HA PHN TCH THC PHM

Th.S. PHM KIM PHNG Chuyen nganh nh Hoa Phan Tch 45 TIT L THUYT

Ni dung hc
-

Cung cp nhng kin thc c bn trong phn tch nh tnh v nh lng. -Cung cp cc gii php xy dng phng php phn tch. -Cung cp k thut phn tch c in v hin i. -Cung cp nhng ng dng ca lnh vc ha hc phn tch trong nghin cu khoa hc v thc tin.

CHNG TRNH GING DY

1. I CNG HA PHN TCH P DNG CHO PHN TCH THC PHM 2. CHUN AXT - BA Z 3. CHUN KT T A 4. CHUN OXY H A KH 5. CHUN PHC CHT 6. PHNG PHP O MAU 7. PHNG PHP PHN TCH QUANG PHO - K thut my hp thu nguyn t AAS - K thut my quang ph pht x Plasma ICP 8. L THUYT K THU T S C K - K THU T S C K KH - GC - K THU T S C K LNG CAO P HPLC

PHAN 1

I/ I CNG HA PHN TCH

1/ NH NGHA TH NO L HA PHN TCH 2/ NH NGHA TH NO L HA PHN TCH THC PHM 3/ PHAN TCH NH TNH 4/ PHN TCH NH LNG 5/ NH GA PHNG PHP PHN TCH V S LIU PHN TCH

5.1/ O CHNH XAC, C, O UNG, NG, O LAP LAI, I, TOC O PHAN TCH, O NHAY, Y, PHNG PHAP AC TRNG , PHNG PHAP C CONG NHAN

6/ X LY THONG NG KE ( STATISTICAL ASSESSMENT OF QUAILITY OF DATA)

7/ CCH BIEU DIEN THANH NH PHAN DUNG DCH 7.1. chat chuan goc 7.2. cac nong ng o dung dch 9/ / DNG C O THU TINH CHNH XC V TNG I

1. NH NGHA TH NO L HA PHN TCH Hoa phan tch l mt ngnh khoa hc chuyn

nghin cu cc phng php phn tch nh tnh v nh lng mt cht hay nhiu cht , mt nguyn t hay nhiu nguyn t c trong sn phm ang nghin cu V d : Trong mt mu nc ung c b nhim d lng thuc tr sau hay khng ? Bc u tin chng ta phi nh tnh xem trong mu nc bao gm nhng cht g? Bc 2 : nh lng nhng cht c nh tnh Bc 3 : da trn cc mu chun tnh ton v cho ra kt qa cui cng

PHAN TCH THC PHAM

2/ Thc phm c p ng cc tiu chun ha hc v v sinh ? C b i thiu, h hng v bin thnh cht c hi hoc c cha nhng cht c do thi ra t bao b, ha cht cho thm vo Kim nghim phn tch thc phm bng phng php ha hc ngoi ra cn phn tch trng thi cm quan, vi sinh vt

2. TH NO L PHN TCH HA THC PHM

Thc phm l nhng thc n , nc ung l nhng cht dinh dng cn thit cho c th con ngi, vt nui .do vy p ng cc yu cu trn thc phm phi cn c kim nghim trc khi a ra th trng tiu th. Phn tch ha hc thc phm ( Analytical chemistry of Food) : nhm xc nh Thc phm c p ng cc tiu chun ha hc v phm cht v thnh phn dinh dng theo ng nh quy nh hoc c b gian di v gi mo hay khng?

oi tng ng cua Hoa phan tch thc pham la cac chat dinh dng nh am , beo, o, bot, t, ng ng co trong ca, tht sa, trng, ng, nc uong ng e nh lng ng cac chat dinh dng cac nguyen to hoa hoc hay nh danh cau truc thanh nh phan cua cac chat oi hoi phai co phng phap phan tch chnh xac va phu hp vi cac oi tng ng nghien cu. u.

3. PHAN TCH NH TNH

PHAN TCH NH LNG
3.1.Phan tch nh tnh : Nhm xc nh s hin din ca cc cu t ( ion, nguyn t hay nhm nguyn t ) trong mu phn tch ( thc phm, mu nc , t ) v ng thi nh gi s b hm lng ca chng :a lng, vi lng, vt nh vo cc thit b phn tch v cc phn ng ho hc c trng ln mu, kt ta i vi nguyn t cn xc nh 3.2. PHAN TCH NH LNG Xc nh chnh xc hm lng ca nhng cu t trong mu. c th hin bng nhng gi tr sau: %, mg/kg,mg/L (ppm), g/kg, g/L (ppb), ng/kg, ng/L ( ppt)

