MULTIMODALNI TRANSPORT

I - KARAKTERISTIKE SAVREMENIH TEHNOLOKIH PROMJENA U DRUTVU, PRIVREDI I TRANSPORTU II - TEHNOLOGIJE KLASINOG TRANSPORTA
II KARAKTERISTIKE SAVREMENOG TRANSPORTNOG LANCA

RAZVOJ PRIVREDE I DRUTVA

RAZVOJ TRANSPORTNE TEHNIKE I TEHNOLOGIJE

PROMJENE U SISTEMU TRANJE TRANSPORTNIH USLUGA

PROMJENE U SISTEMU PONUDE TRANSPORTNIH USLUGA

RAZVOJ TEHNOLOGIJE PROIZVODNJE MATERIJALNIH DOBARA; MANUELIZACIJA

TEHNIKO-TEHNOLOKE REVOLUCIJE U TRANSPORTU PARNA MAINA SUS MOTOR

MEHANIZACIJA AUTOMATIZACIJA MULTIMODALNI SISTEMI TRANSPORTA

AUTOMATIKA

 Tehnoloki progres je posljedica razvoja: 1. TEHNOLOGIJE PROIZVODNIH POSTUPAKA; 2. TEHNOLOGIJE TRANSPORTA i 3. INTEGRACIJE OVA DVA TEHNOLOKA SISTEMA
Postie se razvojem integracionih procesa koji briu granice izmeu grana saobraaja i trae odgovarajue organizaciono-tehnoloke forme meusobne integracije I kooperacije

Predmet rada
TPS proces Transportni lanac (realizacija TPS procesa) Transportni proces (sloeni tehnoloki sistem) Prevozni proces (podsistem transportnog procesa-poiljalac i primalac iskljueni)

I Def. transportnog lanca

Transportni lanac se moe definisati kao sinhronizovana,vremenski usklaena realizacija operacija transporta, pretovara i skladitenja kojima se obezbjeuje protok robe od isporuioca do primaoca. Sredstva za realizaciju transportnog lanca su maine, ureaji, postrojenja, prevozna sredstva i dr.

II Def. transportnog lanca

Transportni lanac podrazumijeva niz uzastopnih tehniko-tehnolokih, organizacionih i drugih meusobno povezanih i sinhronizovanih postupaka i aktivnosti u okviru kojih se vri premjetanje materijalnih dobara od izvora do cilja primjenom odgovarajuih tovarnih jedinica i transportnih sredstava

Transportni proces
Transportni proces je sloeni tehnoloki sistem, to znai da je neophodan sistemski pristup analizi toga procesa. Osim prijevoznog procesa, transportni proces se bavi i obsluivanjem i poslovima s tim u vezi (pediterski poslovi, obezbjeenja, ambalairanje itd.).

Prevozni proces
Prevozni proces predstvalja dio transportnog procesa u kome su poiljalac i primalac materijalnih dobara iskljueni. To su faze u kojima je neophodno prisustvo sredstava spoljnog transporta (postavljanje tr. sredstva za utovar, utovar, prevozni rad, istovar, povratak u bazu)

1. OSNOVNE KARAKTERISTIKE TEHNOLOGIJA KLASINOG TRANSPORTA

Kod tehnologije klasinog transporta sve operacije u transportnom procesu vre se po pravilu "komad po komad". One nuno zahtjevaju viak utroka vremena, radne snage i materijala, ciji je sintetitki "proizvod" odreena visina trokova. Osnovna karakteristika klasinog transporta jeste nepostojanje jedinstvenog transportnog suda, odnosno standardizovane tovarne jedinice, koja kod integralnih sistema transporta predstavlja osnovni integrum transportnog lanca.

1. OSNOVNE KARAKTERISTIKE TEHNOLOGIJA KLASINOG TRANSPORTA

Klasini sistem transporta naziva se jo i "lomljeni" jer se transportni proces obavlja u vie faza pri kojima se mjenja transportnomanipulativna jedinica i transportno sredstvo.

Slino podjeli savremenih tehnologija transporta, i klasine tehnologije se sa obzirom na prostorne i strukturne komponente mogu podjeliti na: tehnologije kopnenog klasinog transporta, tehnologije kopneno-rijenog klasinog transporta, tehnologije kopneno-pomorskog klasinog transporta, tehnologije kopneno-zranog klasinog transporta.

