Mitra CEROVI: Kako oivjeti drevni forum KRATAK ISTORIJAT ANTIKE DUKLJE Na krajnjem sjeverozapadnom dijelu Zetske ravnice,

na mjestu gdje se spajaju rijeke Zeta, Moraa i potok iralija, utkani u gradsko tkivo dananje Podgorice, nalaze se ostaci arhitekture rimske Doclee i graevina iz ranohridanskog i srednjovjekovnog perioda. Duklja, rimska Doclea, najznaajniji je arheoloki lokalitet na teritoriji Crne Gore, impozantan spomenik kulture ovih prostora i njen neraskidivi dio. U vrijeme dinastije Flavijevaca, za vladavine cara Vespazijana (krajem I vijeka nove ere), Doclea dobija status municipia. Tada postaje jedan od najznaajnijih gradova u jugoistonom dijelu rimske provincije Dalmacije. Doclea ima tipino rimsku urbanu koncepciju. Grad je bio opasan bedemima sa pravougaonim spoljnim kulama na sjevernoj strani i zahvatao je nepravilnu poligonalnu povrinu. Od kapije na sjeverozapadnom bedemu vodila je glavna ulica, koja se pruala prema jugoistoku. Na njenom poetku nalaze se ostaci slavoluka, podignutog moda u ast Galijena, kao i carski natpisi. Du njene june strane podignut je hram Dijane i Rome. Izmeu hramova sagraene su gradska vila i male i velike terme. Naspram velikih termi nalazi se forum sa bazilikom na zapadnoj strani, u ijoj apsidi je otkrivena monumentalna glava Septimija Severa. Pored toga, tu se nalaze i mnogi drugi neotkriveni arhitektonski objekti-kule, kapije, mostovi, akvadukt... Jugoistono od grada nalazila se antika nekropola, koja je istraena ezdesetih godina prolog vijeka. Zapadna nekropola je istraena u manjem obimu. Arheoloki materijal iz nekropola datuje se u vremenu od I do IV vijeka. Svoj najvedi uspon Doclea doivljava neposredno nakon svog osnivanja u I i II vijeku nove ere, kada je kao znaajan centar pominju antiki istoriari. Plinije u I vijeku nove ere pominje ilirsko pleme Docleata, na osnovu koga je vjerovatno i municipi dobio svoje ime. Doclea je vjerovatno bila sredite pomenutog plemena. Ptolemej u II vijeku nove ere navodi Docleu meu gradovima u unutranjosti zemlje. Nov uspon doivljava tokom kasne antike u vrijeme Dioklecijanovih reformi (297-305. nove ere). Doclea tada postaje glavni administrativni centar novoosnovane provincije Prevalis. Pod imenom Doclea poznata je i kod vizantijskih pisaca. Kasnije u IV vijeku, u Epitomi pripisanoj Aureliju Viktoru pominje se i dalje ime Doclea. U V vijeku nove ere pustoe je zapadni i istoni Goti, a 518. godine, po nekim izvorima, strada u zemljotresu. U vrijeme Justinijanovih reformi (527-565. nove ere) i obnove Carstva postaje bogatija za nekoliko reprezentativnih objekata - bazilike A i B. Poetkom VII vijeka nove ere, nakon upada Avara i slovenskih plemena, kao i sve urbane aglomeracije irih balkanskih prostora, Doclea gubi svoj antiki karakter. U IX vijeku ponovo oivljava, ali sada postaje eponim ire ranosrednjovjekovne oblasti koja po njoj dobija ime Duklja. Poetkom XX vijeka, prilikom arheolokih istraivanja u okviru bazilike B (datovane u VI vijek nove ere), istono od rimskog foruma, otkrivena je i krstoobrazna crkva iz IX vijeka. To su potvrdila i novija reviziona arheoloka istraivanja ezdesetih godina prolog vijeka. Krstoobrazna crkva bi mogla biti crkva Sv. Marije koja se pominje u IX glavi Ljetopisa popa Dukljanina. Kralj Svetopelek je sahranjen u crkvi Sv. Marije u gradu Duklji (sepultum est in ecclesia sanctae Mariae... in civitate Dioclitiana), koja se u Ljetopisu navodi kao krunidbena crkva potonjih dukljanskih kraljeva. U njoj je krunisan i Svetopelekov sin