4. Chn cc phng php phn tch thch hp v x l s liu phn tch

Khi chn phng php s dng cho phn tch thc phm ph thuc vo cc yu cu sau : S lng, ch tiu yu cu phn tch thit b hin c ti phng th nghim t c nhng cn nhc khi s dng quy trnh phn tch. - Quy trnh phn tch phi tho mn cc iu kin sau:

 - chnh xc, ng , lp li tt - Quy trnh phn tch c tnh chn lc cao ph hp vi yu cu cn phn tch - Thi gian phn tch nhanh v c kh nng phn tch ng thi nhiu nguyn t - Thit b s dng cho phn tch c nhy cao, cc tiu pht hin nh - Gi thnh phn tch khng cao - Thit b d s dng, d bo tr

- u tin s dng cc phng php phn tch c cng nhn bi cc t chc quc t sau: ISO : International Organisation for standardusation) AOAC : Association of Oficial Analytical Chemists , published in the AOAC book BSI : British Standards Institution TCVN : Tiu chun Vit Nam FAO : Food and Agriculture Organisation
T chc lng thc-nng nghip ca Lin Hip Quc

S la chon phng phap phan tch

Moi oi tng ng lai co nhieu chat, t, nhng chat nay co the la ham lng ng en phan tram (%) cho en ham lng ng nho nh mg/kg , mg/l ( 10-6 hoac nho hn g/kg, g/l (10-9) hoac nho hn na 10-12 picrogam ( ppt) .

moi phep phan tch co nhng u va nhc iem rieng cua tng ng phng phap co ngha la co nhng phng phap thch hp cho phep xac nh ham lng ng ln, n, co phng phap phan tch cho phep xac nh ham lng ng nho v vay phong ng oan trc ham lng ng co trong mau e chon phng phap phan tch cho phu hp va giam s sai so trong qua trnh phan tch.

 Vi ham lng ng ln va ban nh lng ng ngi ta thng dung ng cac phng phap hoa hoc co ien : Khoi lng, ng, the tch, phan tch ban nh lng ng -Ham lng ng vi lng ng ( ppm ) va sieu vi lng ng ( ppb, ppt hoac nho hn ) phai dung ng cac thiet b phan tch hien ai e o nh AAS, ICP, ICP/MS, HPLC, GC, GC/MS,LC/MS, HRGC/HRMS .. Nhng thiet b nay thng ng s dung ng e o vet cac kim loai nang, ng, cac d lng ng thuoc tr sau, vitamin, khng sinh trong nc, c, at, t, thuy san, n, thc pham

5. NH GI PHNG PHP PHN TCH

- chnh xc Precision Biu th qua cc kt qu phn tch do 01 ngi thc hin hoc do mt s ngi khc thc hin trong cng mt phng th nghim v s dng cng mt phng php phn tch trn cng mt thit b phn tch. - lp li Reproducibility Biu th qua cc kt qu phn tch ging nhau trn mt mu c chia ra lm nhiu ln phn tch do 01 ngi thc hin cng mt quy trnh phn tch v trn cng mt thit b phn tch. Mt mu lm nhiu ln c lap nhau khc vi mt mu o nhiu ln.

- o ung ng ( Accuracy): Ket qua a ra gan ung ng vi so thc c bieu th qua gia tr trung bnh va gia tr thc va o lech ch chuan. n. o lech ch chuan cang ng nho th ket qua co c cang ng ung. ng. Va cang ng ung ng hn na ngi phan tch phai tnh c o khong am bao cua phep o ( Uncertainty in measurement). o khong am bao cua phep o la phai tnh c o lech ch chuan bang ng phng phap thong ng ke, tnh c nguon sai so ngau nhien va sai so he thong ng

Sai s ngu nhin (sai s khng xc nh) Sai s gy n lp li ca kt qu, sai s ngu nhin lun c trong qu trnh thc hin phn tch nh cn, o my gim sai s ngu nhin bng cch tng s ln phn tch ( n= 5, 7,8..) Sai so he thong ng ( sai s xc nh) la do cac nguyen nhan sau : Thiet b phan tch, dung ng cu s dung ng nh can , bnh nh mc, c, sai so do nha che tao, o, chng ng t hieu chuan, n, cac chat chuan tinh khiet ..., hoc phng php s dng c khuyt im nh cch c, chuyn i mu khng r Sai s h thng gy nh hng n ng ca php phn tch. Gim thiu sai s nay bng cch hiu chun thng xuyn cc thit b s dng