1.1. TEHNOLOGIJE KOPNENOG KLASINOG TRANSPORTA

Tehnologija kopnenog transporta drumskom i eljeznicom transportu. bazira se na

1.1. TEHNOLOGIJE KOPNENOG KLASINOG TRANSPORTA

U zavisnosti od pomenutih faktora praksa ukazuje na postojanje sljedeih varijanti tehnologija kopnenog klasinog transporta : 1. Direktan kopneni klasini transport i 2. Kombinovani kopneni klasini transport.

1.1.1. DIREKTNI KOPNENI TRANSPORT Direktan drumski transport (od "vrata do vrata") ima znaajne mogunosti i prednosti pri sljedeim uslovima :
- kratka rastojanja prevoza; - prevoz brzo kvarljive i skupocjene robe i na veim rastojanjima, - kada ne postoji alternativni vid prevoza, a radi se o malim koliinama robe, ili se zahtijeva velika pouzdanost dostave i kvalitet prevoza.

1.1.1. DIREKTNI KOPNENI TRANSPORT Drumska vozila pri prevozu od "vrata do vrata" u klasinoj tehnologiji su naroito pogodna za rastojanja do 100 km i maIu koliinu robe za odreene relacije prevoza. Direktan eljeznicki transport obavlja se u sluaju postojanja eljeznikog industriskog kolosijeka i kod poiljaoca i kod primaoca.

1.1.2 KOMBINOVANI KOPNENI KLASINI TRANSPORT

Kombinovani (multimodalni) transport podrazumijeva angaovanje razliitih vidova transporta u toku jednog prevoznog procesa Kombinovani klasini transport je transport koji se realizuje uz promjenu transportnog suda, i pri tome se koriste najmanje dva vida transporta Lomljeni transport

1.1.2 KOMBINOVANI KOPNENI KLASINI TRANSPORT

Prilikom realizacije kombinovanog kopnenog klasinog transporta uestvuju transportna sredstva drumskog i eljeznikog saobraaja, i to po sljedeim varijantama (u odnosu na zastupljenost u transportnom lancu):

- cesta-eljeznica - cesta-eljeznica-cesta Cestovni transport : Linijski i po potrebi Moe biti: Javni transport i Transport za sopstvene potrebe

1.2. TEHNOLOGIJA KOPNENO-RIJENOG KLASINOG TRANSPORTA

Tehnologiju kopneno-rijnog klasinog transporta realizuju sredstva drumskog transporta i eljeznice na dijelu transportnog puta, dok se na drugom duem dijelu puta koriste unutranji plovni putevi, infrastruktura i plovna sredstva rijenog transporta. Postoje dvije osnovne situacije kada se primjenjuje tehnologija kopneno-rijnog klasinog transporta: - prva, kada su geografske osobenosti tla i akvatorija neke zemlje opredijelile rijeni transport kao prioritetan vid transporta, - druga, kada se rijeni transport u jednom dijelu procesa koristi da bi se iskoristile njegove tehno-ekonomske prednosti, kada se vri racionalizacija transporta podjelom rada izmeu vidova transporta.

TEHNOLOKO-EKONOMSKE PREDNOSTI RIJENOG TRANSPORTA

velika propusna mo plovnih puteva; manji otpori pri kretanju u tenoj sredini, nego na kopnu (manja potronja goriva po jedinici prevoza nego u cestovnom transportu i na eljeznici); velika nosivost jedinica plovnih sredstava; mogunost primjene visokoproizvodne pretovarne mehanizacije; manji koeficijent tare (bruto teina) jedinica plovnih sredstava u odnosu na jedinice u cestovnom transportu I na eljeznici; manji utroak metala po toni nosivosti plovnog sredstva u odnosu na cestovna i eljeznika vozila

1.2. TEHNOLOGIJA KOPNENO-RIJENOG KLASINOG TRANSPORTA

Opa je karakteristika da je rijeni transport pogodan za masovnu robu, velikih specifinih teina, koja ne trai veliku brzinu dostave, i zahtjeva nie trokove transporta po jedinici prevoza. Najea varijanta tehnologije kopneno-rijenog klasinog transporta je : - kopneni transport - rijeni transport kopneni transport Ova varijanta pokriva sljedee sluajeve : - "drum-rijeni transport" i obrnuto, - eljeznica-rijeni transport" i obrnuto, - "drum-rijeni transport-drum", - "drum-rijeni transport - eljeznica" i obrnuto, - eljeznica rijecni transport - eljeznica".

