CHNG X:

DI TRUYN VI NM VA TAO

NI DUNG CHNH
1

ai cng v nghin cu di truyn mt s loai tao Phn tich di truyn nm Nm men

2
3

NGHIN CU DI TRUYN MT S LOAI TAO - Chlamydomonas reinhardii c s dung cho nghin cu di truyn sm nht, co th lai va phn tich b bn khng xp theo th t - T bao n bi sinh san v tinh - T bao n bi gm 2 loai: mt (+) va mt (-) - T bao n bi mi loai khng kt hp vi nhau - S kt hp hai t bo khc kiu bt cp mt (+) vi mt (-) tao ra hp t. Hp t qua giam phn cho t l phn ly ca mt gen l 2 t bo mt (+) : 2 t bo mt (-).

NGHIN CU DI TRUYN MT S LOAI TAO

- DNA ca luc lap tng hp vo gi th 5-6 ngoi sng - DNA ca nhn tng hp khoang gi th 1618, sau o chia t bo ng loat. - Mt s t bin khng streptomycine c thu nhn v nhn thy mt s c s di truyn trong nhn, s khc c s di truyn ngoi nhn.

II. PHN TCH DI TRUYN NM

Tinh khng dung hp vi nm

TNG QUAN

Phn tich b bn va lp ban vi nm

Phn tich di truyn trong chu trinh cn hu tinh

TINH KHNG DUNG HP VI NM

- Khi nim tnh khng dung hp nm c dng ch kha nng kt hp vi nhau gia cc dng nm trong sinh san hu tnh - Cho n nay gn 450 loi nm c nghin cu v cc kiu khng dung hp. - S khng dung hp c xc nh v mt di truyn.

TINH KHNG DUNG HP VI NM

* Theo kiu dung hp th nm c phn lm 2 loai: - ng tan (Homothallic) - D tan (Heterothallic)

TINH KHNG DUNG HP VI NM

ng tn (Homothallic) l khi c s kt hp vi nhau gia cc t bo ging nhau trong sinh sn hu tnh. V d, t bo a kt hp vi t bo a, hay vi to dng lng bi 2n tng ng aa hay .

TINH KHNG DUNG HP VI NM

* D tan (Heterothallic) l kiu khi c s lai nhau gia 2 loai t bo khc nhau nh a vi tao dang d hp t lng bi a. Cc nm d tan c th chia thnh: lng cc (bipolar) v t cc (tetrapolar).

DI TAN LNG CC - Saccharomyces cerevisiae: s hp bo (cytogamy) v hp nhn (karyogamy) ch xay ra gia cc t bo c kiu bt cp (matting type) khc nhau nh a v v cc allele khc nhau ca locus. Do c s tham gia ca 2 allele nn gi l lng cc. - Nm mc vng bnh m Neurospora crassa - Nm rm (Volvariella volvacea) - Nm m (Agaricus bisporus).

Saccharomyces cerevisiae

Neurospora crassa

Volvariella volvacea

Agaricus bisporus

DI TAN T CC Nm am Bacidiomycetes: Schizophyllum communae. Nm bo ng (Pleurotus) Nm hng (Lentinus edodes) S xc nh di truyn khng dung hp cc loi nm ny do 2 gen A v B. Mi gen c 2 allele hoc nhiu hn, thng l A1, A2 v B1, B2. S kt hp gia cc dng n bi ch tao dang hu thu c kiu gene A1A2B1B2 tc bn nhn t khc nhau, do o gi l t cc.

Schizophyllum communae.

Pleurotus

Lentinus edodes

TINH KHNG DUNG HP VI NM

- S a dang ca cc chu trnh sng v cc kiu khng dung hp nm c anh hng n cc phng php phn tch di truyn. - mt s nm sinh san hu tnh thc hin trn c s d hp bo (heterogamy) nh Neurospora crassa. - nhng loi khc trn c s ng hp bo (isogamy). - Chu trnh cn hu tnh hon ton hay khng hon ton phu thuc vo loai nm. - Chu trnh sinh san cn hu tnh l qu trnh kt hp v ti t hp gene din ra trong nguyn phn ch khng phai giam phn, khng c s thu tinh nh sinh san hu tnh.