10

PHNG PHAP TNH X LY THONG NG KE 1/ Tnh gia tr trung bnh cua cac phep o Xtb = xi n 2/ o lech ch chuan = ( Xi Xtb )2 n -1 3/ Tnh o bien ong ng cua ham lng ng ( RSD) RSD = x100 Xtb Khoan tin cay (CI) - Confidence interval CI = Xtb tp x n

H s bin thin hay ch s phn tn RSD = . 100 Xtb RSD 10% cc Xi t phn tn - tt 10% < RSD < 20% cc Xi c th s dng c RSD > 20% cc Xi qu phn tn khng nn s dng

11

Trnh by kt qu KQ =

HLtb tp . n

CHAP NHAN KET QUA

1/ Ket qua c chap nhan khi : o bien ong ng cua ham lng ng phai nho hn 5% oi vi phan tch co ham lng ng % RSD 5% 2/ Vi phan tch vet co ham lng: ng: ppm,ppb co the chap nhan khi: RSD 10 %

12

 - Cc tiu pht hin ca u d thit b: LOD limit of detection LOD l hm lng ti thiu c pht hin bi thit b s dng phn tch. LOD khng ging nhau i vi tng cht v thit b phn tch. Nguyn tc: LOD ca mi loi u d c xc nh bng cch so snh trn cng mt thang o- chiu cao tn hiu - S (signal) ca cht cn phn tch vi chiu cao ca ng nn (n) noise

Thc hin mu trng o chiu cao ca ng nn (n) - Thc hin o mu c nng thp nht (Cmin ) o chiu cao ca tn hiu (S) sao cho 10 > T = S 3 n

LOD = 3Cmin LOD = Cmin T

LOD c th biu din theo nng hoc theo trng lng

13

LOQ : Gii hn nh lng ( limit of Quantitation) LOQ l gii hn ti thiu nh lng ca phng php phn tch. Nguyn tc: LOQ ca mi phng php v mi cht cn xc nh l khc nhau. Cch tnh LOQ : - Cho vo mu c trng lng hoc th tch m0 xc nh, cu t cn phn tch bit trc Cmin LOQ = 3Cmim . F T F : h s pha long hoc lm giu mu

- mu khng lm giu Vi = Uo LOQ = LOD - mu c lm giu ( ui bt dung mi, hoc c cn bt) Vi << U0 LOQ << LOD Kt qu LOQ c th biu din theo nng hoc theo trng lng tuyt i.

14

YEU CAU PHONG NG TH NGHIEM THC HIEN QA/QC TRC KHI CHO PHAN TCH

oi vi mot phep phan tch nao nhat la oi vi cac phan tch vet trc khi phan tch phong ng th nghiem phai thc hien chng trnh QA/QC cho tng ng phep th.

QA : Quality assurance am bao chat lng ng la khi phan tch cho mot ch tieu nao o th phai am bao rang ng co quy trnh phan tch co hieu lc cho ch tieu o, co chat chuan cua ch tieu o (chat chuan phai co giay chng ng nhan ISO cua ngi ban), n), ket qua phan tch phai co o tin cay cao. QA bao gom ca kiem tra chat lng ng (QC) va anh nh gia chat lng ng cua qua trnh phan tch (quality assessment)

15

 QC: Quality control La phng phap a c

hieu lc kiem tra bang ng cach ch them chuan vao mau, phan tch mau chuan (material reference - RM) hoc trn mu kim tra (CRM) t o tnh c hiu sut thu hi (recovery) cua phng phap. p. Quality assessment: nh gi cht lng Qua trnh phan tch c thc hien trong phong ng th nghiem thong qua cac anh nh gia noi bo va ngoai bo bi mot anh nh gia vien trng ng cua mot phong ng th nghiem khac hay noi cach ch khac anh nh gia phan tch bi cac lien phong ng th nghiem, m, kiem tra cheo gia cac phong ng th nghiem. m.

CAC BC THC HIEN QA/QC

- Gii thieu nang lc cua phong ng th nghiem - Thc hien QC ve o ung ng va o chnh xac cua phep phan tch - Quy trnh lay mau - Bao quan mau - Phng phap phan tch

16

 - Hieu chuan thiet b, hieu chuan phng phap theo nh ky - Thc hien QA,QC - Kiem tra cheo cac phong ng th nghiem ben ngoai va noi bo, anh nh gia ket qua - Bao cao ket qua

17

18

6. NH NGHA CHT CHUN GC

Cht gc C tnh n nh cao Bn vi mi trng ng lng ln Khi lng ng vi cng thc ha cht Phn ng nh lng
H2C2O4.2H2O ; C6H5COOH Na2B4O7.10H2O K2Cr2O7 ; NaCl KMnO4 ZnSO4.7H2O ; MgSO4.7H2O