1.3. TEHNOLOGIJA KOPNENO- POMORSKOG KLASINOG TRANSPORTA Tehnologiju kopneno-pomorskog klasinog transporta realizuju sredstva cestovnog transporta i eljeznice na dijelu transportnog procesa koji se odvija na kopnu, dok se za drugi dio procesa koriste plovna sredstva pomorskog transporta. Morske luke imaju veoma veliko gravitaciono podruje i u njima se sueljavaju vani saobraajni pravci drumskog i eljeznikog transporta. Danas u svijetu nema znaajnijih morskih luka u kojima se ne sueljavaju sredstva drumskog transporta i eljeznice. Obim rada u morskim lukama po koliini robe je izuzetno veliki.

Pomorski teretni klasini brodovi

Brodovi za prevoz vrstog tereta I Brodovi za prevoz tenog tereta Brodovi za prevoz vrstog tereta dalje se dijele na: brodove za prevoz opteg (generalnog,denanog) tereta ; brodove za prevoz rasutog (rinfuznog) tereta (masovne robe); brodove hladnjae kombinovane brodove Brodovi za prevoz tenog tereta su tankeri ili brodovi cisterne.

1.3. TEHNOLOGIJA KOPNENO- POMORSKOG KLASINOG TRANSPORTA Pored toga, u zavisnosti od obima rada sa eljeznicom, veliki broj luka ima luke eljeznike stanice. Postoji i znaajna podijela rada izmeu luka, pa je prisutna specijalizacija pojedinih luka za odreenu robu.

1.3. TEHNOLOGIJA KOPNENO- POMORSKOG KLASINOG TRANSPORTA

Tehnologija kopneno-pomorskog klasinog transporta realizuje se uglavnom u kombinaciji: sredstva kopnenog transporta - sredstva pomorskog transporta sredstva kopnenog transporta Pretovar broda: 45% vremena obrta

1.4. TEHNOLOGIJA KOPNENO- ZRANOG KLASINOG TRANSPORTA

Tehnologija kopneno-zranog klasinog transporta zasniva se na primjeni sredstava kopnenog transporta, za dovoz i odvoz robe, i sredstava za zrani transport, koja realizuju prevoz robe na velikim rastojanjima.

1.4. TEHNOLOGIJA KOPNENO - ZRANOG KLASINOG TRANSPORTA

Prednosti i razlozi za koritenje zranog transporta su prije svega izuzetno velika brzina prevoza, kao i mogunost obavljanja prevoza u reone i geografske predjele nedostupne drumskom, eljeznikom ili vodnom saobraaju. Za krajeve koji su na pravcima sa malim tokovima robe i putnika, daleko od glavnih kopnenih saobraajnica, zrani transport je izuzetno pogodan Kao najvei nedostaci zranog transporta smatraju se nizak koeficijent iskorienja teine (oko 25-30%), veliki gubitak energije i znatno vee uee potronje goriva po jedinici transporta nego kod drugih vidova saobraaja.

Karakteristike klasinog transportnog lanca

Mala brzina dostave robe Veliki broj manipulacija Visoki trokovi distribucije Nizak stepen standardizacije Dugo zadravanje transportnih sredstava na pretovarnim mjestima Mali stupanj mehanizacije rada pri manipulaciji robom komad po komad Loa koordinacija i kooperacija izmeu pojedinih vidova transporta

 Klasini transportni lanac:PREVOZNI RAD U UKUPNOJ VREMENSKOJ I TROKOVNOJ STRUKTURI TR. PROCESA UESTVUJE SA 30-40% Zamjena tehnologije: KLASINA TEHNOLOGIJA TRANSPORTA
SAVREMENA TEHNOLOGIJA TRANSPORTA

TREA REVOLUCIJA U TRANSPORTU

 Za potrebe savremene privrede i drutva, transportna usluga mora biti: MASOVNA BRZA JEFTINA INTEGRISANA SA PROCESOM M.P.
Transportna usluga sa navedenim karakteristikama postie se racionalizacijom transporta

Racionalizacija transporta
Ratio onis: razum, pamet, razbor Uvoenje svih tehniko-tehnolokih i organizacionih metoda koje obezbjeuju minimum gubitka ovjekove i pogonske energije, vremena prostora i materijala.