PHN TICH B BN VA LP BAN VI NM

- Nm men c nhiu c trng tr thnh m hnh l tng cho nghin cu di truyn eukaryote. - Nm men l mt eukaryote n bo - Chu k sng ch khoang 90 pht - B gen ca nm men cha khoang 6.000 gen phn b trn 16 nhim sc th. - Nm men l eukaryote u tin c giai m b gen.

PHN TICH B BN VA LP BAN VI NM

- Chu trnh sng ca nm men gm hai giai oan c th chuyn i qua lai. - T bo c th tn tai ca dang lng bi v ca dang n bi. - T bo m tao chi ging ht n. - T bo lng bi ny c th tip tuc sinh trng bng mc chi v c th tri qua giam phn tao 4 bo t n bi (haploid) trong mt nang (ascus) c gi l tetrad. - Bo t n bi (haploid spore) ca kiu kt cp khc nhau (a vi ) s qua thu tinh tao th lng bi. - Nhng bo t ca kiu kt cp ging nhau s tip tuc sinh trng bng ny chi.

PHN TICH B BN VA LP BAN VI NM

- Nm men c xem l E. coli ca cc t bo eukaryote, c th s dung nm men phn tch t bin. - T bo nm men n bi c gy t bin bng tia X, sau o sng lc cc kiu hnh t bin trn mi trng nui cy. - u tin nui cy t bo nm men trn mi trng giu dinh dng tt ca cc t bo pht trin. - a nui cy ny sau o c nhn ln qua a sao chp cha mi trng chn lc hoc iu kin sinh trng c bit. - Cc t bin nhay cam nhit c th sinh trng trn cc a gc nhng lai khng sinh trng trn cc a sao chp nhit gii han. - So snh cc khun lac a gc vi a sao chp s pht hin c nhng t bin nhay cam vi nhit

PHN TICH B BN VA LP BAN VI NM

- Lp nang khun (Ascomycetes) c c im l khi cc t bo lng bi phn chia giam nhim s tao ra cc bo t nm trong mt v bao c gi l nang (ascus). - Cc c th ny c cc c im thun li cho phn tch di truyn: - Cc vi nm c th tn tai dang n bi, nn tt ca cc gene c th biu hin trc tip thnh kiu hnh. - T bo nm men c th sng dang sinh dng n bi hay d bi. - Tn hiu chuyn t n bi sang d bi xut hin theo dang kt hp v tn hiu chuyn t d bi sang n bi l s giam phn trong qu trnh hnh thnh bo t.

PHN TICH B BN VA LP BAN VI NM - Trong chu trnh sng, ch c hp t l lng bi, s trai qua giam phn ngay sau khi c tao thnh, tao cc bo t n bi, bo t ny mm hnh thnh giai oan cy. - mc vng bnh m (N. crassa), cc bo t xp thang hng trong nang theo mt trt t xc nh lin quan trc tip n tin trnh ca giam phn. - Hu ht cc loai nm mc khc, san phm ca giam phn khng sp xp theo mt trt t c bit trong nang nh mc vng bnh m.

PHN TICH B BN VA LP BAN VI NM

- Khi lai cc t hp ca hai gene AB ab. - S thu tinh cho nhn lng bi AB/ab v n chia giam nhim ngay. - Nu khng c trao i cho xay ra hoc trao i cho i xay ra trn cng hai chromatid th s c b bn: 2AB : 2ab, gi l kiu i cha m (parental ditype PD). - Nu trao i cho xay ra trn ca bn chromatid ca mi cp nhim sc th kp, s c 2Ab : 2aB, gi l b bn kiu i khng cha m (Nonparental ditype NPD) hay cn gi l kiu i ti t hp (Reconbinational ditype- RD). - Trng hp tao ra mi nang bn loai bo t c kiu gene khc nhau: 1AB : 1Ab : 1aB : 1ab c gi l kiu bn (tetratype)

