 27 say: 1 OCAK 2013

5- ETKETLER / KARTLAR

Etiketler, bir anlamda, ele alnm olan kark uyar levhalarnn ve GVYnin kltlmdr. Tm uyarlarda olduu gibi bir etiketin gereken iletiyi ekiller ve simgelerle aktarmas tercih edilirse de, yerine gre verilmesi gereken bilginin uzunluu (zellikle GVYden birok bilginin aktarlmas gerektiinde) ve verilmesi gereken bilginin ekilsel olarak ifade edilmesindeki glkler, sz konusu etiketlerde, yazl bilginin arlkl olmasnn nedenidir. nemli olan, tehlikenin en belirgin ve ksa yoldan alanlara iletilebilmesidir. rnein ekil 12ada, bir toluen iesi zerindeki etiket rnei verilmitir. Etiketin zellii; ana tehlikenin simge ile anlatlm olmas ve tehlikelerin nitelikleri ile uyulmas gereken kurallarn etiketin n yznde bulunmasdr. Yaklam farkn gstermek asndan, yine toluen iin kullanlan bir baka etiket, ekil 12bde verilmitir. kinci rnekte, uyar ienin arka yzndedir; bu nedenle ekil 12b yanltmamaldr.
ekil 13. Yanl almaya kar, kontrol konsolundaki kartl uyarlar

(a)

(b) ekil 12. ie zerindeki etiket rnei

Kart biimindeki uyarlar geicidir. Ama bunlarn uyar gerektiren i srd srece yerlerinde olmalar (kopma, dme, yrtlma vb. nedenler) salanmaldr. rnein ABDdeki OSHA 1913.147 Standard uyarnca, bir etiketin 25 kg.lk bir kuvvetle ekildiinde yrtlmamas veya kopmamas beklenir. zerinde ilgili tarafndan verilmi zel bilgi yazs olan kartlardaki yazlarn kullanm sresince okunakl kalmalar da gz nnde tutulmal ve kartlarn i sona erdiinde kaldrlm olmalarna zen gsterilmelidir. Gereksiz yere arkada braklan kartlar, uyarlarn ciddiyetinin yitirilmesine yol aar

SONU

Geici durumlar iin kartlar ok kullanl uyar aralardr. Genel bakm sonras yanl altrmann nlenmesi iin bir enerji santralnn ana kontrol konsolundaki kartlarla uyar, ekil 13de verilmitir. ekil, bu konuda ne kadar zenli olunabileceinin bir iyi rneidir. leri lkelerde kazalarn byk oranda nlenebilmi olmasnn nedeni, bu tr ayrntlarn nemsenmesi ve bunlara gereken zenin gsterilmesidir. 20

Tehlikelerin uyarlar yolu ile iletilmesi giderek nem kazandndan, levhalar, etiketler ve kartlarn kullanm da greceli arlk kazanmtr. Ancak, zellikle byk sistemlerde kesilen enerji hatt zerinde birden fazla alan olabileceinden, kapatlan valfn veya indirilen alterin zerine etiket asmak tam garantili olmamakta ve dier alanlarn olduunu unutan bir kii, enerjiye yol verebilmektedir, ekil 14a. [Esin, 2009]. Bu nedenle,

MAKALE 1
www.ceis.org.tr/dergi

yandaki ISO tam kilitleme uyars, zorunlu iaretler arasna girmitir. Tam kilitleme, ekil 14b ve ekil 14cdeki gibi gerekten kilitlemeyi gerektirmektedir. Hatta, kesilen enerji yolunun zerinde birden fazla bakmc varsa, her bakmc iin ayr ayr ve yerine gre bakmcnn adn (bazen resmini de) tayan kilit kullanlmaktadr. ini bitiren kilidini ve kartn aldndan, hat zerinde hala kimin almakta olduu veya alanlarn kilidi amay unutup unutmad anlalabilmektedir.

KAYNAKA

Brelsford, J.W., Wogalter, M.S. ve Scoggins, J.A. (1994) Enhancing Comprehension and Retention of Safety-Related Pictorials. Proc. The Human Factors and Ergonomics Society 38th Annual Meeting: 836-840. Geller, M.S.G. (2001) The Psychology of Safety Handbook: How to Change Behaviours and Attitudes, CRC Press. Esin, A (2006); Yeni Mevzatu Inda Sal ve Gvenlii, MMO Yayn Esin, A. (2009), Bakm Riskleri ve imento Sektr, imento iveren, Mart, Say 2 Esin, A. (2011); Dikkatsizce Kullanlan nlemler Dikkatli Ol, Dikkat Et imento iveren, Mart, Say 2 Esin, A. (2012) - Sal ve Gvenliine Uzmanlk Yaklam, Cilt 1- Ana noktalar (Basya hazr)

ekil 14. (a) Uyar iin kullanlan etiket rnei, (b) oklu tam kilitleme ve etiketleme, (c) kilitleyenin kimliini gsterir kilit

leri lkelerin uzun yllar nce yapt almalar, lkemiz alanlar iin de yaparak,iyerlerimize zel uyar levhalar yaratmak zorundayz. Bu konuda hukuksal almalar yapm olan Madden (1987), bir uyardan beklentiyi; ortalama zek dzeyindeki kullancya, riskten kanmasn salayacak bilginin verilmesi olarak tanmlamaktadr. Bu tanmn iveren sorumluluu asndan bir mihenk ta olduuna iaret etmede yarar grlmtr. alanlar gerektiince uyarmak; onlarla hemhal olmay, zen ve emei gerektirir.

Laughery, K.R. ve Brelsford, J.W. (1993) Receiver Characteristics in Safety Communications. Human Factors Perspectives on Warnings Proc.the Human Factors and Ergonomics Society, 120-124. Madden, M.S., (1987) The Duty to Warn in Products Liability: Contours and Criticisms, v89,W.Va.L. Rev 221,p 234 Nicholas,T. ve Armstrong, P . (1973) Safety or Profit, Falling Wall Press, Bristol Samways, M. J. (1988) Functionally Illiterate Worker Also Has the Right to understand. Occupational Health and Safety. Wogalter, M.S., Jarrad S.W. ve Simpson S.N. (1994) Influence of Warning Labels Signal Words on Perceived Hazard Level. Proc. The Human Factors (36)3, 547-556. Young, S.L. (1993) Increasing the Noticeability of Warning Effects of Pictorial, Color, Signal Icon and Border. Human Factors Perspectives on Warnings. Proc. the Human Factors and Ergonomics Society, 249-253

21