Ciljevi racionalizacije transporta

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Optimizacija transportnih lanaca, Minimizacija ukupnih trokova distribucije Poveanje brzine distribucije robe, Poveanje kvaliteta usluge, Poveanje konkurentnosti robe na tritu Humanizacija rada i Zatita ovjekove okoline

 KAKO VRITI RACIONALIZACIJU?

Transportni tok podijeliti na komponente, odnosno razlaniti ga po fazama realizacije (statike i dinamike) GDJE VRITI RACIONALIZACIJU?

Utvrivanje i analiza strukture trokova za svaku komponentu transportnog toka

Karakteristike savremenog transportnog lanca

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Poveanje brzine dostave robe Smanjenje broja manipulacija Smanjenje trokova distribucije Standardizacija tovarnih jedinica Bolje iskoritenje kapaciteta tr.sred. Uvoenje mehanizacije, automatizacije i EOP Smanjenje oteenja, rastura i oteenja, Poveanje humanizacije rada i Zatita ovjekove okoline.

Transportni lanac
SLOENI TEHNOLOKI SISTEM (otvoreni, dinamian i stohastian) 1. Predmet rada (roba) 2. Sredstva za rad (oprema, trans. sredstva isl.) 3. Elementi sistema (parcijalni TPS procesi) 4. Funkcija sistema (integracija u procesu reprod.) 5. Osnovni cilj (izvrenje transportnih zadataka)

Transportni lanac
Osnovni cilj transportnih lanaca jeste izvrenje odreenih transportnih zadataka, koje karakteriu, uglavnom, slijedea svojstva: postojanje odreene koliine robe za transport, pretovar i skladitenje (kvantitativna komponenta); postojanje odreenih vremenskih rokova za pojavu robe ili odreene potrebe u robi (vremenska komponenta); premjetanje robe od mjesta pojave robe (izvora) do mjesta njene potrebe, odnosno ponora (promena mjesta robe prostorna komponenta); ukupan utroak vremena i sredstava za realizaciju TPS procesa mora se minimizirati (kriterijum optimalnosti).

Transportni lanac
Transport (T): Pod pojmom "transport" podrazumeva se premjetanje materijalnih dobara (robe) u cilju promjene mjesta. Ovo premjetanje trai i odgovarajuu promjenu vremena. Ovdje se podrazumjeva uvanje materijalnih dobara u cilju njihove vremenske promjene, odnosno vremensko odlaganje trenutka potronje ili druge operacije u okviru transpornog lanca. Pod pojmom pretovar podrazumjeva se pokretanje materijalnih dobara radi zapoinjanja ili zavravanja procesa transporta ili skladitenja materijalnih dobara. Ovo pokretanje nuno je uslovljeno odgovarajucom promenom vremena.

Skladitenje (S):

Pretovar (P):

Postoje slijedee varijante pretovarnih procesa: T P T = pretovar T P S = istovar i uskladitenje preuzimanje iz skladita i utovar

S P T =

S P S = preskladitenje

TPS oprema: Tehnika sredstva (maine, ureaji, postrojenja, prostorije, saobraajnice) za realizaciju transportno-pretovarnog odnosno skladinog procesa.

TPS proces: Realizacija transportnog lanca ili njegovog dijela, sprovoenjem T, P, odnosno S procesa primjenom radne snage i odgovarajue opreme, ukljuujui i izvrenje pomonih operacija.
(ST) spoljni transport: transport (ST) u makrotransportnom sistemu nacionalne privrede. Spoljni transport preteno ostvaruju profesionalna transportna preduzea. Stoga se ovaj pojam u daljim izlaganjima pridodaje pojmu transportni sistem. (UT) unutranji transport: transport (UT) koji se vri u vorovima makrotransportnog sistema (industrijske i trgovinske radne organizacije, pomorske luke i rijena pristanita, mjesta za pretovar robe).