19

NH NGHA CAC LOAI NONG NG O

NH NGHA :

Nong ng o la ai lng ng cua mot chat ( ion hoac phan t ) trong mot lng ng xac nh dung dch

1/ Nong ng o the tch: cua mot chat long ng la ty le the

tch gia chat long ng o va the tch cua dung moi V du : HNO3 1:3 co ngha la dung dch gom mot the tch HNO3 ac va 3 the tch nc HNO3 : HCl 1:3

2/ Nong ng o % khoi lng ng Cho biet so gam chat tan co trong 100g dung dch C% = So gam chat tan (a) x 100% So gam dung dch V du : Hoa tan a gam chat tan vao b gam dung moi th nong ng o % cua dung dch la : C% = a .100 a+b Trong hoa phan tch, nong ng o % c coi la gan ung ng V du : Muon co dung dch KNO3 1% , th can 1g KNO3 hoa tan vao 100ml H2O

20

3/ Nong ng o mol/l :
Cho biet so mol ( co the la ion hay phan t ) chat tan co trong 1lt dung dch, dung ng ch M hay mol/l CM = So mol chat tan (n) = n
The tch dung dch n : s mol cht tan V : the tch, M: phan t gam V (l)

n = m( chat tan) M

V du 1: Dung dch H2SO4 2M, la dung dch co cha 2 mol H2SO4 hay 2 x 98 = 196g H2SO4 trong 1 lt dung dch V du 2: Hoa tan 1,2g MgSO4 vao nc thanh nh 100ml dung dch ta c dung dch MgSO4 co nong ng o mol / L la: CM = 1,2g = 0,1M 120 . 0,1

21

chat o ve mat hoa hoc tng ng vi 1mol Hydro hay 1mol Hydroxyt trong phan ng ng ma ta xet Trong cac phan ng ng hoa hoc, c, cac chat phan ng ng vi nhau vi cung ng so ng lng ng gam Lg khng phi l hng s nh s mol m ph thuc vo phn ng ha hc m cht tham gia CN = so ng lng ng gam chat tan (n) So lt dung dch (V) n = m(cht tan) lg

3/ Nong ng o ng lng ng gam ( lg) la so gam cua

4/ Nong ng o molan Cho biet so mol chat tan co trong 1kg dung moi

a/ Phan ng ng axt baz 1/ NaOH + HCl = NaCl + H2O 1 mol NaOH phn ng ng vi 1 ion H+ nen lgNaOH = MNaOH Tng t 1 mol HCl tng ng vi 1 mol OH- nn : lg HCl = MHCl 2/ NaOH + H3PO4 th tuy theo phan ng ng co khac nhau ve lg : - NaOH + H3PO4 = NaH2PO4 + H2O lgNaOH = MNaOH , lgH3PO4 = M H3PO4

22

 2 NaOH + H3PO4 = Na2HPO4 + 2 H2O lgNaOH = MNaOH , lgH3PO4 = MH3PO4 2 3 NaOH + H3PO4 = Na3PO4 + 3 H2O lgNaOH = MNaOH , lgH3PO4 = MH3PO4 3 Vay lg cua axt bang ng khoi lng ng mol cua axt o + chia cho so ion H ma 1 mol cua axt o tham gia phan ng ng lg cua baz bang ng khoi lng ng mol cua baz chia cho so ion OH ma 1 mol baz o a tham gia phan ng ng

1.5. Nong ng o ng lng ng trong phan ng ng ket tua

Al2(SO4)3 + 3 Pb(NO3)2 = 2Al(NO3)3 + 3PbSO4 Trong phan ng ng nay lg cua cac chat tham gia phan ng ng bang ng khoi lng ng mol cua chat o chia cho so ien tch cua 1 mol chat o tham gia phan ng ng lg (Al2(SO4)3 = M (Al2(SO4)3 hay lg Al = MAl 6 3 lg Pb(NO3)2 = M Pb(NO3)2 hay lgPb = Mpb
2 2

23

1.6. Nong ng o ng lng ng trong

phan ng ng tao phc
Trong phan ng ng tao phc phan ng ng xay ra phc tap cho nen e tnh lg cua cac chat tham gia phan ng ng tao phc ta phai quy c lg cua 1 chat roi t o tnh lg cua chat kia V du: Ag+ + 2CN Ag(CN)-2 Neu lgAg+ = MAg+ th lg CN = 2MCN V du: Hg2+ + 4I- = HgI42 lg(Hg2+) = MHg2+ th lg (I-) = 4MI-

