Sociologija rada i druga nauna prouavanja rada Sociologija rada je posebna socioloka disciplina koja prouava rad kao

osnovnu osobinu ovjeka i kao osnovni uslov opstanka i razvoja ovjeka i drutva u odgovarajuim prirodnoistorijskim i kulturnim uslovima.

Sociologija rada kao najoptija nauna disciplina o radu prouava drutvenu osobenost rada, to znai da ona istrauje i objanjava meusobnu uslovljenost raznih strana rada i njihovu povezanost sa uim i irim drutvenim, kulturnim, obrazovnim, moralnim, pravnih, politikim, tehniko-tehnolokim, organizacionoekonomskim, zdravstveno-fiziolokim, psiholokim i drugim iniocima. Sociologija rada i organizaciono-ekonomske nauke Organizacionoekonomske nauke prouavaju onu stranu rada koja omoguava egzistencijalni opstanak ovjeka. One su oblik ovjekovog racionalnog utvrivanja mogunosti za savladavanje oskudice i ureivanja naina korienja raspoloivih dobara u odgovarajuim drutvenim uslovima. Zajednika osobina ekonomske i organizacione nauke je da one prouavaju rad sa stanovita ovjekovih mogunosti pribavljanja materijalnih dobara za ivot i ostvarenje profita.

Za razliku od njih, sociologija rada ne prouava rad iskljuivao kao sredstvo za sticanje dobara za egzistenciju ili profite, nego prouava sve strane rada, njihov meusobni uticaj i posljedice koje iz toga slijede za ovjeka, drutvo i kulturu. Sociologija se koristi znanjima iz ekonomskih ih organizacionih nauka, a njena praktina vrijednost za ove nauke se sastoji u tome to njena istraivanja i objanjenja imaju: Tehnoloku vrijednost (doprinosi preduprijeenju ili rjeavanju sukoba koji nastaju i mogu uticati na efikasnost privreivanja) Upravnu vrijednost (jer doprinosi utvivanju naina raspodjele moi u oragnizaciji rada i izvan nje, to utie na uspjenost poslovanja) Podsticajna vrijednost za funkcionisanje procesa rada (jer ispituje ulogu raznih inilaca na pojedince i drutvene grupe da rade produktivnije, efikasnije i uspjenije).

Sociologija rada i pravno-politike nauke

U kontekstu rada pravne nauke su zainteresovane za prouavanje mogunosti ureivanja svojinskih odnosa uopte, ali i za specifino regulisanje radnih odnosa (radno pravo), kao i za analizu uspjenog funkcionisanja dravne uprave kao posebnog vida organizacije rada dravnih slubi.

Pravne i politike nauke moemo posmatrati kao srodan aspekt naune misli koji se bavi prouavanjem mogunosti racionalnog usmjeravanja drutva i normativnim ureivanjem njegovog funkcionisanja.

Borba pojedinaca, drutvenih grupa, i globalnih drutava za povoljniji poloaj u prisvajanju materijalnog bogatstva, kao i raspodjeli moi i vlasti, prelama se na specifian nain u procesima organizacija rada.

Politike i pravne nauke se takoe interesuju za socijalnu politiku koja je vaan segment drutvenog ivota koji je u neposrednoj vezi sa radom. Socijalna politika se bavi utvrivanjem mogunosti meusobnog solidarnog potpomaganja ljudi, sa ciljem obezbjeivanja povoljnih ivotnih uslova i onim pojedincima i drutvenim grupama koji nisu uspjeli da te uslove postignu u sopstvenim radnim angaovanjem. Sociologija rada uvaava i koristi pravne i politike aspekte analize rada, ali njen opti karakter zahtijeva da se ti aspekti objanjavaju u vezi sa drugim aspektima rada, kao i vezi sa osobenostima globalnih sociokulturnih procesa. Sociologija rada i tehnikotehnoloke nauke Tehnikotehnoloke nauke prouavaju onaj aspekt rada koji se odnosi na nastanak, razvoj i primjenu serdstava rada. U klasifikaciji nauka prema predmetnoj odreenosti, pravne i politike nauke pripadaju posebnim, a sociologija sa svojim disciplinama optim drutvenim naukama.

Politike nauke su zainteresovane za utvrivanje mogunosti funkcionisanja odreenog drutvenog poretka i njegovog usmjeravanja u poeljnom pravcu. Nezaobilazno podruje prouavanja politikih nauka je i sindikalno organizovanje kao jedan od oblika organizovanja zaposlenih.