Tehnoloko-organizaciona povezanost transportnog lanca

U tehnolokom smislu trans. lanac predstavlja niz meusobno usklaenih TPS operacija Transportni lanac karakteriu dva glavna obiljeja, i to:
tehniko-tehnoloko povezivanje (TMJ) i organizaciono povezivanje.

Osnove tehniko-tehnolokog povezivanja transportnog lanca

Uspjeno tehniko-tehnoloko povezivanje transportnog lanca uslovljeno je:
sastavljanjem malih komadnih poiljaka u mjestima za pretovar u velike jedinice, u tzv. tovarne jedinice. Sastavljanje tovarnih jedinica omoguava realizaciju uteda u trokovima za pretovar, ubrzanje pretovara i poveanje stepena preglednosti i kontrole manipulisanja; smanjenjem velikog broja sastavljenih jedinica robe na manji broj standardizovanih tovarnih jedinica. Na ovaj nain obezbeuju se neophodni preduslovi za mehanizovanu i automatizovanu manipulaciju robe. Osnovu za tehnoloko povezivanje predstavlja tovarna jedinica.

Osnove organizacionog povezivanja transportnog lanca

Organizaciono povezivanje transportnog lanca karakterie:

koordinirano upravljanje transportom, koordinirano informisanje u transportu, koordinirano transportno pravo i koordinirane transportne tarife.
(Redovi vonje usklaeni i koordinirani sa transportnim kapacitetima; Jedinstveni dokument u transportnom lancu; Odgovornost i nadoknada eventualne tete; Primjena jedinstvenog kriterija za formiranje tarifa)

Osnovni zadaci standardizacije u transportnom lancu

Standardizacija treba da omogui realizaciju dva osnovna zadatka:

da obezbjedi kompatibilnost svih bitnih elemenata u sistemu transportnog lanca. standardizaciju moguih rijeenja tehnolokih cjelina (npr. standardizacija projektovanja terminala za pretovar tovarnih jedinica).

Standardizacija tovarnih jedinica Sadanja standardizacija tovarnih jedinica obuhvata slijedee djelokruge rada:
dimenzije i teine, zahtjeve i ispitivanja (opite), manipulisanje i obiljeavanje.

Standardizacija transportnih i pretovarnih sredstva i terminala

Osnovni cilj treba da bude izrada praktinog uputstva zajedno sa svim elementarnim osnovama za projektovanje svih vrsta terminala za pretovar tovarnih jedinica. To je tipian zadatak standardizacije jer se u ovom sluaju radi o standardizaciji zadataka tehnolokog i drugog projektovanja koji se stalno ponavaljaju. Veina eljeznikih uprava u svijetu oprema svoje terminale za pretovar tovarnih jedinica portalnim dizalicama na inama, dok mnogi za pretovar tovarnih jedinica primenjuju pokretna (mobilna) pretovarna sredstva razliitih konstrukcija (manipulatore).

Sutina realizacije transportnog lanca

Transportni lanac predstavlja integrisani hronoloki red svih pojedinih procesa koji su neophodni pri prevozu materijalnih dobara od proizvoaa do potroaa, pri emu je tehnoloka povezanost lanova lanca sreena u jedinstven proces promjena u vremenu i prostoru, ime se postiu visoki efekti. Iz ovoga proizilazi da je osnovni cilj transportnog lanca prevoz robe "od vrata do vrata" korienjem jednog ili vie vidova transporta pri minimizaciji trokova prevoza, skladitenja i utovarnoistovarnih manipulacija i njihovoj tehnolokoj integraciji.

Problemi realizacije transportnog lanca

Da bi se obezbjedila kooperacija, odnosno funkcionisanje transportnog lanca i pojedinih karika konkretnih lanaca, treba da se provjeri cijeli niz kriterijuma, veza i odnosa (potrebni uslovi za formiranje lanca). U centru panje treba da bude prvenstveno:
tano utvrivanje i usklaivanje moguih transportnih kombinacija na osnovu njihovih kvalitativnih prednosti i poznatog naina vrednovanja; izbor najpogodnije varijante i koordinacija interesa raznih transportnih preduzea uz maksimalno potovanje odgovarajuih vremenskih i lokalnih promjena; usklaivanje funkcija javnog i industrijskog transporta.