PHN TICH B BN VA LP BAN VI NM

- Phn tch b bn cho php xc nh hai gene lin kt. - Khi hai gene khng lin kt th tn s b bn kiu i b m v kiu i khng b m bng nhau (PD = NPD). - Khi hai gene lin kt, kiu PD c tn s ln hn kiu NPD. - Tn s tng i ca cc kiu b bn khc nhau c s dung xc nh ban khoang cch gia hai gene lin kt

CHU TRINH CN HU TINH:

- Nhiu loai nm c si dinh dng kt hp vi nhau, lm cho cc nhn n bi t cc dng cng chung trong t bo cht. - Cc th d nhn (heterocaryon) c tao nn c th tn tai lu di nh N. crassa. - S tao thnh cc th d nhn c s dung rng ri nghin cu s tng tc gia cc gene, gia cc allele v gia cc gene ca nhn vi t bo cht

CHU TRINH CN HU TINH:

* S so snh cc d hp t v d nhn cho thy s khc nhau trong tng tc gia cc allele: - T l s lng nhn v cc allele trong th d nhn c th khc nhau - Cc allele ca cc gene mt nhn khng c ngn cch nh gia cc th d nhn. - Cc nhn th d nhn i khi hp nhau tao nn oan lng bi. - Trong qu trnh chia nguyn phn tip theo, nhn lng bi c th chu tc ng ca hai qu trnh: n bi ho hoc ti t hp nguyn phn.

S N BI HOA (Haploidisation) - S n bi ho c th xay ra ngu nhin hoc c gy tao bi cht n-fluorphenylalanin. - Nu nh cc nhn trong nhiu nguyn phn b 1 nhim sc th (2n 1) th nhn lch bi va xut hin tr nn khng n nh v tip tuc mt cc nhim sc th khc ca mt b n bi, cho n khi tr thnh nhn n bi n nh. - Trong qu trnh o nhim sc th b mt c lp nhau, cc gene ca cng mt nhim sc th c s lin kt hon ton. - Da vo c im ny c th xc lp s lin kt da vo gene nh du trn mi nhim sc th

MITOTIC RECOMBINATION
- Ti t hp trong nguyn phn l hin tng trao i cho gia cc nhim sc th tng ng trong nguyn phn. - Khoang cch ca gene nh du xa tm ng nht, s ng hp t ho thng xay ra hn ca (c coi l 100%) v s phn b cc gene c tnh theo cng thc: D = Nab/Nb x 100% D: khoang cch ca gene n tm ng Nb - tng s cc dang phn li, ng hp t theo b. Nab - s cc dang phn li ng hp ca a v b, nu nh b l gene nh du xa tm ng nht.

III. NM MEN

NHIM SC TH NHN TAO (YAC)

NHIM SC TH CUA NM MEN

TNG QUAN TAI BAN PHIN MA NM MEN

DNA TY TH CUA NM MEN

NST NM MEN NHN TAO (YAC)

- xy dng nhim sc th nhn tao c chc nng nh mt phn b gene ca t bo, am bao s phn chia ca nhim sc th cn c tm ng (centromere). - Phn u mt ca nhim sc th thng di c gi nguyn vn khi a vo t bo, trnh c s phn giai ca nuclease nh oan trnh t DNA lp lai c bit v phc hp protein bao u nhim sc th l telomer. - DNA phai sao chp trc khi t bo phn chia v vy nhim sc th nhn tao sao chp phai c t nht mt im xut pht sao chp

YIp: khng cha ori v khng th sao chp t ng YEp: cha im ori 1 v sao chp t ng YCp: cha tm ng v phn ly trong qu trnh giam phn LEU2: gen nm men, Ori 1: xut pht sao chp ca plasmid nm men, Ori 2: xut pht sao chp ca vi khun, AMP: gen khng khng sinh ca vi khun

NST NM MEN NHN TAO (YAC)

* Cc nh di truyn hc phn t a ra 3 yu t cha kha cho mt nhim sc th: + Centromere + Telomer + im xut pht sao chp + S dung vt liu t t bo nm men l plasmid cu tao nhim sc th nm men nhn tao

NST NM MEN NHN TAO (YAC)