Svetolik. VALORIZACIJA FORUMA NA ARHEOLOKOM LOKALITETU DUKLJA Rimljani su gradove podizali po jednom ustaljenom geometrijskom planu, koji je usklaivan sa prirodnim poloajem prostora na kome se grad podie. Na centralnom dijelu rimske Doclee, gdje se pod pravim uglom sijeku glavne ulice cardo i decumanis, nalazio se Forum, bez sumnje najreprezentativniji njen dio. Forum, kako su ga rimljani nazivali, mjesto je na kom se ivjelo i susretalo foras - izvan kudnog praga. Provincijski gradovi podizali su forum po ugledu na Rimski forum. U Doclei je forum bio prostor u koji se ulivao buan i snaan ivot romanizovanog ilirskog plemena Dokleata, rimskih graana i doseljenika iz drugih prostora Rimskog carstva. Tokom vremena izgled foruma se mijenjao i razvijao. Forum je bio idealno mjesto za voenje politike, na njemu se uz javnu diskusiju odluivalo o sudbini grada i provincije. U rimskoj arhitekturi forum je bio namijenjen iskljuivo zvaninim aktivnostima, ali je bio i mjesto gdje se odvijala trgovina u prodavnicama (tabernae). Na forumu su postojale i mjenjanice u kojima su se obavljali bankarski poslovi (samo ime moneta, koje se do danas zadralo, potie od kovanice novca koja se nalazila na Kapitolu (Rimski forum) u hramu Junone monete). Na forumu su se odvijale i gladijatorske igre. U poetku su se gledaoci peli na krovove tabernae. Kasnije su za ove dogaaje podizani amfiteatri. Na trgu (forumu), sakupljali su se filozofi i pisci eljni da saopte svoja djela. Takoe su postojale i scholae, koje su - kao na Trajanovom forumu - dugo bile aktivne. Forum je bio centar intelektualnog ivota antikog grada. Na forumu su bile i biblioteke (najpoznatija je Trajanova). Kako i u Rimu i u provincijskim gradovima ne postoji nijedna aktivnost odvojena od religije, moe se pretpostaviti da su se na forumu obavljali religijski obredi. U oima graana rimskih gradova forum je bio srce grada. Vremenom se sa foruma premjetaju poslovi oko trgovine i forum sve vie dobija karakter javnog, reprezentativnog mjesta i gubi trgovaki karakter. U istonom dijelu foruma Doclee nalazi se niz povezanih prostorija za koje se moe pretpostaviti da su kordene kao trgovake radnje (tabernae). Zapadno od foruma otkriven je niz prostorija koje mogu biti zanatske radnje. Prilikom realizacije projekta CANU Arheoloka istraivanja, konzervacija i prezentacija Duklje, kojim je rukovodio dr edomir Markovid i mr Mitra Cerovid, rukovodilac terenskih arheolokih istraivanja, u jednoj manjoj prostoriji zapadno od civilne bazilike u 1998. godine pronaena je sitna bronzana figurina rimskog glumca. Na prisustvo pozorinih aktivnosti u Doclei ukazuje otkride ove sitne bronzane figurine. U bududim arheolokim istraivanjima antike Doclee mogude je oekivati otkride rimskog pozorita. Rimska pozorita su podizana na ravnom prostoru, a ne na padinama, to je bio uslov za podizanje grkih pozorita. Sitna bronzana figurina sa pozorinom maskom na licu, naena na prostoru antike Duklje, ukazuje nam da je rije o glumcu. Pozorina maska, vjeran pratilac glumaca, vodi porijeklo od kultnih sveanosti posvedenih Dionisu. Rimska pozorina maska raena je po uzoru na grke, ali ima svoje specifinosti. Pored funkcije koju je imala u pozoritu, maske u razliitim formama mogu koristiti kao ukras ili simbol. Sredemo ih na kamenim spomenicima, zidnom slikarstvu, keramikim posudama i - kao u sluaju nalaza iz Doclee - na

licu bronzane figurine. U rimskom pozoritu, skriveni pod maskama, odvojeni fiziki i duhovno od publike, glumci su izvodili predstave. Sitna bronzana figurina glumca sa Doclee visoka je 7 cm. Po karakteristikama se moe pretpostaviti da ova figurina ukazuje na pozorine maske kakve su rimski glumci nosili prilikom izvoenja tragedija. Na licu figurine istiu se iroko otvorena usta sa izrazom bola u oima, brada je gusta, obrve sputene nadolje. Kosa je ravno podsjeena, djeluje kao perika. Na osnovu navedenih karakteristika, sitna bronzana figurina glumca moe se datovati u II - III vijek nove ere.

0481 12-05 19:00:00 FC Kobenhavn-Esbjerg Ukupno golova I pol. I1+ 1,32 1329 12-05 19:00:00 Start-Viking Ukupno golova I pol. I1+ 1372 12-05 20:45:00 Milan-Roma Ukupno golova I pol. I1+ 1,34 1,29

0277 12-05 19:00:00 Atletico Madrid-Barcel Ukupno golova I pol. I1+ 1,26 1075 12-05 21:30:00 Nublense-U.Chile Ukupno golova I pol. I1+ 1,24

1078 12-05 22:00:00 Cobreloa-Palestino Ukupno golova I pol. I1+ 1,24