Prednosti sistema transportnog lanca

racionalizacija transporta, koja se ostvaruje podjelom rada i uproavanjem postupaka i operacija;

snienje trokova pretovara i radne snage i ubrzanje pretovara koje se ostvaruje sastavljanjem robe u jedinstvene tovarne jedinice;
bolje iskoritenje transportnih kapaciteta transportnih sredstava i osoblja zaposlenog u transportu, to se ostvaruje skraivanjem vremena mirovanja, koje je posljedica brzog pretovara, kao i moguim odvajanjem treeg stroja (asije) od nadgradnje (transportnog suda) vozila drumskog i eljeznikog saobraaja; veliki prostor za donoenje dispozicija privrede (poiljaoca robe), budui da su mnoge tovarne jedinice u velikoj mjeri nezavisne u odnosu na izbor transportnog sredstva; prevozom robe u standardizovanim tovarnim jedinicama - realizuju se utede u trokovima za pakovanje, smanjuju transportna oteenja, gubitak i kraa robe, i ograniava klimatski uticaj.

Nedostaci sistema transportnog lanca

Savremeni transportni lanac uslovljava pojavu slijedeih nedostataka: visoke investicije: za tovarne jedinice, za specijalna transportna i pretovarna sredstva, za terminale za pretovar tovarnih jedinica i sl.; djelimino odricanje od sopstvene autonomije; oteane dispozicije kod veza redova vonje.

METODOLOKI PRISTUP RACIONALIZACIJI TRANSPORTNOG LANCA Ostvaruje se: 1.Sistemskim pristupom analizi, optimiranju, i upravljanju transportnim procesima 2. Tehnolokim projektovanjem i ekonomskim vrednovanjem konkretnih transportnih lanaca i svih njihovih karika (sistemi savremenog multimodalnog transporta)

POJAM, ZNAENJE I RELEVANTNE TEORIJSKE DETERMINANTE ROBNIH TOKOVA

 Robni tokovi su tokovi odreenih vrsta roba (tereta) koje cirkuliraju odreenim transportnim pravcima, odnosno transportnim rutama ili koridorima. Robni tok definira se takoe i kao koliina tereta u tonama, m3 ili komadima koja se premjeta u odreenom vremenskom periodu na datom pravcu ili punktu. Robni tokovi, kao posljedica odvijanja robne razmjene (u svijetu) koja se obavlja pomou prometa i trgovine, predstavljaju znaajan pokazatelj intenziteta (obima), strukture i dinamike (svjetskog) prometa, odnosno robnog prijevoza. Osnovna obiljeja robnih tokova u geo-prometnom smislu su: 1. smjer, 2. intenzitet i 3. vrsta robnog toka.

 Smjer robnog toka odreen je ishoditem (izvoritem) i odreditem, Intenzitet robnog toka odreen je i moe se kvantitativno izraziti koliinom prevezene robe u odreenoj vremenskoj jedinici (primjerice, godini dana). Vrsta robnog toka razlikuje se obzirom na razliite kriterije, od kojih su najznaajniji: teritorijalni djelokrug robnog toka, vrsta prijevoznog sredstva, prijevozne grane, prijevozne tehnologije ili prijevoznog puta i vrsta robe u prijevozu.

 U analizi robnih tokova vano obiljeje je i dinamika robnog toka koja podrazumijeva odreeni trend u intenzitetu robnog toka u odreenom vremenskom periodu (razdoblju). Temeljem analize dinamike odreene vrste robnog toka mogue je izvesti znaajne zakljuke o tendenciji kretanja odreenog robnog toka u odreenom vremenskom periodu. Spomenuti se zakljuci tako odnose na ocjenu dinamike robnog toka u raznim oblicima, kao to su primjerice: rast robnih tokova, pad robnih tokova, stagnacija robnih tokova, variranje u rastu /padu robnih tokova, kontinuirani rast/pad robnih tokova,(), i to u odreenom vremenskom periodu. Prostorni raspored robnih tokova u svijetu formira se zavisno od brojnih faktora, od kojih su vaniji: poloaj potroakih i proizvodnih podruja robe, stupanj privrednog razvoja pojedinih dijelova svijeta i ekonomske grupacije svijeta. Odluujui faktor za smjer robnog toka je potroako podruje tj. njegova privlana snaga u odnosu na izvorite robnog toka.