1.7 Nong ng o ng lng ng trong phan ng ng oxy hoa kh

V 1 electron tng ng vi ion H+ nen lg cua chat oxy hoa hay chat kh bang ng khoi lng ng mol chia cho so electron ma 1 mol chat o cho hay nhan. n. 2KMnO4 + 10 FeSO4 + 8 H2SO4 = 2MnSO4 + K2SO4 + 5 Fe2(SO4)3 + 8 H2O lg KMnO4 = MKMnO4 hay lg Mn = MMn 5 5 lg FeSO4 = MFeSO4 hay lg Fe = MFe 1

24

 2/ 3As2S3 + 28 HNO3 + 4H2O = 6H3AsO4 + 9 H2SO4 + 28NO As3+ - 2eAs5+ S2- - 8eS6+ N5+ + 3eN2+ lg(As2S3) = MAs2S3 , lgHNO3 = MHNO3 2 3

Nong ng o ng lng ng gam chat tan co trong 1 lt dung dch ky hieu : N Theo nh ngha ve ng lng ng g trong cac phan ng ng hoa hoc cac chat phan ng ng vi nhau theo so lg nh nhau va cac chat tao thanh nh sau phan ng ng cung tng ng vi nhau ve so lg V du: nA + mB pC + qD Mac du he so n, m, p, q cac chat phan ng ng khac nhau nh so lg cua chat A phan ng ng bang ng ung ng so lg cua chat B. Chat C va D tao thanh nh sau phan ng ng cung co so lg nh nhau

25

 CHUN (T)
chun (T) c biu din bng s gam (g) hay micro gam (g) cht tan c trong 1ml hay 1L dung dch V d : Dung dch NaCl c chun bng 0,1mg/ml c ngha l trong 1ml dung dich c cha 0,1mg NaCl - chun theo cht cn xc nh: TA/B c biu din bng s gam cht cn xc nh B tng ng vi 1 ml dung dch cht chun A

V d: Tnh chun ca dung dch KMnO4 0,02M theo Fe trong mi trng axt 5Fe + MnO4 + 8H+ 5Fe3+ + Mn2+ + 4H2O Theo phan ng ta co : lg (MnO4) = MKMnO4 5 Do o nong o ng lng cua dung dch KMnO4 la : 0,02 x 5 = 0,1N. So mili ng lng gam KMnO4 co trong 1ml dung dch la 0,1 x 1= 0,1mlg. Theo phan ng lg Fe = 0,1mlg , vay so mg Fe tng ng vi 1ml dung dch KMnO4 la : 0,1 x 56 = 5,6mg Vay T KMnO4 / Fe = 0,0056g/ ml

26

PHA DUNG DCH T CHAT RAN

1/ Tnh toan lng ng can 2/ Hoa tan 3/ nh mc 4/ Chuyen vao chai cha 5/ Hieu chnh nong ng o Mcan = CM . V. M 10. P% V : the tch tnh P% : o tinh khiet cua hoa chat M : phan t gam CM : nong ng o mol

V du : Tnh lng ng can NaOH co P = 96% e pha c 200ml dung dch NaOH 0,1M mcan = 0,1. 200. 40 = 0,83g NaOH 10 . 96

Pha dung dch t chat long ng

1/ Tnh toan the tch can dung ng 2/ Pha loang 3/ nh mc 4/ Chuyen vao chai cha 5/ Hieu chuan lai nong ng o neu can

CM = C% . 10. d , V ca can la lay = Cca can pha . Vca can pha M CM V du : Tnh the tch H2SO4 98%, d= 1,84 can lay e pha 200ml dung dch H2SO4 co nong ng o 1M CM = 10. 98. 1,84 = 18,4 M 98 V can lay = 1. 200 = 10,87 ml 18,4
27

Moi lien he gia 3 loai nong ng o

CM = C% . 10. d M , CN = C% .10. d

CN = M. CM , CM = so mol chat tan (n) Lg so kg dung moi M : khoi lng ng mol phan t chat tan : ng lng ng g chat tan d : Ty trong ng rieng cua chat tan CM = a gam cha chat tan. 1L dung dch M .V(L) M: khoi lng ng phan t chat tan, V : th tch dung dch

5. Nong ng o vi lng ng va sieu vi lng ng ppm ( mg/kg, mg/l) 10-6 ppb ( microgam / kg, microgam/l) 10-9 ppt ( ng/kg, ng/l) 10-12

28

6. DNG C O THU TINH CHNH XC V TNG I

29

30

31