Za razliku od engleskog govornog podruja gdje se pojam tehnologija upotrebljava u najoptijem znaenju u koji u lazi i tehnika, dotle se u kulturama kontinentalne Evrope jasnije istie razlika pa se pod pojmom tehnologija oznaavaju postupci operacionalizacije naunog znanja i njegove primejne u procesima rada, a pojmom tehnika obuhvataju sredstva koja nastaju tom naunom operacionalizacijom i kojom ljudi rukuju u procesu rada. Tehnika i tehnologija se razvijaju kao potreba ovjeka da uspjenije ovlada prirodom, kako bi ivio udobnije i slobodnije. Njihova osnovna funkcija je da posreduju izmeu ovjeka i prirode.

Sloenica tehnikotehnoloke nauke upuuje na savremenu sraslost tehnike sa tehnologijom u toj mjeri da je teko odrediti gdje prestaje tehnologija a gdje poinje tehnika.

Socioloka prouavanja drutvene funkcije tehnike i tehnologije su pokazala da sredstva rada esto vode degradaciji rada i potinjavanju ovjeka silama na koje on ne moe da utie. Sociologija ukazuje da postoji i drugo lice tehnike i tehnologije, njenu protivrjenost cilju da se ivi lagodnije i slobodnije. To naravno ne znai da sociologija negira znaaj tehnike i tehnologije u modernim drutvima, nego da svojim analizama otvara vidike naunicima tehnikotehnolokih nauka, upuujui ih u kom smjeru treba tragati kako bi se doprinijelo humanijim proizvodnim procesima, srei i zadovoljstvu ljudi.

Zadaci sociologije rada Uspon sociologije rada, iako sa nejasnim teorijsko-metodolokim pristupom, poinje u XX vijeku istraivanjima Eltona Mejoa, ora Fridma i Harija Brejvermana. Saznanja sociologije rada, i na sadanjem stepenu njenog razvoja omoguavaju da se prevaziu mnogi nedostaci parcijalnih istraivanja rada u raznim naukama, naunim disciplinama i interdisciplinarnim pristupima radu. U tom pogledu sociologija rada moe da ispuni najmanje tri osnovne funkcije (zadatka): 1) Saznajnu, 2) Profesionalno-praktinu, i 3) Humanistiko-emancipatorsku.

S jedne strane, sociologija rada se oslanja na filozofsko-antropoloka i opta socioloka saznanja o ovjeku kao biu prakse, koji svoju drutvenost stie i ispoljava u radu i posredstvom rada. S druge strane, sociologija rada mora da koristi postojea parcijalna saznanja o radu, do kojih su dole tehnike, tehnoloke, organizacione i ekonomske nauke, zatim psihologija rada i cio niz specifinih naunih disciplina i interdisciplinarnih pristupa radu. Filozofsko-antropoloka i opta socioloka saznanja daju sociologiji rada osnovni teorijskohipotetiki okvir za konkretna istraivanja rada, a parcijana saznanja o radu u posebnim naukama pruaju izjesnu iskustvenu osnovu za utvrivanje specifinih sutinskih i relativno trajnih veza i odnosa izmeu pojedinih strana ovjekove drutvene djelatnosti.

U saznajnom pogledu, sociologija rada proiruje naune vidike o radu, jer je njeno shvatanje rada znatno ire od praktino-tehnikog djelanja u cilju to vee ekonomske efikasnosti.

U okviru profesionalno-praktine funkcije sociologije rada se dobijaju nauno obrazloeni odgovori na niz pitanja koja su vezana za organizaciju rada i proizvodnje u odgovarajuim drutvenoistorijskim uslovima. U okviru ove funkcije sociologija rada preduzima konkretna istraivanja drutvenih odnosa i procesa u kojima se odvija radna aktivnost ovjeka. Neka od najznaajnijih pitanja u okviru praktino-profesionalne funkcije sociologije rada, na koja ona moe da prui valjane odgovore su: -

Trea humanistiko-emancipatorska funkcija sociologije rada ukazuje na smisao radnoprofesionalne djelatnosti, osposobljavajui strunjake za kritiko propitivanje uih i irih drutvenih odnosa u kojima se odvija proces rada.

Kako je raspodeljena mo u razliitim tipovima organizacija rada i gdje se nalaze mogunosti samoorganizovanja radnika i ostalih aktera u procesima rada? Koji su interni i eksterni uticaji i kako se osjea njihovo dejstvo na unutranju dinamiku organizacije rada, kao i na njene veze i odnose sa globalnim drutvom i kulturnocivilizacijskim procesima?

Humanistiko-emancipatorska funkcija se oslanja na prethodne dvije. Veza sa saznajnom funkcijom ne dozvoljava da se procesu rada prilazi na izrazito empiristiki, parcijalan i neistorian nain, a veza sa profesionalno-praktinom funkcijom ne dozvoljava da se emancipacija (osloboenje ovjeka od nunosti rada) shvati jednostavno kao elja, ve kao realno mogua drutvena perspektiva.