 Detaljnom analizom prostornog rasporeda robnih tokova u svijetu bavi se trgovaka geografija. Kao posebna grana trgovake geografije, saobraajna geografija bavi se analizom glavnih obiljeja triju osnovnih skupina robnih tokova: 1. tokovi hrane, 2. tokovi sirovina i 3. tokovi industrijskih proizvoda. Treba naglasiti da je osnovno podruje i predmet istraivanja saobraajne geografije u vezi s osnovnim elementima, kao to su: saobraajna potranja, saobraajna vorita i saobraajne mree. Navedeni elementi uvjetuju, omoguuju i determiniraju postojanje i odvijanje robnih tokova, ukljuujui ujedno robnu razmjenu (trgovinu) kao osnovni element inicijacije robnog toka.

Nasuprot tomu, postoji itav niz naunih disciplina i oblasti koje su u vezi s saobraajnom geografijom, obzirom na uvjetovanost saobraajne geografije, odnosno robnih tokova kao fenomena koje ona izuava. Drugim rijeima, to su primjerice, ekonomske nauke, prirodne nauke, drutvene nauke, povijesne nauke, i sl.

VRSTE ROBNIH TOKOVA

1. 2. 3. 4. 5. Najvaniji kriteriji za podjelu robnih tokova su: teritorijalni obuhvat transporta, vrsta prijevoznog sredstva (prijevoznog puta, tehnologije), vrsta roba (tereta), karakter premjetanja materijalnih dobara i tehniko-tehnoloka, organizaciona povezanost i strategija upravljanja. Ukoliko se razmatra odvijanje robnih tokova obzirom na teritorijalni obuhvat mogue je razlikovati:

1. lokalne robne tokove, 2. regionalne robne tokove i 3. globalne robne tokove. Jednako tako, obzirom na spomenuti kriterij teritorijalnog obuhvata,razlikuju se: 1. nacionalni (domai, unutarnji) robni tokovi i 2. meunarodni robni tokovi.

 Drugi kriterij za podjelu robnih tokova je vrsta saobraajne grane kojom se odvijaju robni tokovi, to analogno podrazumijeva pripadajuu vrstu prijevoznog sredstva, prijevoznog puta i prijevozne tehnologije. Sukladno vrsti prometne grane razlikuju se: vodni robni tokovi ( pomorski robni tokovi i robni tokovi unutranjim plovnim putovima), kopneni robni tokovi (cestovni, eljezniki i cjevovodni), multimodalni robni tokovi (kombinacija vie prijevoznih grana), potanski (potansko-telekomunikacijski) robni tokovi, zrani robni tokovi.

 Meu spomenutim vrstama robnih tokova, a u odnosu na intenzitet robnih tokova u svijetu su dominantni vodni robni tokovi, pri emu se posebno misli na pomorske robne tokove koji ine ukupne svjetske vanjskotrgovinske razmjene. U neznatnom udjelu robnih tokova unutranjim plovnim putovima (obzirom na pomorske robne tokove) dominiraju rijeno-kanalski u odnosu na neznatne jezerske robne tokove.

U kopnenim robnim tokovima uz cestovne i eljeznike robne tokove posebno se istiu cjevovodni robni tokovi, odnosno robni tokovi najvanije vrste tekueg tereta (nafte i naftnih derivata).
U potansko-telekomunikacijskom saobraaju, robni tokovi se odnose iskljuivo na onaj dio potanskih poiljaka (pakata) koje se mogu smatrati komadnom robom u toj vrsti saobraaja te ih ima mjesta uzimati u obzir kao jednu moguu vrstu robnih tokova. Robi tokovi u zranom saobraaju, ne istiu se intenzitetom, ali je rije o jednom vanom dijelu robnih tokova koje ine tzv. visokotarifirajui tereti, ili tzv. visokovrijedna ili luksuzna roba ija via ili visoka cijena tj. vrijednost, moe podnijeti visoku cijenu zranog prijevoza. Spomenute vrste robnih tokova obzirom na vrstu saobraajne grane kao i pripadajue podvrste prikazane se na sljedeoj shemi.