- Eukaryote plasmid vng trn 2 m di khoang 6300 cp base c nhiu trong t bo nm men Saccharomyces cerevisiae. - S cai tin plasmid ny qua nhiu bc tao thnh nhim sc th nhn tao nm men, gi l YAC (yeast artificial chromosome), c cha cc trnh t nucleotide quan trng: - ARS (autonomously replicating sequence): trnh t sao chp tng t ori plasmid. - CEN (centromere): trnh t ca tm ng, am bao s chia i v i v 2 cc ca t bo nh tm ng. - 2TEL (telomere): hai trnh t duy tr hai u mt nhim sc th thng m khng b ct, vn sao chp v phn chia

NST NM MEN

- Nm men l c th eukaryote n bo, b my di truyn ca n ging vi t bo ca c th bc cao. - Cc im xut pht sao chp, tm ng v telomer c xc nh l mt oan DNA nh, t do. - T bo nm men n bi c 16 nhim sc th trong nhn, xp thnh dy c chiu di khoang 235.000 n hn 2 triu bp

NST NM MEN

- Mi nhim sc th cha mt tm ng. - Hai u nhim sc th cha oan lp lai di theo sau trnh t telomer ngn. - Trn nhim sc th c cha nhiu im xut pht sao chp, cch nhau khoang 30-40 kb. - Nhim sc th nm men cng tao thnh cc n v l cc nucleosome cha li histon gm H2A, H2B, H3 v H4.

NST NM MEN

- Qua karyotype cho thy: + Nhim sc th s I di khoang 235 kb l nhim sc th nm men nh nht. + Nhim sc th s XII ln nht vi kch thc khoang 2060 3060 kb - S khc nhau v kch thc ca nhim sc th ny do s lng gen ca rRNA lp lai vi s lng khc nhau, thng dao ng khoang 100 200 ban sao nhng chng khc nhau.

NST NM MEN

TAI BAN NM MEN

- Nm men sao chep khoang 1,4 h - im xut pht cho sao chep ging vi im oriC ca E. coli: vung giau AT - Co nhiu im khi u sao chep: 400 im sao chep trn 16 NST - S sao chep xy ra trc tip trn nhiu im khi u sao chep - Khi sao chep trn 2 mach hoan thanh s tao ra 2 phn t DNA con ging nhau - S tng hp DNA xy ra trong pha S - Co 3 protein cn cho s lp rp cc replisome: + DNA polymerase + Phc hp ORC: Cdc6 va Cdt + Enzyme helicase

PHIN MA NM MEN - Trong s cc gene m ho protein, intron ch c khoang 4-5% tt ca cc gene ca nm men (276 gene cha mt intron n v 7 gene cha 2 intron ring r), kch thc trung bnh ca intron khoang 2000 nucleotide. - Tn s thp ca intron nm men c l lin quan vi tn s thp ca cc gene gia (pseudogene) ging nh intron, ph bin eukaryote bc cao. - Gene gia cha trnh t m ho, nhng v thiu intron v promoter phin m nn trnh t m ho khng c biu hin.

PHIN MA NM MEN

- Gene m ho protein khng ch l nhng dang gene chc nng. - Genome ca nm men: + RNA khng m ho, bao gm cc gene lp lai m ho cho rRNA + 274 gene ca tRNA: 80 gene cha nhm intron c bit, 71 RNA nhn nh (smRNA) tham gia chc nng ch bin rRNA, 5 smRNA tham gia ch bin intron, mt vi RNA cha bit chc nng v 3 RNA nh l cc tiu n v chc nng ca enzyme Rnase, endoribonuclease v telomer.

DNA TY TH NM MEN
- DNA ty th nm men di 4 ln hn DNA ty th ca ngi v nhng ng vt khc. - Hai yu t trn DNA ty th nm men c cho l c kch thc ln hn so vi cc i tng khc: trnh t gia cc gen (intergenic) v intron. - Trnh t di, giu A-T ca vng m spacer tch bit vi cc gene ca mtDNA. - DNA ca spacer u c dch m v mt s trong chng c duy tr trn mRNA nh u 5 v 3 ko di, khng dch m. - Yu t th hai l intron, chim khoang 25% genome ty th nm men v n c xem l tao ra s khc nhau v kch thc gia mt DNA ca nm men v ngi

DNA TY TH NM MEN