 Robne tokove mogue je razlikovati obzirom na 3 osnovne vrste tereta, kao: 1. tokove generalnog tereta, 2.tokove rasutog tereta, 3. tokove tekueg tereta.

 Prema karakteru premijetanja, robni tokovi se dijele na: SPOLJNE i UNUTRANJE tokove. SPOLJNI R.T. javljaju se kao magistralni, javni, spoljni industrijski transport, robni tokovi prijema i robni tokovi otpreme. Zbir spoljnih robnih tokova predstavlja spoljni promet fabrike. UNUTRANJI R.T. ostvaruju se eupogonskim industrijskim transportom.Zbir unutranjih robnih tokova predstavlja unutranji robni promet fabrike.

 Prema tehniko-tehnolokoj i organizacionoj povezanosti i prema strategiji upravljanja, svi robni tokovi smjetaju se u 4 faze:

FAZA I tokovi sirovina, energenata, repro materijala isl. Od izvorita do proizvodnog procesa FAZA II tokovi unutar proizvodnog procesa, FAZA III tokovi gotovih proizvoda od mjesta proizvodnje do distributivnog ili trgovakog skladita i FAZA IV tokovi gotovih proizvoda do krajnjeg korisnika.

Industrijski transport
Tehnologija industrijskog transporta realizuje se u neraskidivoj vezi sa tehnologijom i organizacijom proizvodnog procesa sa jedne strane, i javnog transporta sa druge strane. Prema teritorijalnom obiljeju i po povezanosti sa tehnolokim procesom materijalne proizvodnje, industrijski transport dijeli se na:

UNUTRANJI I.T. (Procesni i meupogonski) i SPOLJNI I.T.

Razloga za visoko uee trokova industrijskog transporta u trokovima proizvodnje ima vie a najznaajniji su: 1.Nigdje se posebno ne iskazuju i ne analiziraju transportni trokovi industrijskog transporta, ne prikazuje se njihovo uee u ukupnim trokovima odreenih sirovina i proizvoda odnosno poluproizvoda zbog ega se i ne poklanja nuna panja odgovarajuim faktorima pri analizama rezultata pakovanja; 2.Nizak nivo tehnologije industrijskog transporta, ne postoje razraeni i metodoloki definisani tehnoloko-organizacioni procesi funkcionisanja industrijskog transporta a nema ni saradnje svih uesnika u transportnom procesu; 3.Zapostavljane uloge i znaaja industrijskog transporta posebno u lananoj proizvodnji gdje se on ne pojavljuje samo kao sredstvo premjetanja sirovina poluproizvoda i gotovih proizvoda, ve kao znaajan faktor organizacije i funkcionisanja proizvodnje koji obezbjeuju racionalan proizvodni ciklus; 4.Nepotovanje niza tehniko-tehnolokih i ekonomskih zahtjeva u pogledu projektovanja kapaciteta i tehnologije kompleksa industrijskog transporta, paralelni sa proizvodnim procesom.

Struktura industrijskog transporta

Saobraajna infrastruktura, Pretovarno-transportna mehanizacija, Pretovarna utovarno-istovarna mehanizacija, Transportna sredstva, Skladini sistem i Pomoni objekti i postrojenja

Osnovni ciljevi razvoja industrijskog transporta

1. Ujedinjavanje meupogonskog i procesnog transporta primjenom jedinstvenog tehnolokog procesa (tzv. Prolazni transport) Redukovanje manipulativnih i skladinih operacija u unutranjem industrijskom transportu na najmanji mogui obim. To je mogue postii povezivanjem spoljnjeg industrijskog transporta sa tehnolokim procesom proizvodnje; Povezivanje javnog transporta sa procesom proizvodnje posredstvom spoljnjeg industrijskog transporta. U praksi javni transport najee poinje i zavrava svoj proizvodni proces u sferi prometa.

2.

3.